Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

Carolus van Oostenrijck, Den tweenvijftichsten Hertoghe van Brabant.

Den tweenvijftichsten hertoghe van Brabant es geweest de hoochgeboren vorst ende prince Carolus van Oostenrijck, de v^e Keijsere van dijen naeme, coninck van Castillien, van Leon, van Grenaden, van Arragon, van Navarre, van beijden Cicillien, van Jerusalem, van Valence, van Majorque, van Sardene, van Corsice; eertshertoghe van Oostenrijck, hertoghe van Bourgoindien, van Lothrijck, van Brabant, van Stijer, van Carinten, van Crain, van Lijmborch, van Luxenborch ende van Ghelre, graeve van Vlaenderen, van Habsbourg, van Tijrol, van Artoijs, van Bourgoingnen, Palsgraeve, ende van Henegouwe, Landtgraeve van Elsaeten, Prince van Zwaven, Marckgraeve van Bourgauw, ende des heijlichs rijcx, van Hollandt, van Zeelandt, van Ferrette, van Haguenault, van Naemen, ende van Zutphen, graeve, heere van Vrieslandt, van opden windische marck, van Portenauw, van Salins ende van Mechelen, enz. Ende wordden te Loven, als hertoghe van Brabant ontfanghen ende ghehult, xxiij^a januarij anno xv^cxiiij, confirmeerende allen der stadt van Loven ende des landts van Brabandt privilegien¹. Ende wordden innegehaelt, met groote menichte van tortsen; ende men bedreeff, te Loven, groote genuchte van vieren ende esbattementen. Ende de stadt van Loven beschanck hem met drije silvere vergulde stoopen², wegende xviij marck, ij oneen, vj engelsche, costende, soo van stoffe faitsoen ende vergulden, iij^c xlix l., xiiij st., iij d. artoijs. De stadt beschanck hem noch met iiij swertte lovensche laeckenen, vier loijen, die costen xcviij lib. xvij st., vj den. artoijs; ende noch iiij aemen, xx steecken rhinswijns.

Anno 1514 voers., in aprili, wordden den peijs gemaeckt tusschen den voers. coninck Caerel, ende den coninck van Vranckerijck, waeromme, te Loven, groote genuchte bedreven wert van vieren ende esbattementen.

Anno 1516, heeft de voers. mogende prince coninck

1 In 't groot Charterboeck, f. 98.

2 ‘Item, te Loven gevonden.... drie silveren stopen, daer af de twee gecocht sijn tegen den exeurteurs vanden testamente wijlen jouf^r weduwe wijlen Joncker Liebrecht van Meldert.... en den derden stoep gecocht tegen Lodewijck vanden Tijmple.... Betaelt Jooris Boba vanden voers. drie stopen te vergulden.... Item, deze stopen sijn getekent boven op 't decsel vanden stopen, metter waepenen van Loven.’ Rekening van 1514, folio 274.

[p. 76]

Caerel willen achtervolgen de feeste vanden gulden Vliese, gelijck hertoghe Philips wijlen van Bourgoindien dede, die tselve ierst innestelde ende ordonneerde. Ende die heeren vanden gulden Vliese waeren doentertijt deze te wetene: de coninck van Arragon, de coninck van Engelandt, heer Peeter van Lannoij, Christoffel marckgraeve van Baden, heer Wolffganck van Polheijm, heer Cornelis van Bergen, die heere van Sempij, heer Pauwel van Lichtensteijn, heer Wolffganck van Furstenberghe, heer Floris van IJselsteijn, graeve van Bueren, heer Philibert van Beveren; ende daer wordden nieuwe gemaeckt: Don Ferdinandus des coninckx Caerels broedere, de coninck van Vranckerijck, de coninck van Hungarijen, de coninck van Denemercken, de Palsgraeve, de marckgraeve van Brandenborch, graeve Felix, de graeve Porcien, de graeve van Montreuel, die Gouverneur van Bressen, Bevre, de Baeljou van Henegouwen, die heere van Montignij, die heere van Sempij ende die heere van Zouzelles¹; ende de feeste begonst, xxvj^a octobris, anno voers., te Bruessel, alwaer doentertijt groote triumphen gebuerden.

Anno 1516, in junio, wordden de Clarissen, te Loven, ierst innegeleijdt, opde Nieuwstraete.

Anno 1517, in majo, was de feeste tot Heverle, bij Loven, daer die brulloft gehouden wert van Monsieur Danssij die aldaer trouwde de nichte vanden heeren van Chievre, daer de voers. coninck Caerel, onse hertoghe, te bruiloft was, met vele groote heeren; ende daer wert een steekspel gehouden dat iij daeghen lanck duerde; ende die van Loven beschancken der conincklijker majesteijt met ij oncen, xiiij st. rhinswijns.

Anno 1517, in augusto, es de voers. coninck Caerel in Spaegnien gearriveert, treckende vande eene stadt in dandere; ende die heeren vanden lande verselschapten hem tot binnen de stadt van Valedolij, daer hij, met grooten staete, innequam, als te wetene met Don Fernando, zijnen broedere, hebbende dat gulden Vlies in zijnen hals, den coninckstabel van Castille, den hertoghe d'Albe, den marckgraeve van Villame, den graeve van Bonevente, den hertoghe Deltages, de hertoghe van Brocarque, met groote menichte van bisschoppen ende prelaeten, ende wordden binnen de selve stadt van Valedolij gecroont coninck van Castillien, van Leon, van Grenaden, van Arragon, van Naples, van Navarre, ende andere landen, vij^a februarij anno 1518. Ende daer wordden een rijekelijek steeckspel gehouden, daer de voers. coninck Caerel den prijs behaelde; ende vrouwe Leonora, zijne sustere, presenteerden hem den prijs.

Anno 1518, in aprili, wasser eene groote menichte ende vergaerderinghe van cnechten diemen noempde den swertten hoop, die vuijt Vrieslandt comen waeren, groote schaede ende overdaet doende int landt, ende laegen ontrent Deventer, daer zij verslaeghen ende verstroijt werdden, bijden graeve van Nassauwen ende Hennuwieren.

