Logo DBNL
Gebruik en Mis-bruik van de Thee (1686)

Gebruik en Mis-bruik van de Thee

(1686)–Steven Blankaart, Cornelis Bontekoe–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Mitsgaders een Verhandelinge wegens de Deugden en Kragten van de Tabak. Hier nevens een Verhandelinge van de Coffee, Met des zelfs krachten in gezonde, en ongezonde


Vorige Volgende

II. Hoofd-stuk. Waarom men de Coffeé brand, en wat nut ons lighaam daar door heeft.

I.

WY hebben dan nu gezien op wat wyze de Coffeé groeit, hoe die bereid werd, en by de Turken en andere Natien gedronken: 't is dan dunkt my tijd eens te gaan onderzoeken, waarom die eigentlijk gebrand werd, en vervolgens wat nut die in ons lighaam komt te doen. Want het is niet genoeg dat ik een drank aan onze Natie rekommandeer, die ze ongewoon zijn te drinken, ten zy ik daar reden van geef waarom die gezond is voor ons lighaam, en wat deugden zy daar ontrent komt uit te richten.

II.

Door het roosten ofte branden dan krygt de Coffeé een geheel andere wevinge van deeltjens, want dat blykt alleen genoeg, dat als men ze raauw komt te knaauwen, dat ze

dan geheel anders van smaak is, als wanneer men se knaauwt als zy geroost is, waar komt deze verscheidentheid anders van daan, als dat de deeltjes door het vuur geheel anders gefigureert werden? want by aldien ze van eenderlei figuur bleven, zouden zy onze tong geen verscheide aandoeninge ofte smaak geven. De Boontjes dan in een pan op het vuur gezet zijnde, word eerst door het vuur warm, en daar na heet: de lymachtige, oft liever takachtige deeltjes, die de alcalische zouten vast gebonden hielden, worden door het vuur gehakt en gekorven, soodanig dat de band van bindinge los geraakt: want wanneer de banden in stukken gehakt werden, werd de band van bindinge verlooren, en 't geen reeds van gebonden in de boeyen lag, raakt zijn eigen meester te werden, en speelt dan de baas: dat nu in deze banden geboeyt en gepaternostert was, en zoo moest blyven, zoo dit magtige vuur daar niet had by konnen komen, is het Alcali, dat groote en krachtige zout, 't welk onse lighamen zout, en van bedervingen en verrottinge bewaart: dit Alcali dan, zeg ik, moest de baas speelen, sal het ons eenig nut doen.

III.

Nu zal my iemand vragen, wat dan eygentlijk het Alcali in ons bloed komt uit te

werken? Daar op dient tot antwoord, dat het bloed en onze sappen tweesins moet aangemerkt werden, namentlijk in zijn gezonde stand, en in de ongezonde stand: van de gezonde zullen wy jegenwoordig handelen, en van de ongezonde daar na vervolgens. In de gezonde stand, hebben wy elders in onze Institutie geleerd, en op andere plaatsen meer, dat het bloed altijd van zijn dikkigheid, die het door een menigvuldig zuur, als anders verkregen heeft, moet berooft werden; want hoe het bloed dikker is, hoe het ongezonder is, en hoe we ook nader aan de dood zijn: maar hoe het in tegendeel dunder en vloeybaarder is, hoe het gezwinder door alle de pypen des gantschen lighaams heen en weder loopt, en hoe wy dan ook gezonder zijn; want dit is een zekere zaak, dat zoo lange de wateren of vochten in ons lighaam in een geduurige beweginge zijn, zy dan ook niet bederven konnen: soo se dan niet konnen bederven, dat zeker is, konnen zy ook geen ziekten baren; want alle ziekten een stilstant in 't geheel of ten deele van onze sappen is.

IV.

Om het bloed dan te verdunnen door de Coffeé, moeten in deze drank aangemerkt werden voor eerst het water; ten tweeden de warmte die het door het vuur heeft; en ten

derden wat de Tinctuur van de Coffeé in het bloed doet, onder het water gemengt zijnde.

V.

