Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

Wenceslaus van Behem, Den vierenveertichsten Hertoghe van Brabant.

Den vierenveertichsten hertoghe van Brabant es geweest Wenceslaus van Behem, hertoghe van Luxen-

[p. 32]

borch, met vrouwe Joanna, de outste dochter vanden voers. hertoghe Jan den iij^e, zijne huijsvrouwe, ende hebben, te Loven, als hertoghe ende hertoginne van Brabant, dlandt ontfanghen, iij^a januarij anno 1355, gelovende den lande dat zij niemant tot hunnen raet nemen en souden, dan degene geboren binnen den lande van Brabant, ende aldaer gegoet zijnde.

Dat zij die vanden lande souden houden vaerende ende vlietende op haeren gerechten tol, in alle landen.

Datse alle hunne vrije straeten open ende vrij houden souden alsoo zijse schuldich waeren te houdene, sonder argelist.

Datmen sinte Peetersmannen ende diegene die van sinte Peetersmanschappe zijn handelen zal ende houden, gelijck datmense schuldich es te houdene, ende te handelen, gelijck datmen van outs herbracht heeft.

Dat elck man jaeghen mach haesen ende vossen, alle Brabant doere, sonder calengieren.

Dat hij dlandt van Brabant soude laeten volghen, onbecommert naer vrouwen Joannen doot, (soo verre zij sonder oir van hem storve) den genen daertoe naest gericht wesende.

Gelovende hen den landtvrede te houdene.

Dat hij voerts nemmermeer oorloghe beginnen en soude, noch pandinghe doen, dan bij consente des gemeijns landts ende steden van Brabant.

Dat hij niemant geene meijerije oft vorstereije geven en soude, hij en zalse selve moeten bedienen, opde verbuerte vande selve officien.

Dat hij egeene gevangenen vanden lande, vuijt Brabant vueren en zal.

Dat hij niemant drossate oft richtere in Brabant maecken en zal, hij en zij van wettigen bedde.

Dat hij alle jaer besuecke¹ doen zal opde officieren vanden lande van Brabant.

Dat hij niemant van dootslaege dlandt geven en zal, hij en hadde ierst gezoent tegens de vrienden.

Dat niemant, den eenen den anderen oft malcanderen, en zal moghen buijten landts daeghen van gheender hande zaecken, ten waere van testamenten, houwelijcxsche voerwerde oft aelmoessen².

Waert dat eenighe vrouwe oft jouffrouwe ontschaekt wordde, die crete oft datmen ter waerheijt vonde tegens haeren wille te zijne, ende zij bij dijen man bleve sitten, soo soude zij verbueren have ende erffve, soo langhe zij leeffde; maer naer haer doot soudet volghen diet schuldich waere te volgene; ende bleeff zij bij hem niet sitten soo en souden men aen haere have noch erve niet hebben; maer die man soude verbueren lijff ende goet.

Die eenighe jouffrouwen ontschaeckte oft ontleijdde, die onder haere jaeren waeren, die soude verbueren lijff ende goet³.

Datmen niemant bedraegen en zal noch en mach dat hem onstade doen zal van quetzueren, noch van dootslaeghen, in dijen hij hem de waerheijt getroosten derre⁴.

Gelovende eenen iegelijcken paelinghe begherende, binnen zijnen lande, hem die te laeten geschieden.

Confirmeerende allen de privilegien, chaerteren ende anderssints der cloosteren vanden lande van Brabant.

Waert saecke dat twee leecke persoonen dingende wordden om eenige goeden binnen den lande van Brabant gelegen, ende die eene dat met vonnisse verlose, ende daernaer zijn actie transporteerde oft overgave eenighen pape oft ghestelijcken persoone, om den anderen, diet gewonnen hadde, daermede te quellen, die dat dade soude verbueren lijff ende goet.

Consenteerende dat de ridderen, cnaepen ende anderen goede lieden des landts ende steden van Brabant zullen moghen jaeghen alderhande groot wilt, sonder calangien, al Brabant dore, behalve in wouden ende waranden, bij hem te verclaerene, dats te wetene in Zonien, Zaventerloo, groot Heijst ende Meerdale.

Confirmeerende alle des landts ende der steden privilegien, chaerteren, herbringen ende costuijmen, die zij hebbende zijn, ende geuseert hebben, ende zonderlinghe de chaertre van Corttenberghe ende den Waelschen chaertre; gelovende daertegens nemmermeer te doene ende den lande een getrouwe heere te zijn⁵.

Gelovende voerts, opt heijlige Evangelie, allen de voers. poincten vast ende gestadich te houdene. In presentien van heer Dierick van Horne, heere van Pereweijs ende Cranenburg; heer Hendrick Berthout, heere van Duffle ende Ghele; heer Geeraert, heere van Vosselaer, borchgraeve van Gheldenaeken; heer Jan, heere van Bouchout, ende heer Bernaert, heere van Bourgneval, drossate, ridderen.

Ende de stadt van Loven beschanck de voers. hertoghe ende hertoginne van Brabant met vj stucken wijns, houdende ontrent xxxj ½ aemen; sesse geheele schaerlaeckenen ende sesse ossen. Ende zijn voerts naer Bruessel, Antwerpen ende elders gereijst ende allomme zeer eerlijcken ontfangen.

Daer naer es de voers. hertoghe ende hertoginne naer Maestricht gereijst, ende hebben aldaer thertochdomme van Brabant, naer haere doot, (soo verre zij sonder

1 Onderzoek.

2 Overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 32.

3 In 't cleijn Charterboeck, folio 44, verso; 4 aprilis 1364.

4 Dorst.

5 In 't groot Charterboeck, folio 22 verso, n^r 22; item, folio 62; item, in de Blijde Incomste anni 1549, articulo 32. (Boonen).

[p. 33]

eenighe wettighe oir achter te laeten, storven) verzekert den keijser Kaerel den iiij^en, broeder van hertoghe Wenceslaus, volgende zekere brieven daeraff, in daete des maendaechs voer asdach, anno 1356.

Graeve Lodewijck van Vlaenderen, die getrouwt hadde vrouwe Margriete, de sustere vande voers. Joanna, gehoort hebbende tgeene datmen te Maestricht (in prejudice van hem ende zijne erffgenaemen) getracteert hadde, es met groote machte van volcke in Brabant gecomen; zijnen legel¹ slaende niet verre van Bruessel; dit hoorende die van Loven zijn terstont, met groote menichte, naer Bruessel gereijst, daer onder andere met waeren heer Absolon van Watermale, heer Geert van Wilre, heer Sijmon van Rode, heer Wouter Herenmaes, ridderen, ende vele andere. Ende hebben de Bruesselaers mede geleijt, tegens den voers. graeve Lodewijck. Met hen track² de graeve vanden Berghe, met vele duijtschen, ende comende ontrent Stroete, hebben zij de vlaemingen ontmoet, daer eenen grooten slach geviel, xvij^a augusti anno 1356. De heere van Assche, vuerende de groote baniere, es vanden peerde gesmeten, ende heeft de baniere inder vijanden handen gelaeten. Dit ziende de brabanders hebben den moet verloren gegeven, ende de vluchte genomen. De vlaemingen hun naervolghende hebben groote moort gedaen, ende Bruessel sonder eenighe resistentie terstont innegenomen. Ende graeve Lodewijck heeft aldaer de weth vernieuwt, maeckende Amman van Bruessel heer Zegeren vanden Heetvelde. Dit gedaen zijnde, es naer Loven getrocken ende aldaer, vuijt vreese, innegelaeten, ende heeft de gemeijnte bij een doen vergaederen, begerende aldaer als hertoghe van Brabant gehult ende ontfangen te wordden, dwelck hem de meestendeel accordeerde, ende begonsten hunne vingeren op te steken, omden eedt te doene³; maer heer Willem de Zedelaere, religieulx van sinte Geertruijden⁴, es terstont onder de gemeijnte gecomen, hen straffende dat zij hunnen eedt soo schandelijcken valschtsten, die zij over een jaer vrouwe Joanna ende haeren man gedaen hadde; hier doere de gemeijnte beruert zijnde, zijn terstont vande Merckt naer huijs geloopen. Graeve Lodewijck, die met luttel volck daer comen was, siende de commotie vande gemeijnte, es wederomme ten selffsten daeghe naer Bruessel getoghen, besettende Bruessel met zijnen volcke, ende te Mechelen wesende, heeft hij meijer van Loven gemaeckt Wouter Keijnooghe⁵.

Corts hier naer heeft Everaert tSherclaes Bruessel wederomme vuijten vlaeminghen handen gecreghen, daer die van Loven met hem waeren, met seven banieren, dienende onder den graeve van Loon, heere van Craenendonck, heere van Bourgneval, heere van Appelien ende den heere van Dornicke, met hondert glavien te peerde ende groote menichte te voete.

Anno 1356, hebben die van Loven hunne stadt vermeerdert, ende de buijten vesten begonst te graeven, blijckende bij deze veersen:

dIe Van LoVen VerMeerderen hVnne stadt,
op dataLLe borgheren nerInghe Vaere te bat;
Wantse te CLeen beVonden Is op dat pas,
doerde groote traffIke der drapperIen dIe daer Was.

Ende de boumeesters die waeren Nicolaes van Dormaele, Peeter van Rode, Hendrick de Vroede ende Salomon vanden Bollenborne, vande geslachten; Geert van Cortenaecken, Hendrick Minninck, Aert vanden IJnde ende Jan Corneken, vande gemeijnte.

Anno 1360, int beginsel vanden schependomme, heeft Peeter Couthereel⁶, meijer te Loven, den haet ende

1 Leger.

2 Trok.

3 In een stuk van 22 augusti 1356 neemt de Graaf van Vlaanderen den tijtel van ‘heere van Lueven, van Brucele ende van Machline.’ Zie de Rijmkronijk van Jan de Clerc, II deel, bl. 498.

4 Willem Zedelere of Zeedelere, zoon van Alard Zedeleere, stedelijken raad te Leuven, in 1336, was reeds kloosterling in 1352. Hij werd eerst Plebaan of Pastoor der parochie van S^te Gertruide en vervolgens Prior zijner gemeente. De man overleed, na de vijftigste verjaring zijns kloosterlevens gevierd te hebben, den 10 mei 1397. Hij telde een broeder, Alard geheeten, schepen van Leuven in 1373. Registers der Schepenen van Leuven van 1373-1378.

