Logo DBNL
Voor rede vatbaar (1995)

Voor rede vatbaar

(1995)–R.J.G. de Bonth, G.R.W. Dibbets–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Tien voorredes uit het grammaticale werk van Van Hoogstraten, Nylöe, Moonen, Sewel, Ten Kate, Huydecoper (1700-1730)


Vorige Volgende

+Voorrede tot den Bescheiden1 leezer.

Beide goed en2 kwaad zouden wij u in overvloed konnen zeggen van dit tegenwoordige3 Werk. maar omdatwe het tweede niet willen aanroeren, zullenwe ook van het eerste zwijgen: het welk deeze Voorrede niet weinig zal bekorten. Daarenboven zultge in de Aantekeningen zelfs somtijds wel iets ontmoeten, dat mogelijk beter in eene Voorrede zou gepast hebben. doch schoon wij het waardig oordeelden eenmaal gezeid te worden,4 wij konnen echter niet goed vinden, om het hier te herhaalen.5

Maar opdat gij een begrip6 moogt hebben van den oorsprong7 van dit werk, dat, uit kleine beginselen,8 tot zulk een grootte is opgewassen;9 zo weet, dat wij het geschreeven hebben, zonder oit een voorneemen gehad te hebben om het te schrijven. Noit zouden wij 'er aan gedacht hebben, zo de Boekverkooper,10 die nu allang onder de dooden gerust heeft,11 niet was te raade geworden,12 om een' nieuwen druk van Vondels Ovidius13 aan te

leggen.14 Uit veele Aanmerkingen, die wij voorlang,15 over onze Moederlijke Taale en Vaderlijke Dichtkunst, bij ons zelfs gemaakt, doch voor 't grootste gedeelte noch noit op 't papier gebragt hadden,16 dachten wij17 'er eenige weinigen18 te voegen achter deez' nieuwen druk. Na veel geschreeven en herschreeven, en de ruimte der stoffe ten ruwsten afgemeeten19 te hebben, beslooten wij, om ons zelfs eenigerwijze te bepaalen,20 onze Aantekeningen niet verder te doen uitweiden dan over de twee eerste boeken van Vondels vertaalinge.21 Met dat inzigt22 zonden wij het Eerste boek onzer Aanmerkingen ter drukpersse op den [*4v] zelfden tijd dat wij het Tweede begonnen te schrijven.23 Dit bestek24 door ons voldaan, en den voortgang des druks door sommige toevallen gestremd zijnde,25 noodigde ons de ledige26 tijd, en te gelijk onze eigen lust, om verder te gaan: zodatwe eindelijk27 over de gestelde paalen28 heentraden, en onzen weg vorderden,29 zonder te weeten, hoe of waar wij zouden belanden. In 't kort, het heeft ons

mogen gebeuren,30 zolang meester van onzen tijd te blijven,31 tot wij, die ons eerst bepaald hadden met het Tweede boek,32 ook het Vijftiende hadden ten einde gebragt. Besef hieruit, dat dit gansche werk in een' zelfden tijd geschreeven en gedrukt is. Hierdoor zijn wij zelfs vervallen33 op een klip, voor de welke wij anderen zo dikwils gewaarschouwd hebben: dat is, datwe ons werk hebben uitgegeeven zonder het genoegsaam te beschaaven.34 Wij zelfs veroordeelen dit: en mogen daarom wel lijden,35 dat ook gij het veroordeelt. doch het is geschied; en was niet te herdoen,36 zonder al het gedaane ten vuure te doemen.37 tot welk hard vonnis wij somtijds wel eens overhelden, maar echter noit hebben konnen besluiten. te minder, omdat 'er noch zachter middelen, om het gemelde gebrek zo niet te vervullen,38 zekerlijk te gemoet te komen,39 voor handen waaren. Vooreerst40 door het naauwkeuriger overweegen, beschaaven en in orde brengen van het geene noch ongedrukt was: Ten tweeden, door het herdrukken van sommige bladen,41 waarin wij de grootste onbeschaafdheden ontdekten: Ten derden door het aanwijzen der noch overgebleeven mistastingen,42 die eenigszins zaakelijk43 zijn, in de Bijvoegsels en Verbeteringen, die gij kunt vinden achter dit werk.44

