Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

Philippus van Oostenrijck, Den eenenvijftichsten Hertoghe van Brabant.

Naer dat coninck ende hertoghe Maximiliaen lange absent geweest hadde, van deze Nederlanden, soo es hij, met zijne huijsvrouwe des hertoghen dochtere van Milaenen, anno 1494, wedromme in Brabant gecomen, ende hertoghe Philips, zijn sone, met vrouwe Margriete, zijn dochtere, zijn hem te gemoete getrocken, tot Maestricht. Daernaer es hij met zijne voers. ij kinderen binnen Loven gecomen, den xxiiij augustij anno 1494, ende wordden, met grooten staete, met vele tortsen, innegehaelt; ende men bedreeff groote triumphen te Loven, als van vieren ende esbattementen. Daernaer wert de voers. Philips van Oostenrijck², te Loven, als de ljⁿ hertoghe van Brabant gehult ende ontvangen, opden ix^en septembris anno 1494, wesende eenen dijssendach, confirmeerende allen der stadt van Loven ende des landts van Brabant privilegien, met oock de Blijde Incompste, bij vrouwe Marie ende hertoghe Maximiliaen, den lande gegeven³. Ende de stadt

2 Gelijk men weet is hij in de geschiedenis bekend onder den naam van Philips den Schoone.

3 In 't groot Charterboeck, p. 186.

[p. 72]

van Loven beschanck hem met iij silvere vergulde potten, iij swertte laeckenen, van xxx ellen tstuck, ende vj aemen, xj steecken rhinswijns. Coninck Maximiliaen wordden beschoncken met ij ½ aemen j steeck rhinswijns; Coninck Maximiliaens huijsvrouwe, vrouwe Blanche Marie, des hertoghen van Milaenen dochtere, wordden beschoncken met eenen costelijcken silveren vergulden cop. Ende vrouwe Margriete, hertoghe Philips voers. sustere, wordden beschoncken met eenen schoonen silveren vergulden croes, costende lxj rhinsgulden, met hondert gout guldens in specie daerinne, van xxviij stuijvers tstuck. Ende men bedreeff te Loven groote triumphen als van vieren ende esbattementen. Binnen middelen tijde worddenter twee houwelijcken gesloten, deen tusschen Ferdinando, den Prince van Spagnien, des conincx van Spaegnien ende Arragons eenighen sone, met vrouwe Margriete, des roomschen conincx Maximiliaens dochtere, de sustere vanden voers. hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant; ende dandere tusschen den voers. hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant met vrouwe Joanna, de ij^e dochtere vanden voers. coninck van Spaegnien ende Arragon; ende dijen volgende soo wert vrouwe Margriete voers., in novembri anno 1495, vande ambassaten des princen van Spaegnien, binnen de stadt van Mechelen, beslaepen¹.

Daernaer wert de voers. vrouwe Joanna, des voers. coninckx dochtere, met grooten staete, te schepen herrewaerts overgebracht in Zeelandt, in septembri anno 1496, ende dat bijden Amirael van Spaegnien niet sonder groot perijckel, ende wert van daer gebracht tot Antwerpen.

Dit vernemende de voers. hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant, es terstont vuijt Almanien gecomen tot Liere, alwaer hij de voers. vrouwe Joanna, met grooten staete, getrouwt heeft, ende men bedreeff groote triumphen binnen deze landen.

Anno 1498, es de voers. vrouwe Joanna te Bruessel van eene jonge dochtere gelegen, ende wert Leonora kersten gedaen.

Hiernaer wert de voers. vrouwe Margriete van Oostenrijck overgevoert in Spaegnien, in groot perijckel vande zee, alwaer zij trouwde den voers. Ferdinandus, prince van Spaegnien, daer zij eene vrucht affcreech; maer sterff terstont. Ende insgelijcx sterff haestelijck haere man, den voers. prince van Spaegnien. Ende zij es weduwe gebleven; maer naemaels wedromme vuijt Spaegnien overbracht zijnde in deze landen van Brabant, wert zij bestaijt ende trouwde den hertoghe Phillibeert van Savoijen, ende wert Duwaigiere ende Gouvernante van deze Nederlanden gemaeckt, te Loven, xxiij^a octobris anno 1500; ende de stadt van Loven beschanck haer met iij stucken rhinswijns, ende wordden, met grooten staete ende menichte van tortsen, innegehaelt; men bedreeff groote genuchte te Loven als van vieren ende esbattementen.