Wat dan aangaat het water, in welke de Coffeé uitgetrokken werd, wanneer die in ons bloed komt, maakt het bloed dun, door dien het water zelfs dunder is als het bloed: het bloed heeft geduurig water noodig, zal men geen dorst lyden; zonder water werd ook geen dorst gelest, men doet wat men doet. Het bier dat wy in Nederland en in Duitsland drinken is vol water, omslingert en vervult van de deelen des mouts: is niet de wijn vol water? want waar zou die haar vloeybaarheid van daan hebben? Is niet de Chineese, Japanse, Tartarische, Turkse &c. drank vol water? het water en al wat vloeybaar door water is, lest bequaamlijk onzen dorst: maar dewyl alle vocht en alle dranken niet de zelfde zijn, en sommige versch en warm, en andere dikwyls veroudert en zuur gedronken werden, moeten wy een betere drank verschaffen als het bier. Het bier in zijn zelven is even wel niet quaad, als het wel gebrouwen is, en niet verzuurt, maar versch uit de ketel: want een oud serp en zuur bier is oorzaak van duizende ziekten, en voornamentlijk van de scheur-buik in ons land; daarom is het rede-

lijk en we zijn van Godts wegen schuldig onze Natie af te raden van soodanige dranken, die haar lighaam en sappen ten uitersten bederven, en haar eindelijk altijd ziek en miserabel doen leven, gelijk we zien dat die luiden doen, die uit specie van menagie haar zuur bier tot de laatste droppel toe laten oorberen; makende quansuis sonde daar van, dat men het zoude laten weg loopen, en weg gieten; even of geen grootter zonde was beul en moordenaar van zijn zelven te zijn, met geduurig ons bloed door het zuur op te vullen en te verdikken. Wy weeten dat het bloed niet veel anders is dan een hoog geverfde melk, die altijd door een zuur komt te stremmen. Die luiden dan die de mode hebben dus te menageren zijn alle seer ongezond en vol scheur-buik, ten zy dat ze veel goede spys komen te eten, of anders veel exercitie hebben, die konnen, door dien se veel sweeten, daar beter tegen.

VI.

Nu dan als het bier zuur begint op den tap te loopen, acht ik het gekookte water beter; want het water schynt uit kleine aaltjes en slangetjes te bestaan; wanneer dit water dan in ons bloed komt, slingeren deze waterige slangetjes om verscheide deeltjes, die in het bloed wanschikkelijk waren, en werden soo

door het sweeten als de pisgang voornamelijk uitgeloost, zoo dat men besluiten moet, dat het water ons bloed vloeybaar maakt, waar van voornamentlijk onse gezondheid afhangt. Ten anderen, dat het water geduurig het bloed door het pissen zuivert en van zijn overtollige ziltigen en zuurigheden vry maakt, het welk twee groote zaken zijn, die ons bloed voordeel konnen by brengen: en verre te verheffen boven de wijn, brandewyn, zuure of al te koppige bieren, en voornamentlijk de zuure wei en kernemelk, dat groote vergift in ons land.

VII.

Gelijk dan geen mensch het vuur, de logt, noch de aarde kan misschen, alsoo weinig kan ons bloed een oogenblik zonder water zijn, dewyl we gezegt hebben het geheele leven daar van af te hangen. Want de locht en geesten van ons bloed werden daar door geteugelt en in banden gehouden: 't belet ook dat het lighaam niet van hitte kome te verbranden, en by gevolg de warmte en geesten gematigt en bestandig zijn: want die in een ruimen tijd niet gedronken heeft, zal niet beginnen te klagen van dorst, en dat hem de tong aan 't verhemelte blyft kleven, dat hem door de dorst de spys niet en smaakt &c. hoe sal de spijs in de maag en darmen tot een gyl veranderen, indien ze om geen water riepen?

VIII.

Behalven de vloeybaarheid van het water in de drank Coffeé, zoo komt daar noch vry wat warmte by, want deze drank werd heet opgeslobbert, of se zoude anders seer wansmakelijk zijn. De warmte dan heeft deze drank nevens de Theé boven alle andere dranken gemeen, en dat is de oorzaak, dat ik se ook boven alle andere dranken verre prefereer, en om reden, die hier na zal gezegt werden, de Coffeé noch hooger, dan de Theé.

IX.

