|
| |
Tweede bedryf.
Johan vandes Does, Stadts Kapiteynen.
MYn tronwe Bataviers, den Vyandt met sijn machten
Die staen wy uur op uur voor onse Wal te wachten,
En u is wel bekent sijn groote tyranny,
Sijn wreê moordadigheyt, en snoô verradery,
Die nimmer sad en is van menschen bloedt te gieten,
Al waer 't wy met verdragh hem binnen Leyden lieten,
Soo sou hy evenwel met moorden en verraên,
En vreesselijcke doodt ons Burgeren verslaen.
En om dit ongeval voorsichtigh te vermyden,
Dat noyt ons Burgery een Spaense moort moet lyden,
| |
| |
Soo vinden wy geraên dat wy met alle man
Hem keeren van ons muur, soo lang men weeren kan.
Ick waeg mijn lijf en bloet voor Burgers en voor Vrouwen,
Wilt oock u schuld'ge plicht voor Hollandt bondigh houwen,
En strijden tegens haer, weêrstaet sijn wreede handt,
Al ringt hy u om 't lijf met strop, met swaerdt en brandt,
Weest daer niet af versaeght, maer keertse van u wallen,
Al sou ons Muur en Wal door storm ter aerde vallen.
Ick hoop des Hemels gunst met ons ten strijdt sal gaen,
Als hy te voren met dees Burgers heeft gedaen.
Olsteunsel van ons macht, wy schroomen geen tyrannen,
Wy stennen op u moedt, en trouwe strijtb're Mannen,
En sterck bemuurde Stadt, die schier onwinbaer lijckt,
Soo maer de segen niet van onse wapens wijckt:
Wy gaen nu vol van moedt naer al de Ravelyne,
Als dat van Oostenrijck, en 't huys van Sint Katryne,
Bourgonje 't hooge huys, en Ursels stercke Slot,
Tot aen het huys te Berm, besetten met het Rot.
En of het noodtlot viel dat hier quam hongers plagen,
Soo sal men t' ons behoef veel liever honden knagen,
En tot des Vyandts spijt ons eygen lincker-hand,
En houden dese vuyst ten dienste van het landt,
Daer meê wy in den noodt ons dapper sullen weeren,
Soo sal sijn wreede balgh noyt Burgers bloedt verteeren,
Hoe sterck zijn wy gemant?
Bequaem en strijdtbaer volck, dat wapen voeren kan,
En jongens sonder tal, die al de aerde-wercken
Dicht by het Schutters-huys, en Ravelijns verstercken:
Een yder is vol moedt, en dapper in de weer,
En soecken door haer vrerek te halen Krijghs-mans
| |
| |
Johan vander Does, Kees Louwen, Stadts Kapiteyn.
STa Huysman, wat is dit? van waer komt ghy soo lopen?
Uyt water, slijk, morasch, daer 'k schier in had versopen,
En uyt het Spaens geweldt, tot aen mijn keel toe nat.
Waer werdt gy hem gewaer?
Dicht aen 't Benthuyser gat.
En 't volck van Soetermeer wordt alle weghgedreven;
Den vyand woedt en brandt en brengt het al om 't leven.
De schuuren zijn verbrandt; het vee verstrooyt, gedoot:
Sy breken huys en hof, 't leydt alles voor haer bloot,
De vrouwe schenders staen in doode liêns omlommert,
Met sabels scherp gewet, met g'ronne bloedt beslommert.
Waer na neemt hy sijn wegh?
Want hy 't Noordaesche Vlack al ingenomen hadt,
En met een vleugel volcks verwoeste al de huysen;
Sy maeckten haer terstont doen meester van de sluysen.
Daer wiert het al vermoort, tot 't eerst geboren Kint,
De Moeders sagen 't aen, en wierden als ontsint.
