Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

Jan de derde, Den drijenveertichsten Hertoghe van Brabant.

Den drijenveertichsten hertoghe van Brabant es geweest Jan de Derde, van dijen naeme, genoempt van Coudenberghe, de sone vanden voers. hertoghe Jan den ij^e, ende tot zijne jaeren gecomen zijnde, heeft, te Loven, in julio anno 1314, dlandt ontfanghen, confirmeerende alle de chaertren, privilegien der steden ende des landts van Brabant.

Item, waert saecke dat, doer zijne oorsaecke, eenighe persoonen van zijne steden, abtdijen oft des landts van Brabant iet genomen wordde, wilt hij hem dat voldaen zal wordden van zijne goeden.

Datmen gheen ghelt slaen en zal dan in vrije steden, ende dat met raet vande steden ende vanden lande van Brabant.

Oft eenieghe steden, abtdijen oft iemant vanden lande iet betaelde oft verschote voer hem ende tot zijnen behoeff, dat zij dat aen zijne goeden zullen moegen verhaelen.

Datmen niemant, van nu voertaene, meijerije, onder meijerije noch foresterije geven en zal voer zijn leefdaegen noch voer zekeren termijne.

Ordonneerende ende willende gestelt te hebben, binnen den lande van Brabant, eenen Seneschal, soo verre des noot zij, justiciers ende rentmeesteren, de beste ende proffijtelijckste diemen zal vinden, met consent vande steden ende den lande van Brabant, sonder eenich ghelt daervoere te gevene, ende de selve alsoo gestelt wesende, niet en zal mogen aff setten noch vernieuwen, sonder consent vande steden ende lande voers.

[p. 29]

Datmen metten grooten segele tot grooten saecken niet en zal segelen, dan met consent vande steden ende lande van Brabant.

Dat hij aen niemanden restitutie doen en zal van eenighen dienste van zijne erffgoeden, maer wel van zijne meubelen, ten zij met consent vande steden ende lande van Brabant.

Dat de steden ende dlandt van Brabant, soo wanneer van noode wesen zal, ende van hem des versocht zijnde, op te brengene eene somme van penningen, niet excederende de xl^m ponden grooten tornoijsen van Vranckerijck, tselven zullen mogen doen, halende deselve te Lombaerden oft eldere, behalve het gebuerde met gemeijnen consente vande steden ende lande van Brabant; ende dat zij deselve somme zullen mogen verhaelen aende proffijten van zijne goeden, als van zijne bosschen aff te houden, zijne bempden ende vijvers te verhuerene.

Willende dat de justichier, te wetene de drossaert van Brabant ende rentmeester vanden selven lande, rekeningen doen zullen te wetene: de justichier sjaers, twee werff, ende de rentmeester sjaers eens¹.

Anno 1315 begonsten drije groote plaegen int landt: deene was dat begonst te regenen van int beginsel vande meije ende duerde een geheel jaer; de tweede was dat daerdore sulcken dieren tijt wert, dat een vierdel rocx, t'Antwerpen, gauw lx groote conincx tornoijsen van Vranckerijck, die maecken xij gulden en vij ½ stuijvers; de derde was dat int jaer 1316, daernaer, soo groote sterffte was, dat wel tderdendeel² vanden volcke vuijt Brabant sterff; naer welcke sterfte alle dinck soo goeden coop wert, datmen ij sisteren corens, ij ghelten wijns ende ij ghelten smouts tsaemen hadde voer xxiiij stuijvers.

Anno 1317, des maendaechs voer beloken Paesdach, wert te Loven aengeleet ende begonst te maecken de Laeckenhalle, opde Proeffstraete, ende te Loven waeren alsdoen over de 2400 getouwen van wulleweveren.

Anno 1318, es hertoghe Jan, met grooten hercrachten, over Maese getrocken int landt van Valckenborch, roovende ende brandende, ende heeft de stadt van Sittert, 1^a augusti, allomme belegert. Die van Loven waeren, alsdoen, daer met groote macht, ende hebben den 1^en dach een bollewerck bestormpt, ingenomen ende verbrant; ende de stadt heeft haer, x^e augusti daernaer, opgegeven.

Anno 1319, wert Reijnault, heere van Valckenborch, van hertoghe Jan, te Loven, gevangen gestelt om zijne rebellie wil.

Anno 1324, wert de voers. Reijnault, van hertoghe Jan, te Loven gevangen zijnde, gestelt opt slot te Geneppe³, door dijen hij hem vervoirdert hadde van Loven te ontcomen, naer dijen hij vernomen hadde dat de coninck van Bohemen ende vele andere princen vijandt gewordden waeren vanden voers. hertoghe Jan.

