De regeeringe van Amsterdam, soo in 't civiel als crimineel en militaire (1653-1672)

[p. 377]

Bijlage V. Brieven, gewisseld tusschen het hop van Holland en het gerecht van Amsterdam, over het appèl van het over Isaac Coeymans gevelde vonnis¹⁾.

N^o. 1. Burgemeesteren en Schepenen van Amsterdam aan het Hof van Holland.

‘Aen den Hove van Hollant.

Edele Mogende Heeren,

Op gisteren heeft Jan Broeckman, deurwaerder van den Ed. Hove van Holland, sig geaddresseert aen 't collegie van de Heeren Schepenen deser stede, versoeckende consent om t' exploicteren seker mandement, bij den procureur-generael van UEd. Mog. geobtineert, tegens Isaäc Coeymans, ons verder seggende geen last te hebben om, sonder 't selve consent, 't voorseyde mandement t'exploicteren of aen 't welgemelte Ed. collegie intimatie te doen, ende dat hem voorts gelast was tegens hare Ed. sig in alle respect te comporteren. Welck voorschreven mandement bij ons rijpelijck sijnde geëxamineert ende gepon-

1) Vgl. bij het volgende de Inleiding en Eerste deel, p. 263-272. Over de brieven, die in deze bijlage afgedrukt worden, zie Eerste deel, p. 272, noot 2. Daar de copieën van deze brieven, die men vindt in Bontemantels Civ. en Mil. Reg. III, wemelen van fouten, laat ik den tekst afdrukken naar het Secreet Schepen-minuutregister.

[p. 378]

dereert, hebben wij aen 't selve versoeck niet connen defereren, maer 't voorschreven mandement onder ons gehouden, om sodanige wichtige redenen, die wij vertrouwen, dat UEd. Mog. in ons reguard wel connen apprehenderen, ende waerover wij niet gaerne met UEd. Mog. in eenig debath souden comen, versoeckende dat het Uwer Ed. Mog. geliefte sij, de saecke in soodanigen state te laten, als deselve vóór 't verleenen van 't voorschreven mandement geweest is.

Waermede,

Edele Mogende Heeren,

Uwe Ed. Mog. dienstbereyde

Burgemeesteren en Schepenen der stadt Amstelredame.

Onder stont:

Ter ordonnantie van deselve, ende was geteeckent:

J. Corver.’

In Amstelredam, den 14^den Februarij 1662.

(Secreet Schepen-Minuutregister fol. 131.)

N^o. 2. Het Hof van Holland aan Burgemeesteren en Schepenen van Amsterdam.

‘De president ende Raden over Hollant, Zeelant en Vrieslant.

Erntfeste, wijse, voorsienige, discrete, lieve, bijsondere,

Wij en hadden niet verwacht, dat UE. geweygert souden hebben, ingevolge van het mandement in cas d'appèl, bij ons verleent, op het te kennen geven van den procureur-generael, jegens Isaäc Coeymans, jegenwoordigh gevangen tot Amsterdam, aen den deurwaerder Broeckman denselven te laten volgen, veel min het voorseyde mandement onder UEd, soudet hebben gehouden. Wij

[p. 379]

verstaen uyt UE. schrijvens, als dat den voornoemde deurwaerder soude voorgegeven hebben, dat hij gene ordre hadde omme 't voorseyde mandement te exploicteren, als met UE. voorgaende consent; 't selve is een groot abuys, maer is hem alleen gelast geweest dat hij het voorseyde mandement met alle beleeftheyt ende civiliteyt soude te werck leggen; ende soude niet wel overeenkomen met het respect van de justitie, die bij hare Ed. Groot Mog. de Heeren Staten van Hollant en West-Vrieslant ons aenbevolen is, dat wij die als precario souden moeten administreren. Wij en kunnen ons niet imagineren wat redenen UE. kunnen hebben om de voorschreven appellatie niet te defereren, alsoo het een gemeen recht is ende van alle oude tijden gebruyckelijk, van dat den procureur-generael ofte de officieren in criminalibus vermogen te appelleren, als sij souden vermeynen datter bij den subalternen rechter¹⁾, pro gravitate delicti, geen condigne straffe soude wesen geinfligeert; hetselve wert oock nergens bij onse instructie, nochte eenige ordonnantie van den Prince van den lande, verboden, maer integendeel is ons bij denselven wel aengeschreven van soodanige appellatiën te moeten defereren, gelijck 't selve bij de missiven, daervan sijnde, claerlijck aengewesen kan werden, ende is hetselve continuelijck alsoo geobserveert geweest, niet gevende in desen dat niet den officier, maer den procureur-generael soude appelleren, dewijl hetselve, sonder onderscheyt, soowel is toegelaten aen den procureur-generael als aen de officieren, dewelcke beyde uyt eenen hoofde hare ampten bekleden, de eene in reguarde van een stadt of plaetse in 't particulier, ende d' andere in reguarde van de provincie in 't generael. Hierbij komt noch dat dit niet en is eene saecke, die in sigh behelst een commune delictum, ende die de stadt van Amsterdam particulierlijck, maer het

1) Deze woorden - en alle andere, die in deze bijlage gecursiveerd gedrukt zijn - zijn in de copie bij Bontemantel onderstreept. Zooals uit het vervolg zal blijken, vatte het gerecht van Amsterdam juist vuur op de uitdrukking ‘subalternen rechter.’

[p. 380]

gemeene lichaem van den staet is concernerende¹⁾; ende alhoewel wij UE. gaerne alles soude defereren 't gene de justitie lijden kan, soo vinden wij ons amptshalven in desen verplicht om de voorschreven saecke niet te kunnen abandonneren, ende willende derhalve vertrouwen, dat UE., deselve nader pondererende, haer onbeswaert sullen vinden, omme redenen voorseyt, de voorseyde appellatie te defereren en den voorseyden Coeymans onverhindert te laten volgen, tot welcken eynde wij binnen een dag vier of vijf wederom een deurwaerder sullen afvaerdigen, 't en sij wij ondertusschen uyt UE. schrijvens eenige suffisante redenen souden kunnen verstaen, waeromme UEd. souden vermeynen in desen ongehouden te sijn de voorschreven appellatie te defereren.

Hiermede,

Erntfeste, wijse, voorsienige, seer discrete, lieve, bijsondere, blijft Godt den Heere Almachtich in genade bevolen.

Geschreven in Den Hage, den X^den Martii 1662.

geteekent: Adr. Pots.

't Opschrift was:

Erntfeste, wijse, voorsienige, discrete, lieve, bijsondere, Burgemeesteren ende Schepenen der stadt Amstelredamme.’

(Secreet Schepen-Minuutregister fol. 131 v^o.)

1) Aldus de tekst in het secreet Schepen-minuutregister. Uit hetgeen de heeren van Amsterdam hierop antwoorden (hierna, p. 384, regel 7-10 v.b.) zou men kunnen opmaken, dat er moet staan: ‘Hierbij komt noch dat dit is eene saecke, die in sigh behelst een commune delictum, ende die niet de stadt van Amsterdam particulierlijck, maer het gemeene lichaem van den staet is concernerende.’ Waarschijnlijk echter hebben de heeren van Amsterdam het Hof verkeerd begrepen en bedoelde dit: deze zaak is geen gewoon delict, dat Amsterdam in het bizonder betreft, maar het raakt het ‘gemeene lichaem van den staet’.

[p. 381]

N^o. 3. Burgemeesteren en Schepenen van Amsterdam aan het Hof van Holland.

‘Aen den Hove van Hollant.

Edele Mogende Heeren,

Wij hadden niet vertrouwt, of souden UEd. Mog. op onse rescriptie, rakende het niet consenteren van den exploicte des mandements, verleent aen den procureur-generael jegens Isaäc Coeymans, die, ingevolge van een vonnisse van den Gerechte alhier, voor den tijt van ses jaren in een vaste plaetse is geconfineert, de sake hebben gelaten, gelijck sij was vóór het verleenen van denselven mandemente, hetwelcke wij niet connen dencken - gelijck oock UEd. Mog. deurwaerder Broeckman, soo niet door onderrechtinge ende last van UEd. Mog., immers van selfs niet heeft connen verstaen, uitwijsende de woorden, door een secretares deser stede uyt sijn mont, ten overstaen van twee der Heeren Schepenen, (op)getekent, ende in voorgemelte onse missive aen UEd. Mog. verhaelt - dat hier ter stede, daer de criminele vonnissen geen appèl sijn onderworpen, sonder toestaen van de respective magistraten conde werden geëxploicteert¹⁾; weshalven, of wij wel met UEd. Mog. alle debat van reden, waertoe selfs in desen ons niet en vinden verobligeert, gaerne hadden ontgaen, soo willen wij echter, tot voldoeninge van UEd. Mog. genegentheyt, aen d'eene zijde niet nalaten UEd. Mog. te bekennen, dat de vonnissen, bij den Gerechte deser stede gewesen, die de Hoge Overicheyt appèl aen UEd. Mog. subject heeft gemaeckt, uytwijsende d' in-

1) De constructie van dezen zin is aldus: hetwelk (nl. welk mandement) wij niet kunnen denken - gelijk ook uw deurwaarder Broeckrnan enz. - dat hier ter stede zou kunnen worden geëxploiteerd zonder toestemming van enz. - Daar de stijl van deze missives zeer duister is, heb ik getracht de bedoeling zooveel mogelijk te verduidelijken door inlassching van leesteekens of van verklaringen tusschen ( ).