De Maeghden over al die wierden vast gebonden,
En door het woedendt volck van 's vyandts macht geschonden,
Geworpen in haer hut, en jammerlijck verbrandt,
Soo dat'er veele volcks verslagen leyt in 't zandt:
Een droevig ding om sien, ja, 't raeckte aen mijn sinnen,
'k Heb alles laten staen om by u schuyl te vinnen:
Waer 'k vluchte 't was gedaen, 'k quam binnen Soeterwou,
Op hoop dat ick al daer vry veylder wesen sou:
Maer 't was'er oock in roer, den vyant quam marcheeren
Om sijn gewette swaert met Christen bloet te smeeren;
| |
| |
Maet 't volk haer domme vee naer ander plaetsen dreef,
Soo dat'er niet veel volck tot Soeterwoude bleef;
Maer voegden hun te hoop ontrent de Papenbrugge,
Versien met halve lans, met vorck, en vlasser-plugge;
En trokken wederom met grammelijck gemoedt,
En sloegen eenen trop Krijghslieden onder voet;
En kregen groote buyt in 't plond'ren der Soldaten,
Maer moesten door de noodt het alles weêr verlaten.
Den vyandt quam weêr aen, en dreef dit volk van kant,
En heeft een bloedt-vlagh by het Papen-meyr geplant.
Sijn volck by hem geruckt, de wat'ren ingenomen,
Tot dat daer meerder volck van hem is by gekomen:
Doen wierdt een Schip-brugh voort geheel op 't Meer geleyt:
Aldaer dit woedend volck haer in het landt verspreyt.
Dat weet ick niet te seggen;
My dunckt sy Kroonesteyn voor 't eerste gaen beleggen:
Ick hoorde groot gekrijt; en 't roepen was, looptan,
Sla doodt wat adem heeft, en spaert geen vrouw noch man.
En weêr aen d'ander zy was soo een schermutseeren,
Men kost aen geene end hem niet te rugge keeren.
Op, Leydtsche Burgery! op, op, en slaet de trom,
En voeght het volck by een, op dat het spoedig kom
Met volle krijgs geweer: 't geschut voert op de wallen,
Op dat wy schielijck niet en worden overvallen:
De tijdt eyscht geen verloop.
Vaar wel. Ick spoedme voort.
Stelt u slagoords-gewijs voor Muuren, Brugh, en Poort.
Uw wille sal geschiên. En soo sy ons bespringen,
Soo sal 'k dees stale kling haer in het herte dringen.
En gy, passeert u wegh, ick danck u voor 't bescheydt
Dat gy my hebt gedaen in dees gelegentheydt.
| |
| |
Wel, Heerschop, ick vertreck: ghy moet verwinner blijven,
En 's Vyandts felle macht van uwe Wallen drijven.
O droef benauwde Sadt! ick vrees voor ongeval,
En sorgh dat hongers-noodt u onderdrucken sal.
Doch echter houw ick moedt, 'k en sal niet laten blijcken,
Op dat geen quade moedt de Burgers doet beswijcken,
Op hoope van Ontset: maer soo het wordt belet,
Soo is het heele Landt in 's Vyandts hand geset.
D'Aenstaende droeve staet die doet my innigh suchten
En weenen, ach! hoe sal mijn volck dees ramp ontvluchten.
Ick speur veel ongeval, met recht een tijdt die lijdt,
Een Burgerlijck geschrey verspryt sich wijd en zijdt:
Ick sie een groot ellendt in Leydens Kamer schijnen,
En in een tranenvloed mijn Burgers schier verdwijnen.
O Leyden! hoe 's u ziel met weê en ramp belaên?
Wie sal u hulper zijn, en uwen Vyandt slaen?
Helaes! wie sal het doen? wy kunnen 's vyands machten
Door swackheyt niet weêrstaen, maer moeten door de krachten
Van 't hongers-swaerdt vergaen. O grouwelijcke doodt!
Sult ghy ons knager zijn in Oorlogs barsse noodt?
Wy zijn nu weêr omringt van Albaes wreede honden,
Die snacken naer ons bloedt met goddeloose vonden:
Geblasen in het oor door Satans boose list,
Die na des menschen ziel gestadigh haeckt, en vist.
O wreede Tyranny! wat sal men nu hier kiesen,
Het langsaem hongers-swaert, of goedt en bloedt verliesen?
Wy hebben noch een hoop, een hulp, en toeverlaet,
Waer op men bouwen magh, en eenwigh vast op staet.
| |
| |
Die Pharôs stockigh hert, en al sijn strijtb're Knechten
Op 't roode Meyr verwon, doen hy de stroomen slechte:
En Amaleck bevocht, en sloegh hem gants ter neêr;
Dat is ons een'ge troost, ons schildt en scherp geweer.