Anno 1500, soo gelach de voers. vrouwe Joanna, des voers. hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabants huijsvrouwe, te Ghendt, in Vlaenderen, van haeren iersten sone Carolus genaempt; waeromme, hier te Loven, groote genuchte gemaeckt wordde, als van vieren ende esbattementen; van wijens geboorte deze naevolgende rijmen, te Ghendt, gemaeckt wordden:

Int jaer ons Saelichmakers Christi gebenedijt;
Als vijfthien hondert wert gescreven claer;
Een scrikel jaer was tot dijer tijt,
In februario, tis ghebleken daer,
Tusschen Sinte Peeters dach, tis openbaer,
Ende Sinte Mathijs, doen wert bij rechte waerhede,
Carolus geboren, als jonge prince eerbaer,
Die vijfste keijservan dien naeme, van manierige zede;
Hertoch van Oostenrijck ende prince van Spaegnien mede.
Sone van Coninck Philippus, van Spaegnien, vaillant;
Wiens gheboorte te Gendt was, binnen der stede,
Waer dat veel triumphen was gestelt, ter hant.
Tot zijn xv^ejaeren wert hij ghehult ende over al bekant,
Voer die xxx^e graeve van diveersche landen,
Als Hollandt, Zeelandt ende oock Vrieslandt,
De welcke hij duechdelijck regeert, als die verstanden;
Men sach hem, tot leet van zijne vijanden,
Int jaer dertich Rooms Keijser coroneren;
Waer bij ontloken waeren veel druckige banden;
Te Bonnonien alle triumphen bedreef, men sonder cesseren,
Zijn vijanden ziet men al omme verneren;
Godt laet hem soo prospereren tot alder tijt,
Dat hij, inder eewicheijt, met Godt moet zijn verblijt.

Anno 1501, gelach de voers. vrouwe Joanna, onse hertoginne, van eene jonge dochtere, die Isabella kersten gedaen wert, tot Bruessel; tusschen de welcke Isabella een houwelijck getracteert wert met des coninckx sone van Vranckerijck, waeromme men te Loven vierde.

Anno 1501 voers., naer dijen prince van Spagnien, Ferdinandus, afflijvich geworden was, ende insgelijcx zijne outste sustere, die Coninghinne van Portugael, ende dat doer dijen vrouwe Joanna, onse hertoginne, de naeste oir was van allen die landen, soo wert hertoghe Philips, met zijnder huijsvrouwe, alsoo gesint,

1 Dat is geondertrouwd.

[p. 73]

bij raede, sonderlinghe van den eertsbisschop van Besanson, te reijsen naer Spaegnien. Ende zij bereijdden hen zeer costelijck, om doer Vranckerijck naer Spaegnien te reijsen, want de Coninck van Vranckerijck ende de hertoghe van Bourbon, zijn oom, ende andere heeren naer hem groot verlanghen hadden. Ende aldus reijsde hij, met zijnder huijsvrouwe, met grooten staete ende costelijckheijt, doer allen die steden van Vranckerijck, ende wert aldaer weerdelijcken ontfangen, ende met vele gaeven begift, al oft die Coninck selve geweest hadde; ende dat doer expres bevel vanden Coninck. Ende aldaer zijnde, mocht hij, tot alle plaetzen, de gevangenen verlossen, ende, bovenal, wert hij costelijck ontfanghen tot Parijs, tot Orliens, tot Bloijs, tot Tours ende tot Bourdeulx. Ende die Coninck van Vranckerijck, met de Coninginne, waeren hem verwachtende tot Bloijs, met vele Hertoghen, Graeven, Edelen, Cardinaelen ende Bisschoppen. Ende daer bleeff hij vj daegen lanck, bij daege ende bij nachte, blijdelijck getracteert. Die bancketten waeren soo costelijck dat men noijt des gelijcken gesien en hadde. De Coninck betaelde allen die costen, die vuijtnemende groot waeren, ende dede vele geleijen ende schepen maecken, waermede de voers. hertoghe Philips, ten eijnde, met zijne huijsvrouwe in Spaegnien bijden Coninck ende Coninginne gecomen es, alwaer hij met groote minnen ende eeren ontfangen es geweest. Ende, xviij^a octobris 1501, wordden te Loven processie generael gehouden om Gode te bidden dat hij onse voers. hertoghe ende hertoginne bewaeren wilde van quade fortuijnen.