[p. 382]

structie, UEd. Mog. verleent, sijn derselver reveue¹⁾ onderworpen, ende de rechter, ten opsichte van de sodanige, als subaltern van UEd. Mog. can werden aengesproken. Maer aen de andere zijde wederom moeten wij oock bekennen, dat ons verstant niet heeft connen berycken, met wat redenen UEd. Mog. over een criminele sake, getermineert bij extraordinaris figuer van proces²⁾, haer gesach soo verre trachten te extenderen, dat sij niet alleen het criminele vonnis appèl aen haer Ed. Mog. oordelen te sijn subject, maer oock, ten selven respecte, den rechter, die soodanig vonnis heeft gevelt, haren subaltern gelieven te noemen, aengesien UEd. Mog. niet behoorde te sijn onbekent dat dien rechter van de oudste tijden, ende selfs van sijn begin af, soo men de oude munimenten mach geloven, heeft gehadt de macht om in sijn quartier over alles te oordelen, sonder eenige exceptie of appèl, ende, onder becroninge alleen van de Hoge Overicheyt, hetselve recht voor alsnoch heeft behouden, die saken alleen afgesondert, welcke de successive Princen van den lande, ten dienste van deselve (landen), hem (den Amsterdamschen rechter, geheel) te onttrecken of met anderen te doen communiceren³⁾, ofte ook wel, gelijck sommige sijner gewesene saken (nl. door hem, den Amsterdamschen rechter, gewezen), door anderen - bij erectie te weten van UEd. Mog. collegie, ten tijde dese landen bij Princen uyt den huyse van Bourgoigne wierden geregieert - onder benefitie van appèl te doen revideren geraden hebben gedacht; ende sijn wij wel niet oncondig, dat UEd. Mog. de delatie van criminele appellen aen den procureur-generael bij instructie niet en is ontnomen, maer moesten UEd. Mog., om haer recht daertoe te astrueren, bewijsen, dat hetselve door de Princen van den lande bij instructie of

1) reveue = revisie.

2) Over het extraordinair proces - waarover in het vervolg herhaaldelijk gesproken wordt - vgl. men Mr. Bavius Voorda, De crimineele ordonnantiën van 1570, p. 143 sqq. van de Verhandeling.

3) Met anderen te doen communiceren = in de keus van partijen te geven, of zij voor den Amsterdamschen rechter, of liever voor een anderen, het Hof bv., willen ageeren.

[p. 383]

ordonnantie hare Ed. Mog. ware aenbevolen, gelijck UEd. Mog. in hare missive vermelden, dat (UEd. Mog.) wel bij aenschrijvinge van deselve Princen soude sijn gelast geweest van aen de soodanige appellatiën te moeten defereren, een seer klaer argument, ons bedunckens, om UEd. Mog. te doen overtuygen dat, daer deselve, om reden, in particulari casu door de Hoge Overicheyt de delatie van appèl over eenig crimineel vonnis wert aenbevolen - gelijck wij ons versekert houden, dat nimmer in omni is geschiet - UEd. Mog. haer die universelijck niet connen aenmatigen, uyt sake derselver jurisdictie, salvo meliori judicio, niet originaris in haer Ed. Mog. collegie is gefondeert, nochte ook bij de Hoge Overicheyt sonder palen, met extensie pro libitu, haer Ed. Mog. gedefereert, maer met soodanige instructie ende ordonnantiën gelimiteert, daerdoor de Princen van den lande, bij verleenen van deselve, hebben gemeent, dat den dienst van de justitie genoeghsaem conde werden waergenomen ende voldaen. Dat mede UEd. Mog. in den haren seggen, hoe het appelleren in criminele saken is een gemeen recht ende van alle oude tijden gebruyckelijck bij den procureur-generael, sullen wij wel niet contradiceren in plaetsen, daer de appellatiën in criminele saken bij de hoochste macht (van wien alleen wij meenen alle jurisdictie met hare omstandicheden, forme ende instantiën, te emaneren) sijn geordonneert. Weshalven, om uyt dien hoofde mede UEd. Mog. of desselfs procureur-generael sijn recht af te meten, nodig soude wesen de wille ende ordre van haere Edel Groot Mog. daertoe te vertoonen, immers ten minsten sulck gebruyck, dat bequaem ware tegens den Gerechte hier ter stede recht te maken, daervan wij de minste kennis niet en hebben. Wij en connen ook niet bevroeden wat is van UEd. Mog. intentie, daer (UEd. Mog.) seggen, (dat) niet soude geven in desen dat niet een officier deser stede, maer den procureur-generael soude appelleren, alsof wij selfs ter dier oorsake UEd. Mog. hadden gemaeckt of wilden maken objectie, ende, haer beyder recht onderscheydende, verstaen, dat wel den gemelten officier, maer niet den procureur-generael daertoe soude wesen gevoeght, daer wij, ter contrarie, altoos hebben gemeent, ende voor

[p. 384]

alsnoch van geen ander verstant en hebben connen werden, of soude oock den officier hier ter stede in geenen dele tot soodanige appellatie wesen gerechtight; welcken volgende wij dan oock besluyten, dat tot deselve den procureur-generael veel minder sal wesen bevoeght. Oock comt, ons gevoelens, in geen consideratie 't geen UEd. Mog. seggen, dat de sake van Isaäc Coeymans in sig behelst een commune delictum, hetwelcke de stadt van Amsterdam niet particulierlijck, maer het gemeene lichaem van de staet is concernerende; wij sullen UEd. Mog. noch wel meerder toestaen, dat namentlijck hetselve niet alleen den staet deser landen, maer selfs oock alle de ledematen van de Unie soude hebben connen beschadigen. Hoe echter UEd. Mog. haer recht, om te verleenen in deselve saeck mandement van appèl aen den procureur-generael, daeruyt afmeten, connen wij immers soo weynig als uyt voren UEd. Mog. geallegeerde begrijpen, dewijle in saken, sijnde crimineel, sonder onderscheyt, de stadt van Amsterdam gevoegt is te sententiëren bij arrest. Ende willen wij dienvolgens hoopen UEd. Mog. sullen met bovenverhaelde onse redenen van de ongefondeertheyt harer sustenue niet alleen sich houden soodanig onderrecht, dat (sij) sullen aflaten, ter sake als in den haren gemelt, van op nieuws een deurwaerder (die doch verloren moeyten ende costen soude comen te doen) herwaerts af te vaerdigen, maer oock absolutelijck wesen gepersuadeert, dat hetgene UEd. Mog. tenteren niet bij ons wert geweygert om iets te behouden aen ons alleen, daerover mede UEd. Mog. soude connen reveue competeren, maer uyt sake wij, anders doende, souden meenen, dat de posteriteyt, soo wij de hedendaeghse beschuldiging al conden ontgaen, met recht ons soude comen te insimuleren tanquam desertae aut male defensae stationis reos, in een sake van soo grooten gewichte, ende op het hooghste dierbaer voor de stadt van Amsterdam; sijnde wij anders, uyt ons interieur, met ijver geporteert om alles te contribueren, wat tot luyster van UEd. Mog. (voor wiens respect de stadt van Amsterdam, soo aensienlijck deel van de Sou-

[p. 385]

verainiteyt deser landen, sig op het hooghste hout geinteresseert) soude connen opereren.

Hiermede,

Edele Mogende enz.

Burgemeesteren en Schepenen der stadt Amsterdam.

Onder stont:

Ter ordonnantie van deselve, ende was geteekent:

J. Corver.’

Den 13^den Martii 1662.

(Secreet Schepen-Minuutregister fol. 132-133.)

