Geschiedenis van Leuven. Geschreven in de jaren 1593 en 1594

[p. 25]

Jan de tweede, Den tweenveertichsten Hertoghe van Brabant.

Den tweenveertichsten hertoghe van Brabant es geweest Jan de Tweede van dijen naeme, de sone van den voers. hertoghe Jan den 1^e (die hij hadde van vrouwe Margriete des graeven Guido van Vlaenderen dochtere) anno 1294¹, ende nam te wijve vrouwe Margriete, des goeden coninck Eduwardus van Engelandt dochtere, daer hij eenen sone aen wan, oock Jan genoempt, die naer hem hertoghe van Brabant wert. Deze hertoghe Jan de ij^e dede de saele te Vueren maecken.

Anno 1300, heeft Hugo, de bisschop van Luijck, den voers. hertoghe Jan opgedraegen allent recht dat hij hadde aende stadt van Mechelen, ende heer Jan Berthout hiel de andere hellicht van Mechelen van hertoghe Jan te leene.

Anno 1302, heeft de voers. hertoghe Jan dijen van Loven gegeven ende getransporteert de plaetze ende gronde, metten steenen ende alle andere zijne toebehoirten, daert Broothuijs plach op te staene, te Loven, gelegen nevens den kerckhoff van Sinte Peeterskercke, omde selve van nu voertane eeuwelijck ende erffelijck te gebruijckene².

Anno 1302, x julij, geviel den grooten slach voer Cortrijcke, ter saecke vander oorloghen tusschen Vlaenderen ende Vranckerijck, daer groote schade ende verlies van volcke gebuerde, ende daer bleeffer, onder andere, doot vande zijde van Vranckerijck: hertoghe Godevaert, hertoghe Jans broedere den 1^e, met zijnen sone heer Jan van Virson, de baenroetsen³ van Wesemaele, Boutershem ende Waelhem, heer Aernout van Echoven, met heer Jan zijnen sone, heer Laureijs Volckaert ende des heeren sone van Waelhem; van de Lovenaers bleeffer doot heer Hendrick van Wilre, heer Aernout vander Hoffstadt, met drije zijns susters kinderen; heer Gheldolph van Winghe ende heer Willem van Redingen, met ontallijcke meer anderen wel tot xj^m edele heeren ende princen, met noch wel viij^m andere vrome chrijsmannen. Deze oorloghe was bij comen vuijt dijen dat graeve Guido van Vlaenderen een zijn dochtere, genoempt Philippa, tegens den wille van coninck Philips van Vranckerijcke, (welck haer peter was, ende haer over de voente geheven hadde) te houwelijck geven wilde des coninck sone van Engelandt.

Anno 1303, des donderdaechs naer heijlich cruijs dach, verclaerde de voers. hertoghe Jan van Brabant, dat die van Loven ongehouden zijn ende blijven zullen van soudenieren te houdene, ende dat zij hem dat nu gedaen hebben, in zijnen oorloghe van Mechelen, dat zij dat gedaen hebben alleenlijck doer hunne sunderlinghe gratie ende niet van rechte, gelovende de selve dat hij noch zijne oir voirtaene aldusdaenighen dienst van soudenieren te houdene van hen noch haeren geboirten en zullen noch en moghen eijsschen noch hebben.

Verclaerende voerts datmen egene poirteren van Loven, omme eenich misdaet, en mach doen vueren in eenich gevanckenis, buijten de vrijheijt van Lovene, maer die handelen metten rechte.

Schellende de selve poirteren quijt zijnen evelenmoet ende daertoe alle calangien die hij oijt tegens hen hadde, oft iemant van zijnen weghen, confirmeerende allen de stadts privilegien, chaerteren, gratien in haere macht, die zij altoos gehadt hebben, blijvende de selve altoos ende eeuwelijck sonder breken oft wedersegghen.

Deze pointen hebben besegelt, ierst de voers. hertoghe Jan van Brabant, heer Godevaert, graeve van Viaenen; heer Jan, heere van Cuijck; heer Geeraert, heere van Rotzelaer; heer Aert, heere van Waelhem; heer Geeraert, heere van Diest; heer Aert van Wesemaele, heere van Berghen; heer Daniel van Bouchout, heer Iwain van Meldert, ridderen, ende Godevaert van Helebeke, drossaet van Brabant⁴.

