"Vlaandren, o welig huis". Zooals Vlaamsche schrijvers hun land zien

[p. 51]

De IJzerstreek
door Cyriel Verschaeve

Het bloote, blakke land, waardoor de IJzer vloeit: eene uitgestrektheid die niets doet dan zich uitstrekken, wijd zijn en verte zijn.

Deze vlakte kent geen grenspalen. De heuvels van Fransch Vlaanderen en de duinen van de Noordzee rijzen over hare kimmen op! zij wijst er naar heen als naar 't vreemde, 't buiten haar liggende en haar dus niet rakende. Bergen zijn boeien, men noemt hun reien ketens; die kent zij niet en heeft dus niets dat haar bindt. Wijdheid, vrijheid! voor alles wat in haar leeft: menschen en dieren.

Waar de dieren vrij zijn is 't de mensch ook. 't Land der dieren is ook eerst echt het land der menschen. Schoone lente, waarop de dieren hun intocht doen in de wijde weiden! Dag en nacht, maanden na maanden, meer dan 't halve jaar, leven zij er in. Zij zijn 't volk der vlakte. Zij bevolken ze zoodanig dat er de menschen bij verdwijnen. Menschen zijn Meesters. Waar zij verdwijnen wordt de natuur weer moeder en 't land het huis des levens. De vrijheid des levens breidt zich over de velden uit samen met de eenzaamheid en overheerscht

[p. 52]

ook de hoven der menschen. Met haar breeduitgespannen daken in de weiden verloren, lijkt de hoeve een ark van Noë, op de verre vlakte aan 't drijven, huis der dieren en der menschen tegelijk.

Hier worden de dieren sterk en rustig, en de menschen, de mannen vooral, al schoone kracht en vrede. Wat is er vreedzamer dan echte kracht, wat belooft er meer duurzaamheid dan gezonde schoonheid, die alles van haar gezondheid alleen verwacht?

Dit land verwacht van niemand niets. Het haalt uit zichzelf zijn kleed van gras, bloemen en vruchten, en het weet dat alleen de arbeid van zijn zonen zijn aanschijn kan veranderen. Zijn vlakte kent geen driftopheffingen maar rust op zichzelve gevleid. Alles is hier op zichzelf aangewezen.

Hemel en vlakte! Niets daartusschen. Zij alleen hangen hier boven elkaar en nemen het tegen elkander op. Zij spreken elkander aan met hun gansche wijde grootheid. Wereldmacht hemel hangt boven wereldmacht aarde en kent geen andere betrekkingen dan cosmische. De IJzervlakte is het theater waarop alleen de hemel speelt.

Een machtig spel: de misten spreiden er zich eindeloos over uit als een pelder der aarde; de onweerswolken die er boven samentrekken lijken een mobilisatie van al 's hemels legers; de winden waaien er zoo breed over uit als rukte in hen de wijdheid zelve op; de winter heerscht er over, lang en donker als de dood; in de vriesnachten komt het Noorden 't land, als met duizende wolvenoogen begluren, als wou het de aarde en haar menschen al verslinden; de oude Edda spookt en Fenrir's oogen gloeien hier! Maar de lente schildert al wat zichtbaar ligt van kimme tot kimme met het blijdste groen der aarde en, in 't gouden blaaieren van millioenen Sinxenbloemen over de eindelooze weiden, straalt zonneminne over de aarde: haar stralen regenden hier talloos neer, als kussen van verliefden.

[p. 53]

De IJzer nabij Nieuwpoort.
Foto: Sergysels-Oblut.

Op de blakke vlakte wordt de treurnis melancholie, die geen palen kent, en de blijdschap een roes en een weelde, die met alle maten spot. Haar somberheid overspant alles, slechts een Ruysdael zou ze kunnen schilderen, en de gloed van haar weelde vlamt zoo machtig dat enkel Rubens met zijn gloriepalet hem zou kunnen weergeven.

De stroom wordt door de vlakte, die hij doorstroomt, verzwolgen. Op geen enkele plaats in heel zijn lengte levert hij een gezicht op, waarin hij het landschap beheerscht of zijn karakter bepaald. Hij deelt het lot van alles wat hier gaat en staat: het deelt in 't groote leven der vlakte mee en wordt er in opgenomen, ofwel het verliest zijn eigen leven en verdwijnt. De torens die hier op zichzelf willen gelden verzwinden in de ruimte; hun sierlijnen, spitsen, rijzigheid dienen hun tot niets, de verte vaagt alles uit. De vlakte stelt hun de wet: weest als ik of verdwijnt! Reus of niets! De zware torens uit de oude tijden staan en bestaan in de machtige uit-

[p. 54]

gestrektheid; op groote afstanden van elkaar geplant lijken zij stapsteenen van de ruimte, waarover de tijd met eeuwenschreden heenstapt. Zij ook gingen mee in de groote harmonie van vlakte, hemel en wolken, die zoo grootsch en zoo treurig hier ruischt: voorbij gaan!

Alles gaat hier voorbij, ook de vlakte zelf. Ze ligt niet stil, ook zij vloeit heen. Als men er zelf door wandelt, of door rijdt op de snelle moderne wagens dan kan men ze roerloos wanen en dood en ongroot. Maar ligt men, zooals zijzelf, in haar weiden gestrekt, dan begint heel de matelooze boezem één gedrijf te worden: de heele hemel met al zijn wolken sleept er zich over en er door, als een eenige stroom, de al-stroom op weg naar het doel van allen en alles... en de boezem beweegt mee, velden, weiden, lange boomenreien krijgen een richting en varen heen...