Anno 1326, es Reijnault, heere van Valckenborch, vuijter gevanckenisse gelaeten, naer dijen hij verborght hadde, binnen zekeren tijde, wederomme inne te comen, opde pene van xxxi ponden silvers; maer hij en heeft zijne gelofte niet gehouden, daer groote oorloghe aff quam.

Anno 1326 voers. verbrande te Loven, in Sinte Geertruijde prochien, meer dan vj hondert huijsen.

Anno 1327, es hertoghe Jan, met groote menichte van volcke, over Maese getrocken, ende heeft Valckenborch belegert, daer van Loven bij waeren Wouter ende Eraert Blanckaert, Vranck van Wilre, Aert de Swaertvaegere ende Sijmon de Meijere.

Anno 1327, op Sinte Cathlijnen dach, heeft hertoghe Jan dijen van Loven deze privilegien gegeven:

Ierst als een poirtere oft portresse aenden meijere beticht wordt, dat de meijere niemant dan den schepenen en mach alzulcken ticht openen. Dat de schepenen niet en zullen staen over contracten van bedwanghe.

Datmen niemant van binnen de vrijheijt van Loven van egeene feijten en zal moghen vueren vuijter stadt Loven, hem en zij ierst recht ende vonnisse gedaen.

Dat voertaene smeijers cnaepen, vorsters, de stadt cnaepen, de deckenencnaepen vander Gulden, noch niemant van haeren weghen, en zullen moghen taverne houden, noch daeraene deijlen, opde pene van x pont paijements, halff den heere ende halff de stadt.

Datmen geene poirtere in hachten leijden en mach, die hem verborghen can op zijn misdaet; ende leijdde iemant zulcken poirtere in hachten, soo wilt de hertoghe, die dat dade, alzulcken poirters cost gelden ende betaelen soude.

Der stadt Loven gevende de Vischmerckt eeuwelijck ende erffelijck te houden ende te hebbene, op xx pont oude grooten, sjaers, te betaelen t'Alderheijliegemisse, halff meert ende Sint-Janssmisse.

Octroijerende de selver stadt, datmen op ij mijlen vander stadt van Loven egeene laeckenen noch wolle en zal moghen weven, vollen, verwen noch sieden, in geender manieren, consenterende den dekenen alzulcken laeckenen ende gaeren, te Loven, inne te haelene sonder wedersegghen.

Confirmeerende allen der stadt Loven privilegien, rechten, chaertren, vrijheden ende hercomen, gelijck zij die van zijnen voerderen hebben ende herbracht hebben⁴.

1 13 juli 1314; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 63, en het is gedrukt in de Placcaerten, I deel, bl. 126.

2 Het derde deel.

3 Genappe.

4 25 november 1327; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 69, en het is overgeschrevon in 't cleijn Charterboeck, folio 23.

[p. 30]

Anno 1331, in augusto, heeft de voers. hertoghe Jan dijen van Loven geconsenteert haere poirterije te moeghen vercoopen, soo dat een buijten man betaelende den hertoghe een pont oude fransche tornoijsen eens, ende de stadt Loven, jaerlijcks, xl st. paijements, soude moghen poirter wordden; ende de gene die jaer ende dach inde stadt gewoont hadden, souden tselve vercrijghen, betaelende den hertoghe ende de stadt elcken eens xx stuijvers¹.

Anno 1332, goensdaechs voer sinte Lambrechts dach, gaff hertoghe Jan dijen van Loven, datse vrijelijck moghen visschen, inde Dijle, van boven Loven tot Wijchmaele totter sluijsen toe, sonder calangien oft wederseggen. Ende oock jaeghen, met hunnen honden, over dander zijde vande Dijlen, te wetene te Haelen ende te Thienen werts, alderhande wilt, behalven hertten, hinden, reeden ende swijnen; datmen de sluijse, te gesette uren, trecken zal ij maels daechs².

Anno 1337, quam de keijserinne vrouwe Margriete (hertoghe Jans den 1^e, van dijen naeme, dochtere) te Loven, ende de stadt schanck haer twee vaeten wijns, twee stucken schaerlaeckenen ende eenen geheelen steure.

Anno 1340, 1^a aprilis, heeft hertoghe Jan de stadt Loven alle haere privilegien ende chaerteren geconfirmeert, met oock de chaertren ende privilegien den guldekenen aengaende. Ende dat niemant geene officien coopen en mach; ende die sulcx dade dat die nemmermeer daernaer in eeniegher ambachten oft officien vande stadt zijn en soude.

Item, waert dat eenich innegeboren poirter van Loven, met eenich ongevalle, quame in eenighen dootslaeghe, ende dat hij daernaer de soene (besundere van den vrienden ende maeghen vanden dooden) vercreghe, ende dlandt oock weder vercrege, dat hij dan alle zijne erve weder hebben soude; ende quame hij buijten dlandts te storven, soo soude zijne naeste erffgenaeme, die innegeseten poirter van Loven waere, zijne erve hebben ende behouden.