Sonder warmte dan konnen onse sappen niet omgevoert werden, ja se komen te stollen en stil te staan, indien de koude daar op klem heeft. Hoe menig warm mensch heb ik door een dronk koel bier of kernemelk te drinken sien om hals komen? maar nooit heeft men dat van de Coffeé ofte Theé gesien. Dewyl dan het water de vloeybaarheid geeft, is de warmte wederom oorsaak, dat het water met de deeltjes des bloeds geduirig in beweginge gehouden werd, en niet en koomt te stollen. De warmte dan het bloed verdunnende, en makkelijker doende omloopen, is oorsaak dat 'er meerder uitwaseminge des lighaams is, en dat alle aanstaande verstoppingen afgeweert werden: want het vloeybare wa-

ter doorkruipt alle hoeken en winkels onses gantschen lighaams, wanneer het door de bewegende warmte werd aangeset.

X.

Dese warmte maakt ook onse lighamen niet heet, al is 't dat sulks ten eersten aansien schynt te sijn, maar dese warmte verdelgt selver alle de onbehoorlijke broeyende warmte uit ons lighaam, en maakt ons koel en fris. want de broeyende hitte komt nergens anders van daan, dan dat het bloed soo traag loopt, dat het hemels vuur daar niet lijn-regt kan door passeren: wanneer dan de vloeybaarheid en de warmte der Coffeé daar by komt, maakt dat dese broeyende stoffe los werd en van een gebroken, waar door alle de warmte, die de broeyendheid veroorsaakte, een voet werd gegeven om te vervliegen, en de stoffe des bloeds niet meer in een broeyinge te houden.

XI.

Dewyle de warmte dan onse sappen mede aan 't verdunnen en het loopen helpt, moeten noodsakelijk alle lymigheden verdunt werden: soo dat alle afscheidingen van sappen ook veel beter gaan: want op de tonge en in de mond voelt men verligtinge van dorst. De hersenen beginnen logtig te werden, en alle

beneveltheden des verstandts verdwynen: onse oogen werden klaarder van gezicht: het gehoor werd scherper, met een woord alle de funatien van ons lighaam zijn beter. Weg dan met alle sterke onmatige drank, die alle de werktuigen onses lighaams bederven en totaliter ruineren: hoe meenig werdender door de sterke dranken hersenloos en redeloos; hoe miserabel werden se aan handen en voeten en andere deelen des lighaams daar door getormenteert! wie heeft zulks ooit van Coffeé vernomen? in tegendeel herstelt se de versopene, en die na se geslapen hebben, pijn in 't hoofd behouden.

XII.

Gezien hebbende dan dat de vloeybaarheid des waters en de warmte ons bloed niet alleen niet schaden, maar ten hoogsten dienstig sijn: zullen wy eens verder gaan, en sien wat eygentlijk de Coffeé by het bloed doet, en wat het bloed daar van ons ontfangt. Als de selve dan van ons werd al slobberende gedronken, werd onse mond gespoelt en gezuivert, voornamelijk als men de zelve door de tanden laat loopen. En hier door verhoed men alle scheur-buikige monden; want het tandvleis werd gezuivert en genesen, en van alle verrottinge bevryd, waar door de tanden dan vaster en steviger werden: ook hebben zy geen nood

van bederven, waar uit onlydelijke tandpijnen spruiten. Vorders werden alle de klieren die rondom onse mond zijn, door de warmte, en het fijne doordringende Alcali zoodanig aangedaan, dat het speeksel in onse mond veel dunder komt uit te syperen, het welk de oorzaak is, dat we na het Coffeé drinken een liefelijk en dun speeksel in de mond gewaar werden: en hier door verhoed men een stinkenden adem, die gemeenlijk uit een verdorve spog voortkomt.

XIII.

