Overmoed en onverstand. Beschouwingen over politiek

[p. 233]

Tweede brief van Job Cohen

Amsterdam, 11 maart 2008

Beste Frits,

Dank voor je tweede brief, waarin weer een groot aantal thema's wordt aangestipt. Op sommige zal ik hieronder ingaan. Ik begin met je suggestie dat er in Amsterdam onvoldoende grenzen worden gesteld en onvoldoende repressief wordt opgetreden tegen criminaliteit en overlast. Nu, dat is niet zo. Ik volg graag het adagium van jouw partijgenoot en oud-raadslid Ferry Houterman, die eens zei: in Amsterdam kan veel, maar niet alles. Juist op dit punt gebeurt er veel in Amsterdam - met steun van de voltallige gemeenteraad, inclusief jouw vvd. De programma's op het gebied van veiligheid die onder mijn verantwoordelijkheid zijn ontwikkeld, besteden veel aandacht aan de harde kern criminele jongeren. Dat zijn jongeren die vaker per jaar criminele feiten plegen. Daar zitten de nodige jongeren van Marokkaanse afkomst bij, maar niet uitsluitend. Maar dat wist je natuurlijk wel. Daarnaast is in Amsterdam een veelheid aan (preventieve en repressieve) instrumenten ingezet om criminaliteit en overlast tegen te gaan: cameratoezicht in verschillende wijken, preventief fouilleren op wapens, verwijderingsbevelen bij drugsoverlast, inzet van de inmiddels bekende straatcoaches, die de jeugdoverlast aanpakken door jongeren op straat op hun gedrag aan te spreken, en vervolgens via huisbezoek ook hun ouders. Een eerste evaluatie van al deze instrumenten wijst uit dat ze overwegend effectief zijn: overal waar ze zijn ingezet, is er een daling van de criminaliteit en de overlast geregistreerd en ook zijn de resultaten in termen van objectieve en subjectieve veiligheid positief. Dat de

[p. 234]

problemen zich door de inzet van deze maatregelen soms naar andere gebieden in de stad verplaatsen, constateren we in de driehoek (bestaande uit burgemeester, hoofdofficier van justitie en hoofdcommissaris van politie), die daar continu alert op is. Ook wordt het steeds duidelijker dat zelfs een optimum aan veiligheidsmaatregelen geen sociale problematiek kan oplossen. Voor dat laatste is nodig dat ook onze scholen, ons zorgnetwerk en onze arbeidsmarkt goed functioneren - ook daar spant de stad zich voor in.

Ik sprak net over de aanpak van de criminele en/of overlast gevende jeugd. Sinds de driehoek daar, betrekkelijk snel na mijn aantreden als burgemeester, een forse aanpak op heeft gezet, is de omvang van de groep die vaker per jaar misdrijven pleegt, gedaald van ruim 1500 in 2003 tot ruim 600 in 2006. Jaarlijks worden ongeveer 2700 Amsterdamse jongeren die een delict plegen in een voor hen passend traject geplaatst. Dat kan variëren van een relatief eenvoudige halt-afdoening voor first-offenders tot een uitgebreid programma voor jongeren die terugkeren uit detentie. Ja, en helaas blijkt uit recent, door ons zelf geëntameerd onderzoek dat bijna de helft van de jongeren na verloop van tijd recidiveert. Wat moeten we hieruit concluderen? Dan maar geen trajecten? Dat lijkt mij te gemakkelijk. We hebben de resultaten aan deskundigen voorgelegd en die zeggen allemaal ongeveer hetzelfde: er is de grootste kans op succes als straf en trajecten met elkaar worden gecombineerd. Dit impliceert dat er binnen het strafrecht vroegtijdig, snel en consequent wordt ingegrepen. Dat is nog lang niet het geval. Daarom heeft Amsterdam een beroep gedaan op het kabinet, dat vorige week in Amsterdam was, om ons hierbij een handreiking te doen. Overigens is het een illusie te denken dat de overheid al deze jongens op het goede pad kan houden. De maakbaarheid (door de overheid) van de criminele medemens moet niet worden overschat - jij zult dat als liberaal wel onderschrijven. Je komt in je tweede brief terug op Marcouch en diens suggestie om criminele vreemdelingen met een verblijfsvergunning het land uit te zetten. Daarop heb ik enkele

[p. 235]

weken geleden al gereageerd in de gemeenteraad; ik herhaal die reactie hier. De huidige Vreemdelingenwet (mooie wet, toch!) geeft daartoe al de mogelijkheid, waarbij de ernst van het strafbare feit wordt afgewogen tegen de lengte van het verblijf in Nederland. Ik heb begrepen dat de Tweede Kamer zich binnenkort buigt over de uitvoeringspraktijk van de ind.