5 Walter Keynooghe, zoon van Arnold, vervulde den post van schepen in 1355. Zijn bewind als meijer was van korten duur.

6 Peeter Coutereel was zoon van Godfried Coutereel, lid van den stedelijken raad van Leuven in 1328. Hij had een broeder, Jan geheeten, in 1346, bewaarder der laken-Halle, en in 1351 en 1353 schepen van Leuven. Zijn andere broeder, met name Godfried, was in 1360 stedelijke raad. Peeter Coutereel vervulde den post van Meijer van 1349 tot 1361. In 1360 bewoonde hij het huis den Moor, gelegen op de huidige groote Markt. Hij was eigenaar van een huis met hof gestaan in de Vetterij, thans de Fonteinstraat. (Zie Louvain monumental, bl. 103 en 132.) Ofschoon tot de geslachten behoorende was Peeter Coutereel niet rijk. Het blijkt uit de registers der schepenen van Leuven dat hij weinige eigendommen bezat. Doch, tijdens zijn bewind te Leuven wist hij zich te verrijken. Toen hij, in 1362, zijne dochter Gertruide aan Hendrik van Kuik, heer van Hoogstraten, ten huwelijk schonk, gaf hij haar zoo aanzienlijken bruidschat als de bruidegom verlangde. Gebannen in 1363, verbleef hij in onderscheidene plaatsen van Holland, Duitschland en Frankrijk. Door tusschenspreken van zijnen schoonzoon in genaden ontvangen zijnde, keerde hij, in 1369, naar Leuven terug. ‘Hij gaf, zegt Divaeus, al de valsche verplichtsbrieven af, met welke hij de gemeente te voren vele moeilijkheden had veroorzaakt, en eindigde, eenige jaren daarna, zijn levensloop in zijne vaderstad, zonder lof noch eer. Hij had van al zijne rooverijen zeer weinig behouden.’ (Jaarboeken van Leuven, I deel, bl. 136).
Hendrik van Kuik, Coutereels schoonzoon, die een moedig ridder was, verloor het leven in den slag van Bastweiler, den 21 augusti 1371. Hij liet uit Gertruide Coutereel een zoon, Jan geheeten, die Heer van Hoogstraten werd. Gertruide Contereel trad in tweede huwelijk met Jan van Berlaer, heer van Helmont, als blijkt uit eenen akt der schepenen van Leuven van 22 september 1436, 1^a. Toen was deze vrouw reeds overleden.

[p. 34]

neijt, die hij langen tijt op dijen vande geslachten van Loven gedraegen hadde, ontdeckt in dezer manieren: een boer van buijten, visch ter merckt brengende, ende inde Leepse¹ versteken zijnde, heeft een peert vuijter weijden in zijne karre gespannen, ende alsoo zijn karre gelost hebbende, heeft hijt peert wederomme inde weijde geleijdt. Dezen heeft de voers. meijere gevangen genomen, ende hem van dieften aengesproken; ende, hoewel hem de schepenen vrij wesen, en heeft hem de meijere nochtans niet willen lossen, dwelck de schepenen zeer quaelijck nemende, hebben hem van zijne meijerije gedestitueert, ende verboden recht te doene. Dit dochte Couthereel² te wesen eene goede oorsaecke, om eenieghe oproeringhe te maecken; ende zeer daer dore verblijt zijnde, es ghereijst naer Vueren, alwaer de hertoghe doen ter tijt was, doende groote dachten over de schepenen ende allen die vande geslachten van Loven. Heer Reijnault, heere van Schoonvorst, daer present zijnde, ende raet vanden hertoghe, heeft de zaeke oock ten quaetsten gekeert, ende den hertoghe innegegeven dat goet waere eene maniere gesocht, omde macht van dijen vande geslachten van Loven (die soo groot was, dat zij noch opden hertoghe noch op zijne officieren en pasten) te crencken, seggende dat hem geen beter en dochte, dan datmen de gemeijnte wat tijts liet dommineren. Dit hoorende Couthereel, (hoe wel de hertoghe geen antwoorde en gaff) es terstont wederomme naer Loven gekeert, in meijninghe tpropoost vanden heere van Schoonvorst te wercke te stellen, ende te dijen eijnde de gemeijnte tzaemen geroepen hebbende, heeft hen voer ooghen gehouden hoe deerlijck dat zij voortijts van dijen vande geslachten geregneert hadden geweest, die hen hadden doen geven diversche lasten van accijsen, vrijende hen selven ende haeren vrienden; ende voorts dat die vande geslachten der stadt goet zeer quaelijcken hadden geregneert, niemanden anders rekeninghe doende dan hen selve, ende vele dijergelijcke saecken, die meestendeel valsch waeren; oproijende alsoo de gemeijnte tegens de heeren, om alsoo doer hunne hulpe tot zijne intentie te comen. De gemeijnte, dit gehoort hebbende, zijn thuijswaerts geloopen, ende terstont, met stocken ende staven gewaepent, opde merckt gecomen, daer hen Couthereel was verwachtende. Die vande geslachten dit ziende, hebben ontrent den avent het Raethuijs innegenomen. Daer was doen tertijt een vroom riddere te Loven, heer Geeraet van Vosselaer, die groote moeijte dede omde twee partijen te veraccordeeren. Maer merckende dat de gemeijnte niet te vreden te stellen en was, heeft hij den heeren geraeden dat zij inden hoop slaen souden, eer hij meer gewassen waere. Dit en wilden de heeren niet doen, niet meijnende datter eenich quaet aff comen soude. Heer Geeraert, hier omme vergrampt zijnde, es terstont naer Bruessel gereijst. Ende, ontrent den morgenstont es de gemeijnte met Couthereel voert Raethuijs³ gecomen. Die heeren vervaert zijnde, mits den grooten hoope, vraechden hen vriendelijcken wat zij begeerden. De gemeijnte antwoorde zij wilden den staet vander stadt zien, ende rekeninghe hebben vander stadt goeden, dwelck gedaen zijnde, souden zij terstont hunne waepenen affleggen. Als de heeren hoorden dat zij anders niet en begeerden, wetende in goeder conscientien dat zij der stadt goeden wel geregneert hadden, hebben de gemeijnte innegelaeten. Maer soo haest als zij inne waeren, hebben zij alle de slotelen genomen, ende allen de privilegien (den geslachten aengaende) geschoort ende verbrant⁴. Ende Couthereel heeft allen die heeren, die hij conste gecrijghen, opde Borch gevangen geset, ende haere wapenen den zijnen gegeven. Dit gedaen zijnde, heeft hij eenen nieuwen

1 Eene weide, buiten Leuven.

2 Het karakter van Peeter Coutereel is niet goed gekend. Men vindt schrijvers die hem als een anderen Artevelde beschouwen; die in den door hem bewerkten opstand geen ander oogmerk ontwaren dan de vrijmaking des volks. Anderen, integendeel, houden hem voor eenen baatzoeker, die, onder voorwendsel van de belangen der menigte te bevorderen, zijne eigene zaken zocht te verbeteren. Divaeus noemt hem een schelm (nefarius homo). Wat ons betreft, wij denken dat hij evenveel door eigen belang als door volksliefde geprikkeld was. Te Leuven was hij het werktuig van hertog Wenceslas. Zulks blijkt uit de archieven des tijds. Gelijk men weet, gevoelde de echtgenoot van Johanna geene genegenheid voor onze geslachten. Hij vreesde hunne macht en zocht deze te verminderen. Als bekend is, was hij een verkwister zonder weêrga, en had hij steeds gebrek aan geld. Met opstanden te doen bewerken zocht hij, van den eenen kant, het vermogen der geslachten te verminderen, en, van den anderen kant, geld te smeden; want hij verleende nimmeer vrede zonder aenmerkelijke sommen te eisschen. In allen geval bevorderde Coutereel de volksvrijheid in onze stad. Hij deed het volk het juk der geslachten afwerpen, en bezorgde het vrijheden en voorrechten welke het nimmer bezeten had. Het was echter te betreuren dat zijne opstanden voor de stoffelijke belangen onzer gemeente zoo ongunstige uitkomsten hadden. Men mag uit het oog niet verliezen dat het ten gevolge dezer onlusten was, dat onze zoo bloeiende lakennijverheid ten ondere ging.

3 Meer dan eens heeft men beweerd dat het stadhuis zich destijds op de Oude Markt verhief. Reeds was het van de Oude Markt naar de Sint Peeters of Groote Markt overgebracht geworden. Zie Louvain monumental, bl. 132.

4 De handvesten der stad bevonden zich destijds in eene eiken kom of kast, sluitende met onderscheidene sloten, welke bewaard werd in een der torens van Sint Peeter. Wat de opstandelingen op het stadhuis vonden en vernielden, waren, naar allen schijn van waarheid, afschriften van eenige oorspronkelijke stukken welke zich in de kom bevonden.

[p. 35]

raet ende nieuwe schepenen gemaeckt, nemende daertoe sommighe vande geslachten, die te voren in cleijne estime geweest hadden, daer hij aff gemaeckt heeft iiij schepenen, te wetene: Hendrick vander Calstren, Hendrick de Pape, Jan van Dormale, Vranck de Zelaere, ende iij vande natien: Willem Hertshals, Jan van Meldert ende Hendrick Andries. De heeren aldus gevangen sittende, ende siende dat hen gheen secours en was naeckende, hebben metten voers. Couthereel conventie gemaeckt, als dat zij hem gheven souden elck eene groote somme ghelts, ende de stadt vuijtgaen. Aldus heeft Couthereel eene groote somme van ghelde geconquesteert ende es een vanden rijckxsten van Brabant geworden, gevende zijne dochtere te houwelijcke heeren Hendrick van Cuijck, heere van Hoochstraeten, heeren Ottens van Cuijck broeders sone, van welcken gelde de heere van Schoonvorst oock eene goede somme gehadt heeft. Onder de gene die hen aldus vuijten gevanckenisse losten, waeren vele ridders als: heer Jan van Bourgneval, sone heer Bernaerts, capiteijn van Loven; heer Jan vander Calstren, den ouden, ridder vanden duijtschen ordre; heer Jan vander Calstren, den jongen; heer Gobbelijn vander Calstren, heer Willem Moreel van Wilre, heer Willem ende Hendrick zijn sonen, heer Loijck, heer Roeloff ende heer Godevaert van Redinghen, heer Lodewijck Uten Lieminghen, heer Jan Herengodevaerts, heer Wouter vander Quaederbruggen, heer Jan Hers, heer Jan Platvoet, heer Wouter Herenmaes, heer Hendrick vanden Borchoven, ridderen, ende schiltcnaepen sonder getaele.