Vander Werf, Duyvenvoorde, Raephorst, Broeckhoven.
OP dat het hongers-swaert 's Landts hoop niet kom doorbreken,
Is 't noodigh dat wy van 't getal der menschen spreecken,
En hoe lang dat het graen, met scharp en schaers gedeel,
's Landts oorbaer strecken sal, terwijl het in 't geheel
In ons bewaring is? men laet oock Os en Schapen,
Ja al wat eetbaar is, doen soecken door ons knapen,
Tot voorraedt in den noodt, en voegen 't hier by een,
Op dat men al het volck kan spijsen in 't gemeen.
't Is al gelijck bestelt, en oock by een gedragen:
Maer 't Burgers droef geschrey had schier mijn moedt verslagen,
In 't aensien van 't gesmeeck om hare eetb're waer
Te houden, maer 't most voort: en na het by malkaêr
Op 't Raedthuys was gebracht, soo heb ick daer bevonden
By d'hondert seven last, tot veertien duysent monden,
Helaes! te weynigh graen, om een omringde Stadt
Te voên in Oorloghs-ramp, en wachten 't open padt
Op hope van Ontset: men moet van honger sterven,
Of Leyden tot een puyn van Spanjaerts sien bederven.
Want 't is onmogelijck, dat die vervloeckte macht,
Door onse Burgery ten onder werdt gebracht.
Soo is 't nu slecht gestelt, wy staen in groote vreesen,
Indien wy weêrstandt doen, daer geen gena sal wesen:
't Waer (na mijn oordeel) goedt te smeecken om gena:
Want soo hy meester wordt, komt bidden al te spa.
| |
| |
Spreekt hier van geen gena, om Leyden op te geven,
Den Spaenjaerts Eedt is wint, hy sal in 't moordig leven
Al even dapper gaen, hoe deê hy Rotterdam?
Daer hy door goet verdrag met 't Leger binnen quam,
En alsoo ras de marckt van hem was ingenomen,
Is haer dees sotte hoop wel jammerlijck bekomen.
Hy doodt de Burgery met 't swaerd, met vuur, en touw,
Sijn moord-lust groeyden aen, en spaerde Maegt noch Vrouw.
Tot Haerlem desgelijcks veel Burgers sy verdroncken,
Soo datter wel ontrent ses hondert zijn versoncken:
Oock tot Ouwater, en tot Naerden in de Stadt,
Daer dese Vader-beuls deên stichten badt by badt
Van Burgers traen en bloedt; en Zutphen niet verschoonde:
Sijn woort was al, sla doot, gelijk hy daeg'lijks toonde
Met 't godtloos moordt-geweer: sijn woort is nu, Accoort:
Maer sijn vervalste schrift houd al van swaert en koort.
Al blinckt het yser schoon, het laet niet sijn verroesten;
Al looft den vyand veel, hy laet geen moort noch woesten.
Hier dient een Eedt gedaen, dat elck in sijn quartier
De Stadt getrouw sal zijn, tot dat het alles hier
Het uytterst heeft verwacht, en dat geen hoop van machten
Hier oyt te wachten is, soo moet men dan verwachten
't Gena en ongena dat ons den vyandt toont;
Wy worden even niet, 't zy nu of dan, verschoont.
Dees raedt bevalt my wel, laet oock de Burgers sweeren
Dat sy van Muer en Wal den Vyandt sullen keeren,
Volvoeren wy het stuck, tot dat de laetste Man,
Verswackt door 't hongers-swaert, hem niet meer weeren kan.
| |
| |
't Verbondt moet zijn volbracht, komt laet ons hier te samen,
Op hope van Ontset, dit onder ons beramen.
Geen vreesselijcke straf heeft Leyden oyt verwacht,
Als dat men door het stael of hongers-swaert versmacht.
Tot welstandt van ons Landt, en Godes Kerk te eeren,
Soo voegt u by 't geweer, op dat wy t' samen sweeren.
Eedt.
WY sweeren goet en bloedt te wagen voor het Landt,
Voor Gods geheylight Woordt, en Staten on derstandt
De Spaensche Tyranny van onse Muur te keeren,
Tot dat de laetste man, naer lange tegenweeren,
Heel macht'loos afgestooft sijn krachten en gewelt,
Door 't swaert of hongers-noodt ter aarden is gevelt.