Dan het zogenoemde handenschuddenincident, zoals jij dat bestempelt. Dit incident is ontstaan naar aanleiding van een vraag van de cda-fractie in de gemeenteraad over een artikel in het magazine M van het nrc Handelsblad, waarin melding is gemaakt van een straatcoach in dienst van de gemeente Amsterdam die vanwege zijn geloof vrouwen geen handen mag geven. Op zichzelf, zo heb ik gezegd, is de norm natuurlijk volstrekt duidelijk, en die is dat wij elkaar in Nederland de hand geven. Maar waar gaat het dan om? Behoort die norm tot de kernwaarden en -normen in ons land, of gaat het om de achterliggende norm dat je elkaar met respect bejegent als je elkaar tegenkomt? Als ik kijk naar de reacties die ik daarover heb gekregen, dan zijn die van tweeërlei aard: mensen die het met me eens zijn en blij zijn dat ik het onderlinge respect vooropstel, en mensen die vinden dat ik door het sanctioneren van de weigering om een hand te geven de gelijkheid en gelijkwaardigheid van vrouwen in Nederland in het geding breng. Dit laatste is niet aan de orde - de gelijkwaardigheid van de vrouw aan de man is zonder twijfel een van de kernwaarden van de Nederlandse samenleving geworden. Maar daarnaast kent onze grondwet óók de vrijheid van godsdienst. En dan zie je vanzelf het juridische dilemma waarvoor de overheid zich geplaatst ziet, een dilemma dat in onze grondwet zit opgesloten, dat vaker is opgedoken en waar we alleen met een zekere pragmatiek uit kunnen komen. In mijn vorige brief had ik het met een verwijzing naar Tzvetan Todorov over de rol van de overheid in een plurale samenleving (wat Nederland, en zeker Amsterdam met zijn 174 nationaliteiten, bij uitstek is), en ik schreef dat die naast de veiligheid, vooral het bewaken van de pluraliteit van de samenleving is, en het garanderen van de vrijheid van ieder

[p. 236]

individu. Bovendien geldt, sinds wij scheiding van kerk en staat hebben, het principe van de neutraliteit van de overheid. Dat betekent dat de overheid geen enkele religie of levensbeschouwing mag voortrekken, onder of boven de ander mag stellen of daarover een voorkeur of afkeur mag uitspreken en dat de overheid de grondrechten van iedereen in gelijke mate beschermt - uiteraard binnen de grenzen van onze wet. Nu weten jij en ik dat een strikte neutraliteit van de staat in Nederland ten aanzien van godsdiensten en levensbeschouwingen nooit heeft bestaan. Maar dat moet wel het streven zijn, omdat het tegelijkertijd de beste garantie is voor de gelijkheid van alle inwoners. Dat draagt weer bij aan een klimaat van tolerantie en vrijheid, dat eenieder voldoende ruimte geeft om de eigen sociale en culturele normen te beleven. Keren we terug naar de straatcoach die vrouwen vanwege zijn geloof geen handen schudt, dan moeten we concluderen dat hij zich aan de wetten en regels van ons land dient te houden en op geen enkele manier mag discrimineren. Tegelijkertijd behoudt hij een zekere vrijheid van handelen als het gaat om het beleven van zijn (godsdienstige) identiteit. Ik wijs in dit verband op uitspraken van de Commissie Gelijke Behandeling (cgb), waaruit blijkt dat de overheid zich mogelijk schuldig maakt aan (indirect) onderscheid als ze een ambtenaar verplicht tot handen schudden, terwijl er een ander respectvol alternatief voorhanden is. Dat behoeft de overheid niet te beperken in het uitdragen van kernprincipes van de Nederlandse samenleving zoals tolerantie, vrijheid van eenieder en de gelijkheid van man en vrouw als de norm in Nederland - en mensen erop aan te spreken als zij zich hier niet aan houden.