N^o. 4. Het Hof van Holland aan Burgemeesteren en Schepenen van Amsterdam.

‘De president ende Raden over Hollant, Zeelant ende Vrieslant.

Erntfeste, wijse, voorsienige, discrete, lieve, besondere,

Wij hebben wel ontfanghen Uwer E. missive, gedateert den 13^den Martii lestleden, raeckende het mandement in cas d'appèl, bij ons aen den procureur-generael van desen Hove verleent in de zaecke van Isaäc Coeymans, ende daeruyt met verwondering verstaen, niet alleen dat UE. alsnoch difficulteren 't voorseyde bij ons verleende mandement te laten exploicteren, nemaer oock opentlijck sustineren, dat criminele vonnissen, daer ter stede gewesen, geen appèl van den officier aldaer off van den procureur-generael van den Hove onderworpen zoude(n) zijn: een zaecke, voorwaer, van zoo dangereuse consequentie ende zoo erroneus en door de practijcque zoo notoir ter contrarie, dat se noyt bij eenige steden van Hollandt in twijffel is getrocken, zijnde een ider kennelijck - en onnodig, zoo vertrouwt werdt, met exempelen te astrueren, daervan de rolle van de procureur-generael vol is - dat, van alle oude tijden, bij de officiers in de respective steden deser provincie, off bij den procureur-generael, van

[p. 386]

criminele vonnissen aen den Hove is geappelleert, zonder onderscheyt off zoodanige vonnissen zijn gewesen bij extraordinaris off wel bij ordinaris figure van proces; ende met groote redenen, cum reipublicae intersit ne delicta maneant impunita sed condigna poena vindicentur, ende een al te groote deure zoude werden geopent tot bedrogh ende corruptiën, tot gunste ende cuyperijen, ten minsten tot een praepostere misericordie, als 't appèl van criminele zaecken de officiers off den procureur-generael zoude werden benomen. Om welcke redenen oock niet en zal bevonden werden dat den Prince van den lande zig, dat is zijne officiers, oyt off oyt heeft onttrocken, maer wel in tegendeel, dat altijt aen zig ende voor zijne officiers heeft behouden het recht om te mogen appelleren van criminele vonnissen, 't zij datter ordinaris of extraordinaris is geprocedeert; ende terwijl alle jurisdictie in den Prince resideert ende daervan moet afvloeyen, gelijck UE. in hare voorschreven missive wel sustineren, ende daerom niemandt zich deselve pro libitu vermagh aen te matigen, zoo zullen UE. met ons (zoo wij vertrouwen) oock wel connen oordelen, dat dezelve geen recht hebben om in criminele zaecken, ten regarde van den officier off procureur-generael, te wijsen bij arrest, 't en zij dezelve van de concessie van zoodanigh recht bij speciael privilegie off andere munimenten conden doceren, waeraen wij, volgens onsen schuldighen plight, gaerne zouden defereren; maer integendeel weten wij, dat na rechten is gepermitteert ende bij onse instructie de officiers off den procureur-generael niet en is verboden te mogen appelleren van criminele vonnissen, tot voordeel van de delinquanten gewesen, daerinne den officier off procureur-generael verstaet voor de Hoge Overicheyt eenig grieff gelegen te zijn; zijnde wel waer, dat hare Ed. Groot Mog. bij resolutie, genomen in den jare 1591¹⁾, de Hoven van justitie hebben belast geen provisie van appèl te verleenen op 't versoeck van de delinquanten, teghens denwelcken criminelijck, extraordinaris ende op haer confessie is geprocedeert, (daervan misschien de reden is,

1) 10 September 1591. Vgl. Eerste deel, p. 263.

[p. 387]

omdat de rechters deser landen meer genegen zijn tot mitigatie van straffe off absolutie, als tot sware condemnatie) maer, terwijle van de officieren off den procureurgenerael in de voorschreven resolutie niet en werdt gesproken, zoo wijst het zijn zelven, dat den weg van appèl deselve in zulcken gelegentheid noch open staet, cum inclusio unius sit alterius exclusio. Ende, omme desen aengaende UEd. nader te onderrighten ende te desabuseren van hare sustenue, dat namentlijck het recht van te appelleren van criminele vonnissen den Hove off de officiers en de procureur-generael niet en zoude competeren, omdat de Gereghten van de respective steden deser provincie, van de outste tijden ende zelfs van den beginne aff, zouden hebben gehadt de macht om, ider in zijn quartier, over alles te oordelen zonder eenige exceptie of appèl, zooals UE in de voorschreven hare missive believen te zeggen, ende dat niet en zoude werden bevonden dat bij den Prince van den lande 't appèl van criminele vonnissen aen ons, off wel aen de officiers in de respective steden, off (aan den) procureur-generael, bij instructie off ordonnantie zoude wesen aenbevolen, zoo zullen UE. gedient ende ter contrarie werden geësclaircisseert door de oude instructie van den Hove, bij Keyser Carel, als Grave van Hollandt, gedaen arresteren in den jare 1515 ende den 12^den Januarij 1516 op onse rolle gepubliceert, daerbij de appellen van alderhande vonnissen aen den Hove werden gedefereert, zelffs van de interlocutoire. Wel is waer dat, dezelve instructie wesende gearresteert, ende de provincie van Hollandt ende Vrieslandt daerbij meenende te wesen gegraveert, in den jare 1518 bij de Edelen, Gedeputeerde van de steden ende andere Gedeputeerde der Staten van den lande voorseyt, zoo voor hen als voor ende in den name van alle de ingezetenen ende inwoonende derselve landen, aen den voornoemden Grave is te kennen gegeven dat, van, zoo lange tijden als den Raed gestaen hadt, die vonnissen van den lagen rechters altijts betrocken hadden geweest voor denselven Rade bij reformatie, ende dat deselve vonnissen, zooverre die reparabel waren bij der definitive, heur executie hadden gehadt onder cautie, ende dat hetselve desniettegen-

[p. 388]

staende bij de voorseyde nieuwe instructie was gemuteert ende verandert, als daerbij een igelijck geoorloft wierde te comen aen denselven Hove, zoowel bij appellatie als reformatie, daeruyt die ondersaten van alle vonnissen, zoowel van correctie als anders, quamen in den voorseyden Rade van Hollant bij appellatie, ende wierden mitsdien de vonnissen in 't gene dat reparabel was bij der definitive gestateert, daerdoor de ondersaten langhe bleven pleytende, sonder te comen tot betalinge van haer schult, ende ook het recht ende de jurisdictie van de officieren van de steden en dorpen daerdoor zeer verachtert ende verkort, met versoeck dat daerinne mochte werden geremedieert, als breder bij 't zelve henluyden¹⁾ te kennen geven ende remonstrantie, waeruyt UE. connen zien, dat abusiff is 't gene dezelve sustineren, dat de Gerechten van de respective steden van alle oude tijden hebben geoordeelt over alles, zonder eenige exceptie off appèl, terwijl voor date van de voorschreven instructie alleen onder cautie conden werden geëxecuteert zoodanige van henluyder vonnissen, die bij der definitive waren reparabel, ende zulx geensints criminele, hebbende de Staten voornoemt bij de voorschreven hare remonstrantie zelffs niet geclaeght, dat de officiers van criminele vonnissen appelleerden, noch daerjegens eenigh redres versocht, maer alleen dat haer recht ende jurisdictie wierdt verachtert ende vercort door d'appellatie van de gecondemneerdens, die oock bij de voorschreven instructie henluyden was geaccordeert. Maer van wat effect de voorschreven remonstrantie is geweest, blijct bij de nadere instructie van denselven Grave van den 1^sten April 1521 ende bij onse jegenwoordige instructie, in date den 20^sten Augusti des jaers 1531, daer, bij artickel 205 ende vervolghens, aen den Rade in Hollandt, als provinciale rechters, wederomme uytdruckelijk werdt gedefereert te hebben de kennisse van alle vonnissen, ter lager vierschare gewesen, in cas van appèl off reformatie, mitsgaders uyt de continuele practijcque, daerop gevolght, door de rolle van den

1) ‘Henluyden’ is hier een pron. poss. en ‘te kennen geven’ een subst. Achter ‘remonstrantie’ moet men inlasschen: is te zien.