Wat zou een vloed zijn beteekenis nog houden in een land, dat van kimme tot kimme één gevloei geworden is? Een van de groote wereldstroomen zou het misschien met deze vlakte kunnen opnemen; doch de IJzer stroomt, vlak met het land, als een kleine blauwe ader in het vleesch, door de streek waaraan hij zijn naam geeft maar waarin hij verloren ligt. Slechts des winters, bij grooten watersnood, nadat de regenstormen dagen achtereen over de vlakte zwiepten, wordt hij zee en overwint de vlakte; uren en uren ver overstroomt hij de laagten. De schoone naam, dien de Chineezen aan hun grootsten stroom geven: ‘zoon der zee’, zou men hem willen geven uit eerbied voor zijn breede majesteit, maar nu kan men het toch ook niet: hij heeft zijn oevers verloren, hij is geen stroomende maar een strekkende uitgebreidheid; hij is geen stroom, hij is de vlakte zelf die zich met water vulde. Niet hij maar de vlakte heeft zich een vloed geschapen naar haar beeld en gelijkenis; zijzelf blijft de groote en alleenige meesteres van haarzelf. Ook in de winterstormen, onder den waterweedom en den grauwen rouwblik van den grooten hemel, be-

[p. 55]

paalt de vlakte zelf hoe zij winter, water en hemel ontvangt; zij blijft het vat van haar lot. 't Lotsvat is het lotsbeeld. Niet het lot maar het vat maakt het groot, zooals niet het drukkend wegen maar het forsche torschen den held maakt in zijn lot.

Voor zoo een grootsch natuurbeeld kan men niet nalaten de vraag te stellen: Wien wenscht dat land als bewoner en hoe wil het dat in hem geleefd wordt?

Als die vraag in den beschouwer opkomt schijnt de vlakte haar lijnen nog breeder uit te zetten en verhevigt zij nog feller haren vloed; zij wordt nog machtiger voor 't oog de breede vloed, de boezem en de baan voor een tocht harer waardig. En men valt stil voor 't eenig antwoord: groote vorm eischt grooten inhoud, zoo de baan zoo de reiziger!... En men voelt het: alleen een sterk volk, een machtig verleden, een groote droom kunnen hier den verwachten doortocht houden.

En dan doemen ze uit 't verleden op: de oude Moeren die Caesar tegenhouden, Keizer Carausius aan 't uitschouwen van den Kasselberg naar deze streek waaruit hij voortkwam, de Blauwvoeten, Isegrims en Kerels van Vlaanderen aan 't strijden, de zegepralende Gemeentelegers aan 't optrekken naar Pevelenberg tegen den Franschen Koning, de nog veel glorieuzer verslagenen onder Zannekin, aan 't nederstormen van Kasselberg, voortgezweept door hun liefde naar den openen dood!... Zij trekken al naar 't Zuiden om hun strooming naar 't Noorden te bewaren: naar zijn donkere grootheid streeft hun aard en hun vlakte: naar de zee en naar den dood.

Hun aard! De aard volgt de aarde. God zaait zijn zaden, máár in de aarde, die ze voedt en vormt. God maakt menschen, de landen volkeren. De grond, de bodem schept ook naar zijn gelijkenis.

Vervlakking is 't uitwendig beeld der vlakte, maar wijdheid is haar wezen, 't Beeld volgt het wezen. De vlakte strekt akker na akker onafzienbaar ver uit en

[p. 56]

St. Laureins. Boerekreek.
Foto: Jules Duprez.

[p. 57]

legt dan 't worstelen tegen die wijdheid op. Dit worstelen brengt geen bekrompenheid maar taaiheid voort en geen afstomping maar manhaftige volharding.

't Beploegen der aarde stelt in elk najaar de vlaktebewoners voor een reuzentaak: drie maanden achtereen ziet men den boerenzoon met zijn paarden heen en weer over de velden gaan, steeds maar heen en weer om ze stap voor stap te overmeesteren. Elke stap verder is een voor. De stappen verwijderen zich, de voren blijven.

Wat de wind in één machtdruk doet op 't zeeveld: diens heele onafzienbaarheid met golvingen overspannen, dat doet hier de taaie moed en de ontelbaarmaal herhaalde wilsdaad van den ploeger. De vlakte moge zich onbereikbaar ver uitstrekken, nog verder reikt de werkwil van haar bebouwer, De wind is winderig en wat hij ontelbaar opstuwde, zinkt na zijn doortocht tot niets weerom neer; doch wat de boer werkte blijft. De getrokken voren blijven getrokken en doen de vlakte den stempel dragen van zijn kracht. Blijvende voren zijn wachtende voren! Durende sporen van 't verleden zijn eischende panden van de toekomst. Want wachtende voren zullen ontvangende worden.

't Werk spreekt van den werker en is zijn beeld. Heel met voren doorploegd, heel met die heffingen van kracht overgolfd, een gebeitelde zee, is zijn vlakte. Dus ook zijn leven. Tot aan zijn levenseinder golven zijn dagen, al werkdagen en al krachtsporen, voort. Voren zijn opene monden der aarde en des levens. Met millioenen monden vraagt de geploegde vlakte de lente, haar toekomst. De al-kreet wordt altijd verhoord. Met ontelbare voren vraagt ook het leven van onzen vlakteman zijn toekomst. Die moet komen. Al wast de dood, zij moet lente zijn voor zulk een levensland.

Heerlijke Vlakte, God en de mensch hebben haar zichtbaar gevormd. Zij zegt: zwaar is 't hier te leven, maar, na zulk leven is 't schoon hier te sterven.