Soo straft den Hemel ons soo wy, 't niet naer en komen,
En doet een zee van ramp of onse hoofden stromen.
't Besluyt dat is nu vast en bondigh hier gemaeckt,
En yder draeght nu sorgh dat Leyden wordt bew aeckt.
Soo Godt ons nu behoedt voor stormen ende loopen,
Voor aenslagh of verraet, staen wy op goede hoope,
Dat naer een lang Beleg wy krijgen hulp en macht;
Haer baet gewelt noch list als Godt haer heyr verkracht:
Want soo het Hooft beswijckt en laet de moedt vervallen,
Het lijf versucht hem oock, en smelt tot niet met allen.
Soldaet, Duyvenvoorde, Raephorst, Broeckhoven, Vander Werf.
MYn Heer, 'k vrees voor verraet. Hier heb ick op de Wal
| |
| |
Komt, breekse spoedigh op, en wilt den inhoudt lesen;
't Is Vyandts zegel-merck, 't sal uyt het Leger wesen.
Duyvenvoorde leest.
ICk Franciscus Baldeus, eysche, uyt last van sijn Koninglijke Majesteyt van Spanjen, Leyden, met den aankleven van dien, op genade en ongenade in onse handen, ende dat in 't korte te resolveren, sonder meer als drie dagen uytstelte nemen: ende soo uwe hertneckigheyt dese voorstelling verwerpt, sal ick, naer u veroveringe, al u Burgers door het scherpe Mes van Justitie laten passeer en: want soo onmogelijck als de Sterren aen den Hemel zijn te bereycken, soo onmogelijck is de Stad door Menschen handen te Ontsetten. Dus laet u hertneckigheyt geen oorsaeck van u bederf zijn.
Beraedt u by tijdts.
O vreesselijcke Brief, waer voor een yder schrickt!
Waer voor dat Hollandt schreyt, en schier in 't bloedt verstickt!
O dicht omringde Stadt! uw druck was licht te ramen
Doen dese Vader-beuls voor uwe Wallen quamen:
Die, als het ongediert, steedts zwieren over al,
En soecken 't laeuwe bloedt te tappen uyt u Wal.
Ja, hongeren na 't nat van Burgers bloed'ge tranen,
Om haer bloedtgierigh hert met lust daer in te banen.
Maer neen: soo lang dees arm aen 't lichaem is gevest,
En ons maer soberlijck den honger wordt gelest,
Soo sal hy nimmermeer, soo Godt onsspaert het leven,
Ons dwingen met geweldt, om Leyden op te geven,
Wy sullen noyt verstaen tot overgaen der Stadt,
Voor ons het zweet en bloedt doos 't swaert is afgemat.
Wat dunckt u Heeren dan, hoe lang het graen sal strecken?
Want sober uytgedeelt, sal soet en suur verwecken:
| |
| |
Dus tast in u gemoedt, terwijl men schrijven sal
Aen ons Groot mogent Vorst; op dat ons ongeval,
Met hulp van Godes handt, brengt wederom verblyen.
Vier maenden staen nu vast, en meerder mach 't niet lyen.
Soo staptmen merckelijck de bitt're doodt te moet.
O Haerlem! door uw val smaeckt Leyden soo een roet:
Dien dagh dat uwe Wal en Burgers neder vielen
Voor 't Spaens vervloeckte volck, dat alles gaet vernielen,
Betreuren wy nu noch: had nu d'Oranje-vaen
Tot Spaenjaerts spijt, ons vreught, op uwe Wal gestaen,
Wat aangename hulp waer dan voor ons geboren?
Maer die 't al hoeden wou, heeft nu het meest verloren.
Dan noch, soo dit besluyt ten besten ons geluckt,
Soo hoop ick den Tyran van ons sal zijn geruckt.
Gy Heeren, dit besluyt nu daed'lijck aen de Staten
De weet moet zijn gedaen, op dat sy niet en laten
Te naerderen de Stadt, en soeken met geweldt
Den onbetoomden Draeck te drijven uyt het Veldt.