Voorts zullen wij u, omtrent onze behandeling in 't gemeen,45 dit eenige46 mededeelen. Schoon wij eertijds van andere gedachten geweest zijn, wij zijn echter door de ondervinding47 eindelijk48 geleerd, dat niet alleen de doode taalen, als de Grieksche en Latijnsche, maar ook de leevenden, gelijk onze Nederduitsche, noodig hebben49 met voorbeelden van voornaame Schrijveren, 't zij Nieuwen of Ouden, opgehelderd50 te worden. De Voorbeelden der Nieuwen dienen voornaamelijk om een onderscheid te maaken tusschen die woorden en spreekwijzen, de welken onze beste Schrijvers met oordeel verkooren51 en gebezigd hebben; en die, de welken alleen van den slechtsten hoop52 gebruikt, van de beschaafdsten gemijd worden. Maar al zoekende hebben wij ondervonden, dat ook doorgaands het slechte en verachtelijke niet dan te veel voorkomt in de schriften der besten en [**1r] meest gepreezene. Om nu ook in deeze laatsten het goede van het kwaade te onderscheiden, en op eene overtuigende wijze voor te stellen,53 zijn de Voorbeelden der Ouden ten alleruitersten54 noodzaakelijk. Zelfs de eenvoudigheid van hunnen stijl pleit voor hun: en schoon wij al toestaan,55 dat de meeste sierelijkheid56 der Taale te vinden zij bij de Nieuwen; wij beweeren echter, als eene onwederspreekelijke57 waarheid, dat de zuiverste gronden58 moeten gezocht worden bij de Ouden.59 Hoe nader aan den oorsprong, hoe verder van het bederf. Onder den naam van Ouden60 begrijpen61 wij geene ande-

ren, dan die voor, of ten uitersten in het begin der Spaansche beroerten62 geleefd hebben. De reden, waarom wij de scheiding tusschen Ouden en Nieuwen in dat tijdstip plaatsen, is, omdatwe dikwils bevonden hebben, dat veele misbruiken en verbasteringen ingevoerd zijn terstond na dien tijd, van de welken te vooren nergens eenige voetstappen63 te vinden zijn.64

Maar wij komen tot het allervoornaamste, en waaromtrent de Leezer mogelijk, minder eene onderrichting65 dan eene verantwoording, van mij zal verwachten: te weeten, de vrijheid, die wij gebruikt hebben, om Vondel, den Vader onzer Nederduitsche Poëzije, zo dikwils, zo onbeschroomd,66 tegen te spreeken en te berispen.67 Doch verwacht van mij niet, noch aan den eenen kant, dat ik u van zulk bestaan,68 †69 in eene nederige Voorrede, als met geboogen kniën, vergiffenis zal smeeken; noch aan den anderen kant, dat ik u, met een groot opgeeven,70 en ijdel gesnork,71 zal zoeken wijs te maaken, ‡72 dat ik zo goed ben, en zo wel geloof verdiene,73 als Vondel. Wij schu-

wen de uitersten overal daar 't ons mogelijk is. het eerste zoudt gij billijk74 aanzien voor een bewijs van lafhartigheid, het tweede voor een uitwerksel75 eener zotte laatdunkendheid.76

Dat wij Vondel voornaamelijk77 genomen hebben tot een voorwerp onzer berispingen, is niet met overleg,78 maar bij toeval, geschied: gelijk gij kunt afneemen79 uit het geene wij boven, wegens80 den oorsprong deezer Aantekeningen, gezeid hebben. Maar al was zulks van ons met overleg geschied, verre van daarmede misdaan te hebben, zijn wij verzekerd, dat zulks niet alleen billijk,81 maar ook eenigszins noodig82 was. Zo wij een' Schrijver, minder dan Hooft of Vondel, wilden ziften,83 gelijk wij deeze Vertaaling van onzen uitmuntenden Dichter gedaan hebben; hoe menig is 'er, die nu bij een ijder ter goe[**1v]der naame en faame staat; doch die daardoor84 zijnen voornaamsten luister85 zou verliezen, en den glans zijner eere zien ondergaan in een' nacht van oneere! Niet, dat het ons ontbreekt aan Schrijveren, die, buiten deeze twee, de toets zouden konnen uitstaan: maar daar is 'er86 ook, die nu met lof gemeld worden, en echter niet veel onderzoekens zouden mogen veelen. Dewijl nu noch haat noch nijd onze pen bestiert,87 en wij, het misbruik wel willende bestraffen zonder iemands eere in het minste te benadeelen, door het doen van een kwaade keur88 hadden konnen uitwerken89 iets, dat wij niet zochten uit te werken; zo dunkt ons, datwe noit iemand voegelijker90 zouden hebben mogen berispen, dan den Grooten Vondel; tot wiens lof wij hier weinig zeggen, omdatwe ons onbekwaam