Anno 1518, penultima aprilis, des donderdaechs smorgens, tusschen x ende xj ueren, begonst den grooten brant opden Blauwenputte, buijten de Diestersche Poorte, ende comende over de Poorte ende vesten zijn weerszijden allen de huijzen affgebrant tot aen Sinte Vijffvengasthuijs², ende alsoo voerts, met eenen noort oosten windt, naerden Langen Keijbergh, verbrandende allen de huijsen tot aende cappelle van Sinte Cathlijnen³, ende duerde tot tusschen ij ende iij ueren naerden noenen; daer groote schaede gebuerde.

Anno 1518, 22 januarij, heeft de voers. coninck Caerel als hertoghe van Brabant, geordonneert ende gestatuweert, om, tot eeuwigen daeghe, binnen de stadt Loven ende vrijheijt de selver onverbrekelijck gehouden te wordden, dat egeene gronden van erven, renten oft chijnsen, binnen de voers. stadt oft vrijheijt gelegen, en zullen moghen wordden gealieneert, getransporteert, verthiert noch belast met renten noch anderssints, noch oock de possessie vande selven overgelaeten, dan alleene wettelijck voer meijere ende schepenen der voers. stadt van Loven, betaelende derselve stadt den xx^en penning vande selve belastinghen. Ende soo wie contrarie dade, soude tselve wesen machteloos ende van onweerden, met verbuerte van een derdendeel van tgene dat alsoo contrarie deser ordonnantie zal wordden gealieneert, getransporteert, verthiert oft belast, deen hellicht daeraff tot behoeff des voers. hertoghe ende dander hellicht daeraff tot behoeff vande voers. stadt van Loven.

Anno 1519, xij januarij, es de keijser Maximiliaen gestorven, inde stadt van Velz, ende wert begraeven te Nieuwerstadt, bij zijne moedere Leonora.

Eodem anno, 28 junij, wert hertoghe Caerel rooms coninck gecosen.

Anno 1520, xvij augusti, quam de voers. coninck Caerel, vuijt Spaegnien gecomen zijnde, binnen de stadt

1 De ridders, in gemeld kapittel benoemd, waren de volgende:
Frans I^e, koning van Frankrijk; Ferdinand van Castilje; Frederik, hertog van Beijeren; Jan, Markgraaf van Brandebourg; Philips de Croij, graaf van Porcean; Antoon de Lalain, heer van Montignij; Laurens de Gorrevod, baenderheer van Monteneij; Karel de Lannoij, heer van Sauzelles; Gudo de la Baume, graaf van Montrever; Antoon de Croij, heer van Sempij; Jacob de Gavre, heer van Fresin; Adolphe van Burgondie, heer van Beveren; Felix, graaf van Werdenberg; Philipbert van Chalon, prins van Oranje; Hugo, graaf van Mansfeld. Zie Baron de Reiffenberg, Histoire de l'ordre de la Toison d'or, bl. 307.

2 Namelijk Sinte Genoveva's gasthuis, later het klooster der Miniemen, in de Diestsche straat.

3 Deze kapel werd later de kerk van het klooster der Onze Lieve Vrouwbroeders, en verhief zich op de huidige Justus Lipsius straat, hoek der Raven straat.

[p. 77]

van Loven, waeromme te Loven groote genuchte bedreven wert, als van vieren ende esbattementen; ende voert stadthuijs stonden xxviij pecktonnen; ende de stadt beschanck hem met iiij aemen rhinswijns. Ende onse genadighe vrouwe ende don Ferdinando, zijnen broedere, met ij poensioenen Beaenen.

Anno 1520 voers. es de voers. conincklijke Majesteijt vuijt Loven vertrocken naer Luijck, met die bisschop van Luijck ende heer Everaert van Arenberghe, dewelcke, ter eeren vanden coninck, heeft doen vergulden den Piroen aldaer, ende sinte Lambrecht bijde Piroen staende, waeromme die van Luijck zeggen deze veerskens:

Nisi Brabantinorum dux Leodium venisset,
Nunquam sanctus Lambertus tunicam deauratam habuisset.

Anno 1520, in octobri, wert de voers. coninck Caerel, tot Aken, rooms coninck gecroont, waerom men te Loven eene solemneele processie generael gehouden heeft, ende in alle prochien luijden die clocken, bedrijvende groote genuchte ende triumphen, te Loven, als van vieren ende esbattementen.

Anno 1521, es des voers. keijsers volcke voer Dornicke getrocken, ter zaecken vanden oorloghe die hij hadde tegens den coninck van Vranckerijck. Ende vuijt Loven trocken, xx novembris, ij^c voetcnechten, waeraff Wouter Boon capiteijn was; ende hondert te peerde, waeraff Hendrick de Meestere bannierdragere was, ende de baniere was van root ende wit taffetaff, met een geel cruijs daerinne.

Anno 1522, 26 junij, wordden bijden raede dezer stadt, met voergaende consent vande iiij leden, geaccordeert, ten versuecke van heer Marck Cruijt, prelaet des Godtshuijs van Sinte Beernaerts, ende van Wouter vanden Tijmpele, te moghen erigeren een vrouwen clooster binnen Loven, der ordenen van Cisteaulx, opden naem van onser L. Vrouwen inden Wijngaert, inde Borchstraete, opt getal van xxx persoonen, te weten: xxiiij nonnen, iiij susteren, eenen pater ende eenen cappellaen; opde vrijheijt, voer elcke, van 1 ½ mudde meels ende iiij aemen biers.

Anno 1522, in julio, es Solijmannus Tsaccus, die Turcksche keijsere, met vele hondert schepen ende vele duijsent mannen, gearriveert aent eijlandt van Rodes, ende heeft de stadt van Rodes belegert, ende vreesselijck bestormpt, soo dat de stadt haer ten lesten, bij middele van zekeren tractaete, heeft moeten overgeven, in handen vande Turcken.