De hertoghe was doentertijt int landt van Luxenborch, ende de hertoginne die screeff van Bruessel brieven aen Couthereel ende den zijnen, dat hij de goede mannen vande geslachten wederomme inde stadt ontfanghen soude. Maer Couthereel begeerde sekere vuijten raede der hertoginne, te Perck, gesonden te wordden, om met hem van peijse te tracterene. Dezen last hebben aenveert, de heeren van Boutersem, Heverle ende Ardnemont, heer Godevaert vander Elst, heer Loijck Martel, heer Bertrant van Laere ende heer Hendrick van Dellenbrouck, ridderen. Ende dickmaels over ende weder rijdende, hebbent zij soo verre gebracht datter een accoordt begrepen wert, maer ten wert niet gehouden. Alsoo dat deze regnatie van Couthereel noch een geheel jaer geduert heeft; want de hertoghe (vuijt Luxenborch comen zijnde) doer den vinger sach, bij raede van zijne raetsheeren, die van Couthereel gecorumpeert waeren.

Binnen dezen heeft Couthereel vele renten opde stadt Loven verkocht, daeraff de principaelste hootpenninghen in zijne borse gecomen zijn, hem selven ende de zijnen oock niet vergetende, maer vele brieven op zijne kinderen ende zijnen vrienden lijve besegelt, hopende hen daermede te behulpen oft hem naemaels zijn regiment genomen¹ wordde.

Geduerende deze commotie soo hebben de gemeijnte de Biest-Poorte ende de Dorpstraet binnen Poorte affgeworpen ende gebroken, mette vesten, van aende Steen-Poorte totten naesten torren ter Dorpstraet Poorte werts; ende oock de vesten aende Proeff-straet-Poorte; ende in alle brouwerijen stonden de ketels vol siedende waeter, om die vande geslachten daermede te crenckene ende inne te worpen, soo verre zij eenige vergaederinghe gemaeckt hadden tegens die gemeijnte.

Anno 1361, heeft Peeter Couthereel (noch in zijne dominatie wesende) opden keusdach, commoengemeesters gemaeckt: Hendrick de Pape, vande geslachten, ende Hendrick Andries, vande natien; ende mits dijen datter geene stoffe en was, hevet schependomme gevaceert tot in octobri.

Binnen middelen tijde hebben die vande geslachten zeer aenden hertoghe gesolliciteert, om wederomme in haere stadt gerestitueert te worddene, daertoe de heeren van Bourgneval, van Rotselaer', Wesemael ende Heverle zeer hebben gearbeijt. Ende en hebben niet opgehouden voer dat zij den hertoghe daertoe bracht² hebben, dat hij de voergenoemde vande geslachten verhoort heeft; sulcx dat hij, in octobri anno 1361, met grooten heijre voer Loven gecomen es, ende met hem alle die vande geslachten. Dit heeft Couthereel ende de gemeijnte doen vreesen, ende hebben terstont aenden hertoghe gesonden, begerende genade. Ende de hertoghe heeftse in genaede ontfanghen, opde naevolgende condietie:

Inden iersten dat Couthereel ende de zijne gemeijnlijck vuijttrecken zullen met processien, bloot in hunnen cleederen, bloot hoofts, ongewapent, ende de hertoghe tegens trecken, ende van hem ootmoet ende genaede bidden op hunne cnijen.

Dat de weth voertaene vuijte natien soo wel als vuijten geslachten zal gecosen wordden; te wetene: iiij schepenen vuijten geslachten ende iij vuijten natien.

Elff gesworene vande geslachten ende xj vuijten natien; ende daeraff eenen commoengemeester van elcx.

De dekenen halff vande geslachten ende halff vande natien.

Dat die vande geslachten die hen rantsoen noch niet betaelt en hadden, aen Couthereel, daeraff ongehouden zijn soude.

Dat degene, gecosen zijnde tot eenige vande voers. officien, de selve officie zullen moeten bedienen, ende

1 Ontnomen.

2 Gebracht.

[p. 36]

diet niet doen en woude, zalmen daertoe bedwinghen met lijff ende goet, sonder verdrach.

Dat hij niemant totte voers. officien setten en zal, hij en zij geboren brabandere.

Dat de gemeijnte geene waepenen en soude draeghen.

Gelovende die van Loven te handelen met recht ende vonnisse, confirmeerende allen der stadt privilegien, chaertren, costuijmen, usansien ende herbringhen, gelijck zij die altoos geuseert hebben.

Item, soo verre eenich geschil oft saecke van discoorde toequaeme inder stadt raede, soo dat de xj gesworene vande geslachten daervan vielen op deen zijde ende de xj gesworene vande natien op dandere zijde, dat dat soude beslicht wordden bijden prioers vanden Predicaeren, Augustijnen ende Gardiaen vanden Minnebroederen, in zulcker vueghen dat daer zij mede opineerde, oft de ij van hen, dat daer die saecke blijven soude.

Dits aldus gedaen, xix^a octobris anno 1361, ende besegelt bijden hertoghe ende hertoginne, ende bij Willem, hertoghe van Gulick; Robrecht van Naemen, Jan, graeve van Salmen; Aert, heere van Rummen ende Quaetbeke, des hertoghen neve; Reijnault, heere van Schoonvorst; Hendrick van Boutersem, heere van Berghen opden Zoom; Jan, heere van Bouchout; Bernaert heere van Bourgneval, drossate, ridderen; Nicolaes van Gennich ende Godefroit vanden Torre, rentmeester van Brabant¹.

Dit gedaen zijnde, es de hertoghe binnen Loven gecomen, ende heeft Peeter Couthereel van zijne meijerije gedestitueert, stellende in zijne plaetse Aerde van Wilre; maer, doer grooten vrienden die hij hadde, es schepenen vanden voers. jaere gemaeckt.

Doen de hertoghe nu van Loven vertrocken was, heeft Couthereel wederomme zijn horens opgesteken; ende hebben alle dinghen weder alsoo quaet geweest als zij van te voren waeren; want die vande geslachten (niet wel connende zijne hoochmoedicheijt geleijden) zijn meestendeel vuijter stadt vertrocken.

Ende Couthereel es, anno 1302, bijt voerdraeghen vande gemeijnte, commoengemeester gecosen, ende Jan Hanneman, een vande principaelsten Couthereels vrienden, es, metter stadt segele, in diversche landen gereijst, vercoopende allomme lijffrenten opde stadt Loven, de stadt daerdore brengende in onsprekelijcke tachterheijt.

Dit vernemende de voers. hertoghe van Brabant es, ter instantie van die vande geslachten, die buijten waeren, wederomme, in februario anno 1362, voer Loven gecomen, met groote menichte van volcke, ende met hem allen die vande geslachten voers.

Couthereel mette zijne dit hoorende, hebben den moet verloren gegeven, ende hebben de stadt opgegeven in des hertoghen genaede. Ende de hertoghe statueerde dat soo wel die vande geslachten als vande gemeijnte confirmeren ende geloven souden vast ende gestadich te houdene den lesten peijs, begerende lij persoonen hem te ghijssel inne te comen, te wetene: twelff vande geslachten, van die buijten zijn, ende xl vande natien die bijnnen zijn.

Dat de goede lieden van Loven hem, alle jaer, voertaene twee werff oft ten minsten eens, rekeninghe doen zullen vande stadt goeden.

Dat die vande geslachten ende gemeijnten voertaene zullen goede gevrienden zijn ende blijven tot eeuwighen daeghe, ende dat allen twist, wangonste ende ranceur tusschen hen doot zij ende vergeven blijve.

Doende te niet alle nieuwe ordonnantien binnen de voers. stadt Loven, als van vederhuijsen, marchalcken, conestablen, hootmannen ende van beckennen te slaene.

Ende datmen de stadt voertaene regneren zal metten commoengemeesteren, schepenen ende gesworenen der stadt voers., gelijck den lesten peijs inne heeft².

Dit es aldus gedaen, viij^a februarij anno 1362, ende besegelt bijden hertoghe, in presentie vande heeren vander Lecken, van Berghen, van Bouchout, van Wittham, van Bourgneval ende Jan van Lussenbourg, segelaere³.

Ende de stadt van Loven moeste den hertoghe van dezen peijse geven:	28000 motoenen^4.
Den heere van Schoonvorst	3000 motoenen.
Den heere van Berghen	1000 motoenen.
Den heere vander Lecken	1000 motoenen.
Den heere van Bouchout	1000 motoenen.
Den heere van Wittham	1000 motoenen.
Den heere van Bourgneval	1000 motoenen.
Den heere van Grimberghe, dros	3500 motoenen.
Nicolaese van Gennich, riddere	500 motoenen.
Heer Robrecht van Naemen	200 motoenen.
Den heere van Schoonhoven	100 motoenen.
Den marckgraeve van Gulik	3600 motoenen.
En heer Geeraert Rostoch	200 motoenen.
Maecken tzaemen	44100 motoenen.

Met deze ghelde, soomen zeijde, dede hertoghe Wencelijn de Borch te Vilvoorde maecken.

Die vande geslachten ende gemeijnte hebben brieven gegeven, ix^a februarij 1362, dat zij den voers. peijs houden souden.

1 Overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 36, verso.

2 Overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 39, verso.

3 Op een bladje staat: ‘Alexander Vander Hulst, meijere van Loven, moeste tot dezen peijse geven, bij schattinghe: v^c motoenen. 1362.’

4 Motoen of Moutoen is eene gouden munt, mouton d'or geheeten, omdat op de voorzijde er van het godslam voorkomt.

[p. 37]

Daernaer es Peeter Couthereel naer Vueren, bij den hertoghe, gereijst, met lxx peerden, omden peijs te sweeren ende de ghijsselen te leveren; maer ziende dat hij daer soo vele vrienden niet en hadde als hij plach, es niet zeer wel te vreden geweest; ende es wederomme naer Loven comen. Zijn dinghen aldaer beschickende, es daermede vuijter stadt gevloden, ende terstont zijn hem gevolght allen degeene die onder zijne protextie plagen te schuijlen, als Jan Hanneman, Willem Hertshals ende vele andere; ende in zijne plaetze es commoengemeester gemaeckt heer Jan vander Calstren, riddere.