Men prest de Brieven voort, op dat sy ook beginnen:
Men windt een groote strijdt, soo men dees tijdt magh winnen:
Een yder hoed' sijn Muur, en wacht op goet bescheyt,
En soo met hoop van troost, een blyen uytkomst beyt.
WAt lijdt mijn ingewant? wat kruypt'er door mijn leden?
Elck lidt dat klopt en beeft van boven tot beneden,
En 't bloedt bedroeft mijn ziel, soo dat mijn bange hart
Naer adem haeckt en treckt in 't midden van mijn smart.
| |
| |
Maer laes! een binnen-strijdt van 's avonds tot den morgen,
Houdt sich met eygen strijd in 't lichaem vast verborgen:
Hoe kom ick weer Ontset? wie helpt my uyt den druck?
Wie vecht 'er voor mijn krans, en stut mijn ongeluck?
Helaes! ons tegenweer dat magh heel weynigh baten.
Sy zijn te vast bepaelt, en willen niet verlaten
Het geen sy voor een proy besetten over al,
Maer soecken 't door haer list te vangen in den val.
Daer hoor ick Oorlogs-toon, dat sal my naerder komen;
Het ysselijck geklanck komt ruyssen door de hoornen:
Wat of het wesen sal? het schatert in mijn oor,
Ick beve voor de klanck, doch neygh my tot gehoor.
Carion met een Trompetter, Johan vander Does antwoordt op de Wal.
WAt is 't dat gy begeert?
Ick eysch van 's Konings wegen
De Stadt in mijner handt.
U eysch komt niet gelegen;
Wy geven Stadt noch Landt in Moordenaers gewelt.
Daer is gena voor u, soo ghy u reed'lijck stelt.
Gena! gelijck ghy 't Landt hier overal vereerden.
Om dat sy haer te streng met groot verraedt verweerden;
En soo ghy oock niet wilt, het jong-geboren Kint
Dat oock niet leven sal, indien men u verwint.
Eer dat men het, op hoop van u gena, sou geven,
So swaeyen wy het swaert tot 't eynde van ons leven:
Ja sullen, vol van moedt, soo lang u wederstaen:
Tot dat de laetste Man sijn leven is vergaen.
Dan doch, wy hebben hoop om uytkomst te verwachten;
Den Prince sal men haest hier binnen fien vernachten.
| |
| |
Wat uytkomst wacht ghy doch? sijn Leger is ter neêr
Geslagen en verwoest, haer macht en kan niet meer
Versamelen by een: haer Vaendels zijn gewonnen,
En 't meeste volck gevaên.
Dat hebt ghy, guyt, versonnen.
Wat meynt ghy dat wy hier voor logens zijn vervaert?
Ick weet des Princen macht is niet by een vergaert.
Ghy hel-hondt, voort van hier, gaet naer u moordenaren,
En seght den opper-beul met al sijn boose scharen,
Dat hier noch kruyt en loot voor hem ten besten is.
Vertreckt hier ook van daen, eer ick mijn gramschap slis.
Ach Burgers! dit gehoon dat sult ghy u beklagen.
Ick seg dat gy vertreckt, met u vervloeckte lagen;
Dat breeckt u namaels op.
Dit swaerdt dat eyscht door wraeck te kloven door u kop.
Ick segh dat ghy vertreckt: ick ra u nu ten besten;
Want soo ghy langer toest, soo sullen dese Vesten
U galg en doodt-kist zijn. Daerom siet wat ghy doet.
Blijft hardt, en stapt u doodt tot uwen hoon te moet.
Baldeus, Carion, Allonso, Sichem.
HOe wreeck ick dese spijt ten volles naer mijn wenshen?
Hoe sal dit gruw'lijck hoon door wraeck dees Stadt verslenschen?
Hoe sal ick met mijn swaerd door dese vlugge handt,
Den hoonder sneeuv'len doen, en worgen met de bandt.
Hoe derft gy boos gedrocht soo smadelijck hier spreken?
Daer ick u neb omringt, en ghy niet uyt kunt breken,
| |
| |
Of worst'len uyt mijn handt. O grouwelijck bestaen!
Maer dees gewette kling die sal het effen slaen.
Doch 't schijnt sy zijn bewust, hoe listig wy eens schriven,
Om soo de Wet en 't Landt de steek des doots te geven.