Anno 1502, es de voers. vrouwe Joanna, onse hertoginne, in Spaegnien gelegen van eenen jongen sone, die aldaer Ferdinandus kersten gedaen wert.

Hier naer es de voers. hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant wedromme vuijt Spaegnien ghecomen, ende Nicolaes van Graven, borgemeester der stadt Loven, met noch andere heeren, zijn, in octobri anno 1503, naer Colen gereijst, omden voers. hertoghe willecome te heeten, vuijt Spagnien gecomen zijnde. Ende es, xij decembris anno 1503, binnen Loven gecomen, met deze navolghende heeren: als mijnen heere de Vijle, mijnen heere van Sijmpij, den amirael van Spaegnien, den bisschop van Atrecht, den soene vanden Palsgraeve, den Bisschop van Dornicke, den marckgraeve van Baden, den President van Vlaenderen, Mijnenheere van Lignij, mijnenheere van Chevre, heer Cornelis van Berghen, Monsieur de Lachant ende vele andere. Ende de stadt Loven beschanck hem met iij aemen x steecken Beaenen, ij aemen iiij steecken rhinswijns, ende ij aemen ende vier steecken most; ende men bedreeff groote genuchte, te Loven, als van vieren ende esbattementen. Ende wordden innegehaelt metten grooten reuse Hercules, met groote menichte van tortsen, ende quam de Thiensche poorte in, alwaer, voerde poorte, twelff peckvaeten stonden. Ende hem wordden geconsenteert eene bede van xl^m guldens, eenen termijn van vijff jaeren, tot behulp vanden costen bij hem gedaen, inde reijse naer Spaegnien.

Anno 1504, in junio, quamen hier te Loven in heer Caerel van Oostenrijck, onse jonge prince, met zijne sustere vrouwe IJsabella, ende waeren ghelogeert int huijs van Chantrain, opde Borch. Ende de stadt Loven beschanck hen met iij ½ aemen j steeck rhinswijn ende j ½ aemen ende vij steecken Beaenen.

Anno voers., in januario, es vrouwe IJsabella, de coninginne van Spaegnien, gestorven, waervoere eene vuijtvaert, te Loven, ix^a januarij 1504, zeer solemnelijck gedaen wert; mits welcke doot soo verstorven die coninckrijcken van Castillie, van Lijon ende van Grenaden op vrouwe Joanna, onse hertoginne van Brabant, want Ferdinandus, haer broedere, ende haere outste sustere, de coninginne van Portugael, gestorven waeren, sonder eenighe wettighe oir achter te laeten, waeromme hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant ende vrouwe Joanna, zijne huijsvrouwe, zeer versocht wordden vande Spaegnaerts daer te comen om coninck ende coninginne ghecroont te wordden. Ende al presenteerde hem die coninck van Arragon, zijn sweer, jaerlijcx vijffhondert duijsent ducaeten, voer dat hij hier te lande blijven soude, soo hadde hertoghe Philips nochtans zulcken raet, dat hij wedromme in Spaegnien trecken soude, om aldaer de croone tontfanghen.

Naer dijen dat heer Engelbert, graeve van Nassauwen, heere van Breda ende van Diest, gestorven was, die wijsselijck ontraden hadde die oorloghe teghens dlandt van Ghelre, soo meijnde de voers. hertoghe Philips van Brabant, bij raede van sommighe van zijne heeren, alleer hij in Spaegnien reijsen wilde, Gelderlandt wedromme te gecrijgene. Ende es met groote macht naer Gelderlandt getrocken, ende es nedergeslaeghen op Elteverberch, zijne vijanden aldaer verwachtende. Van daer es hij voer Arnhem getrocken, ende hevet belegert ende beschoten. Dit ziende die van binnen, hebben hen opgegeven in des hertoghen handen. Ende daernaer heeft hij vele steden gecregen die hen overgaven, als Hatten, Harderwijck, Elberch, Tijelt, Bommel, Doesborch, Locchem, Grol ende meer andere. Ende twas alsoo geschaepen, hadde hij zijne victorie vervolght ende daerinne gepersevereert, dat hij allen dlandt van Ghelre geconquesteert soude hebben; maer, want hij ende de meestendeel van zijne heeren ende raetslieden gretich waeren totte reijse van Spaegnien, soo wert daer eenen dwaesen peijs gemaeckt, te wetene: dat hij behouden soude dat hij gewonnen hadde, ende dat de hertoghe van Ghelre (die hem als hertoghe van Ghelre tonrechte noempde) met heer Philips, ende op zijnen cost, in Spaegnien soude trecken. Maer naer dijen de hertoghe van Ghelre hier te Loven