Anno 1362, in julio, heeft Urbanus de Paus, v^e van dijen naeme, int ierste jaer zijns Pausdoms, dijen van Loven alle haere vrijheden, exemptien, privilegien oft andere toelaetinghen, bij zijne voersaeten Pausen van Roomen, van coninghen, princen ende andere catholijcke heeren, met oock alle goede costuijmen die zij hier te voren hebben geobserveert, geconfirmeert¹.

De selve Paus, vj^a nonas julij anno voers., heeft dijen van Loven noch verleent, dat de stadt ende die van Loven, met brieven vanden stoel van Roomen oft van legaete, vuijter stadt Loven niet te rechte getoghen en zullen wordden, soo lange zij bereet zijn te rechte te staene voer hunnen ordinaris richtere².

Anno 1363, in maio, heeft de hertoghe neghen persoonen geordonneert, omde goede mannen vande geslachten haere schattinge van Peeter Couthereel, vuijter stadt gemeijne goede, te restitueren, te weten: heer Jan vander Calstren, heer Jan Herengodevaerts, heer Jan Hers, ridderen; Gielis de Rijcke, Geeraert van Redingen, Nicolaes van Dormale, vande geslachten; ende Hendrick de Beckere, Jan Lievinck ende Goordt van Lomborch, van de natien.

De hertoghe vele dachten van die van Loven over Peeter Couthereel gehoort hebbende, Jan Hanneman ende andere, als dat zij, met heijmelijcke conspiratien, meijnde wederomme bijnnen Loven te geraecken, ende dat zij heer Jannen de Swerttere, riddere, Willem van Rode ende andere poirters van Loven, vuijt crachte van hunne valsche brieven, tot Hasselt ende eldere, gearresteert hadden, heeft de selve, ten eeuwieghen daeghe, vuijt Brabant gebannen, stellende daerop soo wie den voers. Couthereel, levende oft doot, voortbrachte, de somme van 400 gulden, ende op Jan Hanneman, Willem Hertshals ende andere, tot xxv^tich toe, op elck xxv gulden. Dits gedaen, xiij maij, anno xiij^c lxiiij^tich.

Anno 1365, iij^a maij, begonstmen de Spuije³ te graeven ende te maecken, te Loven, ende waeren daertoe ghestelt als commissarissen vander stadt weghen: Nicolaes van Dormaele, Salomon vanden Bollenborne ende Vranck Blanckaert, ende cost der stadt 12,922 motoenen ende 2 st. paijements.

Anno 1368, es de weth wederomme te Loven verrandert, te wetene datter zijn soude xij gesworene vande geslachten, daerondere ij commoengemeesters zijn souden, ende x gesworene vande natien, ende seven schepenen vande geslachten ende viij dekenen vande geslachten.

Anno 1368, op Kersavent, hebben hertoghe Wencelijn ende vrouwe Joanna van Brabant dijen van Loven deze navolgende poincten gegeven ende geconfirmeert:

Ierst, soo wie eenich poirtere van Loven iet eijsschen wilt, soo van cost, teren, schaede, dienst, comenschap, stadtaccijsen, renten oft van eenige andere saecken, daeraff geene besegelde brieven vande stadt en zijn, ende van dijergelijcke saecken, dat hem dat geheijscht zal wordden voerden raede vander stadt, den selven raede macht gevende dat te terminerene, gelovende hen dat vast ende gestadich te houdene.

Dat de stadt Loven momboirs stellen zal inde Gasthuijsen, inde taefelen vanden heijliegen Gheest, Infirmerije vanden Bagijnen ende inden godtshuijse vander Banck.

Dat degene die ter Banck zullen ontfangen wordden, ende de macht hebbende, daerinne zullen moeten brenghen een habijt tot hunnen lijve, een bedde, een paer slaeplaeckenen, ende een bedde decxsel, ende niet meer van rechte; ende zullen eenen iegelijck aldaer moeten ontfangen des vande stadt versocht zijnde.

Dat de rentmeester vander Banck alle jaer zijn rekeninge doen zal, in presentie vanden abt van Villeers, die visiteerdere vanden selven godtshuijse es, oft iemanden gedeputeert van zijnen weghen, ende in presentie van eenen bijden hertoghe daerbij te seijndene, ende de momboiren vande stadt voers.

Hier waeren overe heer Robrecht van Namen, heere van Beaufort, opte Maese; heer Jan van Adingen, graeve van Lichez; heer Reijnault, heere van Schoonvorst; heer Jan van Pellaenen, heere vander Lecken, ende van Breda; heer Jan, heere van Bouchout; heer Jan, heere van Wittham; heer Jan Godevaerts, drossate van Brabant, ende Godefroit vanden Torre, rentmeester⁴.

Anno 1369, prima octobris, heeft hertoghe Wencelijn van Brabant de naevolgende ordonnantie gemaeckt aengaende de Molens ende den Vliet der Dijle:

Ierst, alsmen de Dijle zal willen beleijden⁵ datmen

1 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 110, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 49.

2 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 112, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 49.

3 De Spuije is het gebouw der sluizen van de Dijle, op de stadsvesting, tusschen de Naamsche Poort en den zoo genoemden IJzer-Molen.

4 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 108, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 67.

5 Beleiden, gebruikt in den zin van onderzoeken.

[p. 38]

dat beginnen zal te Werchtere, ende alsoo opwaerts tegen stroom tot Sint-Aechten-Rode.

Datmen de rijviere vrij ende ombecommert houden moet, in haeren stroom, van alle letzelen die daerinne zijn mochten.

Dat allen de molens, tusschen beijde staende, leggen moeten op haere oude bedden, sonder eenich hoochsel daerop te leggene.

Dat de Dijle van Werchtere opwaerts, tot daer de Laene inde Dijle valt, over al, daer zij geheel es, breet zijn moet xl voeten, der maeten van Loven, ende van daer de Laene in valt, opwaerts, xxxij voeten.

Dat alle letselen, inde Dijle staende, ende alle overhangen binnen de maeten, moeten aff zijn, binnen xiiij nachten, naerden beleijdene, ten waere dat zij daeraff bescheet hadden ter contrarien; ende diet niet en dade soude verbueren de selve overhangen, ende noch vanden grontwercke vijff oude cleijn guldene; ende daerenboven de selve overhangen ende andere commeren, binnen de maeten, x pont paijements. Ende die de xiiij nachten lieten overgaen, soude verbueren xx gelijcke guldenen, soo dicke als hij de xiiij nachten liet overgaen.

Datmen de hammen die de riviere ende schepman letten, boven ende beneden, moet affdoen.

Datmen alle molens tusschen, Werchtere ende Sint-Aechten-Rode, houden moet op haer oude bedden.

Dat alle commen vande molens, opde Dijle staende, moeten wijt zijn, ten minsten, vj voeten min iij duijmen, ende alle wintgaeten, ten minsten iij ½ voeten, ende vanden Amolen iiij ½ voeten, ende niet voerdere, opde pene vanden molen te moeten stil staen, sonder maelen, tot dat de gebreken gebetert zijn, ende anderssints ter correctie vander heerlijckheijt.

Datmen tot egeene molens, opde Dijle staende, overberderen maecken en mach, maer wel over de slechte plancken vanden ouden bedde, sonder hoochsel, opde pene voers.

Dat de gaeten vande voers. molens altoos loopen moeten.

Dat de balcken vanden Redingenmolen, van Bommale, van Corbeke ende inden Croepel, even hooge zijn moeten, te iiij gaeten gaende, ende vanden gelijcken inden Werff, Bagijnenmolen, van Nethene ende in den Vliechmolen.

De moutmolen ende de molen te Heverle te iij gaeten gaende, al opde verbuerte, wij zijn gaeten slote, soo dickwijls alst gebuerde, van vijff der voers. guldens, vuijtgenomen daer sluijsen staen, alwaer men de sluijsen trecken zal ende de gaeten sluijten, naerde ordonnantie daeraff zijnde.

Ende als de sluijsen niet en gaen, dan moeten de gaeten gaen opden keur voers.

Den aerm vande Dijlen, die van achter den Predicaeren gaet, naerden Amolen, moet wijt zijn x ½ voeten, volgende den peghel inden inval geset, ende moet, int gat vanden invalle diep zijn van eenen naegel, aldaer geslaegen aenden stijl, vj voeten nederwaerts.

Dat den balck vander Arcken, achter S^te Geertruijden, hoogher liggen mach, ontrent seven duijmen, dan de balcken vanden Viermolen; maer alle andere hoochselen ende plancken moeten aff zijn, behoudelijck eeniegelijck zijn rechte¹.

Anno 1371, begonst de oorloghe tusschen hertoghe Wencelijn ende den marckgraeve Willem van Gulick, waerdore eenen grooten slach geviel, xxij^a augusti xiij^clxxj, te Baeswilre², daer vele Lovenaers onder waeren, dienende den hertoghe van Brabant, met drije benden ruijteren, waeraff de capiteijnen waeren heer Willem Moreel van Wilre, heer Jan Herengodevaerts ende Gielis de Rijcke, meijer van Loven; onder hen waeren noch vele ridders, als heer Jan vander Calstren, den ouden, heer Jan vander Calstren, den jongen, heer Godevaert van Montenaecken, heer Willem van Wincxsele, heer Moreel van Wilre, heer Jan de Swerttere, heer Jan, borchgraeve van Montenaecken, heer Loijck Uten Liemingen, heer Wouter vander Quaederbruggen, heer Jan Platvoet, heer Hendrick de Vroede, heer Jacop Uten Liemingen, heer Jan Pijlijser ende heer Jan van Waenrode, met vele andere van die vande geslachten, als Jan Edelheere, Jan van Dormael, Hendrick Pijlijser, Jan de Pape, Jan van Raetshoven, Hendrick, Wouter ende Jan vanden Borchoven, Jan Heijme ende Jan zijn sone; Roeloff Rabode, Sijmon van Overbroeck, Wouter vander Calstren, Loijck van Schoore, Jan Vanijs, Robert van Overdijle, Loijck, Wouter ende Hendrick Pinnock, Loijck van Herent, Jan van Redingen ende vele andere, met ontallijcke van die vande gemeijnte van Loven.

In dezen slach wert hertoghe Wencelijn gevanghen ende opt slot te Niegge³ gevuert, ende met hem wordden gevangen vande Lovenaers: heer Willem Moreel van Wilre, capiteijn, ende gaff van rantsoene vj^cviij ½ motoenen.