Consenteerende de stadt Loven haere stadt bat te vestene ende nieuwe vesten te maecken, sonder hem daeraff te versueckene³

Confirmeerende dbannissement bijde stadt Loven gedaen aen c ende vijff wevers ende volders, doerden grooten oproer ende beruerte die zij te Loven gemaeckt ende voertgekeert hadden, waerdoere een groot gevecht geviel, tusschen de heeren vande stadt ende de weveren, dwelck de wevers verloren, ende vloden allomme inde kercken, daerse, met fortsen, vuijtgehaelt wordden, ende voorts vuijter stadt gebannen. Ende heer Loijck van Redingen, heer Aert van Wilre ende heer Wouter Cricksteen reijsden daeromme naer Luijck, om 'tcessie oft den ban te verhueden, doer dijen die van Loven de wevers, met gewelt, vuijter kerken gehaelt hadden.

Anno 1340 voers. es hertoghe Jan, met vele heeren, over Maese, in Henegouwe, getrocken tegens de Franchoijsen, ende daernaer es hij, metten coninck van Engelandt voer Dornick getrocken. Maer den peijs wordden gemaeckt, soo datse sonder slach oft stoot van daer quaemen. In dezen tocht waeren vele Lovenaers dienende onder haeren capiteijn heer Jan Craijen vander Hoffstadt, riddere.

Anno 1341, xx^a julij, wordde de ij dochterckens van heer Jan van Crowenckel, riddere, te Libbeke⁴, te gaeder, van Cellebrueren, te graeven gedraegen, naerde naeste prochie kercke, te Binckem, want de kercke te Libbeke in 'tces⁵ was; ende onder wegen, soo zijn de lichaemen blijven staene, soo datmense van daer niet gedraegen noch opgeheffen en conste. Dit aenmerckende de voers. heer Jan van Crowenckel, riddere, heeft aldaer, opde selve plaetse, eene magnifike capelle (inde eere van onser Lieve Vrouwen) doen erigeren ende maecken, ende de voers. zijne dochterckens aldaer in verhaevene⁶ tomben doen stellen.

Anno 1346, heeft hertoghe Jan Lilloo doen bedijcken, dat wel liij jaeren gevloeijt hadde.

Anno 1347 es hertoghe Jan, metten bisschop van Luijck, int landt van Luijck getrocken, verslaende de Luijckenaeren, stellende den bisschop wederomme in zijn bisdomme. Met hem waeren vele Lovenaers ende onder andere: heer Jan ende heer Gobbelijn vander Calstren, ridderen; Jan van Wilre ende Wouter Evelooghe, commoengemeesteren⁷; met vele anderen, dienende onder hunnen capiteijn heer Wouter vander Quaederbrugghen ende Gielis Herenmeijs, banierdraeghere.

1 7 juli 1331; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 70, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 45.

2 12 augusti 1331; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 71, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 25 verso.

3 27 maart 1340; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 81, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 26 verso.

4 Jan van Craeijwinckel, heer van Dunbergen. Zie Wichmans, Brabantia Mariana, bl. 267.

5 Dat is in den ban. Toen de celbroeders, met de lijken, op eene plaats Vinkenweert geheeten, gekomen waren, ontstond er een groot onweder. Zij plaatsten de kisten onder twee groote eiken om ze van den regen te bevrijden. Toen het onweder voorbij was, meenden zij de lijken naar Binkem te dragen, doch, zoo luidt de legende, zij konden ze niet oplichten. (Zie Wichmans, Brabantia Mariana, bl. 267, en het boekje Kort verhael der stichtingen van de capelle van Onze lieve Vrouwe tot Lubbeeck. Loven, bij van Overbeke, in de Gulde Lampe, in-18). De kapel van Lubbeek werd afgebroken, den 3 juni 1816.

6 Verhevene.

7 Burgemeesteren.

[p. 31]

Anno 1347, in septembri, consenteerde hertoghe Jan dijen van Loven haere accijsen te moeghen meerderen ende minderen, naer haer goetduncken, ende de stadt consenteerde hem jaerlijckx 6500 ponden paijements, ende xvj jaeren lanck haeren dienst.

Anno 1348, des dijssendaechs naer beloken Paesschen, heeft de voers. hertoghe Jan dijen van Loven deze ordonnantie geconfirmeert ende gegeven:

Ierst dat hij alle molens zal doen leggen op haere oude bedden, gelegen tusschen sinte Aechten Rode ende Werchtere.

Dat hij de arcken ende overvallen vanden waetere, zal doen setten, stellen, maecken ende houden ten meesten proffijte ende oirbere vanden vliete vande stadt, halff tot zijnen ende halff ter stadt coste.