[p. 389]

procureur-generael baerblijkelijck geverifieert werdende. Ende, tot noch evidenter teken dat de Graven soodanigh recht noyt afgestaen, maer altijt aen haer hebben gereserveert, zoo vindt men in de ordonnantie van Coning Philips op 't stuck van de criminele justicie in de Nederlanden, in date den 5^den Julij 1570, (in) artickel 58 expresselijck gestatueert, dat de procureurs, fiscaels en officiers, daer sij zien, dat de zaecken niet geëstimeert en zijn na hunne qualiteyt, zullen mogen appelleren a minima, zonder dat daerover eenigh versoeck ter contrarie is gedaen off daerinne na dien tijt bij de Hoge Overicheyt oyt eenige alteratie is gemaeckt. Ende tot een onwederspreeckelijck argument dat de respective steden deser provincie noyt gedacht hebben in regarde van de officiers en procureur-generael te mogen wijsen bij arrest, zoo behoeft maer alleen ingesien te werden 't octroy, bij denzelven Coningh Philips aen de hoochgemelte Heeren Staten van Hollandt beroerende 't expedieren van de requeste civile bij desen Hove, in plaetse van bij den Grooten Rade, verleent, in date den 20^sten Augusti 1562, alwaer, articulo 11, geseyt werdt, dat, aengaende 't versoeck van meer hoochgemelte Heeren Staten van Hollant - te weten dat nòch de procureurs-generael, nòch geen andere officiers en souden toegelaten werden te appelleren, reformeren of provoceren in eenige saken, daer criminele vonnissen gewesen zijn, off, zooverre 't selve den procureurs-generael ende andere officieren alsnoch (Nota) toegelaten wierde, dat sulcx van gelijcken de parthijen souden mogen doen, als wesende 't selve na dispositie van beschreven rechten - is verstaen dat men hem dienaengaende soude voegen ende reguleren gelijck het tot dien tijt toe in denselven lande van Hollant gëuseert was geweest; waerop gevolght is dat, zoowel naer als vóór date van dien, d' officiers off procureurs-generael successivelijck van de criminele vonnissen hebben geappelleert, gelijck met meenighvuldige exempelen can werden ge-astrueert, hoewel 't selve recht, als wesende facultatis et arbitrii, niet en zoude connen werden gepraescribeert, schoon genomen hetzelve bij memorie van menschen bij de officiers off procureur-generael niet en moghte wesen

[p. 390]

gebruykt. Werdende dan bij UE. bekent, 't welck niet can werden gecontradiceert, dat alle jurisdictie affvloeyt van den Prince van den lande, tanquam rivuli a fonte, ende niet connende werden getoont dat denzelven Prince aen de steden deser provincie off aen UE. in 't particulier bij eenig octroy off privilegie 't voorseyde recht, van door sijn officiers in de respective steden off procureur-generael van criminele vonnissen te appelleren, heeft afgestaen, maer dat, zoo 't schijnt ende uyt eenighe oude munimenten (hoewel niet dan duysterlijk) can werden affgenomen, den ouden Hertogh Philips van Bourgoignen, overoudtvader van Keyser Carel, aen de respective steden deser provincie heeft geconcedeert, dat derselver vonnissen, die bij der diffinitive waren reparabel, hadden hare executie onder cautie, onder welcke notoirlijck de criminele niet verstaen connen werden geweest te zijn gecomprehendeert, veel min in regarde van des Graeffs officiers; dat mede bevonden werdt dat bij de voorhoemde oude instructie van den Hove, van den jare 1515, 't appèl in 't generael van alle vonnissen, 't zij diffinitiff, 't zij interlocutoir, aen denzelven Hove wederom is gedefereert, zonder dat aen de clachten ende 't versoeck van de Staten van den lande, daerjeghens in den jare 1518 aen den Grave gedaen, omme dienaengaende te moghen hebben eenige mutatie, ende namentlijck alleen dat de criminele gecondemneerdens niet en moghten werden geadmitteert te appelleren, is gedefereert geworden, maer, dien on-aengesien, de zaecke is gelaten bij dezelve instructie, ende dat bij de nadere en onse jegenwoordige instructie van den jare 1521 ende 1531 respective 't voorseyde appèl in 't generael wederomme uytdruckelijck aen denselven Hove is gedefereert; dat mede 't speciael versoeck van hoochgemelte Heeren Staten, in 't jaer 1562 aen den Grave gedaen, ten eynde de officiers ende procureur-generael mochten werden geinterdiceert van criminele vonnissen te appelleren, is affgeslagen, ende dat, na 't affsweren van de Graven, bij de Staten van den lande aengaende 't recht van appelleren aen den Hove geen veranderingh en is gemaeckt, dan alleenlijck voor zooveel aengaet de provisionele vonnissen, mitsgaders de criminele

[p. 391]

voor zooveel de gecondemneerdens concerneert, ende alle het vordere is gebleven bij d' instructiën ende 't oudt gebruyck; dat mede UE., na hare wijsheid, wel cunnen considereren van wat gevaerlijcken gevolgh zoude wesen dat de officiers en procureur-generael 't voorschreven recht van appèl zoude werden benomen, onnodig om alhier breder te extenderen, zoo en cunnen wij niet vertrouwen, dat UE. 't zelve langer zullen willen trecken in dispute off oorsaeck geven, dat het bij ymandt werde gedaen, maer in tegendeel, dat deselve haer dienaengaende zullen houden voor volkomentlijck geïnformeert ende gedesabuseert, ende de geinterjecteerde appellatie bij den procureur-generael, nopende den voorgemelten Coeymans, sonder hesitatie zullen defereren, zijnde beryt, zoo bij UE. noch eenige scrupule moghte overich zijn, 't welk wij, om redenen voorschreven, niet en connen vermoeden, aen de Heeren, die van weghen UE. ter naester vergaderinge van Haer Ed. Groot Mog. zullen compareren, te geven nadere openinge en contentement, UE. versekerende, dat wij in desen niet en betrachten als het gemeene beste ende de conservatie van 't recht, ons bij haer Ed. Groot Mog., en dienvolgende oock bij UE., zoo dier aenbevolen, 't welck wij, zonder onsen eed te bezoetelen ende UE. eygen blame te incurreren, niet connen abandonneren, zijnde anderssints genegen UE. allenthalven te doen hebben volcomen genoeghen.

Waermede,

Erntfeste, wijse, voorsienige, discrete, lieve, besondere, bevelen wij UE. in Godes heylige protectie.

Geschreven in Den Hage, den 27^sten Junij 1662.

Was onderteekent:

Adr. Pots.

't Opschrift was:

Erntfeste, wijse, voorsienige, lieve, besondere, Burgermeesteren en Schepenen der stad Amstelredamme.’

(Secreet Schepen-Minuutregister fol. 133 v^o. - 135 v^o.)

[p. 392]

N^o. 5. Concepte missive¹⁾,

gedaen instellen door de Heeren Schepenen, om, in cas van nadere instantie bij den Hove provinciael, ter sake als in dezelve gemelt, met de Heeren Burgermeesteren te communiceeren ende, bij goetvinden van dezelve, op de gemeene naem den gemelten Hove toe te zenden, in antwoort van den haren, aen den Heeren Burgermeesteren ende Schepenen voorseyt, in date den 27^sten Junij A^o 1662.

‘Edele Mogende Heeren,

In cas Uw Ed. Mog. wel hadden doorzien onze missive, den XIII^den Martii A^o 1662 Uw Ed. Mog. toegezonden, rakende de non-delatie aen het appèl wegens den vonnisse, bij den Gereghte alhier tegens Isaäc Coeymans gewesen, oock hadden overwogen met hare omstandigheden de acten ende munimenten, gementioneert zelfs bij die van UEd. Mog., in dato den 27^sten Junij, mede deses jaers, ons in antwoorde overgeschreven, vertrouwen wij vastelijck UEd. Mog. zich zelfs zouden hebben geëxcuseert van met zoo opereuse objectiën haer ende onsen tijdt, die doch daerbuyten noch cort genoeg valt om den dienst van 't gemeen waer te nemen, meerder te coarteren, immers niet hare gedachten geëxtendeert buyten de sustenue van haer Ed. Mog. recht wegens de gemelte delatie, zelfs tot den dienst off ondienst, terzelver opzigte, van de Hoge Regeringe dezer landen, aengesien wij, met UEd. Mog. eens zijnde, dat alle jurisdictie is gefondeert in den Prince, off, dat hetzelve is, (in) de Souveraine regeringe dezer provincie, tanquam in spiritu vitali quem tot millia trahunt, daerbeneffens niet connen dencken, dat UEd. Mog. niet wel onderscheit zullen maken tusschen den Prince zelffs ende den procureur-generael, zijn officier, die uyt des Princen name, maer niet zonder zijn wille, ageert, om zoo, door middel van dezelve

1) Zooals op p. 264 van het Eerste deel door Bontemantel is medegedeeld, werd deze missive ‘niet afgesonden, alsoo de saeke in stilte was geraekt.’