Heer Wouter vander Quaederbruggen	ij^clxxvij motoen.
Gielis de Rijcke, capiteijn	lxxxvij ½ motoenen.
Jan vander Calstren	iiij^cxxxix motoenen, i quaert.
Gielis van Nethenen	ij^cxxix motoenen.
Loijck Keijnooghe	lxxxv ½ motoenen.
Loijck Heverlinck	xliiij ½ motoenen.
Vranck Edelheere	lxxxvij ½ motoenen.

1 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r I13, en het is overgeschreven in het cleijn Charterboeck, folio 32. verso.

2 Of Bastweiler, eene mijl van Geilenkirchen gelegen.

3 Lees: Nidekken.

[p. 39]

Loijck Cricksteen	lxij ½ motoenen.
Jan Rabode	lxij ½ motoenen.
Jan Heijme	xx motoenen, i quaert.
Heer Jan Pijlijser, riddere	vj^clxxvij motoenen.

Ende vele andere. Ende daer bleeffer doot, van hertoghe Wencelijns zijde, heer Hendrick van Cuijck, heere van Hoochstraeten, die getrouwt hadde de dochtere van Peeter Couthereel; heer Geeraert Ralebuck, heer Jan, heere van Relegem, de heere van Sint-Pol ende heer Jan vander Calstren, den ouden, heere vande duijtsche ordre; ende van dandere zijde bleeffer doot hertoghe Eduwaert van Gheldre, met ontallijcke vele andere, enz.

Anno 1372, op sinte Lambrechts dach, hebben hertoghe Wencelijn ende vrouwe Joanna van Brabant den lande van Brabant geconfirmeert den Chaertre van Corttenberghe ende den Waelschen Chaertre, met alle rechten, privilegien ende vrijheden daerinne begrepen, stellende de selve in haere goeden, ouden en behoirlijcken staete, om voertaene eeuwelijck gehouden te wordden, met deze poincten:

Ierst, dat degene den raede van Corttenberghe in handen hebbende, dat zij den chaertre van dijen volcomentlijck houden ende doen houden, zullen in zijne volle macht.

Dat allen degene ter dachvaert van Corttenberghe comende, om recht te eijsschene, oft om hem te verantwoorden, het zij rijck oft aerm, oft die oock van des raets wegen ontboden zullen wordden, om eenieghe saecke wille, den raede aengaende oft toebehoirende, hebben zullen van hem ende zijne naecomelingen goet, vast geleijde iij daegen voerden dach ende allen den tijt dore dat den raet te gaeder blijven zal, ende iij daegen naer datse gescheiden zullen wezen, van allen dingen die zij tegens hem oft iemanden anders van zijnen lande van Brabant hebben mochten, ten waere van stucken daermen ter waerheijt vonde lijff ende let aene te hangene, naer slandts rechte, oft van schult die voer schepenen van eenige zijner vrije steden oft voer eenighe andere schepenen oft wethouders zijns landts van Brabant gelooft waere.

Soo wie iemanden midaede oft dede misdoen, om eenighe saecken, die voerden raede van Corttenberghe getoent oft gehandelt waere, dat hij ende zijnen naecomelingen dat soude beteren ende richten, naer zijner macht, sonder vertreck.

Waert dat iemant vluchtich wordde vuijten lande van Brabant, om eeniegher saecke wille, ter saecken voers. geschiet, dat hij alzulcke dlandt nemmermeer weder geven en zal, ten waere tselve misdaet gericht ende verbetert waere.

Dat hij voertaene niemant nemen en zal totten raede van Brabant, drossate, rentmeester van Brabant, meijer van Loven, Amman van Bruessel, Baillieu vanden Waelschen Brabant ende voerts alle andere, hij en hadde ierst gesworen, boven den gewoonlijcken eedt, dat hij den Chaertre van Corttenberghe ende den Waelschen Chaertre houden zal ende hulpen houden in alle haeren poincten ende begrijp, naer zijnder macht sonder argelist.

Dat hij, zijne oir ende naecomelingen nemmermeer iemande tot eenigen richtere oft andere ambachten, die nu zijn oft naemaels zijn zullen, inden lande van Brabant, kiesen noch setten en zal in eenieghen raede der steden van Brabant, het en zij dat ierst op hem gedaen es een wettich besueck, naert landts recht van Brabant.

Dat hij noch zijne oir ende naecomelingen nemmermeer dijen van Brabant ondanck oft wangonst thoonen en zal, ter saecken vanden versuecke ende vervolgen vanden voers. Chaertre van Corttenberghe.

Dat hij nemmermeer van die vanden raede van Corttenberghe nemen en zal totten raede van Brabant oft andere ambachten in Brabant, ende die totten raede van Corttenberghe gecosen zal wordden, dat hij dat zal moeten zijn sonder verdrach.

Consenteerende voer hem, zijne oir ende naecomelingen, dat die voers. vanden raede van Corttenberghe, haeren raet, haere daegen ende haere genechten setten ende houden moghen, soo waer hen dat best ende oirbelijckst duncken zal, binnen den paelen slandts van Brabant, ende trecht aldaer hanteren volcomentlijck in alle saecken, gelijckmen doen soude oft hij waere te Corttenberghe.

Wat den voers. raet van Corttenberghe versueckt oft bevelt aen eenieghe vanden richteren oft ambachten in Brabant, van saecken den rechten van Corttenberghe toebehoorende, dat zij dat zullen moeten doen, ende diet niet en dade, datmen die zal houden voer ongehoorsaem.

Dat allen degene die voertaene geset zullen wordden inden raede van eenieghe steden ende vrijheden, in Brabant, sweren zullen, dat zij den voers. Chaertre ende de rechten van dijen houden zullen.

Ende de voers. hertoghe ende hertoginne van Brabant hebben geloeft, opden heijliege evangelien ende op manschap, dat zij de voers. Chaerteren, in alle haere poincten, houden zullen ende doen houden¹.

Anno 1373, op sint Jooris dach, hebben hertoghe Wencelijn ende vrouwe Joanna van Brabant dijen van Loven (doerde goede gunste die zij draegende waeren totter stadt ende goede getrouwe luijden van Loven, ende omden grooten menichfuldigen dienst die zij hem ende zijnen voirderen dickwijlen, met trouwen, gedaen hebben) deze pointen ende privilegie gegeven, confir-

1 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 116, en het is overgeschreven in 't groot Charterboeck, folio 1.

[p. 40]

meerende den chaertren, die anno 1360, bijden gemeijnten geschoort¹ was:

Ierst, dat hij, zijne oir ende naecomelingen, den voers. goeden lieden van Loven, rijck ende aerm, voertaene houden ende handelen zal met recht ende vonnisse.

Confirmeerende allen der stadt van Loven chaertren, privilegien, goede costuijmen, usagien ende herbringen, gelijck zij die hebben, beseghelt, geuseert ende herbracht in allen poincten.

Dat de stadt van Loven haere assijsen moghen ende zellen hebben, setten ende hebben, hooghen ende nederen, naer haere goetduncken, eenen termijn van xx jaeren.

Dat hij alle jaere, op sint Jans Baptisten geboorten avent, zal stellen, binnen de voers. stadt van Loven, seven schepenen vande goede lieden vande geslachten van Loven geboren, ende die van jaere te jaere verranderen.

Dat de goede lieden van Loven onder hen alle jaeren, op sinte Peeters ende Pauwels apostelen avent, setten ende maecken zullen xix geswoerene vuijten goeden lieden vande geslachten, totter stadt raede van Loven; ende zullen dan de selve xix gesworene onder hen kiesen ij commoengemeesteren, vuijte selve xix, ende tot dijen noch ij geswoerne vuijte gemeijnte totten raede voers.

Ende zullen de voers. goede lieden van Loven noch kiesen vj guldekenen vuijten goeden mannen vande geslachten, om de gulde te regnerene, de welcke vj dekenen tot hen noch kiesen zullen ij dekenen vuijte gemeijnte, ende twee dekenencnaepen vuijten voers. geslachten geboren.

Dat noch wert noch wisselaere van Loven nemmermeer zijn en zal inder guldenregimente, ende de dekenen zullen zweren dat zij dat jaer aen herberghe noch wissele, te Loven, en zullen zijn noch winners noch verliesers.

Gelovende, bij eede ende trouwen, dat hij hertoghe voers., alle de voers. poincten zal houden ende doen houden bij hem, zijne oir ende naecomelingen².

Anno 1373, vij decembris, waeren de heeren vande stadt Loven, bijde Prelaeten, Baenroetzen, Edelen ende steden van Brabant, te Bruessel, vergaedert, om te tracterene vanden hootghelde datmen in Brabant geven soude, om te betaelen de schaede die de hertoghe ende andere heeren geleden hadden, in den oorloge van Gulick, anno 1371, 22 augusti, voer Baeswilre; daer grooten oproer int landt aff opstondt; maer ten lesten, naer vele vergaederingen, soo wordden, inden meije anno 1374, ter grooter instantien vanden voers. hertoghe Wencelijn van Brabant, eene bede geconsenteert van neghen hondert duijsent motoenen, die maecken, elcken motoen, tegens negen pont paijements gerekent, hondert ende twelff duijsent ende vijff hondert ponden artoijs. In welcke bede die van Loven moesten contribueeren eenen termijn van iiij jaeren, te wetene: anno 1374, 75, 76 ende 77, jaerlijckx viij^m viij ½ motoenen ende xj grooten vlaemsch; om welcke te vervangene elcke prochie binnen Loven besundert getaxeert wert, te wetene:

Sinte Peeters prochie, jaerlijckx, op xxij^cxxvj motoen.

De Biest prochie, jaerlijckx, op xiij^cxxxvij motoenen, xj grooten vlaemsch.

Sinte Geertruijden prochie, jaerlijckx, op xiiij^cxxxv ½ motoenen.

Sinte Machiels prochie, jaerlijckx, op xvj^clvj motoenen.

Sinte Quintens prochie, jaerlijckx, op xiij^cliiij motoenen.

In welcke contributie de paepen ende de clercken,³ binnen de voers. prochien woonende, niet en wilden contribueeren.