Anno 1303 es hertoghe Jan van Brabant te Mechelen inne gecomen, ende aldaer ontfangen als heere, ende heeft aldaer tregiment vander stadt vernieuwt, ende alle dingen in staete gestelt als van outs geweest was.

Anno 1306, op sinte Lambrechts dach, heeft de voers. hertoghe Jan van Brabant dijen van Loven de navolgende ordonnantien ende poincten geconfirmeert ende gegeven: Ierst heeft hij gegeven de voers. stadt Loven allen de ledighe plaetzen (genoempt d'Opstallen) binnen de selve stadt liggende, verclaerende de selve de stadt

1 Anno 1294 ridders te Loven: heer Aert vander Hoffstadt, heer Loijs Hers, heer Hendrick van Bijlanden, heer Aert vanden Steene, heer Goort Uten Liemingen, heer Goossen Uten Liemingen, heer Hendrick van Oppendorp, heer Wouter van Nethenen, heer Willem van Redingen, heer Massewijn van Redingen, heer Jan van Rode, heer Jan van Out-Heverle, heer Vranck, heer Goort en heer Erlebout vander Calstren, heer Peeter Platvoet, heer Hertelieve van Corbeke, heer Wouter Nobel, heer Hendrick van Wilre, heer Roeloff van Wilre, heer Jan van Berthem, heer Geert Pinnock ende meer anderen, enz. (Boonen).

2 6 januari 1303; het oorspronkelijk stuk is verloren; doch het is overgeschreven in het cleijn Charterboeck, folio 7.

3 Baanderheeren of Barons.

4 19 september 1303; het oorspronkelijk stuk berust in de archieven der stad, n^r 49, en het is overgeschreven in het cleijn Charterboeck, folio 7 verso.

[p. 26]

toe te behoorene, willende datmense nemmermeere en soude betimmeren.

Dat geene geordende lieden meer erve houden en moghen dan daer zij inne woonen, ende oft zij eenieghe andere erve hielden oft hen gemaeckt wordde, dat zij die zullen moeten binnen jaers ende dach vercoopen oft ten erffchijnse vuijtgeven; ende waert dat zijt niet en daden soo soude die erve aenden hertoghe verbuert zijn, ende hij en soude hen die nemmermeer moghen wedergheven; ende bleven daernaer die erve alsoo noch jaer ende dach onverhandelt, naer dijen de stadt Loven tselve aen hem versocht hadden, soo heeft hij die erve de stadt Loven gegeven, om haeren vrijen wille daermede te doene, kennende hem daeraene geen recht meer te competerene, gelovende de stadt daeraff warant te zijne.

Datmen de waeghe vander stadt bevelen ende doen bedienen zal met getrouwe lieden, geen comenschap (de waeghe subject wesende) doende ende datmense houde opt oude recht.

Dat de stadt van Loven werffgelt nemen zal, naer d'oude ordonnantien, van alrehande goeden werffgelt schuldich wesende, tzij waerment op slaet, binnen de vrijheijt van Loven.

Dat niemant van binnen zijnen lande eenich poirtere van Loven te campe eijsschen en mach noch roepen, ten waere dat beijde de partijen vechten wouden, staende anderssints ten rechte.

Datmen de poirteren van Loven, van wat feijte dat het zij, handelen moet met vonnisse der schepenen van Loven, soo verre dat thaeren vonnisse staet, bevelende den meijere dat hij de schepenen daerop maene oft dat feijt oft desgelijcken thunnen vonnisse plach te staene oft niet, ende wijsen dan die schepenen dat dat feijt te haeren vonnisse staet, wilt hij datse dan met schepenen vonnisse van Loven gehandelt zullen wordden, ende ter contrarien zalmense handelen metten rechte.

Quijtschellende den poirteren van Loven alle calangien ende faulten, van binnen ende van buijten, geschiet ter oorsaecken vande weveren ende volderen, gelovende hen daeraff nemmermeer te calengierene.

Item, waert saecke dat iemant, wie hij waere, hem sette oft misgrepe tegens de voers. stadt Loven, in crenckenisse der selver stadt, dat de meijere van Loven dat terstont zal moeten wederstaen, ende soo verre hijt niet en dade, gaff den stadtraet van Loven de macht tselve te wederstaen, sonder tegens hem daeraene te misdoene, van wat saecke dat het oock waere, gelovende de stadt daeraff waerant te zijne.

Geloovende dat hij geen poirtere oft hueren naecomelingen nemmermeer verbinden en zal, binnen noch buijten, met zijne brieven, zij en haddet ierstwerven selve gelooft met haeren brieven, segelen oft monde.