[p. 393]

distinctie, neffens ons te verstaen, dat alle differenten, tusschen UEd. Mog. Hove ende de stadt Amsterdam nu open, geen vordere extensie hadden vereyscht als de genoegsame kennisse van des Princen wille, te weten: off dezelve is, dat den officier off procureur-generael zal wesen geoorloft van alle criminele vonnissen, door de respective Gereghten, ende nu specialijck dat van Amsterdam, bij extraordinaris figuer van proces, op confessie des gecondemneerdens gewezen, te appelleren aen UEd. Mog. Rade van justitie, off niet, zonder dat nodig hadde geweest dat UEd. Mog. zich hadden uytgebreydt tot den dienst off ondienst der landen, daerinne gelegen, als specterende alleen de deliberatiën van den Prince. Omme echter UED. Mog., (gelijck wij in alles zijn geneghen) in beyde hare speculatiën genoeghen te geven, zullen op het een ende ander onze consideratiën (hoewel gaerne buyten debat hadden gebleven) niet nalaten, zoo cort eeniger mate doenlijk, te gemoet te voeren. Weshalven dan, als UEd. Mog. zich gelieven te erinneren 't gene (wij) bij onze missive van den XIII^den Martii laestleden hebben geposeert, ook bij UEd. Mog., gelijck hier nader zal werden geseght, in geenen deele is geluxeert, ende wij nu wederom voor een hooftfondament itereren, dat namentlijck de rechters hier te lande, die men Schepenen noemt, van zeer oude tijden, ja selfs eer Hollandt de Graven heeft erkent, ende zulx immemorialijck ende originaris hebben gehadt de macht om in haer quartier alles te oordeelen zonder eenige exceptie ofte appèl, onder gezag alleen van de opperste heerschappije, oock die macht ten hedigen dage toe hebben behouden, die zaken alleen afgezondert, welcke de successive Graven, met de Staten voormaels makende de Hoge Overheyt dezer landen, haer te onttrecken of met anderen te doen communiceren, of oock wel, gelijck sommige haerer gewezene zaken, door anderen - bij erectie te weten van UEd. Mog. collegie, ten tijde deze landen bij Princen uyt den huyze van Bourgondiën wierden beright - onder benificie van appèl te doen revideren geraden hebben gedacht; alsmede dat UEd. Mog. jurisdictie niet originaris in haer Ed. Mog. collegie is gefondeert, maer bij ende met instructie ge-

[p. 394]

defereert en gelimiteert, hetwelcke, als zijnde de grondslagh onzes wercx, UEd. Mog. gelieven te considereren, vertrouwen wij vastelijck, vooreerst, (dat) UEd. Mog. met ons zullen oordeelen, dat de stadt van Amsterdam, die alle judicature, zonder exceptie ofte appèl, boven alle memorie ende originaris heeft gehadt, niet nodig heeft, dat haer dezelve op nieuws bij den Prince (niettegenstaende wij erkennen alle jurisdictie in denzelven, oock inseparabiliter, te resideren) door privilege werde gedefereert, maer integendeel genoegh te zijn dat niet baerblijkelijck can werden bewesen die judicature van de plaetse, daer ze boven menschen gedachten oorspronkelijck was, tot anderen door den Prince te wezen gedefereert; ende gevoelen wij ten tweden, dat mede UEd. Mog. niet onverwacht zal zijn dat wij niet connen begrijpen, hoe UEd. Mog. uyt de contenue van een remonstrantie, (welckers gedeelte UEd. Mog. antwoorde op de onze van den 13^den Martii vermelt), bij de Gedeputeerdens der Staten dezer landen in den jare 1518 aen Keyser Carel, doenmaels Grave dezer provincie, gedaen, comen te infereren, dat (wij) bij den onsen, van den 13^den Martii voorseyt, abusivelijck souden sustineren, dat de Gereghten van de respective steden van alle oude tijden hebben geoordeelt over alles, zonder eenige exceptie of appèl, ja selfs na de erectie van UEd. Mog. Hove; daer wij nochtans bij onze voorgemelten missive van den 13^den Martii wel uytdruckelijck poseren, dat de respective Gereghten het vorengeseyde recht oock noch plenarie behouden, afgezondert zoodanige zaken, welke de successive Princen haer te onttrecken, als boven verhaelt, ende anderen (daeronder (wij) immers explicite UEd. Mog. mentioneren) geraden hebben gedacht aen te bevelen; waeromme dan, als UEd. Mog. tijden distingueren, wij ons verzekeren, UEd. Mog. claerlijck zullen begrijpen dat, des aengaende, bij ons niet abusivelijck is gesustineert, maer, omdat geen tijden, terwijl UEd. Mog. Hove heeft gestaen, van voriger zijn verscheyden, erronée bij UEd. Mog. ons wert aengevreven 't gene nimmer in gedachten is gevallen¹⁾; ende ten derden dan oock geloven wij, dat

1) De bedoeling van de voorgaande regels is deze: de heeren van Amsterdam komen er tegen op, dat het Hof hun iets in den mond legt, dat zij beweren noch gezegd noch bedoeld te hebben, nl. dat de stadsgerechten, van de oudste tijden af, over alles bij arrest zouden hebben geoordeeld, zonder uitzondering. Zij houden vol, dat zij wel degelijk een uitzondering hebben gemaakt voor die zaken, die door den vorst aan een andere rechtbank (het Hof daaronder begrepen) waren toegewezen. Als dus nu het Hof onderscheid maakt tusschen den tijd voor en na zijne stichting, en aan Amsterdam verwijt dit niet te hebben gedaan, dan moge het bedenken dat Amsterdam dit alleen heeft nagelaten omdat er, te dien opzichte, tusschen den tijd voor en na het stichten van het Hof geen onderscheid bestaat, daar het den vorst voor en na vrijstond zaken aan de stadsgerechten te onttrekken en aan welken rechter hij wilde, het Hof of een ander, toe te wijzen.

[p. 395]

UEd. Mog. niet vreemt zal duncken dat wij in geeniger manieren connen bevroeden, hoe UEd. Mog., uyt zaecke in vorengeroerde remonstrantie, in den jare 1518 bij bovengeseyde Gedeputeerdens van (de) Staten aen Keyser Carel gedaen, zoude werden geseght dat, van zoo langen tijden als den Raed van Holland hadde gestaen, en zulx voor date van de instructie, voor UEd. Mog. Hove in den jare 1515 gearresteert en A^o 1516, den 12^den Januarij, ter rolle gepubliceert, alleen onder cautie conden werden geëxcecuteert zoodanige van henluyder vonnissen, die bij der definitive waren reparabel, alsmede, ter cause in meermael geseyde remonstrantie zelffs geen redres zoude wesen versocht tegens de appellatiën der officieren of de procureur-generael van vonnissen, bij de respective steden door extraordinaris figuer van proces getermineert, oock comen te infereren, dat zoodanige criminele, waerinne voor dees tijdt alleen onze differentie bestaet, door gemelte remonstrantie als appellabel bij de Edelen ende respective steden zelffs zouden werden erkent, dewijle UEd. Mog. niet behoorden te zijn oncundich (alzoo niet explicite, noch bij de gearresteerde ende ter rolle gepubliceerde haere Ed. Mog. instructie in den jare 1515 en 1516 respective, noch bij vooren verhaelde remonstrantie, in den jare 1518 aen Keyser Carel gedaen, een enckel woordt van criminele vonnissen bij extraordinaris figuer van proces, in de outste tijden door de respective steden bij arrest en in 't hoochste resort gewesen, naer exempel bijna van 't gantsche Christendom, Vrankrijk alleen uyt-

