Overmoed en onverstand. Beschouwingen over politiek

[p. 126]

De uitbreiding van de NAVO

Op 4 maart 1997 had een debat plaats in de Tweede Kamer over de uitbreiding van de navo met Polen, Tsjechië en Hongarije. Dat debat was geprovoceerd door een artikel van mijn hand dat op 8 februari in de Volkskrant had gestaan. De conclusie daarvan was: ‘Een kosten-batenanalyse van de navo-uitbreiding is zwaar negatief (...) Niet doen.’

Destijds bood Rusland een aanblik als had het de Tweede Wereldoorlog verloren. Het Rode Leger lag aan het infuus. Er was geen enkele militaire noodzaak. Waarom dan toch die uitbreiding? Omdat Bill Clinton op zoek naar de ethnic vote in een verkiezingstoespraak te Denver de Polen, Tsjechen en Hongaren die uitbreiding in het vooruitzicht had gesteld. Daarmee was de geest uit de fles. En die is er nog niet in weergekeerd.

De protesten van Rusland tegen die uitbreiding waren niet van de lucht. De toelating van Rusland tot de Raad van Europa als fopspeen heeft niet mogen baten. Op zichzelf was die toelating natuurlijk onverstandig. De Raad van Europa gaat voornamelijk over mensenrechten, niet bepaald Ruslands sterkste punt. Beide ontwikkelingen waren verkeerd: two wrongs don't make a right.

In het Kamerdebat zei ik dat uitbreiding van de Europese Unie met Polen, Tsjechië en Hongarije een betere manier was om aan de rechtvaardige verlangens naar veiligheid van die staten tegemoet te komen. Dat was de koninklijke weg, meende ik. Maar de meerderheid van de Kamer was dat niet met mij eens.

De geschiedenis herhaalt zich, behalve dat Polen, Hongarije en Tsjechië nu lid zijn van de eu. Het gaat nu om Oekraïne en

[p. 127]

Georgië. Zij willen lid worden van de navo, hoewel men in Kiev daar intern verdeeld over is.

De oorsprong van Rusland ligt in Oekraïne. Dat land gaat de Russen dus ter harte. Verder is ongeveer eenderde van het militaire materieel dat Rusland aanschaft afkomstig van Oekraïense fabrieken. Geen wonder dat Poetin onlangs in Boekarest zei: ‘De aanwezigheid van een sterk militair blok bij onze grenzen zou in Rusland beschouwd worden als een rechtstreekse bedreiging van de veiligheid van ons land.’

Wat is de essentie van de zaak? De Europese Unie en Rusland hebben elkaar nodig. Rusland heeft Europese investeringen en techniek hard nodig want veel van zijn industrie is uitgewoond. Wij daarentegen hebben Russisch aardgas nodig. Nu krijgen wij een kwart van ons gas uit Rusland. Dat aandeel kan niet anders dan stijgen.

Daarnaast hebben wij Rusland nodig ter zake van de ontwapeningsverdragen (één daarvan heeft Moskou al opgezegd), de export van nucleair materiaal, Iran, Bosnië, Kosovo.

De complementariteit van onze wederzijdse behoeften maken goede en stabiele betrekkingen wenselijk. Dus wat betreft Oekraïens lidmaatschap van de navo: niet doen.

Georgië worstelt met twee dissidente provinciën: Abchazië aan de kust van de Zwarte Zee en Zuid-Ossetië onder aan de Kaukasus. De Russische politiek ten aanzien van die provinciën is er een van ‘managed instablility’. De heetgebakerde president van Georgië, Saakasjvili, heeft de verhouding van zijn land met Rusland op scherp gezet. Art. 5 van het navo-verdrag zegt onderlinge bijstand toe in geval van een aanval. Moet de navo garant staan voor de veiligheid van Georgië? Ook hier weer: niet doen.

Overigens is Georgië en Oekraïne in Boekarest wel lidmaatschap van de navo te eniger tijd in het vooruitzicht gesteld. Secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer zei daarover: het is een kwestie niet van of maar van wanneer. Zo begint het glijden en reken maar dat de Amerikanen hierop terug zullen komen.

In Boekarest zei president Bush (volgens J.L. Heldring op

[p. 128]

10 april in nrc Handelsblad): ‘De navo is niet meer een statisch bondgenootschap, gefocust op de verdediging van Europa tegen een invasie van sovjettanks. Zij is nu een expeditionaire alliantie, die haar strijdkrachten over de hele wereld uitzendt om voor miljoenen een toekomst van vrijheid en vrede te verzekeren.’ Zoals in Irak?

Vroeger werd wel gezegd: ‘Out of area’ - dat wil zeggen het navo-verdragsgebied - ‘or out of business’. Wij zijn nu verwikkeld in een uitzichtloze strijd in Afghanistan. Maar de navo mag natuurlijk niet verworden tot een instrument ter uitvoering van de fantasieën van een Amerikaanse president. Hier past een duidelijke afwijzing. Maar die kunnen wij van Jaap de Hoop Scheffer niet verwachten.

Vrijwel elke lidstaat van de eu houdt er een eigen Moskoubeleid op na. Niet iedere lidstaat zal een kritische maar zakelijke afstandelijkheid willen betrachten. Toch is die houding de beste.