Anno 1374, wasser eene edele vrouw tot Middelburch die eenen cnecht hadde, Jan genoempt, den welcken zij, eens deels doer giften ende eens deels doer dreijgementen, inden vasten, dede gaen ten heijliegen Sacramente des aultaers, ende als hij dat nutten soude, soo gebuerde een openbaer miraeckel, ende die hostie verranderde in sienelijck vleesch ende bloet, ende drije druppelen bloets vielen opden dwele⁴ die den communicanten voer geleeijt was, in eens iegelijcx presentie⁵, waeraff de memorie jaerlijckx ten Augustijnen, te Loven, gehouden wordt, ende tvoers. hoochweerdich Sacrament van Miraculen jaerlijckx, met groote solemniteijt, met processie ommegedraeghen.

Anno 1376, in januario, geloeffde de hertoghe ende de hertoginne van Brabant der stadt Loven, dat zij met hunnen raet, eenen termijn van zesse jaeren, souden comen liggen opde Borch, te Loven, op conditie dat de stadt aende Borch verrepareren moeste duijsent francken⁶ ende duijsent motoenen.

Anno 1378, 14 septembris, hebben hertoghe Wence-

1 Geschoort, gescheurd.

2 23 april 1373; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 118, en het is overgeschreven in het groot Charterbroeck, f^o 5, verso.

3 Versta de geestelijken. De benaming van Paap in plaats van Priester had vroeger niets verachterlijks in.

4 Communiekleed.

5 Een gedeelte dezer hostie werd, in 1380, naar de kerk der Augustijnen van Leuven overgebracht. Dit gedeelte werd in gemelde kerk vereerd tot den 29 juni 1794. Den 20 october 1803 werd het overgebracht naar de kerk van St-Jacob, te Leuven, alwaar het thans berust.

6 Een Franc was destijds eene gouden munt. Men noemde haar Franc à cheval of Cavalier, omdat de voorzijde er van eenen ruiter vertoonde.

[p. 41]

lijn ende vrouwe Joanna, hertoginne van Brabant, dijen van Loven deze poincten ende ordonnantie gegeven ende geconfirmeert, omden twist ter neder te leggen, die opgestaen was tusschen de goede lieden vande geslachten der selver stadt, die buijten getoghen waeren, op deen zijde, ende de goede lieden vande geslachten, vande guldebruederen ende vande ambachten die binnen waeren, op dandere zijde, ende: ierst dat hij alle jaer soude stellen seven nieuwe schepenen, te weten iiij vande goede lieden vande geslachten, eenen vande gulde bruederen ende twee vande ambachten oft gemeijnte.

Ende xxj geswoerne, te wetene xj vande goede lieden vande geslachten ende x vande goede lieden vande ambachten.

Dat de voers. xj gesworene onder hen kiesen zullen eenen commoengemeester vuijten voers. x gesworene vande ambachten.

Ende ter contrarien dat de voers. x gesworene vande ambachten onder hen kiesen zullen van gelijcke eenen commoengemeester vuijter voers. xj gesworene vande geslachten.

Ordonneerende voerts alle jaeren viij dekenen, te wetene: iiij vande goede lieden vande geslachten ende iiij vuijter goede lieden vande guldebroederen, vande geslachten niet wezende.

Ordonneerende, om der stadt Lovengoeden te regnerene, twee goede lieden vuijten guldebroederen, vande geslachten niet wesende, ende twee vande goede lieden vande ambachten, te Loven, rentmeesteren te zijne, om der stadt Loven goeden tontfangen ende vuijt te gevene, ende dat alle jaer de twee van hen affgaen zullen, te wetene eenen vande guldebroederen ende eenen vande ambachten, ende ij andere nieuwe in haere plaetse wederomme gecosen wordde, ende deze zullen alle drije maenden moeten wettighe rekeninghe doen, met opende doren, voerden gemeijnen raede vande stadt ende vanden buijten raede ende goede lieden vande ambachten, al die daer bij comen willen.

Ende allen die totter voers. officien gecoren zullen wordden, zullen moeten zijn geboren brabanders, van wettigen bedde, ende poirteren van Loven.

Schellende de voers. soo den goede lieden vande geslachten als ambachten vanden voers. twist ende discoorde volcomenlijck quijt, ten eeuwieghen daeghe.

Consenteerende datmen inde voers. stadt Lovene eene goede hoede ende wachte stellen ende ordonneeren zal, ende die geordonneert wesende, overgheven aenden meijere van Loven, omde selve bat¹ te houden ende hulpen gaede slaen, ende de selve wachte meerderen ende minderen, naer ghelegentheijt vanden tijde.

Dat de binnen poirten vande voers. stadt Loven zullen moeten open blijven, gelijck die nu zijn.

Ende de voers. stadt moesten den hertoghe geven vanden voers. peijse vj^mlxxv Peeters².

Anno 1378, vercreech de stadt Loven het recht vanden pontgelde, te wetene van alle allienatien, verthieringen ende belastingen van gronden van erffven, den xx^en penninck vanden capitaele.

Anno 1379, in decembri, was de groote commotie te Loven vande gemeijnte, genoempt de witte Caproenen³, tegens de goede mannen vande geslachten der selver stadt, daer grooten onraet ende schade van dootslaegen, van branden, van brantschattingen, van bannen ende andere ongevallen doer gebeurden, ter oorsaecke vande doot Wouters vander Leijden⁴, commoengemeester geweest hebbende vande gemeijnte, anno 1378, ende nu wederomme bijde gemeijnte gecosen was, om overste vande stadt te wesen, want de stadt sonder meijere ende dienaers was; ende hem wordden toegevuecht iiij cnaepen, om met hem te gaen. Daernaer wert hij vande gemeijnte, in commissie, vuijtgesonden naer Bruessel, om aende hertoginne aldaer zekere dachten te doen over die vande geslachten. Dit hoorende heer Jan vander Calstren ende heer Willem van Wilre, ridderen, zijn den selven vander Leijden naer gereden, ende hebben hem opden wech van Bruessel doot geslaeghen oft, soo sommighe scrijven, wert hij tot Bruessel, bij nachte, vermoort, meijnende naer zijne herberghe te comen⁵. Deze tijdinge te Loven gecomen zijnde dat Wouter vander Leijden vermoort was, ende dat heer Jan vander Calstren ende heer Wil-

1 Bat, beter.

2 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 120, en het is overgeschreven in 't groot Charterboeck, folio 7.

3 In navolging der opstandelingen van Gent, witte Kaproenen geheeten.

4 Wauter vander Leijen of vander Leijden, een wever van beroep, woonde op de Lei, en droeg wellicht daarom den naam onder welken hij bekend is. Het was een man van moed en beleid, die de vrijheid niet uit eigenbaat, maar uit liefde tot het volk betrachtte.

5 Men had Wouter vander Leijen naar Brussel gezonden om de grieven des volks tegen de geslachten aan hertogin Johanna te doen kennen. Jan vander Calsteren en Willem van Wilre, vernomen hebbende dat de volksvriend te Brussel aangekomen was, gaven hunnen dienstknechten den last den man naar 't leven te staan. In den avond van den 15 december, toen hij, na bij een zijder vrienden het avondmaal genomen hebben, tot zijne herberg terugkeerde, werd hij door acht booswichten aangetast en omgebracht. De moordenaars namen de vlucht naar Halle, destijds eene vrijplaats. Het stedelijk bestuur deed de ernstigste navorschingen in 't werk leggen, ten einde deze mannen te ontdekken. Zulks blijkt ten zeerste uit de rekeningen der stadt. Doch de vrijplaatsen welke er destijds in 't land bestonden, waren oorzaak dat de moordenaars geene lijfstraf ondergingen.
Walter vander Leijen was gehuwd; zulks blijkt uit de rekeningen der stad van 1380, alwaar men leest: ‘Item, van Wouters wijf was vander Leijen vanden mede assijs van den jare 1379, 36 gulden.’

[p. 42]

lem van Wilre van zijne doot wel wisten, es de gemeijnte, te Loven, terstont te gaeder geloopen, ende hebben, den xvj^e decembris, de poorten gesloten, ende zijn voorts, als raesende honden, met hunne waepenen, naert Raethuijs gecomen, ende hebben aldaer xiij goede mannen vande geslachten ongenaedelijck dootgeslaegen¹, ende vele gevangen genomen, Ende degene die daer doot bleven waeren deze te wetene: heer Jan Platvoet, riddere, Jan de Witte, Loijck Keijnooghe, Wouter van Nethenen, Alaert de Zedelaer, Peeter de Kerssmaeckere, met Vranck ende Hendrick de Kerssmaeckere, zijn sonen, Goort vanden Berghe, Hendrick de Vroede, Vranck Evelooge, Vranck Edelheere ende Wouter Absoloons.

Decembris xvij, anno 1379, voers., reijsde Jan Quinque ende Willem van Outheverle, als gecommiteerde derstadt Loven, metten anderen commissarissen der steden van Brabant, naer Bruessel, omde hertoginne van Brabant te biddene dat zij de saecken slichten ende te peijse brengen wilde vande dootslaegen die geschiet waeren aende goede mannen vande geslachten, te Loven, ende dat zij heer Jan vander Calstren ende heer Willem van Wilre, ridderen, vuijt haeren lande van Brabant bannen woude, ende hunne goeden destrueren doer dijen zij oorsaecke waeren vande voers. dootslaeghen.

Anno 1380, xxvij februarij, schanck de stadt Loven, den commissarissen der steden vanden lande van Brabant ende Luijck, doen zij, van weghen der stadt Loven, getracteert hadden, metten hertoghe van Brabant, vanden onrade die geschiet was int dootslaen ende vangen vande goede mannen vande geslachten, opder stadt huijs, te Loven, om eenen peijs daeraff te maecken, tot haerer wedercompste van Bruessel, iiij cabbeljauwen, eenen halven salme, een vierendeel van een meers wijn ende xxxvj ghelten rhinswijns, dwelck tzaemen coste iij^cxxiiij l. xij stuijvers paijements.

Anno voers., xix^a meij, quam den raet vanden hertoghe van Brabant, metten commissarissen vande steden van Brabant, ter Banck, om te tracterene vanden peijse vanden onraede voers., die aldaer gemaeckt wert, den welcken zij sonden aenden hertoghe van Brabant, tot Bruessel, om dijen te besegelen, ende sandt den selve de stadt wederomme besegelt met zijnen ende der hertoginnen segele ende metten segele des heeren van Rotzelaer, van Bouchout ende drossate van Brabant, waervoere de stadt den hertoghe geven moeste iiij^m Peeters, waertoe elcke prochie besundert geschat wert, te wetene: Sinte Peeters prochie, op ix^cxvij Peeters; Sinte Geertruijden prochie, op vij^clcx Peeters ende xxx grooten vlaemsch; Sinte Machiels prochie, op ij^clxj Peeters ende xxx grooten vlaemsch; Sinte Quintens prochie, op iij^cxiiij ½ Peeters; de Biestprochie op iiij^c i Peetere, xxx grooten vlaemsch; ende de stadt van Loven xiij^cxlv Peeters i quaert.