Als we de Coffeé dan hebben ingedronken, en de zelve door de slokdarm tot in de mage is neder gezakt, doet se mede in de maag ontrent het verteeren der spyse groot profijt. Wy weeten dat onse spyze niet verteren kan, dat is in een gyl verandert werden, ten zy daar een vocht by komt, welke de tinctuur uit de spyse komt te trekken: hier toe gebruikt men gemeenlijk bier, het welk niet quaad is, wanneer men het versch drinkt, en niet koud: maar dewijl het gemeenlijk koud gedronken werd, en de koude onse innerlijke deelen groote schade aanbrengt, voornamelijk als men heet is: zoo acht ik dat hier een warme drank bequamer toe is, als de koude: en hier toe prefereer ik de Coffeé boven de Theé: want in een kopjen Coffeé behoorlijk toebe-

reid, is wel duisend maal meer Alcali en olie, als in een kopjen Theé. Soo dat de spyse door deze bewegende deeltjes beter kan stukken gehakt en gekorven werden, dan door de weinige deeltjes der Theé. Daarenboven bekomt de Coffeé alle menschen wel, maar in tegendeel hoort men meer van de Theé klagen, dat se de luiden flaauw en misselijk maakt, want se zijn niet gewoon soo veel schraal water in haar lighaam te hebben. De Coffeé dan meerder substantie by sig hebbende, doet niemand dese wanschikkelijkheid over komen.

XIV.

Dit warme water dan met de tinctuur van de Coffeé vervult, maakt door zijn warmte, vloeybaarheid en zijn alcalische deeltjes dat de tinctuur beter dan door bier of wijn uit de spyze uitgehaalt werd: onderwylen werd de spyze door het op en neder persen van het middelrift uit de maag allengskens gedreven tot in de gedarmten. Alwaar de gyl een graat tot een grooter volmaaktheid krygt: alwaar de Coffeé, gelijk ze ook in de maag dee, het overvloedige zuur tempert, en de darmkliertjes een beter sog doen uitlekken: uit de darmen gaat dan deze gyl door de melk-vaten van het darm-scheil na de gemeene gyl-buis, en werd dan in de ondersleutel-beens-ader uitgeloost, alwaar de gyl eerst in het bloed komt, en na het herte loopt.

XV.

Nu vraagt men my verder, wat de Coffeé in het bloed doet? hier op antwoord ik, dat se in het hert sijnde gebragt, door de longe moet passeren, en dat het ademen selfs daar door verbetert werd; dewyl daar door alle lymigheid, en dik bloed werd los gemaakt, die te voren het ademen eenigsins beletten. Voorts geraakt het uit de long in de groote slag-ader, en werd soo voorts met het bloed het geheele lighaam omgevoert. Onder allen komt dese drank tot in de hersenen, de welke sy mede alle verstoppingen terstond benemen, waar door terstond ons verstand opgeheldert werd: en dat dit waar is, weeten die gene best, welke des avonds den beker te veel geligt hebben, en des anderen daags pyne in 't hooft hebben; want sy gaan heen en drinken daar Coffeé op, het welk haar terstond verfrist. Want door de overvloedige wijn was haar bloed en sappen soo verdikt geworden, dat het in de uitgesette vaatjes by na bleef steken, het welke door de agterste dikke sappen meerder aangeperst werdende, de pijpjes en vliesen ook meerder werden uitgeset, en een soort van brekinge der fynste veseltjes vertoonen, en dat doet ons een pijne in 't hooft gevoelen. En dewyl nu de hersen-sappen soo behoorlyk niet werden afgescheiden als te voren,

gebeurt het ook dat men dan slap en slenterig is, en, dus doende, werden daar meerder ongeregeltheden geboren. Dit alles nu dweilt de Coffeé weder op, want de warmte, de vloeybaarheid met het Alcali maken die sappen, die door de wijn gestremt waren, los en dun, waar door het bloed in 't generaal beter aan het circuleren geraakt, en alle hoofdwee by gevolg weg neemt.

XVI.

Wanneer het bloed nu tot de onderste deelen komt, by voorbeeld in de Lever, zoo werd dat deel mede van al zijn lymigheid en dik bloed berooft. Hier door werd een beter gal afgescheiden als te voren: welke gal dan oorzaak is, dat de gyl in de darmen verbetert werd en veel vloeybaarder gemaakt. Maar dewyl wy hier van een ingewand spreeken, alwaar de gal gemaakt werd, soo sullen dog de gallige luiden, die doch alles op de gal wyten, vragen, of de Coffeé geen GAL en maakt, en of daar geen Gal-ziekten uit konnen voortkomen? waar op tot antwoord dient van neen, want de Coffeé-drank, hoe zeer die ook gedronken werd, komt geen gal te maken: want men siet nooit, dat die luiden, welke veel Coffeé drinken ooit of ooit van gal klagen, maar in tegendeel bevinden zy zich zeer gezond en fris. Want wat soude doch