Dat brengt mij bij enige passages in je brief waar wij fundamenteel van mening verschillen. In de eerste plaats is dat de passage waarin je schrijft dat je in tegenstelling tot Ruud Lubbers meent dat het proces van verzuiling de emancipatie van de katholieken in Nederland heeft vertraagd ‘omdat zij de aanpassing van veel katholieken aan het algemeen geldende opinieklimaat in Nederland juist op de lange baan heeft gescho-

[p. 237]

ven’. Maar in het verzuilde Nederland wás er juist géén algemeen opinieklimaat, maar een zeer pluriform - de emancipatiestrijd van de katholieken (en andere groepen vóór en ná hen) was juist gericht op de algemene erkenning daarvan en daarmee op de erkenning dat men als katholiek een volwaardige Nederlander kon zijn. Dan zeg jij je aangesproken te voelen door de recente uitspraken van Wouter Bos, waarin hij zegt: ‘Geen emancipatie zonder polarisatie. De emancipatie van de arbeider, de vrouw en de homoseksueel is alleen gelukt door strijd, door confrontatie.’ Eerlijk gezegd begrijp ik jou hier niet en heb ik een kanttekening bij de stelling van Wouter Bos. Van jou begrijp ik niet hoe je het hiermee eens kunt zijn, terwijl je tegelijkertijd bezwaar maakt tegen de katholieke zuil die nu juist hét strijdmiddel in de katholieke emancipatie was, zoals de socialistische zuil hét strijdmiddel was voor de emancipatie van de rode familie. En mijn kanttekening bij de stelling van Bos is dat in zijn voorbeelden (arbeiders, vrouwen, homo's) de confrontatie werd gezocht door een deel van de samenleving met de gevestigde orde (werkgevers, mannen, hetero's), terwijl het nu omgekeerd is: een deel van de gevestigde orde, verzameld in politieke partijen die in het parlement zitten, zoekt de confrontatie met een deel van de samenleving (de zich niet snel genoeg emanciperende delen van de moslim-migranten), terwijl dat deel misschien helemaal niet op die confrontatie uit is. Dat deel (laten we zeggen de hardwerkende Nederlanders van Mark Rutte) wil alleen maar een goed en rustig leven in het welvarende Nederland.

Tot slot iets over de waardering voor Joop den Uyl. Den Uyl is een man die al tijdens zijn leven diepe emoties bij mensen wist los te maken. Men had een hekel aan hem of men adoreerde hem - een tussenweg was er meestal niet. De vraag is dan waarom dat zo was en nog is. Mijn antwoord is: omdat hij een man was die visie had, die voor iets stond en daarvoor ging. Een man die veel te vertellen had en, overigens net als jij, intelligente boeken schreef. Ik weet dat je altijd nogal wegwerpend doet over intellectuelen in de politiek. Maar zelf hoor je on-

[p. 238]

miskenbaar tot die categorie. Natuurlijk zijn niet alle intellectuelen goede politici, maar het gemak waarmee intellectuelen wel worden neergezet als lieden die alleen al daarom niets van de samenleving begrijpen, verbaast me keer op keer. Ik verbaasde me ook over je opvatting over de ‘vision thing’ tijdens je debat met Wouter Bos, waarin je zei dat jij nooit om visie gaf, maar alleen maar afging op wat je zag. Met alle respect, maar wat je ziet, wordt toch onvermijdelijk gekleurd door je opvattingen? Je schrijft in je brief dat Den Uyl mislukt is als politicus en premier. Waarom doe je dat steeds? Is het je bedoeling via het oproepen van een macaber en ongenuanceerd beeld van het kabinet-Den Uyl ‘de mensen in het land’ te waarschuwen voor het ‘potverteren van links’? Over de vraag of het kabinet-Den Uyl mislukt is, kun je verschillend denken. Zijn tijdgenoten dachten van niet - zie de enorme verkiezingsoverwinning van de PvdA in 1977. En je kunt zeggen wat je wilt, maar op drie defining moments tijdens zijn premierschap stónd hij er: bij de oliecrisis, de Lockheed-affaire rond prins Bernhard en de Molukse gijzelingen en treinkapingen. Het premierschap mag dan niet zo moeilijk zijn - je moet je wel gelukkig prijzen dat het aan je voorbijgegaan is! -, op zulke momenten komt het erop aan.

Tot de volgende keer,

Job Cohen