Item, waert saecke dat iemant eenieghe clachten dede, over iemant anders, van eenighe quetsueren die gevallen mochten, ende degene die aldus bedraegen waere hem de wettige waerheijt daeraff getroosten dorste, datmen hem die doen zal metten meijere ende schepenen van Loven; ende die waerheijt zal de meijere moeten besitten ende doen, metten schepenen, des versocht zijnde, sonder vertreck, ende de waerheijt gedaen zijnde zal de meijere de selve moeten openen voerde schepenen, ende de schepenen daerop maenen recht te doene; soo dat dan die waerheijt dijen mensche, die aldus bedraegen waere, stade ende onstade doen zal; ende daarop selen de schepenen wijsen.

Confirmeerende de stadt Loven alle haere privilegien, chaerteren, vrijheden ende hercomen¹.

Ende de stadt schanck den voers. hertoghe, tot behulp vanden houwelijcke van zijne kinderen, 63000 ponden paijements, valet viij^c xxxiij ponden artoijs.

Des voers. hertoghe Jans huijsvrouwe was vrouwe Marie, graeff Lodewijcx dochtere van Euvreulx, die den iij^e coninck Philips van Vranckerijck sone was, die hij wan aen zijne tweede huijsvrouwe, vrouwe Marie, des 1^en hertoghen Jans van Brabant dochtere, waeraff hij hadde vj kinderen, iij sonen ende iij dochteren. Zijn outste sone was Hendrick van Lijmborch, heere van Mechelen, die trouwde de dochtere vanden hertoghe Jan van Normandijen, ende sterff, te Loven, in novembri anno 1349, sonder eenighe kinderen achter te laeten. Zijne tweede sone, Jan genoempt, es oock sonder kinderen achter te laeten gestorven. Ende Godevaert zijn joncxte sone was bestaijt aende dochtere des hertoghen van Bourbon; ende es oock sonder kinderen gestorven. Joanna, hertoghe Jans voers. outste dochtere, was te houwelijcke gegeven den iiij^en graeve Willem van Henegouwe ende Hollandt, die vanden Vriesen verslaegen wert; daernaer trouwde zij Wencelijn van Behem, hertoghe van Luxemborch, die doer haer hertoghe van Brabant, wert anno 1355. De tweede dochtere des voers. hertoghe Jans was vrouwe Margriete, die te manne hadde graeve Lodewijck van Vlaenderen, waeraff zij eene dochtere hadde Margriete genoempt, de welcke Margriete den hertoghe van Bourgoindien getrouwt hadde, naer wijens doot zij trouwe hertoghe Philips van Bourgoindien, waervan zij hadde vj kinderen, iij sonen Jan, Anthonis ende Philips, ende iij dochteren, waeraff deene getrouwt hadde hertoghe Ludolphus ende sterff, sonder kinderen; de andere trouwde hertoghe Willem van Beijeren, graeve van Henegauwe, Hollandt ende Zeelandt, daervan zij eene dochtere hadde genoempt Jacoba, die naemaels trouwde hertoghe Jan van Brabant, den iiij^en van dijen naeme; ende de derde trouwde graeve Amedeus van Savoijen. Des voers. hertoghe Jans derde dochtere was Maria, die getrouwt hadde hertoghe Reijnault van Gheldre, die corts naerden slach van Baeswildre sterff; ende zij sterff, te Bruessel, anno 1398, sonder kinderen achter te laeten, ende wert aldaer, ten Minnebrueren, begraeven. Deze vrouwe Marie dede eene canoninxsije stichten tot Thurnhout; dede oock het clooster van canoniken regulieren buijten Thurnhout funderen, genoempt Kessendonck². Zij dede oock de Borch, tot Thurnhout, maecken met het slot tot Oijen.

Anno 1335 es vrouwe Marie, des voers. hertoghe Jans den iij^e huijsvrouwe, gestorven, ende es te Bruessel ten Minnebrueren begraeven.

Anno 1349 es hertoghe Jan voer Rode, over Maese, getrocken, ende hevet belegert, daer vele Lovenaers met hem waeren, ende onder anderen heer Jan van Wilre, Commoengemeester, ende Willem Cricksteen, Paijmeester.

Anno 1355, vij^a decembris, es de voers. hertoghe Jan, te Vueren gestorven, ende wert eerlijck begraeven, inde abtdije van Villers, int walsch Brabant, der orderen van Cisteaulx. Die van Loven hebben terstont allomme waecke doen houden, ende de Borch van Loven doen bewaeren, bij de schutteren ende heeren Jannen Herengodevaerts, riddere.

1 19 april 1348; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 87, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 29.

2 Dit godshuis droeg den naam van Corssendonk.