Item, waert saecke dat eenich heere oft richtere eenighen poirtere van Loven, oft vrijheijt der selver tonrechte rasteerde oft pande, soo zal de stadt Loven aenden selven heere haere brieven seijnden, omden selven poirtere te delivererene ende tontslaene; ende woude die heere zulcx niet doen, soo wilt hij dat alzulcke heere oft richtere alleen den cost die alzulcken poirtere daeromme doen zal, selve zal betaelen, tot dat hij hem ontslaegen heeft.

Gevende de stadt Loven dat zij alle poincten van keuren aengaende, die goet zijn, maecken mach, veranderen, meerderen ende minderen, naer haere goetduncken.

Gelovende voerts waert dat er iemant wederspennich oft misgrijpende waere tegens den rechte ende de stadt van Loven, alzulcken te bannen vuijt zijnen lande, ende soo verre hijt niet en dade, des versocht zijnde, consenteerde de stadt soo lange zijnen dienst op te houdene totter tijt hijt gebetert hadde.

Quijtschellende alle poirteren van Loven die strijdich wordden tegens eenighe ballingen, vuijt zijnen lande gebannen, van alle feijten die van hunnen wegen daeraen geschieden mochten, binnen zijnen lande voers., ende dat egeene maeghen oft vrienden van alzulcken gebannen, daeromme egeene veede draegen en moghen tegens zijnen voers. poirteren van Loven, gelovende de voers. poirteren daeraff warant te zijne.

Kennende openbaerlijck dat hij egeene poirtere van Loven, buijten de voergenoemde stadt vrijheijt, doen vueren en mach in gevanckenisse; confirmeerende allen der stadt rechten, chaertren, privilegien ende herbringen die zij van hem ende zijne voirderen hebben; ende mits dezen die vernieuwe ende gelovende de selve altoos vast ende gestadich te houdene, emmermeer voertaene.

Gevende de selve stadt, datmen op de banmijle vande selve stadt Loven, alomme binnen zijnen gerichte, egeen bier brouwen en mach, hooger dan eenen penninck boven datment inde stadt Loven brouwt oft brouwen zal, nu voertaene.

Consenteerende den meijere van Loven, van zijnen weghen, dat hij gerichte doen zal ende houden, van zijnen twegen, buijten ende allomme opde banmijle der voers. stadt Loven.

Confirmeerende oock de voers. stadt van Loven de momborijen vanden Gasthuijse, vande Taefele vanden Heijligen Geest van Lovene ende vanden huijse vander Banck der besieckterlieden, gelijck zij die, van zijnen voirderen, pleghen te houdene, ende tot hier toe gehouden hebben.

Gelovende de voers. stadt ende haeren poirteren, bij eede ende zijnder kersterlijcker trouwen, van nu voertaene allen de voers. poincten ende elck van dijen besundere, hen te houden ende doen houden, eeuwelijck duerende, sonder breken.

Dezen chaertre oft ordonnantie hebben besegelt de

[p. 27]

voers. hertoghe Jan van Brabant, ende tot hem heer Hendrick, graeve van Lutsselenborch, zijnen broedere; heer Jan, graeve van Namen; heer Aernout, graeve van Loon ende Cijneij; heer Geeraert van Gulcke; Reijnault, heere van Valckenborch, van Monjouwe ende van Boutershem; heer Ghij van Vlaenderen, heer Jan, heere van Cuijck; heer Geeraert, heere van Rotzelaer; heer Geeraert, heere van Diest; heer Aernout, heere van Wesemael; heer Geeraert van Wesemael, heere van Berghen; heer Florens Berthout, heere van Berlaer; heer Otto van Cuijck, heere van Zelehem; heer Hendrick, heere van Heverlé; Janne van Lovene, heere van Herstal ende van Gaesbeke; Gielis Berthout, heere van Mechelen, ende heer Daniel van Bouchout, ridderen, om allen de voers. poincten te doen ende hulpen houden der voers. stadt ende poirteren van Loven, ende haere naecomelingen, waert saecke dat de voers. hertoghe oft iemant anders hen die peijnden te brekene, oft te stoorenne int geheel oft in deel¹.