hier de gal komen te maken? 't en is niet het water, noch de warmte, noch het oliachtige Alcali van de Coffeé zelfs: men ziet dat die luiden die zich gallige noemen gemeenlijk door zoodanige middelen genesen werden: want waar toe gebruiken zy anders de Carduus Benedictus, den Absinthium, en honderd van diergelijken slag. Ik zeg dan, dat de Coffeé en alle tegengallige kruiden, de quade gal, dat is, die te dik, te lymig, te scherp en de gebrekkelijke verbetert en vermeerdert; en dese vermeerdering geschied niet om daar ziekten te doen uit voortkomen, maar om die te herstellen; want men moet onderstellen, dat de Coffeé en andere dingen die de gal verbeteren en vermeerderen, een gezonde gal voortbrengen, en dat alle gezonde sappen, waar onder de gal geen van de minste gerekent werd, ons nooit eenige ziekte of moeyelijkheid konnen baren: want een goede en gezonde Gal is oorzaak dat onse sappen vloeybaarder werden, en alle hoeken en winkels onses geheelen lighaams beter doorloopen: zy is oorzaak, dat alle slym en lymigheid werd verteert: het welk de Schilders wel weeten, die onder hare lymige en min vloeybare verwen gal vermengen, om die vloeybaarder te maken. Se maakt ook een vloeybaarder gyl, als voren gezegt is. Se vervordert de doorwaseminge, waar door wy een menigte zuurs

quyt geraken: somma, 't is een sap van wiens gezondheid en welgesteldheid, ook de gezondheid en welgesteltheid van ons bloed afhangt; derhalven kan men geen goede gal genoeg hebben en aanqueeken. Drinkt dan Coffeé Messieurs om uw gal te verbeteren en lang gezond te zijn.

XVII.

Als nu de Coffeé met het bloed in de milt komt, of het daar geen melancholie komt te maken, sal een MELANCHOLISCH Man vragen; ik antwoord mede van neen; want ik versta door de melancholie, een bloed dat dik en swart is, en dit bloed zal door de Coffeé, welke uol Alcali is, teenemaal verdwynen en overgaan; dat is, de Coffeé zal een oorzaak zijn, dat het zuur uit dit dikke bloed geraakt, en dat het bloed geheel dun en vloeybaar werd: het welk de zaak is die men moest effectueren. Maar evenwel, kan men ons noch tegenwerpen dat alle erwten en boonen aardachtig zijn, en by gevolg ook de Coffeé die men onder de soorten van de boontjes telt: en dat dan door deze aardachtige Coffeé een aardachtig en drabbig bloed kan voortgebracht werden, waar uit duizendderlei verstoppingen konnen gebooren werden; en, dewijl alle erwten en boonen windig zijn, dat ze mede ons lighaam zouden opblasen en geduurig winden maken. Maar

hier op dient, dat schoon genomen het al waar was, dat se aardachtig en windig waren, door het branden en braden soodanig hare deeltjes en der zelver figuuren veranderen, dat se het zelfde lighaam niet gelykenen: want het Alcali dat te voren in de boeyen was, sit nu op den troon. Daar benevens trekt men alleen een tinctuur uit de Coffeé vervult met olie en Alcali, en de aardachtige deelen sinken na de grond, zo dat men by gevolg gerust moet zijn, dat men geen aarde in zijn lighaam krygt.

XVIII.

Wanneer nu dese drank tot de Nieren komt, heeft ze reedts het bloed soo dun gemaakt, dat het onnutte en overvloedige water zich lichtelijk daar van komt af te scheiden, en door de pis-gangen af te zetten; en hier door werd vervordert, dat het bloed werd uitgespoeld, en van alle zijn overvloedig zuur en zout gereinigt en uitgeloogt; het welke anders in het bloed bleef zitten; en soo het bloed traag liep, quam te stremmen, waar uit menigte ziekten voortkomen.

XIX.

