Overmoed en onverstand. Beschouwingen over politiek

[p. 171]

Debat met Tariq Ramadan

Gisteren was het zeven jaar geleden dat drieduizend onschuldige burgers van New York slachtoffer werden van een terroristische aanslag. Veel van hen verbrandden levend. De aanslagplegers waren allen moslim. Waarom deden zij dat? Zij werden nagevolgd door anderen in Londen, Bali en Madrid. Het zou absurd zijn te zeggen dat alle moslims terroristen zijn. Maar de meeste terroristen zijn tegenwoordig wel moslim. Waarom is dat zo? Over die vraag is veel gedebatteerd. Om haar te beantwoorden moeten we teruggaan in de geschiedenis.

Het Christendom begon als een godsdienst van het proletariaat. Het duurde een paar eeuwen voor het de staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk werd. De Islam begon als een godsdienst van veroveraars. Binnen enkele decennia na de stichting ervan zwaaide zij de scepter over een enorm deel van de wereld, van Cordoba in het westen tot Isfahan in het oosten. De twee eerste kalifaten stelden alles wat Europa toen te bieden had in de schaduw. De wereld van de Islam was rijk en machtig.

Dat is tegenwoordig niet meer zo. Hoewel sommige islamitische landen zwemmen in de oliedollars, is de regio onderontwikkeld. De meeste regeringen zijn er dictaturen. Mijn opponent Tariq Ramadan wordt de toegang ontzegd tot Egypte - waar zijn familie vandaan komt - en Saudi-Arabië. Vergeleken met veel landen in Azië is de islamitische wereld in verval, terwijl zij ooit de vooruitgang diende. Na de dood van Averroës in 1196 is er geen intellectuele prestatie meer geleverd. Wat is er gebeurd?

[p. 172]

Het lijkt me dat er twee denkrichtingen zijn in de islamitische wereld. Volgens de ene is de oorzaak van het verval dat de regeringen de juiste leer van de zuivere Islam niet meer volgen. Vandaar de kritische houding van Osama bin Laden tegen het Saudische regime. De andere denkrichting zoekt de verklaring bij het Westen. Sommigen zien die in het kolonialisme. Dat is evidente onzin, aangezien Turkije de belangrijkste koloniserende macht in het Midden-Oosten was. Het Westen kwam pas later. Dan zijn er degenen die denken dat het Westen de islamitische samenlevingen heeft beroofd van wat hun rechtens toekwam, wat leidde tot wrok.

Nu is wrok een krachtige factor in de politiek. Volgens sommige historici was wrok een belangrijk element in de geestesgesteldheid van de nationaalsocialisten. Ik denk dat het een aannemelijke verklaring biedt voor het moslimterrorisme, van Mohammed Atta op 11 september tot Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh.

Zelf heb ik een andere analyse van het islamitische verval. Ik denk dat het veel te maken heeft met de beëindiging van de ijtihad, van de mogelijkheid voor religieuze geleerden om theologische kwesties in het openbaar te bespreken, waarna de toehoorders erover stemden. IJtihad werd al vroeg verboden. Waar discussie niet is toegestaan, ontstaat verstarring. De islamitische dogmatiek werd rigide en deze starheid verspreidde zich over andere delen van de samenleving. Bedenk dat de Islam een alomvattende religie is. Atatürk zei iets soortgelijks toen hij het verval van het Ottomaanse rijk toeschreef aan de vermenging van politiek en religie, die de moslimwereld had verlamd.

Nu wil ik dieper ingaan op enkele zaken waarover ik graag de duidelijke mening van Tariq Ramadan zou vernemen.

Hij heeft zelf gezegd: ‘Je moet je manier van spreken afstemmen op het oor dat luistert.’¹ Met andere woorden: als je spreekt voor een islamitisch gehoor kun je scherp zijn tegen het Westen; voor een westers gehoor moet je je toon matigen. Dit heeft Ramadan de beschuldiging bezorgd dat hij praat met

1 Tariq Ramadan Cassette, ‘Le renouveau islamique’, qa 23, Éditions Tawhid, Parijs, geciteerd in Caroline Fourest, Brother Tariq (Encounter Books, 2008), p. 228.

[p. 173]

dubbele tong. Ik hoop dat hij deze aantijgingen tot zwijgen brengt door ons het volle profijt te schenken van zijn onverbloemde opvattingen, zonder mitsen en maren.