Binnen dezen tijde gereesser wedromme twist ende oorloghe tusschen de keijserlijcke Majesteijt ende den coninck van Vranckerijck; ende de coninck van Vranckerijck was in sommighe landen vanden keijser roovende ende brandende. Dit vernemende de keijser wert vergrampt, ende zeijde: dat hij den coninck van Vranckerijck soo lange vervolgen soude ende tegens hem oorloghen, tot dat eenich van hen beijden gratie ende genaede begeren soude, dwelck gebuerde, anno 1525, op sinte Mathijs dach. Des keijsers volck wonnen sommighe casteelen opde frontieren van Vranckerijck, ende hebben Maseres belegert; maer quamen van daer sonder iet te doene.

Anno 1522 maeckte de keijserlijcke Majesteijt verbont metten Paus Leo ende andere, ende verdreven de Franchoijsen vuijt Lombarbijen, Milaenen ende Italien; ende hij stelde den hertoghe van Milaenen wedromme in zijn hertochdomme.

Anno 1524 es des Keijserlijcker Majesteijts volck voerde stadt van Marsilien getrocken, daer capiteijnen aff waeren, de hertoghe van Bourbon, de Marquis de Piscaren, Fernandus Archonus, ende de abt van Nazarien; om dwelck te ontsetten de coninck van Vranckerijck groote menichte van volcke derwaerts gesonden heeft, soo dat des Keijzerlijcker Majesteijts volck van daer track, xxv^a septembris anno 1524. Als nu de coninck van Vranckerijck vernam dat des keijsers volck de stadt van Marsilien verlaeten hadde, soo track hij, met groote menichte van volcke, naer Italien, meijnende onder hem te brengen Italien, Lombardijen ende de andere landen daerontrent geleghen; maer des keijsers volck hevet belet. Daernaer heeft de voers. coninck van Vranckerijck de stadt van Pavien doen beleggen, xxvj octobris anno 1524, de selve stadt swaerlijck beschietende ende bestormende. Maer die borgeren ende die vanden garnisoene, daer binnen liggende, hebbense cloeckelijck affgedreven ende hen vromelijck geweert. Eenen iegelijck was veerdich om eerde opde vesten te draegen, om te verbollewerken tgene de Franchoijsen affschoten. De Marckgraevinne van Schaldasolis, genoempt Hippolita, selve in persoon, heeft aerde opde vesten gedraegen, om dandere goeden moet ende courraigie te geven. Xxv^a novembris quam de tijdinghe binnen Pavien dat des keijsers volck quam omde stadt onset te doene, waeromme die van binnen groote blijschap thoonden van vieren ende blasonneeren. Groot gebreck van victaillie wasser binnen, ende oock van ghelde: eene henne cost vij stooters. Januarij xxiiij^a, quam de hertoghe van Bourbon, met des keijsers volck, om Pavien te ontsetten, ende xxv^a februarij daernaer gaven zij die van binnen teecken dat den dach was om den coninck van Vranckerijck te slaene, alsoo dat zij aen des conincx van Vranckerijcx volck gevallen zijn van twee quartieren, alwaer eenen swaeren slach gebeurde, ende de coninck van Vranckerijck, selve in persoone, weerde hem cloeckelijck; maer des keijsers volck heeft hem ende zijnen volcke soo vreesselijcken overvallen, dat de coninck den slach verloren heeft, ende

[p. 78]

Pavien wordden ontset. Ende vande zijde vanden coninck van Vranckerijck bleeffer onder andere doot: die groote Amirael van Vranckerijck, de groote Maerschalck van Vranckerijck, de heere de la Palise, de groote hertoghe van Montfort, de prince de la Trimoelle, de heere van Chijamon ende Bubanchij, de heere van Bussij, de heer Franchoijs de Loreijne, de witte Roose ende meer andere; ende daer wordden gevangen genomen: ierst die coninck van Vranckerijck, de coninck van Navarre, de groote Bastaert van Savoijen, met vele andere hier te lange om scrijven. Dit gebeurde aldus, xxv^a februarij anno 1525; om welcke victorie te Loven eene solemneele processie generael gehouden wert, ende in alle die prochien vande selve stadt luijdden die clocken viij daeghen lanck.

Anno 1525, xj meert, trouwde de voers. keijser Carolus vrouwe IJsabella des conincx sustere van Portugael, in Sivilien, ende wordden aldaer getrouwt bijden Eertsbisschop van Toleden.

Anno 1526, in januario, worddenter een tractaet gemaeckt tusschen de keijserlijker Majesteijt ende den coninck van Vranckerijck, tot Madrid, in Spaegnien, om eeuwelijck peijs te houdene. Soo dat de coninck van Vranckerijck de keijserlijker Majesteijt overgaff dat coninckrijck van Naples, thertochdomme van Milaenen, Jenuen ende Bourgoindien, met oock de stadt van Atrecht, Dornicke ende alle haere toebehoorten.

Anno 1526, inden meert, wert de Dorpstraet buijten Poorte¹, te Loven, gemaeckt, blijckende bij deze versen, opde selve poorte staende, vuijter stadt gaende, te wetene:

Vanden bollenwercke was den iersten steen

Gheleijt, bijder stadt regeerders ghehertich,

In meerte, vijftien hondert sessentwintich reen,

Daernaer de poorte, en volmaeckt, al vielt smertich,

In meert djaer vijftien hondert eenen dertich.

Van buijten inde stadt comende, staet opde poorte aldus:

Als Carolus Rooms keijsere dommineerde,
Doen men screef vijfthien hondert sessentwintich jaer,
De stadt van Loven dit werck fondeerde,
Sijnde Tijmpel, Berix Borgemeesters aldaer.

Anno 1526, 20 augusti, heeft de keijserlijke Majesteijt de stadt Loven geconfirmeert ende geamplieert die schipvaert van Wavere, bij hertoghe Jan wijlen van Brabant der selver stadt verleent, 12 octobris anno 1421; ut habetur int groot Chaerterboeck, fol. 241 ende 243.