Sommige zijn in een verkeerde opinie geraakt, als of dese drank van Coffeé bereid onvruchtbaarheid soude maken: voor my ik weet 'er niet een exempel van te zeggen: ende

bevinde dat ze in Turkyen, en andere plaatsen meer, alwaar men de Coffeé drinkt, soo wel goede en gezonde kinderen krygen als elders ter waereld, daar men van geen Coffeé weet. Maar dat ongehoort voor dese qualijk onderrechte menschen schijnt, ik weet 'er eenige die nooit kinderen gehad hebben, na dat se eenige jaren waren getrouwt geweest, welke, op mijn raad, eenige maanden Coffeé gedronken hebben, kinderen hebben voortgebracht. Ik hebbe ook nooit konnen vermerken, dat deze drank eenig man achterstallig maakte, om zijn behoorlijke genegentheid by zijn vrouw te oefenen. Ja dat meer is, dese drank bereid die deelen zoodanig, dat se uit de lyf-moeder allerlei lymige en ziltige vochtigheden quyt werden, het welk het klierig wesen der moeder ten hoogsten verstopt hielt: en soo men voorts een goede levens-regel leid, sal men daar door gezonde kinderen krygen.

XX.

Noch werd 'er een boos zaad van de superbe Vroed-wyfjes by de swangere vrouwen gezaait, zeggende haar dat se geen Theé of Coffeé moeten drinken, dat anders de na-geboorte te week werd, en het kindjen ongezond. Zy moeten zich inbeelden dat de Lyf-moeder een pot is; de maag, de lever, milt

en darmen, het vuur, daar dese heete drank in is, en dat het kind met al zijn omslag, het vleis is, 't welke door dit vuur gekookt werd, en daarom week werd. Ik heb soo menigen na-geboorte gesien van vrouwen die Theé en Coffeé in overvloed dronken, maar nooit gemerkt, dat of dese deelen of het kind anders gestelt waren als in andere vrouwen, daarom willen wy dit by de fabeltjes, die uit de spinrokkens voortkomen, zetten.

XXI.

Of nu de Coffeé het Lighaam verdroogt en vermagert sullen eenige vragen, die na dat se bol en schynbaar vet geweest waren, wat bedaarder van sappen sijn geworden: de antwoord is al wederom van neen, want dat de Coffeé alle verstoppingen weg neemt, en dat dan alle de sappen verdunt werden, en alle bolle opgeswollentheit weg gaat is waar en moet sijn. Daar benevens vraag ik of het al juist gesondheid is, als men bol en vet is? Neen, 't is niet gesond, het kan ook niet gesond sijn; men siet dat de middelmatigste menschen gemeenlijk de gesontste sijn. Indien men dan nu het wegnemen van een menigte verstoptheden, en opgespannentheden verdroogen en vermageren noemt, soo sijn we in eene schuit: anders verdroogt de Coffeé niet, nog sy maakt niet mager: want waar

soude dat in bestaan? het warme water droogt niet, en de tinctuur van de Coffeé doet het mede niet, want wy hebben boven al gesegt en bewesen, dat se den dorst verslaat, soo dat se niet moet verdroogen, maar eer vervogtigen, 't gene dat droog, en mager was. Het schynt dat het jegenwoordig de mode is, sig op de vret-stal als een Deense Os te mesten: maar datse wisten eerder tot siektens te konnen vervallen, als die men gemeenlijk mager noemt, zy souden niet wenschen vet te werden. Men ziet ook als een vette met een magere van hier na Haarlem zullen voeteren, dat de vette eerder zal moede zijn als de magere, waar uit blykt dat deze vette meer verstoptheden had als de magere, wiens bloed noch makkelijker omloopt; maar in de vette steuit het bloed al tegen de verstoppingen aan.

XXII.

Hier uit kan dan een yder, welke maar eenig verstand heeft om te begrypen, klaarlijk sien, dat de Coffee een van de gesondste dranken van de waereld is, want het bier, versch sijnde, en sonder siroop, oft honig gebrouwen is even wel soo goed niet, om dat men het bier kout drinkt, en, daar is selden een huishouding, daar men geen suur bier drinkt, het welk het grootste fenyn is van de

waereld, makende de mensch al levende dood, vol scheurbuik, en met een onguurig suur en siltig scherp bloed beladen. Het koude bier in menigte gedronken, doet onse sappen stremmen, en traag loopen, en, indien ons bloed heet is, terstond in de eene of d' andere longe stollen, waar door een pleuris in d' een of 't andere zyde ontstaat, waar na somtijdts de dood komt te volgen. Dit alles heeft men van de Coffee niet te wagten, want is men koud, zoo werd men daar door warm: en is men warm, werd men na het drinken fris en koel.