Maij xxvj, anno voers., sandt de stadt Loven brieven aenden hertoghe van Brabant, hem biddende dat hij de xiij persoonen (te wetene: Roelcken de Cleedermaeckere, Goden den Riddere, Janne Droepen, Gorden Audenrogge, Willeme de Weere, Wouteren Schore, Willeken Corff, Gielcken de Grechtmakere, Gielcken Steckaert, Peeteren van Tult, Janne Marant, Hendrick Herrioen ende Claese de Torvere) die hen bedevaert doen souden in Cijpers², voerde dootslaegen die zij gedaen hadden aenden xiij goede mannen vande geslachten, op der stadt huijs, te Loven, geven woude goede besegelde brieven vande selve dootslaegen, op datse van egeene andere saecken inde reijse aengesproken en soude wordden, welcke brieven de hertoghe de stadt besegelt sandt; ende de stadt moesten elcken geven, tot behulp van hunne voers. reijse in Cijpers, hondert Peeters.

Anno 1381, in novembri, begonster wederomme eene commotie te Loven vande gemeijnte tegens de heeren, ende hebben vele heeren gevangen geset, maeckende onder hen vj capiteijnen vander stadt, te wetene: Aert Goedertoij, Goort Boijs, Goort Amelrijcx, Willem Reepaert, Jan van Molenbeke ende Matijs Wouterman. Dit hoorende de voers. hertoghe Wencelijn van Brabant, ende noch gedachtich wesende tgeene datter, anno 1379, in decembri, gebeurt was, vande gemeijnte, int doot slaen ende vanghen vande goede mannen vande geslachten, es, ij^a decembris anno 1381 voers., met groote menichte van volcke van waepene, voerde stadt van Loven gecomen, ende de selve rontsomme belegert.

Decembris x^a ende xix^a, 1381, hielen die van Loven processie generael tegens de voers. oorloghe ende men droech tcromme Cruijs³ omme, ende, x^a januarij 1382 daernaer, beval de stadt Loven den Bagijnen datse bidden souden voerde welvaert vande stadt ende datse mochten comen tot appoinctement ende peijse.

Anno 1382, xviij^e ende xix^e januarij, trocken sommighe borgers vande stadt Loven, ten bevele vanden capiteijnen ende marchalcken der selver stadt, naer Perckende ter Banck vechten tegens de goede lieden die de stadt belegert hadden, dwelck memorabel es datse goede lieden genoempt wordden die de stadt belegerde⁴.

1 Divaeus zegt zeventien. Boven de door Boonen opgegevenen noemt hij Arnold de Blijde, Jan de Hase en Jan Hers. Annales Lov., bl. 30.

2 Chyperen of Cyprus, een eiland van het oostergedeelte der Middellandsche zee, op twee en twintig mijlen der kusten van Syrien.

3 Dit Crucifix bestaat nog in de kerk van Sint Peeter. Het is thans onder de benaming van bruin Kruis bekend.

4 De uitdrukking goede lieden moet hier niet in een zedelijken, maar in een stoffelijken zin genomen worden. Er is hier spraak van lieden die goederen bezaten, van gegoede lieden, en geenszins van brave lieden.

[p. 43]

Januarij xxvij^a, anno 1382 voers., es de voers. hertoghe van Brabant, bij appoinctemente van dijen van Luijck, binnen Loven gecomen, op deze condietie: Ierst om dat eenen goeden ende volcomen peijs zij ende blijve, ten eeuwighen daeghe, tusschen de goede lieden van Loven, die buijten geweest zijn, in deen zijde, ende de goede lieden van Loven, die binnen geweest zijn, in dandere zijde, heeft hij den voers. lieden van Loven ende haeren hulperen, in beijde zijden, vergeven ende quijtgeschouden alle brueken ende misdaeden, die zij tegens hem ende zijne heerlijckheijt misdaen ende misgrepen mochten hebben, tot opden dach van heden. Datter negenthien persoonen tzijnder eeren trecken souden vuijter stadt Loven ende lande van Brabant, jaer ende dach, te wetene deze: Jan van Molenbeke, Goort van Langdorpe, Matijs Wouterman, Geert van Goetsenhoven, Wouter Amelrijcx, Wouter de Beckere, Goort van Vresenwinde, Seger van Minningen, Froijnten vanden Scheverstene, Willem van Leeffdaele, Hendrick de Beckere, Goort den Lange, Herman Bijtijser, Aert Sloeben, Hendrick Herrion, Nijs Inde Broecke, Willem Inde Broecke, Ulrijcke van Sint-Truijen ende Rombout de Raedemaecker. Dat de stadt voertaene zal geregneert wordden bij de commoengemeesteren, schepenen ende gesworene vander stadt raede. Ende wanneer de x gesworene, vande x natien, zullen gecoren wesen, dat elcke natie zijnen gesworenen der stadt presenteren zal, om die te eedene, ende ten heijlighen sweren over te brengene die eenighen onraet oft opset maecken wouden teghen zijne heerlijckheijt ende der stadt van Loven. Consenteerende eene goede hoede ende wachte inde voers. stadt te zetten ende te ordonneeren, met raede vande commoengemeesteren, schepenen, gesworene vander stadt raede ende gesworene vande ambachten, ende de selve wachte te meerderen ende te minderen naer haere goetduncken; ende die gestelt wezende, overgeven aenden meijer van Loven, hem versueckende dat hij de wachte ghebiede van tshertoghen weghen. Dat de cammen, staende opde halve mijle vander stadt van Loven, de stadt van Loven blijven zullen. Dat de buijten poirters van Loven den last vander stadt zullen moeten hulpen draegen, gelijck de binnen poirters. Consenteerende de voers. stadt haere buijten vesten te beteren ende te stercken, naer haer besten. Dat de stadt de bloote Loo¹ zal moegen vercoopen ende vuijtgeven tot winnende ladden, tot haeren beste proffijte, behalven den voers. hertoghe, zijne oir ende naecomelingen, eenen ouden engelschen erffschijns op elck boendere, gelovende de stadt daeraff warant te zijne. Quijtschellende de voers. stadt vant gene overdraeghen was, int maecken vanden voers. peijse, 25 januarij anno 1382 voers., aengaende den wech die hem geconsenteert was doerde stadt van Loven voers. vesten, om doerden selven in zijne Borch, te Loven, te comen. Dat de voers. stadt van Loven hem eenen dienst doen zal van xj^m motoenen, der munten van Brabant. Consenteerende de selver stadt haere maelgelt wederomme op te setten, dat zij affgeset hadden. Confirmeerende de voers. stadt ende allen den goeden lieden van Loven, alle haere chaertren privilegien, costuijmen, usaigien ende herbringen, die zij hebben gechartreert, geuseert ende herbracht van hem ende zijnen voerderen. Willende datmen voertaene alle de poirteren ende goede lieden van Loven, ende alle andere, onder tvonnisse ende onder thooft van Loven geseten, handelen ende tracteren zal, met vonnisse ende met rechte, ten voers. stadt van Loven versueck, van alle saecken die te rechte ende te vonnisse staen. Gelovende, in goeder trouwe, voer hem, zijne oir ende naecomelingen, de voers. stadt ende alle zijne goede lieden van Loven, de voers. poincten eeuwelijck vast ende gestadich te houden. Ende de stadt Loven moesten den hertoghe van dezen tractate geven, in plaetse vanden xj^m motoenen voers., iij^m oude schilden; voer zijnen ende der hertoginnen segele xx Peeters; voer des bisschops segel van Luijck vj Peeters; voerde stadt segel van Luijck ij^c Peeters; ende voerde segelen van Hoije, Tongheren, Sint-Truijden ende Tricht ij^c Peeters².

Anno 1383, 7 martii, wert heer Jan de Swerttere, riddere, voert stadthuijs, te Loven, gericht metten sweerde, ende den weveren wordden alle haer harnas genomen, doer dijen men vele weveren, metter nacht, gewaepent vant, die metten voers. de Swerttere zekere conspiratie gemaeckt hadden, daer grooten oproer aff opstondt, die doerde voers. justitie terstont cesseerde.

Anno 1383 voers., xix meert, begonst men de Biestpoorte, te Loven, wederomme van nieuws te maecken, die bij de gemeijnte, anno 1360, affgeworpen was, die de stadt coste, soo van stoffe, dachueren als anderssints, totten lesten november 1383 daernaer, als doen volmaeckt: ij^clxxviij ½ Peeters ende xxv^m viij^cxcvj pont ende iiij stuijvers paijements.

Anno 1383, xj aprilis, wordden x persoonen geordonneert, bijden iiij leden, omder stadt commere te setten ende ordonneeren, te weten: Aert van IJpere, Jan Quinque, Hendrick Pijlijser, Hendrick van Oirbeke, Sijmon van Overbroeck, vander geslachten; ende Wouter de Zas, Godevaert Boxhoren, Goort Roeloffs, Geert de Grutere ende Hendrick van Meensele, vande gemeijnte.

Anno eodem, ij^a meij, begonst men de Dorpstraet binnen-poorte wederomme te maeckene, die bij de ge-

1 De bloote Loo was het gedeelte der Loo waarvan de boomen verdwenen waren.

2 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven n^r 122, en het is overgeschreven in het groot Charterboeck, folio 11.

[p. 44]

meijnte, als voere, affgeworpen ende gebroken was, die de stadt coste: cxxxiij ½ Peeters ende xxv^m iij^c xvj pont ende ix deniers paijements.

Anno 1383, in novembri, es hertoghe Wencelijn naer Luxemborch getrocken, ende es aldaer, int clooster van Orivaels¹, viij^a decembris daernaer, op onser L. Vrouwen dach, gestorven, laetende tclooster twee hondert Rhinsgulden erffelijck. Men vindt, in sommighe chronijcken, dat de voers. hertoghe Wencelijn vuijt zijns moeders lichaem gesneden was, sonder dat zij daer van eenich misquaem was behoudende.