Anno 1527, 7 maij, wert geboren die ierste sone der keijserlijker Majesteijt ende der keijserinne, vrouwe IJsabella, tot Valedolij, in Spaegnien, ende hij wert Philippus genoempt; waerdoere in deze Nederlanden groote vreucht ende blijschap gemaeckt wordde, ende in wijens faveur ende eere deze naervolgende rijmen gemaeckt zijn, te weten:

Alsmen vijfthienhonderd ende xxvij sach scrijven,
Den sevensten dach, in meije na trechte bedien,
Was geboren, tot slandts verstijven,
Philippus van Oostenrijck, dat edel engien;
Den eersten geboren sone, om elcx verblijven,
Van onsen alder mogentichste keijser Carolus eersame;
Wiens geboorte men in Spaegnien sach geschien,
In die stadt van Valiodeli, als jonge prince bequame,
Waer af al verheucht was, ende in wijens name,
Deze Nederlanden triumpheerden, met groote liberaelheijt.
Godt verleene hem hier voerspoet bequame,
Ende hiernaemaels die eeuwighe salicheijt.

Anno 1527, inden meije, passeerde de heere van Bourbon, mette armeije vande K.M. doer Sennes, om Roomen te versuecken, ende comende voer Roomen, heeft hij de trompetten doen steken, den Paus ontbiedende dat hij peijs tracteren soude metten keijsere, ende dat hem die Paus victaillie zeijnden soude, ende de stadt van Roomen openen in skeijsers naeme; waer naer de Paus niet hooren en wilde, alsoo dat hij de stadt heeft doen bestormen ende beklimmen. Ende de heer van Bourbon was de ierste opde lere, ende wert aldaer geschoten ende sterff terstont. Daernaer quam de prince van Orangien, vj^a maij 1527, met zijnen volcke, gevende den cnechten goeden moet, alsoo dat zij de stadt van Roomen innegenomen hebben, ende den Paus, met xvij cardinaelen, gevanghen, ende de stadt van Roomen gespoilleert ende geplondert; waeraff deze twee latijnsche veerskens den daet innehouden:

aLtera post Captos gaLLos popVLIqVe fVrores,
aestate, Capta roMa CrVenta fVIt.

Anno 1528, in januario, wert Gielis van Langrode alias Clipvede, brantstichtere, opde Merckt voert stadthuijs te Loven gebrant; ende was gebonden aen eene sixene daermede men hem op ende aff liet int vier. Ende als hij ierst int vier gelaeten wert, namp hij eenen mutsaert al brandende in zijne armen, ende behiel dijen tot dat hij gebrant ende doot was.

Anno 1529, v^a augusti, wert den peijs gemaeckt tot Camerijck, tusschen de K.M. ende den coninck van

1 Later de Diestsche poort geheeten.

[p. 79]

Vranckerijck, bij den Cardinael van Salvia, vrouwe Margriete van Savoijen, den Cardinael van Luijck, den heere van IJselsteijn, vrouwe Louise de Valloijs ende vele andere; waeromme hier te lande groote blijschap was.

Anno 1529 es den Turck in Oostenrijck gecomen, met groote menichte van volcke, te peerde ende te voet, ende heeft de stadt van Weenen, met vijff groote hercrachten, belegert, xxvj^a septembris 1529; hij was wel ij^c l^m mans, ende hadde voerde stadt opgeslaeghen xl^m tenten ende pavilloenen; ende heeft de stadt zwaerlijck, aen alle canten, bestormpt. Maer die van binnen, wesende ontrent xvij^m sterck, hebben die Turcken vroemelijck aff geslaeghen, soo dat de Turck ten lesten de stadt heeft moeten verlaeten; ende es van daer vertrocken, xv^a octobris 1529. Ende daer bleven bat dan lx^m Turcken verslaeghen, onder dewelcke vele capiteijnen waeren.

Anno 1529 voers., stont hier te lande op eene vrempde sieckte, die genoempt wert de zweetende ende Engelsche ziekte, daer vele menschen aff storven; want binnen xxiiij ueren waerense doot. Ende binnen Antwerpen storven, op iij oft iiij daeghen, wel iiij^c oft v^c persoonen, waerdoere tvolck soo verbaest was, dat ze niet en vrochten ende sloten hunne winckelen toe, hen bereijdende soo zij sterven wilden.

Anno 1530 wert de K.M., xxiiij februarij, tot Bolonien vanden Paus Clemens, den viij^en van dijen naeme, keijsere gecroont, ontfangende oock de croone van Lombardijen, ende de keijser offerde alsoo vele stucken gouts als hij jaeren oudt was, te weten xxx, elck stuck weert zijnde x ducaeten, maeckende aldaer den heere van Reulx een graeve, ende zijn landt een graeffschap.

Anno 1530, xiiij^a maij, quam de K.M. binnen Loven, ende quam al de Hooffpoorte¹ in; ende wordden zeer triumphantelijck innegehaelt, met groote menichte van tortsen. Ende de stadt beschanck hem met iij ½ aemen rhinswijns ende ij poensionen Beaenen. Ende met hem quam vrouwe Maria, zijne sustere, de coninginne van Hongarijen, die hij gouvernante maeckte van deze Nederlanden; ende de stadt beschanck haer met ij aemen, xxiij steecken rhinswijns.

Ende int jaer voers. es vrouwe Margriete van Savoijen gestorven, voerde welcke eene vuijtvaert zeer solemneelijck, te Loven, gedaen wert xxiiij decembris anno 1530.

Anno 1531, 5^a januarij, wert Ferdinandus, keijser Carolus broedere, die coninck van Hungarien ende Behem, rooms coninck gecoren, binnen Colen.

Anno 1531, 14 meert, quam de K.M. binnen Loven, ende wordden, met grooten staete, innegehaelt, met groote menichte van tortsen, ende, xv^a meert, wordenter eene solemneele zingende misse gedaen, binnen Sinte Peeters kercke, die hij hoorde, alwaer hij doentertijt Adriaen Blehen, meijere van Loven, ende Lodewijck vanden Tijmple ridders geslaeghen heeft.