[p. 396]

gezondert, werdt gesprooken) dat hetzelve recht, zijnde een zaecke van zoo hogen gewighte en voornamentlijck regale des princes, onder een generale clausule van de steden, medeleden van de Generaliteit, niet can werden getransfereert aen een Gereghte, ook voor een gedeelte uyt vreemden¹⁾ bestaende. Want werdt voor een vaste regel in regalibus gehouden: quod verba generalia circa ea (scilicet imperii quae sunt) careant effectu, nisi specialis accesserit nominatio, omniaque ea relicta intelligantur quae non apparent translata, daarmede dan immers oock genoegsaem comt te vervallen 't gene UEd. Mog. bij hare nader instructie, (edoch mede niet dan in generale termen,) de A^o 1521 ende 1531, artickel 205 ende vervolgens, uytdruckelijk raeckende de kennisse van alle vonnissen, ter lager vierschaer gewesen, bij middel van appèl off reformatie haer Ed. Mog. meynen te wesen gedefereert, alzoo wij, ten respecte van de vonnissen crimineel, bij extraordinaris figuer van proces gewesen, om redenen vooren verhaelt, niet connen begrijpen, hoe UEd. Mog. den Gereghte deser stede, bij hare missive van den X^den Maert laestleden, hare subalterne, en, bij die van den 27^sten Junij, een lage vierschaer gelieven te noemen; daer wij nochtans meynen, UEd. Mog. hiervooren overvloedig te hebben aengewesen ende noch nader bij desen vertrouwen te doen, dat ten regarde van de zoodanige niet als subaltern off een lager vierschaer behoorden te werden aengezien, maer als rechters in 't hoochste resort, die niemandt als haer Ed. Groot Mog. de Heeren Staten van Hollandt en West-Vrieslandt boven haer erkennen²⁾, en wij dienvolgende maer hebben te negeren, dat UEd. Mog. instructie t' harer opsichte (als zijnde geen lage vierschaer) zoude wesen applicabel; waermede off (wij) dan wel zouden (kunnen) passeren de hiervoren gemelte, door UEd. Mog. ons geobjecteerde passagiën, sullen (wij) echter, ten opsichte van UEd. Mog. vermeynen in deselve zooveel

1) Nl. de Zeeuwsche leden.

2) De constructie van ‘dat ten regarde van de zoodanige ....... erkennen’ is deze: dat (zij,) die niemand dan de Staten boven zich erkennen (de stemhebbende steden dus), niet als subaltern ..... behoorden te worden aangezien, maar als rechters in 't hoogste ressort.

[p. 397]

crachts voor haer gesustineerde te resideren, ten respecte van deselve noch nader onse consideratie seggen; ende vooreerst, ten opsichte van de in den jare 1516, den 12^den Januarij, ter rolle van UEd. Mog. gepubliceerde resolutie (selfs als al, des neen, onder de generale denominatie van zaken de vonnissen, tusschen UEd. Mog. en de stad van Amsterdam nu controvers, conden werden geslooten), dat lichtelijck uyt die publicatie selfs kan werden afgemeten, bij hoedanige resolutie deselve is ter neder gestelt geweest, uyt zake, te weten, dat geen andere publicatie als ter rolle (immers allegeren UEd. Mog. niet anders) zijnde gedaen, genoegsaem te colligeren staet, dat de Edelen ende steden, makende met den Graye doenmaels de souveraine regeringe deser landen, niet hebben connen gedogen, dat een zoo schadelijcke wet (bij dewelcke de Graeff alle de respective Gereghten trachtede van haer immemoriael recht te versteken, en welke wet, om deselve Gereghten daeraen te verobligeren, hij dan ook alomme hadde moeten condig maken) in de respective steden en Gerechten soude werden gepubliceert, gelijck ook hetselve nader kan werden afgemeten uyt derselver hiervoren meer gemelte remonstrantie, in den jare 1518 aen den Grave gedaen. Waerop of wel UEd. Mog. schijnen te willen seggen, dat niet tot contentement bij de Staten soude wesen geobtineert, daeruyt echter niet anders can werden gecolligeert als dat de Staten (in welke nimmer de Souverainiteit is geëxtingueert geweest) ten deele door gewelt en arglist des Graefs, selfs met hulpe van UEd. Mog. Hove, doenmaels, onder pretext van justitie, een zeer plausibile naem, in hare ordinare functie zijn belet geweest. Want wat is anders af te meten uyt een supplicatie, en noch te vergeefs, gelijck UEd. Mog. seggen, aen den Grave bij de Souverainiteit door hare gedeputeerdens gedaen? daer nochtans het naturel van den Souverain is te gebieden, iis praesertim principibus, gelijk d'onse zijn geweest, als haer niet buyten de limiten van haer gesag hebben begeven, qui praesunt suadendi magis quam jubendi potestate; zijnde hetselve belet haerer functie en vervolgens genoegsame suppressie der Staten noch klaerder af te

[p. 398]

meten ter plaetse daer UEd. Mog. denken een onwederspreeckelijk argument te hebben gevonden, te weten uyt den octroye, A^o 1562 bij Coning Philips aen de Heeren Staten van Holland, rakende 't expedieren van de requeste civile door UEd. Mog. Rade, verleent, artickel 11, alwaer soude werden gesegt (dat,) aengaende 't versoeck van hoochgemelte Heeren Staten van Holland - te weten dat noch de procureur-generael, noch geen andere officiers en souden toegelaten werden te appelleren, reformeren ofte provoceren in eenige zaken, daer criminele vonnissen gewesen zijn, of, zooverre 't selve den procureurs-generael en andere officiers¹⁾ toegelaten werde, dat zulx van gelijken de partijen souden mogen doen, als wesende 't selve na dispositie van beschreven rechten - is verstaen dat men hen dienaengaende soude vougen en reguleren gelijck tot die tijd toe in denselven lande van Holland geuseert was geweest; een antwoord voorwaer aen dengenen, die het gebieden eigen was, in dier voegen geuyttet, als van outs de oraculen (aan) de superstitieuse, lichtgelovige en godevresende menschen plachten te pronuncieren, geluckich in schijn voor de gedachten dergener, die hetselve opnamen alsof alles, in gevolge van haer versoeck, tot het oude gebruyk en gerechtigheid, als hier vooren in 't brede gesproken, wierde herstelt, edoch rampsalich, selfs op sijn pronunciatie, voor dengenen, qui abdita principis consilia rimari didicerant, en voor beyde, alsse gewaer wierden door de practijcque, gelijk UEd. Mog. allegeren, voor UEd. Mog. Rade vervolgens geintroduceert, zoo sulx ware, van zeer gevaerlijken gevolge. Ende, als al dat voorengemelte antwoorde des Conings op den versoeke van de Heeren Staten deser provincie de A^o 1562, artickel 11, ware geweest een wettige, ook geheel affslaende resolutie, soo soude echter niet daeruyt volgen dat deselve soude zijn universeel, specterende tot alle Gereghten deser provincie, aengesien denzelven Coningh

1) Het woord ‘alsnoch’, waarop het Hof, in zijne missive van 27 Juni 1662, juist nadruk gelegd had door er ‘Nota’ achter te plaatsen (hiervóór, p. 389), wordt hier door Amsterdam weggelaten.

[p. 399]

Philips niet alleen ingevolge van sijn antwoord aldaer ('t welk UEd. Mog. omitteren) reflecteert op de differenten, die deshalven in zaken ende plaetsen souden ontstaen, aen hem te vertoonen, maer ook noch den 5^den Julij A^o 1570, en zulx 8 jaren na dato van de bovengemelte antwoordt, in sijne Criminele Ordonnantie, art. 58, wel, volgens UEd. Mog. gesustineerde, belast de procureur-generaels, fiscaels ende officiers, daer sij sien dat de zaeken niet zijn geestimeert na hunne qualiteit, te appelleren a minima, edoch voegt in continenti daerbij ('t gene UEd. Mog. schijnen te hebben geoordeelt niet te connen dienen t' harer intentie) dat namentlijk daer de jugen en rechters bij arrest wijsen, ingevallen sij (de officiers te weten) bemerken eenige ongerechtigheid of merkelijk gebreck, sij hetselve aan hem (de Grave namentlijk) bij requeste moeten vertoonen, waer immers ((onder) die bij arrest wijsen, te weten) de stad Amsterdam moet werden onder gerekent, niet alleen ten opsichte van haer van alle oude tijden geconserveert recht, sonder eenige interruptie, maer ook omdat, selve ten haren aenhouden, in den jare 1591, en op de dachten van verscheide steden deser provincie, seggende, onder anderen, olat die van den Hogen en Provincialen Rade tegens de privilegien en gebruyken derselver steden, mitsgaders tot dimunitie van de authoriteyt in deselve, door haere provisien en ordonnantien onderstonden te beletten de executiën van criminele sententiën, bij de Gereghte van de stede gewesen, hare Ed. Groot Mog, (na voorgaende uytschrijvinge en rijpe deliberatiën) hebben verstaen ende geresolveert, dat die van de Hooge en Provinciale Rade van de voorseyde lande geen provisie en sullen verleenen op het versoek van eenige personen, tegens diewelken criminelijk, extraordinaire en op haer confessie sal wesen geprocedeert, maer dat de gewesene sententiën in de voorsegde zaken tegens de gecondemneerdens souden werden geëxecuteert, sonder dat eenige appellatie, reformatie ofte provocatie daerjegens sal wesen toegelaten: uyt welke resolutiën off wel UEd. Mog., ter zake dat in deselve van de officieren of den procureur-generael niet en wort gesprooken, ook trachten te infereren, dat deselve den weg van