Ramadan strijdt voor het recht van Franse meisjes om de hoofddoek op school te dragen. Maar strijdt hij ook voor het recht om de hoofddoek niet te dragen? Nee, want het dragen van de hoofddoek is een plicht, hoewel niemand ertoe gedwongen kan worden. ‘De hoofddoek is een daad van geloof.’² Maar dat is precies wat er gebeurt in de voorsteden van Parijs, waar meisjes die de hoofddoek niet dragen gewelddadig bejegend worden. Vandaar de beweging Ni Putes Ni Soumises (‘Hoeren noch onderworpenen’). Steunt Ramadan deze beweging?

Vrouwen mogen geen aandacht trekken door hun uiterlijk, zegt Ramadan. ‘Als je over straat loopt, moet je je ogen strak gericht houden op het plaveisel.’³ Een vrouw moet haar man gehoorzamen, zolang hij God gehoorzaamt. Zij mag werken, maar niet in elke baan. Vrouwen moeten zich gedragen overeenkomstig hun natuurlijke geneigdheid.⁴ Is dit niet een tamelijk patriarchale kijk op de samenleving? Denkt Ramadan echt zo?

En dan was er het fameuze debat met Sarkozy op de Franse televisie, waarbij Ramadan weigerde het stenigen van overspelige vrouwen onvoorwaardelijk te veroordelen, maar in plaats daarvan vroeg om een opschorting. Waarom?

Een absolute veroordeling zou moslimhervormers steun hebben kunnen geven. Moeten moslims in Europa nog steeds in debat over het stenigen van overspelige vrouwen? Dat zou me verbazen. Er is één land dat Ramadans goedkeuring wegdraagt en dat is Iran: ‘Iran is zonder twijfel een van de moslimlanden die de afgelopen twintig jaar het meest hebben gedaan aan de bevordering van de vrouwenrechten.’⁵ Ik vraag het me af.

In het Nederlandse integratiedebat raken drie kwesties een open zenuw: de Holocaust, homoseksualiteit en afvalligheid.

In het najaar van 2005 sloot Ramadan zich aan bij een Engelse werkgroep, Preventing Extremism Together. Dat was niet

2 Tariq Ramadan Cassette, ‘La femme musulmane. Realités et espoirs’, part 1, qa 19, Éditions Tawhid, Parijs, geciteerd in Fourest, p. 141.

3 Tariq Ramadan Cassette, ‘L'homme musulman aujourd'hui’, geciteerd in Fourest, p. 163.

4 Geciteerd in Fourest, p. 150.

5 Tariq Ramadan, ‘Peut-on vivire avec l'Islam’, Éditions Favre, Lausanne, geciteerd in Fourest p. 152.

[p. 174]

lang na de terreuraanslagen in Londen van 7 en 21 juli. Het eerste voorstel van die werkgroep was de herdenking van de Holocaust af te schaffen, omdat die ‘kwetsend voor moslims’⁶ was. Dit begrijp ik niet. Waarom zou de herdenking van de genocide op zes miljoen onschuldige joden - onder wie meer dan honderdduizend uit Nederland - kwetsend zijn voor moslims? Ramadan moet beseffen dat een dergelijke opvatting buitengewoon kwetsend is voor veel Nederlandse mannen en vrouwen.

Iets soortgelijks geldt voor homoseksuelen. ‘Het verbod is ondubbelzinnig: homoseksualiteit is niet iets wat de Islam toestaat,’ zegt Ramadan. En homoseksueel gedrag is ‘een teken van ziekte, stoornis en onevenwichtigheid’⁷. Wat moeten homoseksuelen in islamitische samenlevingen hiervan denken? Of gaat Ramadan ons vertellen dat die er niet zijn?

Dan de afvalligheid. De vrijheid van godsdienst ligt aan de basis van Nederland. Omwille van het recht om het katholicisme te vervangen door het protestantisme zijn de Nederlanders in de zestiende eeuw in opstand gekomen tegen hun Spaanse overheersers. Nu beveelt de Islam de dood voor een moslim die zijn godsdienst inruilt voor een andere. Nasr Abu Zaid werd gedwongen van zijn vrouw te scheiden. Zijn opvattingen werden niet geaccepteerd door de theologen van de Al Azhar-universiteit in Caïro. Dat maakte hem tot een afvallige die niet gehuwd kon blijven met een moslimvrouw. Hij doceert nu in Leiden. Hoe denkt Ramadan hierover? Hij schrijft: ‘Verander uw ziel en uw geweten, maar beledig niet degenen die u achterlaat en berokken hun geen schade.’⁸ Wat betekent dat? Dat je niet mag praten over je geweten?