Anno 1532 wert een houwelijck gesloten tusschen Alexander de Medicis, den natuerlijcken neve vanden Paus Clemens, ende Margareta, de natuerlijcke dochtere vande K.M. Ende de brulofft wert te Bononien gehouden; ende haer wert te houwelijcke gegeven de stadt ven Florens ende dlandt van Etrurien; ende de keijser maeckten van Florens een hertochdomme. Deze Alexander wert, anno 1537, op zijn bedde vermoort, meijnende te gaen slaepen met eene edele jonge dochtere genoempt Margriete.

Anno 1532 voers. esser, te Bruessel, grooten oproer ende commotie geweest, omde dierte vanden graene, waerdoere eenieghe huijsen geplondert zijn geweest, ende de stadt in groot verdriet quam; van welcke commotie deze rijmen den daet comprehenderen:

VerCoopen Van Corene saCh brVesseL zeer trVeren;
VeeL MInsChen ontgoet, sIende de doot besVeren.

Anno 1532 voers., gebeurde groote schaede ende jammer bij den hoogen vloet, in Zeelandt, daer xvij dorpen verdroncken, blijckende bij deze rijmen:

Als men screef vijfthienhondert ende xxxij daer an,
Den tweeden dach novembris noch boven al,
Ghincker eenen hooghen vloet, die menichs man,
Beclaeghen moet; het waeter gheschal
In Zuijt Bevelandt bleef drijvende het ghetal
Van seventhien dorpen, alst noch wel blijckt;
Ter Creecken en Loodijcke viel eenen grooten val;
Borselen ende Noort Bevelandt bleven oock ongedijckt;
Te Cats ende Cortgenen, zoo die waerheijt gelijct,
Verdroncken veel menschen, het was te beweenen;
Die kinderkens inde wieghen bleven doer dwaeter versijct;
Ossen, peerden, koijen, schaepen, het bleeffer al met eenen;
Al hadden eenighe hertten gheweest van steenen,
Zij moeten bescreijen dat groot verdriet;
Het bleeffer al, huijs, hof, goet, groot metten cleenen,
Veel volcx, tot diveersche plaetsen, in Zeelandt dleven liet.
Laet ons Godt bidden dat ons zulcx niet meer en geschiet;
Dat hij wil beschermen die Zeelandtsche paelen,
Ende dat hij ons met zijn genadige ooghen aensiet,

1 Later de Naamsche poort geheeten.

[p. 80]

 

Dat hij ons onse schuit niet rechterlijck en doet betaelen;

 

Ist sweert gheheven, dat hijt doer sijn gratie wil laeten daelen

Anno 1534, iij^a maij, wast Landtjuweel, te Loven, vanden handboge, daer die van Assche haelden vijff zijlvere schaelen.

Anno eodem, xxiij augustij, was, te Loven, tghebroken spel vanden hantboghe, daer die van Bruessel hadden tschoonste innecomen.

Anno eodem, xxviij maij, wordden den iersten steen geleet vande nieuwe Hoolstraet buijten Poorte¹, in presentie van Nicolaes van Graven ende Antoine Berthijns, burgemeesters; M^r Jan Hermeijs ende Nicolaes vander Heijden, schepenen; Jan Oliviers, den jonge, raed, van Colen, Crols ende van Ermbegem, rentmeesters. Ende gaven den metzers te drinckgelde iij rhinsgulden.

Anno 1535, wan de K.M. la Goulette, eene stercke plaetze bij Thuenis geleghen.

Anno eodem heeft de K.M. de stadt van Thuenis gewonnen, blijckende bij deze rijmen:

keIJser kaerLe de VIJfste heeft gheCreghen,

zeer trIVMphant,

de stadt tVenes, In afrIJChen gheLeghen,

LVstICh en VaLIant.

Anno 1538 wert het bestant gemaeckt tusschen de K.M. ende den coninck van Vranckerijck, eenen termijn van x jaeren, ende wert gesloten xx julij 1538; ende daer wordden diveersche houwelijcken getracteert: ierst dat Philippus, des keijsers sone, oudt wesende xj jaeren, te houwelijck hebben souden des coninckx dochtere van Navarre, die hij gewonnen hadde aende sustere vanden coninck van Vranckerijck; dat de hertoghe van Orliens, de joncxste sone vanden coninck van Vranckerijck, te houwelijck hebben soude vrouwe IJsabella, de outste dochtere vande K.M., out wesende x jaeren; dat de prince van Savoijen, sone vanden hertoghe van Savoijen, te houwelijck hebben soude vrouwe Joanna, de joncxste dochtere vande K.M., out wesende viij jaeren; dat de outste sone van Loreijnen te houwelijck hebben soude de joncxste dochtere vanden coninck van Denemercken, weduwe vanden hertoghe van Milaenen; ende deze houden tzaemen, anno 1541; ende dat de neve vanden paus Paulus te houwelijck hebben soude des keijsers natuerlijeke dochtere, te wetene de weduwe vanden hertoghe van Florencen; met meer andere voerweerden, hier te lange om scrijven.

Anno 1539, in maijo, es vrouwe IJsabella, 'skeijsers huijsvrouwe, in Spaegnien, van kinde gestorven, waeromme de keijsere zeer droevich was; waeraff deze rijmen den daet comprehenderen:

opten eersten daCh MeIJe Is Van kInde gesCheIJden,

en gestorVen, In roVWe,

VroV IJsabeLLe, keIJserInne, godt WILse geLeIJden

In zIJn eeWIghe LandoUWe.

posCIt fVnereas VbI CesarIs aVLa CVpressVs

pVLCher Vernantes abstrahe MaI rosas.

Int jaer xxxix wast dat verloos

Carolus, ons keijsere, zijn keijserinne;

Die Godt genaedich sij altoos,

Ende ons verleen eendrachtighe minne.

Anno voers., iij junij, wordden de vuijtvaert, te Loven, zeer solemneelijcken gedaen, binnen sinte Peeters kercke, voerde voers. keijserinne; ende de stadt beschanck vrouwe Maria, onse gouvernante, met iij ½ aemen, iiij steecken rhinswijns; ende de hertoginne van Milaenen met j ½ aemen rhinswijns.