kennen,91 dien naar waarde uit te meeten; en dien ik, en wij allen, mogen berispen met de uiterste strengheid,92 omdatwe onmagtig zijn, ook schoonwe den wil hadden, eenen enkelen straal van die schitterende Zon te verduisteren. ja schoon de hemel van zijnen lof door een' drang93 van berispingen, als dicht op een gepakte wolken, betoogen94 wierdt, de glans zijner deugden, en de helderheid zijnes naams, zou die allen doen verstuiven,95 als een' lichten nevel en onbestendigen96 uchtenddauw.

Of moesten wij ons gewend hebben tot zulk eenen, die, niets te verliezen hebbende, veilig berispt, ja mishandeld,97 kost98 worden? neen. Wij willen wel, hier, den drek99 van het goud schuimen;100 daar, het goud uit den drek opzamelen: 101 maar, altijd in den drek te wroeten, behaagde ons noit. Die ons eene beschaaving der Zedekunde beloofde, en ons geduurig ophieldt102 met het bijbrengen en tegenspreeken103 van de buitenspoorige104 gewoonten en ergerlijke zeden van het uitschot des volks; wat dunkt u? zou zulk een Schrijver voldoen? Geenszins. de besten zouden hem verfoeien; allen zoudenze hem belagchen.105 Eene fout, ontdekt in het gedrag eens doorluchtigen106 Persoons, heeft dieper indruk107 op ons gemoed, dan honderd die ons in den gemeenen hoop108 worden aangeweezen.109 De toepassing110 is lichtelijk111 te maaken: en daarom laaten wijze aan de over-

denkinge des Leezers.112

Maar, terwijl wij spreeken van Vondel te berispen, zo moet gij ook weeten, datwe onderscheid maaken tusschen dit werk, en andere vruchten113 van dien verheven geest.114 Wij ontmoeten hem hier in zijnen ouderdom: doch ook die ouderdom is te kennen voor den ouderdom van Vondel.115 Virgilius beschrijft ons,116 hoe de Siciliaansche Entellus, de overblijfsels zijner voorige117 sterkte en moedigheid,118 in zijnen ouder[**2r]dom, noch in zich bevindende, en de snorkerijen119 van den Troiaanschen Dares, die zich, voor den strijd, den prijs der overwinninge120 dorst121 aanmaatigen, niet konnende dulden, tegen dien gevreesden kampvechter,122 met wien niemand het waagen dorst, in het strijdperk kwam; en, daar hij zijn' vijand een' fellen slag meende toe te brengen, door het missen zijner hand123 zo lang als hij was124 ter aarde plofte. Daar lag de eertijds onverwinnelijke125 held, maar de hoop der verwinninge126 niet te gelijk met hem. Hij rees

weder op.127 verdubbelde zijn' moed. tastte zijn' vijand aan,128 met zulk een geweld,129 dat des zelfs vrienden werks genoeg hadden, om hem leevende uit de handen des grijzen verwinnaars130 te redden, en op de vloot te bergen.131 Zie daar een afbeeldsel132 van Vondels ouderdom. hij heeft konnen struikelen;133 hij heeft konnen vallen; maar de man is noch niet geboren, die hem den prijs der overwinninge134 uit de vuist zal wringen.