Er zijn verschillende opvattingen over de globalisering. Ik zie haar als een positieve kracht. Ramadan niet. Hij denkt dat de economie ‘een wereldwijde vorm van kolonialisme’ is geworden. En hij legt een verband tussen economisch imperialisme en de verbreiding van de mensenrechten. Hij zegt: ‘Mensenrechten zijn het voorwendsel voor een economisch beleid dat niet als zodanig gepresenteerd kan worden.’⁹ De we-

6 Toby Helm, The Daily Telegraph, 12 september 2005.

7 Tariq Ramadan, ‘La conception islamique de la sexualité’ op www.vert-islam.com en ‘Peut-on vivre avec l'Islam’, geciteerd in Fourest, p. 158-159.

8 ‘Le Monde des Débats’, 2 januari 2002; geciteerd in Fourest, p. 124.

9 Tariq Ramadan Cassette, ‘Rapports Nord Sud’, Éditions Tawhid, Parijs.

[p. 175]

reld heeft behoefte aan een alternatief economisch model, en Ramadan ziet dat in Soedan. Het lijkt me dat Ramadan economische zelfvoorziening (selfreliance) wil. Dat is geen recept voor ontwikkeling. Kijk maar naar Birma en Noord-Korea. Aan de andere kant hebben China en India veel baat bij globalisering. Is Ramadan door hun opkomst van gedachten veranderd?

Ten slotte wil ik de kwestie van de rede ter sprake brengen. Het rationalisme van een kritische geest vindt Ramadan afschuwelijk. Hij denkt dat het een typisch westers extremisme is.¹⁰ Dat soort rede eindigt met de permissiviteit die kenmerkend is voor het morele verval van het Westen, zegt hij. Het geloof is een gesluierde schat tot de dag waarop de rede het zegel verbreekt en onze zieke harten geneest. Voor Ramadan staat de rede gelijk aan het geloof. Daarom doet hij een openlijke aanval op het ‘liberale reformisme’ dat gebaseerd is op de rede en dat progressief is. Liberale hervorming symboliseert voor hem onderwerping aan de westerse kolonisator, terwijl de salafistische hervorming opnieuw een moslimwereld zal vestigen die sterk is en zegeviert.¹¹

Net als Huntington denkt Ramadan dat er zich in de toekomst confrontaties zullen voordoen tussen beschavingen. Een van zijn boeken heet Islam, le face à face des civilisations. Wat hij voorstelt, is de globalisering van de Islam. Hoe ziet die geglobaliseerde Islam eruit?

Die wereld discrimineert vrouwen die alleen mogen werken in vrouwelijke beroepen en hun man moeten gehoorzamen. Homoseksualiteit wordt onderdrukt of bestraft. Gemengde huwelijken zijn verboden. Joden zijn paria's. Literatuur wordt selectief gelezen, en de gemeenschap is betrokken bij de selectieprocedure.¹² Er wordt gestreden tegen feminisme, secularisme en integratie. Het concept ‘bijdragen’ vervangt ‘integratie’. Moslims moeten in de samenleving een actieve rol spelen ‘op alle gebieden waar zij meer Islam kunnen bewerkstelligen’¹³. Zo worden zij ‘een ethische meerderheid’.

Dit propageert de Moslim Broederschap. Dat is niet verras-

10 Geciteerd in Fourest, p. 136.

11 Tariq Ramadan, ‘Les musulmans d'Occident et l'avenir de l'Islam’, Éditions Gasset, Parijs, p. 55-56. Geciteerd in Fourest, p. 114.

12 Tariq Ramadan Cassette, ‘Pour une culture islamique alternative’, op www.vert-islam.com; geciteerd in Fourest, p. 172-173.

13 Tariq Ramadan Cassette, ‘Islam et Laicité’, qa 18, Éditions Tawhid, Parijs; geciteerd in Fourest, p. 186.

[p. 176]

send, aangezien Ramadans grootvader die beweging begonnen is en zijn vader, oom en broer er een belangrijke rol in hebben gespeeld.

Het minste wat kan worden gezegd over deze mogelijke toekomst is dat zij voor de gemiddelde Nederlander weerzinwekkend zou zijn en, naar ik hoop, ook voor de vele moslims in Nederland.