Anno 1539 voers., es de K.M. vuijt Spaegnien, doer Vranckerijck, in Brabant gecomen, omde rebellie van die van Ghendt, ende wert tot Parijs, vanden coninck van Vranckerijck, zeer eerlijcken onthaelt, ende quam binnen Bruessel, xxix januarij anno 1540.

Anno 1540, 6 februarij, es de K.M. met iiij^m mannen, vuijt Bruessel getoghen naer Ghendt, ter saecken van hunne rebellie, die zij voert gestelt hadden tegens vrouwe Maria, zijne sustere ende gouvernante van deze Nederlanden; ende comende voerde stadt wert bij den borgemeestere eerlijcken innegehaelt. Ende daer wordden zekeren peijs gemaeckt, alsoo dat die van Ghendt den keijsere moesten geven l^m guldens; ende ix vande principaelste muijtmaekers wordden onthooft, ende 1 gecleet in rouwe ende 1 in haeren lijnwaet (hebbende elck eenen bast² om den hals), moesten de K.M. genaede bidden. Ende de K.M. ordonneerde een slot oft casteel binnen de stadt te maeckene, ter plaetse daer sinte Baeffs clooster stont; ende men begonst daer aen te graeven in aprili anno 1540.

1 Later de Thiensche poort geheeten.

2 Koord.

[p. 81]

Anno 1512, es Mertten van Rossem, maerschalck van Ghelre, heere van Piroijen¹, binnen Brabant gecomen, brandende ende roovende, met groote menichte van volcke, wel ontrent de xv^m mannen. Ende comende ontrent Antwerpen, heeft aldaer vele schoone huijsen verbrant, groote schaede doende, in meijninghe wesende de stadt met verraderije te gecrijgen; maer failgerende, es al Mechelen², beroovende ende verbrandende vele dorpen, ij^a augusti anno 1542, voerde stadt van Loven gecomen³, in meijninghe de stadt innetenemen; waerdoere die van binnen verbaest wesende, hebben de heeren vande magistraet ende Universiteijt vergadert, alwaer geraempt wert, met advijs van sommighe edelen ende capiteijnen, die vrouwe Marie binnen Loven met eenighe mijteren gesonden hadde, omde borgeren de stadt hulpen te bewaeren, datmen eenige gedeputeerde ordonneeren souden, die bijden voers. van Rossem trecken souden, om te zien oftmen met hem eenich redelijck appoinctement soude connen maecken⁴; ende vander stadt wegen wordden gecommitteert: heer Adriaen Blehen, meijere van Loven, Jan vander Thommen, borgemeester, Gregorius van Dieven ende den pensionnaris vande stadt; ende vande Universiteijt weghen heer Damianus vander Goes⁵, met noch sommighe andere; ende wordden bijden voers. van Rossem gesonden, hem openende hunne commissie. Hij, gehoort hebbende hunne begeerte, heeft vande stadt geheijscht lxx^m guldens, ende die hebbende, soude vande stadt trecken. De gecommitteerde wedromme comende, hebben tselve de gemeijnte voorgehouden, die eensdeels schenen hier toe wel gesint te wesen, hoe wel dat scheen onmogelijck te wesen zulcke groote somme van ghelde, te Loven, te furneren. Oock hevet sommighe goet gedocht datmen eenieghe vaeten met excellenten wijn vullen soude, om die den voers. van Rossem inden toecomenden accoorde te presenteeren. Hier en binnen heeft de voers. van Rossem zijn propoost verrandert, versueckende noch totte voers. somme van lxx^m gulden dat hij soude moeghen, met zijnen volcke, eenieghe maenden inde stadt logeren, vuijt ende inrijden, ende dat hij oock tot dijen sommighe ammonitie van geschutte ende anderssints vuijter stadt artillerijehuijs soude mogen kiesen ende met hem vueren. Dit de gemeijnte, aende Bruesselsche poorte⁶, vande gedeputeerden voergehouden wesende, hebben al te zaemen, met eene voijs geroepen, dat zij liever lijff ende goet te

1 Eigenlijk Pouderoijen, in Gelderland. Marten van Rossem behoorde tot den gelderschen adel.

2 Al Mechelen, dat is langs Mechelen.

3 Van Rossem was in dienst van Willem van Kleef, hertog van Gelder, tegen Karel den vijfde, die aanspraak maakte op gemeld hertogdom. Frans 1^e, koning van Frankrijk, destijds in vijandschap met den keizer, had Willem hulpbenden gezonden, onder bevel van den heer de Longuevalle, om eenen inval in Brabant te wagen. Na de dorpen Thildonk, Haacht, Wespelaar, Werchter, Herent en Winxele afgeloopen en platgebrand te hebben, kwam hij, vergezeld van de Longuevalle, voor Leuven. Hij vestigde zijn leger eerst bij het klooster van Bethleem, te Herent, en vervolgens bij het vrouwenklooster ter Bank. Zijne krijgslieden ‘lagen, zegt Van Meerbeeck, in de wijngaerden’ welke er destijds rond Leuven nog in groot getal bestonden.

4 Marten van Rossem schijnt te Leuven aanhangers ontmoet te hebben. In onze stad, gelijk in de meeste nederlandsche steden, was men van Karel den Vijfde afkeerig geworden. Het was vooral de invoering van het geloofsonderzoek die de gemoederen tegen hem verbitterd had. Het laat zich derhalve verstaan waarom van Rossem te Leuven partijgangers vond. Eenige dezer lieden werden met de galg gestraft. Wij lezen in de rekening der stad van 1543 de twee volgende posten:
‘Item, betaelt Brueder Jan van Mechelen, bichtvader van den galghen, van ij misdadighen gejustificeert, op de groote markt, van de roode roede, bij cedule, gedateert iiij augusti anno xlij, - xx st.’
‘Betaelt van den misdadigen te begraven, die, in den tijt van Marten van Rossem, gehangen waren, gedateert viij januari xlij, - 1½ st.’ Rekening der stad Leuven. van 1543, folio 197 en 214 verso.
Nog leest men bij Adriaan van Meerbeeck: ‘Die van Loven verlost zijnde van den vijant, gaen buijten de poorten, ende vangen bij gevalle eenen van de verraders ghenoemt Gheraerdt de Langhe; welcken op de pijnbancke zijne medepleghers verclarende, is met de selve op de merckt ghehangen.’ Cronijcke van de gantsche werelt ende sonderlinghe van de seventhien Nederlanden. Antwerpen 1620, bl. 228.