XXIII.

Wil men nu sterke Bieren drinken oft Wijnen, soo schrale als styve Wijnen, daar in kan men de matigheid voldoen, tot soo verre dat men vrolijk werd: maar meerder gebruikt, werd het een helschen drank, en het was, voor die zich niet matigen kan, best, dat hy de wet van Mahomet moest gehoorzamen, welke het gebruik van sterke dranken, voornamelijk de wynen verbied te drinken. Sekerlijk, zoo dit Hoofd der Antichristenen ooit een wet in Policie en Kerkelijke regeringe heeft wel gemaakt, soo is het dese, en behoorde van alle Christenen nagekomen te werden, maar dus ziet men dat de blinde Turkse Heidenen onse Christenen verre voor

by loopen, men behoorde daar schaamrood over te wesen, en zich te verfoeyen. Want het veel en dikwyl gebruik van sterke bieren en wynen, bederft niet alleen het lighaam, maar de Ziel, het verstand en alles wat een mensch heeft, voornamelijk die gene, welke dagelijks de ochtend-zoopjes te veel beminnen. Drinkt dan Coffee Vrienden, daar heeft men geen ziekten van te wachten. Sy maakt een luchtig verstand, en doet de Ziels instrumenten vaardig bewegen: zy houd ons bloed buiten bederven, en uit alle schimmel oft scheur-buik. In 't kort zy heeft een kracht, die geen drank tot noch toe in de waereld, zoo veel bekend is, heeft: want daar is meer kracht in om onse gezondheid te onderhouden, als ik met mijn pen kan uitten.

XXIV.

Doch eer ik verder gaa en van dit Hoofd-stuk af breek, zal men met alle recht onderzoeken, hoe veel men mag op eenen dag drinken, en wat tijd daar toe de beste is, het zy des ochtens, namiddags ofte des avonds. Hoe veel men drinken mag, kan een yder best bepalen, want luiden die veel eten, moeten ook meerder drinken; in tegendeel, die weinig eten, konnen minder drinken. Ik ben een Persoon die des daags gemeenlijk twee maals matiglijk eet, en gebruik van tien tot

twintig kopjes daags, zelden meer: hier na kan zich een yder reguleren, want men kan niet yder een zijn maat stellen. Voorts drink ik geen bier, 't en zy het versch is, en warm gemaakt: want men moet nooit geen koude drank drinken als men heete drank gedronken heeft. Wyn gebruik ik over tafel matiglijk: en dat een rijpe Hooglandse, geen zuure, en schrale Wyn daar men voet- en hand-ween van behaalt.

XXV.

Wat nu belangt de tijd, daar in verschil ik weinig, want zy is altijd goed gedronken: doch als men een tijd zal bepalen, acht ik het best, dat men die even na den eten gebruike: op dat de spijs, die anders te lange in de maag blyft rotten en vergoren, des te eerder tot een goede gyl bereid werde. De Turken hebben die gewoonte, dat se nooit Coffeé zullen drinken, of hebben daar iets by te eten, het zy een biscuit oft krakeling, koek of iets diergelijks. Daarom luiden die heel mager zijn, en wat voedsel noodig hebben, konnen half soo veel zoete versche warm gemaakte melk daar onder gieten, en drinken die zoo, daar door zullen zy meerder gevoed werden, als met de enkele Coffeé. Luiden die lange ziek zijn geweest, en als uitgeteert, (voornamelijk als se onder handen van de navolgers van

Galenus zijn geweest, die haar door 't onnodig bloed vergieten, en vergeefs purgeren hebben uitgemergelt. Of dat se door de onverstandige Chimisten, door braken, quylen en zoo voorts, als van den dooden opstaan) zoo is 'er voor dese halve dooden geen betere drank als de melk met Coffeé.


Vorige Volgende