[p. 74]

geweest hadde, soo wert hij anders bedacht, ende excuseerde hem. Ende hertoghe Philips van Oostenrijck ende Brabant es naer Spaegnien getrocken, ende hadde groote tempeesten opde zee; ende arriverende ende comende in Spaegnien, soo wert hij daer ontfanghen ende gecroont coninck van Castillien, van Lijon ende van Grenaden.

Anno 1505, es de voers. vrouwe Joanna, hertoghe Philips voers. huijsvrouwe, gelegen van eene jonghe dochtere die Maria kersten gedaen wert.

Als nu de voers. coninck Philips van Castillien, van Lijon, van Grenaden, hertoghe van Oostenrijck ende Brabant, een weijnich tijts coninck gecroont hadde geweest, soo wert hij, soomen zeijde, vergeven, ende sterff aldaer, inde bloeme zijnder jonckheijt, out zijnde xxviij jaeren, op eenen vrijdach, den xxvj^a septembris anno 1506, laetende zijne huijsvrouwe bevrucht met kinde; van wijens doot de naevolgende rijmen den daet innehouden:

aUstrIaCUs pater, aC Mater bUrgUndIa phILIppUs
reX VIta fUnCtUs, Condor In hesperea.

LaUs CasteLLe ConCepIt doLoreM.

Philippus van Oostenrijck, een eenighe sone
Van keijser Maximiliaen, ende was die tweede
Grave van Hollandt, Zeelandt, proper van persone,
Van dijen naeme, van goede bescheede,
Als hertoghe van Bourgoindien hij hem deuchdelijck leede,
Heere van deze Nederlanden, noch coninck boven dien
Van Spaegnien, van Castillien alle beede;
tZijnen xxviij jaeren zach men hem overlien,
Tot Burgos, in Spaegnien, daert elck mocht sien,
Den xxvj dach septembris, aldaer buijten der stadt,
Wert hij begraeven, men sacht gheschien,
Int Cathusers clooster, Godt gunne hem dat
Hij deelachtich moet zijn Godtsopperste schat;
Alsmen screeff vijftien hondert ende sesse, onthout dat.

Naer dijen dat de voers. hertoghe Philips in Spaegnien was, ende aldaer gestorven, soo esser wedromme grooten twist ende oorloghe opgeresen, tusschen hertoghe Caerel van Ghelre ende dlandt van Brabant, soo dat heer Robrecht vander Marck geheeten van Aerenberch, met groote macht, vuijt Vranckerijck gecomen es, te Remunde, ende de hertoghe van Ghelre ende hij quaemen te saemen, met groote menichte van volcke, tot Turnhout, ende deden aldaer groote schaede, ende want die mans gevloden waeren, soo wert Turnhout van hen gebrantschat, ende zij naemen vele vrouwen van Turnhout gevanghen, ende vuerdense met hen, ende hielense bij hen tot dat zij haere costen betaelt hadden; maer van rantsoen en wertter niet gegeven.

Int jaer daernaer, in septembri, quaemen de voers. heer Robrecht ende de hertoghe van Ghelre te Diest werts, meijnende de stadt innetenemen; maer zij wert alsoo bewaert bij den heere van Nassauw, heere van Diest, dat zijt verlaeten moesten. Ende van daer quaemen zij tot Haelen, dwelck zij destrueerden ende bedorven. Daernaer hebben zij de stadt van Thienen belegert, ende hebben ze stormender handt innegenomen ende gewonnen, ende hebben de geheele stadt berooft, met vele kercken ende cloosters, doodende ende vangende vele lieden, zijnde in furie, ende vuerdense met hen tot Remunde, daer zij lange, in groote allende ende miserie, gevanghen laeghen.

Dit geschiedde aldus op sint Machiels dach, anno 1507, waeraff deze versen den daet houden:

MaChIeL VersaCh

den thIensChen sLaCh.