5 Damianus a Goes was in het dorp Aleuquen, in Portugaal, geboren en aen het hof van den koning van dit rijk opgevoed. In 1534 ging hij ter studie te Padua en verbleef er 4 jaren. Het was een man van hooge geleerdheid, zeer bedreven in de staatszaken. Zijne genegenheid tot het beoefenen der fraaie letteren riep hem, in 1539, te Leuven. Hij bleef er echter maar zeven maanden, door zijnen vorst Juan III geroepen wezende tot Quaestor der Oost-Indien. Doch de zucht tot de letteren deed hem deze betrekking weldra verlaten. Hij vestigde zich op nieuw te Leuven. Damianus a Goes huwde Johanna van Hargen, uit Holland. Hare ouders bewoonden 's Gravenhagen. Hij bevond zich te Antwerpen, op reis zijnde om de ouders zijner gade te gaan bezoeken, toen hij de aankomst van Marten van Rossem vernam. Dadelijk trok hij, met zijne moedige vrouw, naar Leuven terug om deze stad, waarin hij een huis in eigendom bezat, en vele vrienden telde, met raad en daad bij te staan. Ruwe gevangenschap en hooge losprijs vielen hem ten deele. Later keerde hij naar zijn vaderland terug. In 1546 gaf hij, te Lissabon, een verhaal van het beleg van Leuven in 't licht. Dit boekje draagt den volgenden tijtel: Damiani Gois, Equitis Lusitani, Urbis Lovaniensis obsidio, Ulispone, apud Ludovicum Rhotorigium, typographum, 1546, in-4, van 44 bladzijden.
De hoogleeraar Petrus Nannius heeft over de gebeurtenis insgelijks gehandeld in zijne Oratio de Obsidione Lovaniensi. Lovanii, Servatius Sassenus, 1543 in-4.
In onze dagen hebben de heeren J. Dircks en L. Galesloot over het beleg van 1542 belangrijke bijzonderheden medegedeeld; de eerste in den Vrije Fries, 7^de deel. bl. 297. de tweede in La commune de Louvain, bl. 2.

6 Thans de Tervuersche poort geheeten.

[p. 82]

verliesen hadden dan zulcx toe te laeten. Ende eenieghe vaeten wijns secretelijck alreede aende poorte gebracht zijnde, omden voers. van Rossem te schincken, ende de gemeijnte ghewaer wordende, hebben de bodems vande selve vaeten innegeslaeghen, ende de poorte toegesloten. Ende met eenen gedruijse tzaemender hant opde vesten geloopen zijnde, hebben vreesselijcken met allen den geschutte rontsomme de stadt, onder des voers. van Rossems volck begonst te schieten, soo dat die stadt stont en daverde. De gecommitteerde ende die inde stadt waeren, dit hoorende, hebben zeer verbaest gheweest. Ende Blehen, de meijere, heeft verboden, opde ghalghe, dat men niet meer schieten en soude; maer en hebben zijn gebot niet gheacht; maer hebben lancx soo meer gheschoten, soo dat de stadt stont en beeffde van de menichte vande groote stocken die affgeschoten wordden; dwelck eene groote vervaertheijt binnen de stadt gemaeckt heeft. De gene die vrouw Marie te Loven gesonden hadde, omde stadt van Loven te hulpen bewaeren, comende met de sluetels aende Diestersche poorte, hebben deselve poorte open gedaen, ende zijn daer als vrome vervaerde crijslieden vuijtgevloden, met hen leijdende bijnaer den gheheelen magistraet ende principaelste vande geslachten, behalven die borgemeester Jan vander Thommen ende Augustijn Vrancx, die bijde gemeijnte gebleven zijn, met meer andere, gevende de selve goede couraigie; ende degene niet in tijts comende als de poorte open was, zijn over de mueren vande vesten gevallen, daeronder weijnich vande gemeijnte waeren. De sommighe van deze vluchters (diemen alsdoen Craekebaisieeters noempde¹) zijn bevangen gheweest met zulcken vreese, dat eenieghe vande selve, comende te Diest, ende sommighe tot Thienen, van loopen hen niet en consten onthouden, seggende dat Loven doer van Rossem was innegenomen, ende dat er al vermoort was, mans, vrouwen ende kinderen, alsoo datmen te Loven, tot over die schoenen, int bloet ginck, dwelck, Godt zij gelooft, contrarie was. Van Rossem aenmerckende de groote vromicheijt vande gemeijnte ende studenten, die soo vreesselijck vuijte stadt schoten, dat hij hem met zijnen volcke bijnae nievers beschermen en conste, ende dat hij oock bij hem niet en hadde eenich groff gheschut, omde stadt te beschieten, es, met groote schande, oock niet sonder groot verlies van volcke, vander stadt Loven vertrocken, de selve verlaetende². Waeromme te Loven groote genuchte bedreven wert, ende daer wordden geordonneert datmen alle jaer, in danckbaerheijt vande voers. victorie, soude, opden iersten sondach van augusto, processie generael houden³. Van dat de voers. Mertten van Rossem in dlandt quam, comprehenderen deze rijmen den daet des jaers:

rosseMs gheWeLt
heeft brabant ghesteLt
In bernende CoLen;
VeeL dorpen doende gheWeLt,
godts dIenaers geqUeLt;
Latet nU VerhoLen.