[p. 400]

appèl in sodanige gelegentheid noch soude open staen (alsof die deselve, dat wij negeren, immer eygen ware geweest), alsoo (gelieve UEd. Mog. te seggen) inclusio unius exclusio alterius est, edoch abusivelijk, dewijle met natuyrlijke redenen is af te meten dat, zeggende in één camer te zijn Jan, Pieter, Paulus, daermede niet werdt genegeert dat Gajus et Sejus in deselve mede niet souden wesen, maer alleen, ter oorsake dat reden wort gegeven om van de drie eerste, en niet van de twee laeste te spreken, de drie eerste alleen worden genoemt, soo hebben ook, in desen gevalle, haer Ed. Groot Mog., ter cause die van Amsterdam en andere steden (misschien omdat se geen reden hebben gehad) niet geklaegt hebben over de appellatiën van de officier en den procureur-generael, niet anders geresolveert off cunnen resolveren als over de zaken, daerinne werde gepecceert; immers ten regarde van de stad van Amsterdam mynen wij te cunnen seggen, dat zulx nimmer bij den officier of den procureur-generael, nadat de Coning van Spagniën bij de Staet is afgeswooren, en is geattenteert, immers niet geobtineert; en als al eenigh exempel of exempelen waeren ter contrarie, (des niet geloven, dat aengewesen sal werden) souden echter deselve met hare omstandigheden, zoo men die weten conde, geconsidereert, sonder eenige bedenkelijkheid van die natuyr werden bevonden, datse in het minste niet machtich souden wesen deselve stad van sijn immemóriael recht te depossideren; zijnde, boven des, ook geensints te presumeren dat haer Ed. Groot Mog., ten tijde selfs van haer vrije regeringe, met stilswijgent voorbijgaen van de procureur-generael en de respective officiers, iets zoo notabels souden hebben willen disponeren, contrarie de reden ende dispositie van het gemeene recht, medebrengende quod non debeat licere actori, quod reo non permittit(ur); oock mede niet dat hare Ed. Groot Mog. met een en deselve resolutie de appellatiën der criminele gecondemneerdens verbieden en tegelijckelijcken toestaen, indien zulx den officieren of den procureur-generael alleen goet gedachten, aengesien de procureur-generael werdende toegelaten te provoceren van de criminele vonnissen, den gecondemneerdens ook vrij

[p. 401]

staet grieven a minima te proponeren, en te concluderen, dat den officier sal werden verclaert tot sijn eysch en conclusie, op den gedaegden ter eerster instantie gedaen en genomen, te wesen niet ontfankelijk, en dat de gedaegde daervan sal werden geabsolveert; want wie soude cunnen geloven, dat de eversie van zoo ouden recht der respective Gereghten, bij meermalen geseyde haer Ed. Groot Mog. resolutie de A^o 1591 geconfirmeert, haere Ed. Groot Mog. alleen aen de speculatie van den procureur-generael of de respective officieren souden hebben geattacheert? Maar om dit point niet te lange te inhaereren, en om, als met één slag, te mortificeren UEd. Mog. gesustineerde, dat namentlijk de generale delatie van appellen over vonnissen, ter lager vierschaer gewesen, sich niet en extendeert tot de criminele, bij extraordinaris figuer van proces getermineert, zoo gelieven UEd. Mog. na te sien 't geene haer Ed. Mog. selfs in den jare 1564 (ende zulx zoo veele jaren nadat haere Ed. Mog. jegenwoordighe instructie is gearresteert) aen den Grooten Raed van Mechelen hebben geschreven, te weten dat in criminele zaken, zoo ter lager vierschaer als bij ons luyden (seggen UEd. Mog. selfs) gegeven over lijf of lid, men van alle oude tijden geen appellatie geadmitteert heeft, accorderende in het geheel, voor zooveel de steden betreft, met het te kennen geven van Amsterdam en verscheyde leden van haer Ed. Groot Mog. van den jare 1591, waerop de meermalen geseyde resolutie is gevolgt; zijnde ook ten dien opsichte zeer considerabel dat, daer UEd. Mog., uit crachte der resolutie van Keyser Carel de A^o 1515, en andere van gelijken teneur, daerop gevolgt, sustineren een generale delatie der appellen van alle vonnissen, crimineele daeronder, ter lager vierschaer gewesen - gelijk UEd. Mog., na haer oude gewoonte, noch gelieven te spreken - (UEd. Mog.) deselve wederom gelieven te coarteren, ten regarde der criminelen, voor den procureur-generael ofte de respective officiers alleen, daer nochtans gemelte resolutie, geenralijck sprekende, zoowel de gecondemneerdens (als (uit) UEd. Mog. argument soude procederen) als d'officiers ende procureur-generael soude comprehenderen, edoch beyde ongefondeert, want als

[p. 402]

UEd. Mog. seyden, dat haer hadde gecompeteert, ten versoeken van d' een en d' ander, te verleenen (mandementen) van appèl, ten tijde toe hetselve bij resolutie van haer Ed. Groot Mog. de A^o 1591 ware gerestingueert, zoo soude obsteren haer Ed. Mog. missive aen den Rade van Mechelen, hiervooren gemelt, de A^o 1564, en 't gene, ten opsichte van de saken controvers, boven meerder is verhaelt; en ook wederom, in cas UEd. Mog. souden verstaen te hebben gehad 't recht tot gemelte concessie vóór de bovengeseyde resolutie de A^o 1591, ten regarde van de officier of procureur-generael alleen, souden UEd. Mog. moeten spreken sine lege, quod erubescunt jurisconsulti, en daerenboven noch tegens de dispositie van het gemene recht, dicterende favorabiliores semper reos quam actores haberi; oock schijnen UEd. Mog. eerst na het afgaen van haer missive aen ons, in dato den X^den Martii dezes jaers, gedachten te hebben becomen, dat zoo generale concessie der appellen haer Ed. Mog. bij instructie soude wesen toegestaen, dat ook de criminele vonnissen, bij de respective steden gewesen, daeronder souden wesen gecomprehendeert, aengesien bij gemelte missive haer Ed. Mog. recht noch niet anders wierde gepretendeert als uyt het gebruyk van alle oude tijden, niet dervende doenmaels noch sustineren, dat haer Ed. Mog. bij souveraine resolutie of instructie hetselve soude aenbevolen zijn geweest, maer alleen allegerende, dat haer hetselve bij instructie of ordonnantie des Princes van den lande noyt soude wesen verboden; op welke positive alsoo (wij) bij onze antwoorde van den XIII^den Martii laestleden, op die van den X^den deser maend UEd. Mog. Rade toegesonden, gelijk vertrouwen, UEd. Mog. sullen hebben voldaen, soo sullen ons nu wederom op deselve niet elargeren en ook niet inlaten om UEd. Mog. de gevreesde objectie van prescriptie te maken, dewijle, volkomentlijk gelovende te hebben geastrueert, dat noch UEd. Mog. noch de procureur-generael, immers ten regarde van Amsterdam, sodanige appellatie en concessie respective heeft gecompeteert, niet anders, zulx echter trachtende te doen, bij de hand soude werden genomen als het bewijs, quod non entium etiam essent quaedam qualitates et affectiones, dat inderdaed soude