Anno 1310, heeft de bisschop Ewout van Luijck hertoghe Jan, te Roomen, voerden Paus doen daeghen, om dat hij soude overgeven alzulcke actie ende recht, welck hij, anno 1300, vanden bisschop Hugo wijlen van Luijck, vercregen hadde aende stadt van Mechelen, sustinerende dat geen bisschop mechtich en was iet te versetten oft te vercoopen dan voer zijn leeffdaeghe, sonder consent vanden Paus ende de capittelen van Luijck; ende daer wert gewesen, dat de voers. bisschop Hugo des geene macht gehadt en hadde; ende alsoo es de hellicht van Mechelen wederomme comen aende kercke van Luijck.

Anno 1311, in septembri, heeft de voers. hertoghe Jan gedeclareert dat het Laeckenhuijs de stadt Loven toebehoort, haer gevende de lootinghe vanden selven huijse, op ij^c pont paijement sjaers; ende gaff den dekenen macht te veranderen ende te vernieuwen al tgene dat de Gulde aengaet, als richteren daeraff zijnde².

Anno 1311, soendaechs voer Sinte Machiels dach, leende de stadt Loven hertoghe Jan V^m pont, maeckende ij^c l. pont grooten tornoijsen, sconincx munte van Vranckerijck, die hij de stadt assigneerde wederomme inne te haelen, op de busse vanden wevers, binnen Loven, ter saecken van twee hondert ponden Lovens, die de selve wevers hem jaerlijcks ende erffelijck moesten geven.

Anno 1312, goensdaechs voer Sinte Baeffs dach, in septembri, heeft hertoghe Jan den lande gegeven den Chaertre van Corttenberghe, inhoudende deze poincten:

Ierst dat hij noch zijne naecomelingen nemmermeer schattingen noch bede nemen en zal, dan ter saecke van ridderschap, houwelijcke oft gevanckenisse, ende die alsoo setten dat daer dore niemant beschaedicht en wordde.

Dat hij eenen iegelijcken, hij zij arm oft rijck, zal doen handelen met recht ende vonnisse.

Dat hij den vrijen steden houden zal in haere vrijheden, rechten ende privilegien, gelijck zij die van outs gehadt ende herbracht hebben.

Ordonneerende, tot meerder voerderinghe vanden lande van Brabant, dat alle xx daeghen, soude gebeuren eene vergaederinghe vanden edelen ende steden, tot Corttenberghe, daer vergaederen soude iiij ridderen, die vroetste diemen vinden zal, iij goede lieden van Loven, iij goede lieden van Bruessel, eenen goeden man van Antwerpen, eenen van tsHertogenbossche, eenen van Thienen ende eenen van Leeuwe, die ten aencomen van hunnen dienst sweeren zullen, ten heijliegen evangelien, dat zij hem ende zijne naecomelinghen, ende allen de lieden van zijnen lande, rijcke ende aerm, wel bewaeren zullen naer haer macht, ende elcken houden in zijn recht, ende recht ende vonnisse doen geschieden, naer haer beste; sweerende ten heijliegen evangelien, dat hij ende zijne naecomelingen alle de voers. poincten vast ende gestadich houden zal, ende doen houden, ten eeuwieghen daeghe; bevelende zijne baenroetzen, ridderen, officieren ende alle andere van zijnen lande, de voers. poincten eeuwelijck te houden, houdende degene die daer tegens daedene, voer onwettich ende ongetrouwe; gebiedende de voers. van zijnen lande, die nu zijn ende naemaels comen zullen, op hunne trouwe ende hulde, waert dat hij oft zijne naecomelingen tegens de voers. poincten daden, tzij in deel oft geheel, dat zij hem noch zijne naecomelingen egeenen dienst doen, noch hulpen doen en dorven, noch onderdaenich zijn, ten zij dat tselve gebreck ierst ende voeral gebetert en waere.

Den voers. chaertre hebben besegelt, ierst de voers. hertoghe Jan van Brabant, heer Geeraert, graeve van Gulke; heer Aernout, graeve van Loon; heer Reijnout, heere van Valckenborch ende van Monjoije; heer Florens Berthout, heere van Mechelen; heer Geeraert, heere van Diest, borchgraeve van Antwerpen; heer Raes, heere van Liedekercke ende van Breda; heer Geeraert, heere van Horne; heer Aernout, heere van Wesemael, marchalck van Brabant; heer Aernout van Wesemael, heere van Berghen; Hendrick van Loven; Philips, graeve van Vijaenen, heere van Grimberghen; heer Philips van Vijaenen, heere van Rumpste; Wouter heere van Edinghen; heer Hendrick Berthout, heere van Duffle ende van Gheele; heer Goossen van Goetsenhoven, heer Philips van Liedekercke, heer van Hulven-

1 In 't cleijn Charterboeck, folio 9, 13, 72, 75.

2 26 sept. 1311; het oorspronkelijk stuk berust in onze archieven, n^r 55, en het is overgeschreven in 't cleijn Charterboeck, folio 15 verso.