Anno 1543, es de K.M. wedromme naer Brabant gecomen, ende es te Nuijs gearriveert; van daer es hij voer Dueren getrocken, ende hevet met ghewelt innegenomen, dootslaende allen die mans die daer binnen waeren, waerdoere hij tgheheel landt van Gulick gecregen heeft. Daernaer es hij naer Gelderlandt getrocken ende heeft Remunde belegert, ultima augusti, ende die borgemeesters quamen vuijt ende presenteerden der K.M. de sluetels vande stadt; maer hij en wildese niet aanveerden, waerdoere de borgers zeer vervaert waeren; ende hebben anderwerven den keijsere om genade gebeden. De keijser ziende hunne ootmoedicheijt, heeft ze in genade ontfangen; van daer es hij voer Venloo getrocken die hen opgaven; ende voorts allen die steden van Ghelre wordden der K.M. overgelevert. Ter eeren van die van Ghelre, die seijden dat de K.M. verdroncken was, ende dat hem die cabeljaus gheten hadden, zijn deze rijmen gemaeckt, die den daete des jaeren innehouden:

fLVCX ghIJ gheLdersChe sedt WeL boter opt VIer,
tes Meer dan tIJt, den CabeLIaV Is hIer.

Anno 1543 voers. heeft de K.M. zijnen eenigen sone Philippus coninck van Spaegnien gemaeckt, ende gaff hem te houwelijck vrouw IJsabella, des coninckx van Portugaels dochtere.

Anno 1544, xvij^a septembris, wordden den peijs wedromme gemaeckt tusschen de K.M. ende de coninck van Vranckerijck.

Anno voers., j^a octobris, es de K.M. binnen Bruessel gecomen met vrouwe Marie, de coninginne van Hongarijen, zijne sustere, ende gouvernante van deze Nederlanden; van daer track hij, xviij^a octobris 1544,

1 Omdat de vluchtelingen naar het dusgenoemde Loobosch liepen, in 't welk, als zijnde in oogstmaand, er vele Krakebezien te plukken waren.

2 Bilderdijk heeft aangeteekend: ‘En van Rossum zegt de leuvensche Pallas vaarwel, die in hare muren nooit een promotie gehouden heeft waarbij beter defensie e cathedra doctrinali gedaan werd dan deze ex imis subselliis.’ Vaderlandsche geschiedenis, v^e deel, bl. 131.

3 Deze processie heeft jaarlijks plaats gehad tot in 1635, toen zij door degene der belegering van gemeld jaar vervangen werd.

[p. 83]

naer Berghen, in Henegouwen, om aldaer te verwachten de coninginne van Vranckerijck, vrouwe Leonora, zijne sustere, mette welcke hij wedromme binnen Bruessel quam, xxij^a octobris daernaer; waeromme, te Bruessel, groote genuchte bedreven wert.

Anno 1545, es vrouwe Elisabeth, des Princen Philippus huijsvrouwe van Spaegnien, van eenen jongen sone gheleghen, die aldaer Carolus kersten gedaen wert; ende corts hiernaer es de voers. vrouwe Elisabeth gestorven.

Anno voers., voer kersmisse, heeft de K.M. de feeste gehouden vanden gulden Vliese, binnen de stadt van Vuijtrecht, alwaer alsdoen de graeve van Egmont, met meer andere heeren, heere vanden ordene gemaeckt wordde.

Anno 1546, vij^a augusti, gebeurden, te Mechelen, het groot deerlijck ongeluck vanden poedere dat inde Santpoorte aldaer was liggende, ende ontsteken wert metten blixem, doende groote, ontsprekelijcke schaede; waeraff deze naevolgende rijmen den daet innehouden:

seVen aVgVstI bedreef poeIJer deVr den heLsChen donder,
tot MeCheLen Wter santpoorten een sneL deIrLIJCk Wonder.

Anno 1546 ende 1547, hadden de K.M. groote oorloghen in hooch Duijtslandt tegens die vande nieuwe religie der Lutheriaenen, met welcke hen hielen deze steden als Ausburch, Ulms, Straesborch, Franckfoort, Lubeke, Hamborch, Bremen, Norlingen, Neurenberch, Rotenborch met vele anderen, met groote menichte van groote heeren ende graeven; ende mette K.M. waeren deze steden als Mens, Colen, Thriere, Aken, Metz, in Loreijnen, met sommighe anderen; waerdoere groote schaede gebuerde, als breedere inde Chronijcken van Brabant. Van deze oorloghen zijn deze twee versen:

Ecce quaterdenis annos sex his quoque mille,

Quingentos subigit Germanos Caesar in ense.

Anno 1547, 27 januarij, es coninck Hendrick van Engelandt gestorven, blijckende bij deze rijmen:

henrICVs dIe aChtste ConInCk Van engeLandt

een fraeIJ, stoVt, ontsIen heere,

Is ghepasseert, godt brInghe heM In Vreden pLaIsant,

VrIJ Van Verseere.

Anno 1547 voers., den lesten meert, es de coninck Franciscus van Vranckerijck gestorven, blijckende bij deze rijmen:

franCoIs de VaLoIs deerste dIe soo hIet;

bekent Voer ende naer,

ConInCk stoVt Vant fransChe WoVt Is gestorVen sIet,

den Lesten Meert openbaer.

Anno voers., xiiij daegen naer Paesschen, op eenen sondach, wert Hans Frederick, den hertoghe van Sassen, vande K.M. gevangen genomen, in zekere bataillie, in Duijtslandt. Daernaer quam de lantgraeve van Hessen bij den keijsere, tot Halle, ende gaff hem ende alle zijn landt in skeijsers handen, ende de keijsere hiel hem wel vijff jaeren gevanghen. Ten tijde van deze bataillie was die sonne ende die maene rosverwich wel iij daegen ende iij nachten. Daernaer, xv^a septembris, quam de voers. K.M., met zijne voers. gevangenen, binnen Loven, ende de stadt beschanck hem met iij stucken rhinswijns, ende wordden innegehaelt met lxxxiij tortsen van j ½ pont stuck. Den xvij^a septembris es hij, met zijne gevangenen, vertrocken naer Bruessel, anno 1548. Den daet van dat de voers. gevangen waeren houden de naevolgende rijmen in:

doen dIe hertoghe Van sassen ende dIe LantgraeVe

Van hessen nV gheVanghen LaCh;

dIe sonne ende dIe Maene daCh ende naCht

drIJe daeghen VoerWaer roIt saCh.