[p. 403]

zijn absurt; waermede dan vertrouwende UEd. Mog. scrupule ende speculatie nopende het recht van appelleren, den procureur-generael ende respective officiers, soo (UEd. Mog.) hebben gesustineert, toegelaten, ende 't verlenen van mandement, ter selver opsicht, voor haer Ed. Mog. selfs te hebben weggenomen, wij overgaen sullen tot de twede consideratie, bij UEd. Mog. gemoveert, betreffende den ondienst deser lande, die UEd. Mog. oordelen, in cas sodanige appellen niet waren gepermitteert, daerdoor soude werden veroorsaekt; en omme met UEd. Mog. sooveel doenlijk één ordre te houden, en ook te toonen dat wij niet hebben genegentheid om tegen te spreken, daer eenigsints amptshalven de tegensprake connen ontgaen, soo sullen wij van het begin, dat UEd. Mog. ten opsichte van dese twede consideratie stellen, ook ons aenvang nemen, en staen mede haer Ed. Mog. volkomentlijk toe, quod reipublicae intersit ne delicta maneant impunita sed condigna vindicentur poena; maer of oversulx UEd. Mog. d'inspectie dieswegens is aenbevolen, is hetgeen dat eigentlijk tusschen UEd. Mog. en ons was controvers, daerover bij dezen UEd. Mog. genoegsaem sullen wesen onzer gevoelen geësclaircisseert; ende, of al ware gebeurt, des neen, dat Isaäc Coeymans met de condigne straffe tot zijn delict niet ware gepunieert, soo soude echter de sorge, dat daerinne reparatie wierde gedaen, bij hare Ed. Groot Mog. of die deselve sulx expresselijk souden gelieven aen te bevelen, sonder eenige bedenkelijkheid werden gedragen, opdat in een zake, haer privative competerende, na ordre deser landen, haer goetvinden wierde geëxecuteert, om niet te vervallen in dangereuse maximen, dat namentlijk particulieren, (gelijk wij alle zijn, buyten de macht, ons door de Hooge Overheyt aenbevolen of gelaeten) sich steken in 't oordeel van goet en quaet ten opsichte van de Souverainiteit: het grootste en outste quaet voorwaer, dat in de wereld is bekent, daerover ook selfs God de Heer al in den beginne, als de menschen van de verboden vrucht hadden gegeten, tegens deselve heeft geëxpostuleert, seggende: quis tibi indicavit quod nudus esses, nisi ex ligno, de quo praeceperam tibi ne comederes, comedisti, dat hetselve is, alsof hij syde: van waer

[p. 404]

hebt gij geoordeelt, dat de naektheid, waerinne ik u hebbe geschapen, was oneerlijk, ten ware gij de kennisse van goet en quaet, die (ik) aen mij wilde behouden, aen U haddet getrocken; en hebben ook wijders UEd. Mog. niet te vresen, dat in den onsen soude werden geopent een deure tot bedrog of corruptie, gunste, kuyperije of praepostere misericordie, in cas den officiers of de procureur-generael sodanige appellatiën aen UEd. Mog. Hove niet werden gepermitteert, daer wij, sonder roem gesproken, tot bedrog of corruptie vermenen immers geen meerder redenen te hebben gegeven als die van UEd. Mog. Hove, aengesien ons ter goeder trouwe teenemael is onbekent dat imand hier ter stede immer over corruptie off bedrog soude wesen geaccuseert, wij laten staen de convictie, gelijk ook niet tot cuyperije of gunste, om welke te ontgaen wij selfs niet gedogen, dat recommandatiën van processen werden gedaen; de praepostere misericordie, ons oordeels, behoeven UEd. Mog. sich mede niet over te bekommeren, aengesien de gewoonte des Gereghts alhier immers zoo wynich is te capteren clementiae quam sevitiae gloriam, ook bovendien zeer selden gebeurt quod cuiquam mortalium suae injuriae videantur parvae, ende derhalven wel mag werden vertrout dat de menschen de ongemacken, haer aengedaen, niet sullen laten strecken tot ruine van het schip, daer niet alleenig (zij) in varen, maer selfs medereders ende regeerders van zijn. Alle welke redenen op het eene en 't ander poinct wel geconsidereert, vertrouwen (wij dat) UEd. Mog. sich sullen vinden van haer gesustineerde gedesabuseert, gemerkt men, vooreerst distingueerende de Prince van den procureur-generaal, die niet is de Prince, maer desselffs wille alleen executeert, men niet sal bevinden onse sustenue te zijn dat de Prince selfs, bij vereysch van zaken, niet soude ordre mogen stellen, dat van alle criminele vonnissen, selfs mede op de confessie ende bij extraordinaris figuer van proces gewesen, soude mogen werden geappelleert, off dat eenig Gereght, hoe hooch het ook zij, daervan soude wesen geëximeert, ja oordeelen wij ter contrarie alle rechtbanken, sonder onderscheid, hetselve onderdaniglijk soude moeten gedogen; maer vertrouwen wij alleen in de zake, tusschen UEd. Mog. Hove

[p. 405]

en de stad van Amsterdam controvers, zulx met des Princen wille niet alleen niet te convenieren, maer selfs aen die te contrarieren; daernaer, onderscheydende de tijden, geloven wij mede UEd. Mog. sullen begrijpen, dat niet de stad van Amsterdam pretendeert in alles sonder exceptie of appèl te wijsen, maer alleen ten regarde van zaken, daer hetselve haer niet bij de Hooge Overheyt is ontnomen; en eyndelijk, als UEd. Mog., nader examinerende de resolutie van den jare 1515, mitsgaders het versoek van de Staten deser lande, in den jare 1518 daerop gevolgt, alsmede haer Ed. Mog. instructie van den jare 1521 en 1531 respective, en niet bevindende dat een enkel woord van de vonnissen crimineel, op confessie extra consuetum procedendi ordinem gewesen, wert vermelt, ook doende daerbij 't gene haer Ed. Mog. selfs in den jare 1564 aan den Rade van Mechelen schrijven, alles ook sonder distinctie tusschen den procureur-generael en gecondemneerdens, lettende mede op het versoek van de Staten aen den Grave, en de antwoorde de A^o 1562, beyde gequalificeert, als boven verhaelt, en eyndelijk doorlesende het geheele 58^ste articul der Criminele Ordonnantie van Coning Philips, connen wij niet denken of sullen UEd. Mog. sich houden niet alleen volkomentlijk onderrecht, dat noch de procureur-generael is gevoegt om van zaken, als dickmaels gemelt, te mogen appelleren, noch ook UEd. Mog. om op sodanigh sijn versoek mandement te verlenen; en vertrouwen wij daerbeneffens door het voornoemde ons meermael geallegeerde, dat namentlijk alle Gereghten, (daeronder niet alleen dat van Amsterdam, maer selfs ook de Hoven van justitie deser landen,) erkennende de hoge macht, over haer gestelt, te zijn onderworpen¹⁾, (want sij sit op de stoel van Moses, ten vrese voor die quaet doen,) UEd. Mog. haer sullen vinden ontlast van de bekommeringe, die se hadden over de gevaerlijke gevolgen, welke UEd. Mog. vermeynden te sullen ontstaen, als (aan) de officiers of de procureur-generael respective (die niet, volgens ons voornoemde gedistingueerde, met den Prince een zijn, gelijk UEd.

1) De zin loopt niet af; bedoeld wordt: ‘aan deze zijn onderworpen’.

[p. 406]

Mog. gedachten, maer desselffs wille alleen executeren) het recht, dat deselve nimmer hadden gehad, soude werden benomen (nudo enim quid detrahes?) Maer zoo echter, des niet vertrouwen, UEd. Mog. en de procureur-generael haer gemoed van die tendresse mochte zijn omtrent de resolutie van Keyser Carel en Coning Philips, gequalificeert als vooren verhaelt, dat alle onse hierboven- genoemde consideratiën daerop niet connen opereren, soo willen wij, om hetselve niet meer te inquieteren, geen vorder instantie doen, maer mogen zeer wel lijden, dat den procureur-generael sich gedrage aen die UEd. Mog. en hem, procureur-generael, zoo smakelijke Criminele Ordonnantie van Coning Philips, articul 58, als boven geallegeert, en, vervolgens 't selve, aen haer Ed. Groot Mog. bij requeste vertoone de ongeregeltheid ende merckelijk gebreck, in de zaek van Isaäc Coeymans bij die van de Gereghte van Amsterdam, sijns oordeels, gepleegt, die wij UEd. Mog. versekeren sich ten allen tijden in alle onderdanigheid sullen achten verplicht van haer doen aen haer Ed. Groot Mog. te geven behoorlijke rekeninge, ende dienvolgens wel zijn geresolveert af te wachten den censure of lof, over bovengemelte hare actie, van den Staet, invoege deselve, na voorgaende uytschrijvinge (als zijnde een zake van groote gevolgen) daerover sullen resolveren te doen.

Hiermede,

Edele Mogende Heeren, bevelen wij UEd. Mog. in de protextie des Alderhoochste, en blijven

UEd. Mog. dienstbereyde

Burgermeesteren en Schepenen der stad Amsterdamme.’

In Amsterdam, den ......¹⁾

A^o 1662.

(Secreet Schepen-Minuutregister fol. 135 v^o-138 v^o.)

1) Datum niet ingevuld. - Bontemantel teekent aan den voet van dezen brief nog aan: ‘Deesen concepte brief is gestelt door Valckenier’. Vgl. ook Eerste deel, p. 264, de derde regel v. o.