[p. 28]

hoet; heer Jan Berthout, genoemd van Berlaer, heere van Keerberghen; heer Willem, heere van Craenendonck; eher Hendrick Kemerlinck, heere van Heverlé; heer Jan, heere van Sombreffe; heer Geeraert van Quaetbeke, heer Godevaert van Quaetbeke, zijnen broeder; heer Daniel van Bouchout, heer Geeraert, heere van Herlaer; heer Raes van Graven, heer Jan Mewe, hertoghe Jans voers. broedere, heere van Wavere ende van Dongelberghe; heer Aernout van Helbeke, heer Aernout Lombart van Yssche, heer Willem van Bouleer, heer Robrecht van Goere, heer Nicolaes van Dorne, heer Gerlache vanden Bossche, heer Hendrick van Meldert, heer Jan van Raetsenhoven, den ouden; heer Jan van Raetsenhoven, den jonghen; heer Caerel vander Rivieren, heer Jan van Ophem, heer Jacop van Gentines, Jan, heere van Agimont ende van Waelhem; Geeraert, heere van Marbais ende Borchgraeve van Bruessel; Geeraert, heere van Ghete; Lodewijck van Lummele, voeght van Haspengouwe, heere van Chamont; Willem, heere van Rotzelaer; Alaert, heere van Renne; Robert van Assche, Geeraert van Aa, Reijnier Bordon, van Halen; heer Hendrick van Wanghe, Jan, Heere van Kuijc; Aernout, heere van Craeijenheem; Jan van Hoseinne, heer Godevaert vanden Bosch, heer Reijnier van Barlamont, heere vanden Bruwieren; heer Otto van Kuijc, heer Aernout van Diest, heer Thomas van Diest, zijnen broedere; heer Aernout van Leeffdaele ende Wouteren van Berthem, mette goede lieden vande steden ende vrijheden naer bescreven dats te wetene van Loven, Bruessel, Antwerpen, tsHertoghenbossche, Thienen, Leeuwe, Nijvele, Gheldenaecken, Geneppe, Liere, Herentals, Tuernhout, Hannuijt, Vilvoorden, Vueren, IJssche, Merchtene ende vande Capelle, etc.¹

Anno 1312, in octobri, es de voers. hertoghe Jan te Loven gestorven, ende zijn doode lichaem wert naer Bruessel gevuert, ende aldaer begraeven, in Sinte-Goedelen kercke. Dlandt van Brabant was doen zeer belast met schulden, soo dat de cooplieden niet en dorsten buijten slandts reijsen; dit was bij comen mits de groote oorloghe die des voers. hertoghen vadere gevuert hadde, ende hoe wel de voers. hertoghe Jan vele ghelts vergaedert hadde, om dlandt mede te lossen, es tselve, bij zijne rentmeesters (naer zijne doot) verquist. Ten lesten hebben de steden met malcanderen veraccordeert, datmen de schulden vuijter steden goeden souden betaelen, ende datmen soo langhe des hertoghen domeijnen ende tollen schorssen soude, tot dat de voers. schulden vervangen soude zijn. Ende om de voers. schulden promptelijck te betaelen, soo es eene groote bede opt landt gestelt, ende daertoe gemaeckt nieuwe rentmeesteren, omde selve tontfangen ende vuijt te geven; waer doere eene groote discoordie es opgeresen tusschen de meeste vanden lande, doer dijen zij de maniantie daervan meijnden selve te hebben, ende hun proffijt mede te doene.

Die van Loven ende Bruessel hebben verbont gemaeckt van malcanders privilegien hulpen voer te staene².

1 Het oorspronkelijk stuk berust in de archieven van Leuven, n^r 56; het is gedrukt in de Placcaerten van Brabant, I deel, bl. 122, en in het tijdschrift de Middelaer, 2^e deel, bl. 541.

2 Anno 1310 wordden de cappelle van Ste Cathlijnen, te Loven, gefundeert bij eenen genoempt Wouter vander Eijcken, waegenmaeckere, opden Keijenberch, ter plaetse genoempt de Dommeledicheijt. (Boonen).