Januarij v^a, anno 1384, waeren die van Loven te Bruessel, om te spreken metter hertoginnen raet van Brabant, om copie te hebbene vande brieven die de hertoginne den lande verleent hadde, dat zij haere richteren ende officieren, in dijen hebben soude, dat zij eeniegelijcken recht ende vonnisse doen souden, binnen den derden daege, des versocht zijnde. Anno voers., prima maije, heeft de hertoginne gegeven hoe datmen eenen iegelijcken schuldich es wet ende vonnisse te doene; int groot Chaerterboeck, folio 15.

Anno 1385, iiij^a decembris, heeft vrouwe Joanna, hertoginne van Brabant, gewilt dat alle hootvonnissen ende alle andere vonnissen die de schepenen van Loven wijsen, schuldich zijn volbracht te wordden. Ende soo verre eenich richtere oft officier tselve niet en daede, binnen viij daeghen naer dijen, des versocht zijnde, bevelt zij den meijere van Loven dat hij opsitten zal ende rijden ter plaetzen daer dat gebreck es, ende den gebreckelijcken houden ende rasteren, ende met lijff ende goet te Loven innebringhen²; octroijeerende den poirteren van Loven, waert saecke dat iemant van buijten eenich poirtere op liepe, om hem te evelen, dat dan een iegelijck poirtere dijen zal moghen bij staen, ende dijen van buijten vangen ende den meijere overleveren³, sonder daeraene iet te mesdoene, alwaert oock dat inde selve beschuldinghe ende oploopinghe eenighen onraet oft ongelucke geviele.

Anno 1390, 2^a septembris, heeft vrouwe Joanna, als hertoginne van Brabant, geconfirmeert, geapprobeert ende geratifficeert, de brieven die hertoghe Wencelijn wijlen van Brabant, haeren man, de stadt van Loven verleent hadde, anno 1382, 25 januarij, vande bloote Loo te moghen vuijtgeven tot winnende landen, opden chijns van eenen ouden engelschen aen elck boendere den voers. hertoghe van Brabant. Ende want nu tcapittel ende deken van Sinte Peeters vande selve landen, vande poirteren van Loven, thiende waeren eijsschende ende des hertoghen goeden daeraff ongehouden zijn, soo heeft de voers. hertoginne gelooft den ghenen de selven landen vande stadt ten erffchijns genomen hebbende, ende voorts coopen oft nemen zullen, vande selve thiende te doen houden los ende ledich van alle vruchten die zij daerop winnen zullen. Int groot Chaerterboeck, folio 19.

Anno 1390, ij^a septembris voers., heeft de voers. vrouwe Joanna, als hertoginne van Brabant, bevolen allen haeren ambachten ende tolneren dat zij den poirteren van Loven over al, binnen haeren steden van Brabant ende van alle haeren lande, soude laeten vaeren ende keeren, met haeren goeden ende comenschappe, los ende ledich van alle tollen, hen te eijsschene van haeren wegen⁴.

Anno 1393, 13 augusti, dede de stadt van Loven confirmeeren de Bulle dieze vercregen hadde aenden heijligen vadere den Paus van Roomen, van datmen niemant van binnen Loven meer daeghen en mach voerdere dan voerden abt van Perck.

Anno 1394, xj junij, heeft Hendrick, heere van Heverle ende van Oplinter, erffkamerlinck van Brabant, den commoengemeesteren der stadt Loven, inden naem der selver stadt, wettelijcken vercocht alle zijne cammen, camrechten, pantsijs, tolbier ende assijse van wijne, van mede, van biere, van hoppen ende van allen drancke diemen vercoopt ende voertaene vercoopen zal te Hove, ter Beke, inde Groeve, te Vinckenbosch, te Voerde, te Langendaele ende eldere, waer dat het es oft zijn zal, binnen de dorpen, prochien ende heerlijckheden van Heverle ende van Outheverle; alsoo dat de voers. stadt van Loven de voers. cammen, camrechten, pantsijs, tolbier ende assijs van allen drancke voers. voertaene ende eeuwelijck hebben ende heffen zal tot haeren proffijte. Dat niemant aldaer brouwen noch blanden en mach voer zijns selffs drincken, noch om te vercoopen. Dat d'officier van Heverle voer gebreck van dijen zal moeten, ten versuecke vande voers. stadt Loven, pandinghe doen, ende oft hijt niet doen en wilde, zalt de dienaer van Loven moeghen doen. Dat de stadt eenen meter mach stellen, inden Molen, te Heverle, ende de persoonen, daer malende, en zullen niet meer mouts te molen moghen doen danmen binnen Loven en doet. Dat niemant aldaer wijn, zeem, honich noch geenderhanden dranck, noch gemaelen mout, inneleggen, huijsen oft kelderen en mach, ten zij ierst bescreven bijden genen die vander stadt wegen daertoe gestelt zullen wordden, opde verbuerte ende vuijtpanden als voere. Dat hier inne niet en zal wordden begrepen des heeren camme van Wavere, te Heverle geleghen. Dat

1 De abdij van Orval, der orde van Citeaux.

2 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 123, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 70.

3 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 124, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 71.

4 Overgeschreven in 't groot Charterboeck, folio 19 v^o.

[p. 45]

de heere van Heverle ende zijne huijsgesinne, binnen den slote, moghen doen brouwen ende inlegghen, tot hen selffs slijten ende drincken, alderhanden dranck. Datmen die pandinghe handelen ende vuijtrichten zal, naerder stadt rechte van Loven. Dat de stadt van Loven de keuren dezen aengaende mach meerderen ende minderen, naer haer genuegen. Oft iemant aldaer eeniegen dranck oft ander goet verstaeke oft borchden aenden poirteren van Loven datmen dat insgelijckx als voere vuijt panden zal¹.

Den voers. coope, bijder stadt Loven gedaen, tegens den voers. heere van Heverle, es bij vrouwe Joanna, als hertoginne van Brabant, geconfirmeert, xj^a junij anno xiij^cxciiij voers².

Anno 1397, iij^a aprilis, waeren de heeren van Loven, te Bruessel, bijden prelaeten, baenroetsen, ridderen, edelen ende steden van Brabant, vande hertoginne ontboden, hen biddende dat zij den hertoghe van Bourgoindien van gracien eene bede geven ende consenteeren wilde van hondert duijsent oude schilden, om daermede te lossen den graeve van Nijvers, des voers. hertoghen sone ende der hertoginnen neve, die in heijdenisse gevangen was.

Anno 1397 voers., xxxj augusti, trocken sommighe heeren vande stadt Loven te wetene: Jan de Witte, Jan vanden Borchoven, Bastijn vanden Steene ende Peeter van Nethenen, mette schutteren der selver stadt, ende de andere steden van Brabant, ten oorloghe over Maese, int landt van Gulick, tegen den hertoghe van Gheldre; welcken oorloge de stadt coste: clxxx assijs Peeters ende xx^m j^clxxij lib. vj st. paijements. Ende, in septembri, daernaer ginckmen, te Loven, processie generael voer degene die inden voers. oorloghe waeren, ende men droech tcromme Cruijs omme.

Anno 1398, xxv meert, waeren de heeren van Loven, te Mechelen, bijde hertoginne, prelaeten, baenroetzen, edelen ende den steden van Brabant, daer de hertoghe van Bourgoindien oock was, om te zaemen raet te houden hoemen best voertvaeren mochte metten oorloghe tegens den hertoghe van Gheldre, alwaer de hertoghe van Bourgoindien versocht, aende hertoginne ende lande van Brabant, datmen hem besegelen wilde, dat hem ende zijne kinderen dlandt van Brabant toecomen soude, naer der voers. hertoginnen ende haerder susters doot; welcke petitie de steden, prelaeten, baenroetzen ende edelen van Brabant, xvj^a aprilis daernaer, hebben affgeslaegen, seggende dat zij bereet waeren hem te doene al dat zij van rechts wegen hem waeren schuldich te doene.

Junij xix^a, anno voers, trocken sommighe heeren vande stadt Loven, te wetene: heer Jan vander Calstren, capiteijn ende leijtsman van Loven; Goossen vander Calstren, Jan de Witte, Joos Absoloons ende Quinten Wittman, mette schutteren ende andere der selver stadt, metten anderen steden van Brabant, ter oorlogen over Maese, teghen den hertoghe van Gheldre, ende sloegen neder voer Nieuwerstadt ende Remunde, welcke oorloghe der stadt coste: viij^c xliiij assijs Peeters ende xliiij^m iiij^cxx lib. viij st. paijements.

Anno 1404, xxij aprilis, es hertoghe Philips van Bourgoindien (de man van vrouwe Margriete, vrouwe Joannen susters dochtere) te Halle, gestorven, ende Anthonis, de graeve van Rhetele, zijnen middelsten sone, heeft met vrouwe Joanna, hertoginne van Brabant, eene conventie gemaeckt, dat hij soude hertoghe van Brabant zijn, haer gevende jaerlijckx zekere somme ghelts; maer dit en hebben de steden vanden lande niet begeert, ende hebben hunne commissarissen naer Bruessel, bijde hertoginne gesonden, haer biddende dat zij int regiment blijven³ woude, ende datse Anthonis, haeren neve, regent oft ruwaert vanden lande maecken soude, ende dit es aldus gedaen, ende Anthonis es ruwaert vanden lande gemaeckt, v^a junij anno 1404, ende wert genoempt hertoghe van Lijmborch, ende quam te Loven in, x^a septembris daernaer, ende de stadt beschanck hem met iij ½ aemen, vj ghelten Beaenen⁴, iiij aemen Rhinswijns ende twee cortte swertte laeckenen.

Anno 1405, xxviij^a meert, es vrouwe Margriete van Bourgoindien, hertoghe Anthonis voers. moedere, gestorven.

Anno 1406, in novembri, es vrouwe Joanna, hertoginne van Lothrijcke, Brabant, Lijmborch, enz., gestorven, ende wert, tot Bruessel, ten Carmelieten, begraeven.

1 Het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 137, en het is overgeschreven in 't groot Charterboeck, folio 21.

2 D'approbatie bij heer Raes van Graven gedaen iiij februarij 1442, in 't groot Charterboeck, folio 119, v^o (Boonen).

3 Aan 't bestuur blijven.

4 Beaenen, dat is Beanerwijn, wijn van Beaune, stad van Burgondie. Deze wijn werd destijds in Belgie zeer gezocht.