De Dichtkunst is waarlijk een verheven kunst. Daar zij behoorelijk gehandeld135 wordt, verkondigt zij den lof des Scheppers, of onderwijst het schepsel136 op ontelbaare wijzen. En om alles met één woord te zeggen, hij kan geen Goed Dichter zijn, die geen Eerlijk137 Man is. Laaten wij dan, wij allen, zeg ik, die ons den naam van Dichter toeëigenen, edelmoediglijk138 met elkanderen handelen, en de Kunst herscheppen139 in eene Deugd; dat is, zelfs doen, wat wij anderen in zoetvloeiende140 vaarzen voorzingen.141 Het kwaadspreeken, en het vleien, zijn twee uitersten,142 die van alle Dichters bestraft en veroordeeld worden, en ondertusschen nergens gemeener, dan bij het gros der Dichteren, in zwang gaan.143 Geen werk zo goed, dat niet zijne vijanden en lasteraars; geen zo kwaad, dat niet zijne vrienden en lofdichters, gevonden heeft. hierdoor wordt somtijds, van min doorzigtigen,144 het goede verworpen, het kwaade verkooren. Niemand heeft meerder gedaan, tot beschaavinge van onze Taal en Dichtkunde, dan Vondel. maar,

van de ontelbaare misbruiken, die de Nieuwen ingevoerd hebben,145 worden 'er ook veelen in zijne schriften gevonden. Die nu in Vondel, op wien tegenwoordig alle Dichters het oog hebben,146 ook de misbruiken prijst, doet die niet het zelfde, dat147 een Vleier doet, die de ondeugden van zijn' vriend deugden noemt, en dus het kwaad, in plaatse van het uit te rooien,148 voortplant? Die zich vermaakt149 in kwaadspreekendheid,150 is gelijk aan den geenen, die zijnen vijand met vergif van kant helpt.151 maar die zich overgeeft aan de vleierij, doet als die vrouw, de welke het voorwerp haarer liefde, [**2v] door het verkeerde middel van een' toebereiden152 minnedrank, willende tot zich trekken, hem daardoor eerst van zijn verstand, en vervolgens van het leeven beroofde. Langs bijzondere153 wegen komtmen dikwils ten zelfden val.154 Laaten wij dan, herhaal ik noch eens, edelmoediglijk handelen; en ons allen op zulk een' voet stellen,155 datwe, zonder eenige verrukking156 van drift,157 elkanders schriften onderzoeken, prijzen dat prijzenswaardig is; maar ook, met de zelfde vrijmoedigheid,158 belijden159 en aantoonen, waar wij, of iemand onzer, moge gemist hebben.160

Laatenwe elkanderen tegenspreeken, zonder elkanderen te haaten of te lasteren. Laatenwe gezaamelijk overweegen, wat Vondel wél, wat hij kwaalijk hebbe: het eerste naarvolgen, het tweede verbeteren.161 Die met zulk een' geest bezield is, zal ook in hem de misslagen,162 als misslagen, erkennen, zonder hem daarom den naam van Deftig,163 Bevallig164 en Onvergelijkelijk, te betwisten: en zonder daarom zijne berispers boven hem, of met hem gelijk, te stellen. Het wordt in alle groote persoonaadjen165 een Deugd gerekend, als zij zich van hun minder willen laaten onderrichten. het welk niet kan gesteld166 worden, of men moet daarbij stellen, dat ook een minder somtijds in staat is, om zijn' meerder te onderrichten. dat zekerlijk op de waarheid gegrond is. De Deugden zijn ontelbaar. niemand bezit die allen. Gij hebt 'er mogelijk tien; en ik, één. zo zijt gij bijgevolg tienwerf167 zo deugdsaam als ik: en echter kuntge noch van mij leeren, wanneer gij die eene deugd, die ik bezit, ook, op mijnen raad, wilt toevoegen bij uwe tien anderen. Zodat ook dit eene valsche stelling is, wanneermen zich inbeeldt, dat iemand, die eenen anderen, of berispt of onderricht, daarom juist zich zou laaten dunken,168 wijzer of beter te zijn dan de geen, dien hij of berispen of onderrichten durft. De een munt hierin, een ander daarin, uit. Wat valt 'er dan anders te doen, dan gezaamelijk onzen gemeenen hof te wieden;169 en onze bijzondere gaaven te vereenen,170 door die elkanderen

onderling over en weder mede te deelen? Alleen dit doende zullenwe in staat geraaken, om, met saamgevoegde krachten, de Kunst te brengen tot eenen trap,171 nader aan de altijd van ons wijkende Volmaaktheid: naar de welke het altoos loffelijk172 is te streeven, schoon 't ons onmogelijk is de zelve te bereiken.

 

in Amsterdam den 10 Octob. 1729.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels


auteurs