't Was onder goetheyts schijn, het geen wy riepen soet;
Ons Vorst dorst naer de Vreê; maer niet naer menschen bloet.
Ick sprack, siet wat gy doet, gy sult het u beklagen,
En schelt de Vorsten niet, maer wilt met hun verdragen,
En ondertast de saeck: doch 't antwoordt was, gy fielt,
Vertreck terstont van hier eer u mijn handt vernielt.
Verset u ongeval; want na verloop van weecken
Sult gy dit smaed'lijck hoon ten vollen konnen wreecken
Ick geef u volle macht: brouwt aenslagh en verraet,
En parst de ziel uyt 't lijf die u naer 't leven staet,
Soo sal men tot ons eer, om 't hooghste liedt te singen;
Het Ketters hardt gemoedt met d' Inquisici dwingen:
Soo wordt haer moedt gestut, en druck verteert haer Stadt;
Wy sullen haer in 't kort doen beven als een bladt.
Om naer 't gewenschte heyl in 't korte te geraecken,
Soo laet aen dese wegh een vaste Schansse maecken:
Want 'k hebbe hier verspiet, hoe dat'er vele liên
Van warmoes, kool, en graen, en wort'len zijn versien,
Al sluypend' by de nacht bekruypen sy de wegen,
En plucken al 't gewas van 't geen daer is gelegen:
Soo wordt de Stadt versien met nieu-gewasse fruyt;
't Schijnt dat het in 't gemeen gegeven is tot buyt,
Het welck ons schaed'lijk is: wy moeten daer op letten,
En stadigh in het Landt Soldaten neder setten,
| |
| |
Op dat daer niemandt meer sich selven soo verstout
Die ben by dagh of nacht meer op het Land onthoudt.
Wat dunckt a van het stuck?
't Is van u wel versonnen;
Ick wil dat aen de Schans sal daed lijck zijn begonnen,
Soo sal men met geweldt betoomen haren loop,
En brengen by het groen, geschut en loot te koop.
Gaet, voert ghy hier het volck. Ick sal u hier vertoeven.
Baldeus, Allonso, Sichem.
HEt maecken van dit werk sal Leyden so bedroeven.
Dat sy door grooten angst en soo een ongeval,
Niet weten sullen boe men ons noch keeren sal.
Ick sal hoe langhs hoe meer haer Wallen soo benaeuwen,
Dat sy haer vlees en bloet door honger sullen knaeuwen.
Ja, worden so verswackt, dat sy in hare noodt
Noch roepen sullen, geef de Stadt, of schaf ons broodt.
Daer komt den Krijgsheldt aen, die met sijn Mavors handen
Soo dapper heeft geklampt in 't rooven van de Landen;
Het schijnt voor's Konings eer loopt yder in de vlam,
En maeckt den Adeldom onsterffelijck van stam.
Baldeus, Carion, Allonso, Sichem, Soldaten.
SA! treedt in dese Schans, en strijdt als wreede gieren,
En dwingt u vyandt soo, dat hy in geen manieren
Kan komen op dit Landt. Loopt dapper op hun an,
Maeckt dat niet een van hun uw swaert ontkomen kan.
En tot verseeckering sult ghy dit gouverneeren;
Een bende sonder hooft en kan geen aen val keeren.
Ick voegme naer u wil, laet dit maer op my staen,
Ghy mooght naer uwe Tent gerustigh henen gaen.
| |
| |
Carion, Leydtse Burgers, Soldaten.
WAeckt op, ick hoor geluyt: het is hier slecht geschapen,
Op Mannen, in 't geweer, Op, wapen! wapen! wapen!
Sla doodt! sla doodt! sla doodt!
T'sa Burgers weert u nu, en laet de moet niet sacken.
O schandelijck gevecht! uyt ons gemaeckte bracken
Soo schandelijck verjaegt?
Sla doodt! wie in de Schans
Hem in de wapens houdt: verdient is dese krans:
Dees t' saem gerotte guits zijn t' harer schant gevlooden,
En laten in haer vlucht wel by de vijftigh dooden.
Nu is het vruchtb're Landt een roof voor alle man,
Een yder hael soo veel als hy maer dragen kan.
|
|
Auteursrechtvrij