Woorden hebben hun betekenis

[p. 53]

6 Culturele betrekkingen tussen Nederland en Vlaanderen

‘Denigrerend en beledigend.’ Aldus kwalificeerde de toenmalige Vlaamse minister van Cultuur Patrick Dewael de wijze waarop Nederland omgaat met het gemeenschappelijke Nederlands-Vlaamse culturele erfgoed. In De Volkskrant van 22 augustus 1990 betoogde ik dat Nederland inderdaad wat goed te maken heeft bij de zuiderburen.

‘Men heeft in Nederland geen hoge pet op van de eigen cultuur,’ zei Annelien Kappeyne van de Coppello bij de behandeling van de nota over de internationale culturele betrekkingen op 18 juni 1979. Zij weet dat aan een soort minderwaardigheidscomplex. Ik geloof dat zij daarin gelijk had.

Het Erasmushuis in Djakarta - het Nederlands Cultureel Centrum daar - werd in april 1970 door onze ambassadeur geopend met een toespraak in het Engels. Zou het Maison Descartes in Algiers of de British Council in Nairobi ooit in een andere taal zijn geopend dan het Frans of Engels?

Wie hier beroemde buitenlanders onder handen neemt, krijgt van recensenten eerder de wind van voren dan sympathie. Nederlanders zijn geneigd tegen buitenlanders op te kijken.

Ons minderwaardigheidscomplex werd in de jaren zestig en zeventig versterkt door de invloed van nieuw links. Die stroming meende dat alle leefwijzen en dus alle culturen gelijkwaardig waren. Een ‘I'm OK, you're OK’-gevoel leidde tot een cultureel relativisme en dus tot een overdreven internationalisme. Elk natio-

[p. 54]

naal cultureel zelfbewustzijn moest toen optornen tegen een brei van wat werd gehouden voor ‘internationale solidariteit’.

Wij projecteren ons minderwaardigheidscomplex op de Vlamingen, op wie wij zeer ten onrechte neerkijken. De rij van vooraanstaande Vlaamse kunstenaars op elk terrein is te lang om op te sommen. In mijn recensie van Dirk Tanghes regie van Richard ii schreef ik dat de Vlamingen sinds het midden van de jaren tachtig bezig zijn met ‘een lange mars door onze theatrale instituties’ (in de Haagse Post van 17 februari 1990).

Via de brt hoort men vaak verzorgder Nederlands dan via Hilversum. ‘Duimspijkertje’ is ook een beter woord dan ‘punaise’. Het Nederlandse onderwijs geeft te weinig aandacht aan de eigen taal. De indirecte rede wordt nauwelijks nog begrepen. Ruud Lubbers geeft wat dat betreft een slecht voorbeeld want hij beheerst zijn taal maar matig.

Dat moet de Vlamingen een doorn in het oog zijn. Eeuwenlang hebben zij zich moeten verzetten tegen de Franse taal en cultuur. Daarbij zijn zij niet voor grof lichamelijk geweld opzij gegaan. Hun culturele zelfbewustzijn wortelt in de allereerste plaats in hun taal - die ook de onze is.

Wij doen daar nogal laconiek over. Dat is misplaatst, vooral nu de Europese grenzen steeds meer vervagen. Talen kunnen verdwijnen. Lille heette vroeger Rijssel. Nu zal het Nederlands zo snel niet ten onder gaan, maar toch moeten we ervoor knokken.

De bijeenkomst van het Algemeen Nederlands Congres in Brussel op 28 april 1990 was een dubbele misser. Ten eerste was onze cultuurminister Hedy d'Ancona daar afwezig. Ten tweede liet zij door een ambtenaar ontkennen dat er een cultuurgemeenschap zou bestaan tussen Nederland en Vlaanderen.

Men kan van mening verschillen over de betekenis van de woorden ‘cultuur’ en ‘cultuurgemeenschap’. De Vlaamse politieke cultuur is inderdaad verschillend van de Nederlandse. Maar Hedy d'Ancona bezigde het cultuurbegrip in enge zin, dat wil zeggen als aanduiding van kunstzinnige uitingen en hoe daarmee wordt omgegaan. In die zin hebben de Nederlandse en Vlaamse culturen juist meer wat hen bindt dan wat hen scheidt.

Belangrijker is echter dat onze minister de Vlamingen op de ziel

[p. 55]

heeft getrapt. De reacties waren er dan ook naar. De Gazet van Antwerpen had het over ‘een klein-Hollandse mentaliteit’. Elders werd geschreven over onze ‘kleinburgerlijke kruideniersarrogantie’. De minister-president van de Vlaamse deelregering Geens laakte de ‘negatieve houding’ van de Nederlandse regering ten aanzien van ‘een gezamenlijke cultuurgemeenschap’. En op 1 augustus liet de Vlaamse minister van Cultuur weten dat het Nederlandse ministerie van Cultuur zijn Vlaamse tegenhanger ‘denigrerend en beledigend’ behandelt.

Het zit de Vlamingen kennelijk hoog. Nu hoeft men niet zo ver te gaan als onze minister-president, die op een bijeenkomst van het Algemeen Nederlands Verbond over Brussel heeft gesproken als over de hoofdstad der Nederlanden (dat was meer iets voor de Bourgondiër Van Agt). Maar Ruud Lubbers heeft ook gezegd, in de Eerste Kamer op 20 februari 1990: ‘Het is natuurlijk waar dat de Nederlandse cultuur en taal niet samenvallen met de Nederlandse grenzen’. Dat is juist en staat haaks op de beweringen van Hedy d'Ancona.

Deze laatste minister kan het weer goed maken. Op 18 juni 1979 vroeg de huidige Kamervoorzitter Wim Deetman in een motie om een Nederlands cultureel huis in Brussel, waarmee nog voor het einde van dat jaar een begin moest worden gemaakt. Op 4 februari 1981 heb ik dat pleidooi in de Tweede Kamer gesteund. Het vermoeide antwoord van cda-staatssecretaris Durk van der Mei leek bedoeld om iedere cultuurminnaar te ontmoedigen en sindsdien is er dan ook niets gedaan. Op 23 mei 1981 werd het Vlaams Cultureel Centrum in de Brakke Grond te Amsterdam geopend. Wanneer komt het Nederlands Cultureel Centrum in Brussel? Een cultuur die leeft, moet betalen voor haar toekomst.