Anno 1507, es vrouwe Joanna, coninginne van Castillien, van Lijon ende van Grenaden, hertoghe Philips weduwe wijlen van Oostenrijck ende Brabant, in Spaegnien gelegen van eene jonge dochtere, daermede de selve hertoghe wijlen Philips, als hij van deze werelt scheijdde, haer bevrucht liet; ende wert Joanna kersten gedaen, die te houwelijcke gegeven wert aan Christerno, den coninck van Denemarcken.

Anno 1509, in septembri, opden Loven kermis dach, was hertoghe Caerel, onse jonge prince, te Loven, met vrouwe Margriete van Oostenrijck, duwagiere hertoginne van Savoijen, ende de stadt schanck hen eenen costelijcken maeltijt, daer toe waeren xij velthoenderen, xij capuijnen, xxiiij kiekenen, xij paer duijven, conijnen, pauwen, faijsanten, zwaenen ende anderssints, met alderhande gebacken venisoen ende andere gebacken, gebraeden ende gesoden vleesche, met overvloedicheijt van alle costelijcke wijnen. Ende men bedreeff, te Loven, groote genuchte, als van vieren ende esbattementen, van welcken maeltijt zij de stadt grootelijcken danckte.

Als nu vrouwe Margriete van Oostenrijck, hertoginne van Savoijen, duwagiere ende gouvernante was van deze Nederlanden, soo stont wedromme op de oorloghe tusschen den hertoghe van Ghelre ende Brabant, alsoo dat hij de hertoginne ontseg brieven gesonden heeft; ende heeft vele cooplieden van Bruessel, Antwerpen ende Mechelen, naer Franckfort te merckt treckende, gevangen genomen, ende binnen Ghelre gevuert, van hen nemende groot rantsoen, waerdoere de

[p. 75]

hertoginne, onse gouvernante, hem oock dede ontseggen. Ende hier wert gesloten dat men Venloo soude gaen beleggen, dwelck gedaen wert, in octobri anno 1511, ende de heere van Waelheijn was capiteijn vande Lovenaers, die met groote menichte derwaerts trocken; maer zijn wedromme van daer comen sonder iet te doene. Ende daer bleeff, onder andere, vanden onsen verslaeghen de heere van Bosschuijt. Ende heer Jan van Schoonvorst, riddere, meijer van Loven, wert vande Ghelreschen gevangen, ende opt slot tot Hatthem gevuert. Daernaer worddenter geordonneert viij^c mannen te peerde ende iiij^m te voete, om te liggen opde frontieren vanden lande van Brabant ende Hollandt, ende dat voer iiij maenden, waertoe geaccordeert wert lx^m guldens. Ende de hertoghe van Ghelre heeft wedromme innegecreghen Bommel, Tijelt, Wissem, enz. Daernaer heeft hij Remunde belegert, met viij^m mans te voete ende viij^c peerden, ende comende tot Hannuijt hebben tselve verbrant, doende int landt vele schaeden van rooven ende branden. Hier naer es de keijsere Maximiliaen wedromme hier te lande gecomen, ende comende, xxiiij^a maij anno 1512, binnen Loven, es aldaer als momboir van heer Caerel van Oostenrijck, onsen jonghen prince, ontfanghen ende gehult, xxv^a maij 1512 voers. Ende was gelogeert int huijs van Camerijck, ende men bedreeff groote genuchte te Loven, als van vieren ende esbattementen. Ende hem wordden, viij^a junij anno 1512, geaccordeert vj^m mans te voete ende x^c te peerde, voerden tijt van vj maenden, om dlandt te beschermen tegens die Ghelreschen.

Daernaer es de keijsere Maximiliaen, metten Engelschen getrocken voer Terwaen, ende hebbent sterckelijck belegert, ende hebben hen opgegeven in des keijsers handen. Ende de stadt wordden daernaer verbrant, poorten ende mueren affgeworpen. Hiernaer es de voers. keijser Maximiliaen, met den coninck van Engelandt, getrocken voer Dornicke, dwelck zij zwaerlijck beschoten hebben. Dit ziende die van binnen, hebben hen opgegeven, ende die keijsere ende coninck zijn, met groote macht, daerbinnen gecomen, mits welcke menichte van volcke binnen Dornicke eene groote sterffte opstont, waerdoere de meestendeel vande borghers vuijte stadt toghen.

Anno 1513 es de voers. keijser Maximiliaen wedromme naer Duijtslandt getrocken, laetende hier te lande zijnen neve.