Onverwerkt verleden

[p. 130]

11
Praha

Dit artikel verscheen in het studentenblad Forum Academiale van 27 oktober 1956.

Zo nu en dan ontmoet men nog mensen die denken dat het IJzeren Gordijn niet in werkelijkheid bestaat, maar slechts een metafoor voor strenge douanecontrole is. Indien ze met mij van Neurenberg naar Praag hadden gereisd, op weg naar het vierde congres van de International Union of Students, zouden ze wel van mening zijn veranderd. Het IJzeren Gordijn is namelijk uitermate reëel: het bestaat uit een strook niemandsland, een barrière van prikkeldraad die over de heuvels aan beide kanten van de spoorbaan vermoedelijk van de Zwarte tot aan de Poolzee loopt, uitkijktorens waarop soldaten uitgerust met geweren en veldkijkers, en Spaanse ruiters op de weg. Ten overvloede is de trein tijdens het passeren van de grens aan alle kanten afgegrendeld en patrouilleren gewapende soldaten langs de rails om te voorkomen dat iemand op illegale wijze de volksdemocratie binnenkomt. De bedoeling van dit alles, zoals mijn Tsjechische tolk - die overigens voortreffelijk Nederlands sprak - mij meedeelde, is om te verhinderen dat wapens ter omverwerping van het regime binnengesmokkeld en in kloosters verborgen werden.

Zo grondig als de bagage van alle andere reizigers werd onderzocht, zo weinig aandacht schonken de uniformen aan ons bij het horen van het toverwoord ‘congres’. Evenals de lunchpakketjes, die ons in het grensstation door de ramen - de deuren waren nog steeds afgesloten - werden toegeschoven, de bus die ons in Praag ondanks een vertraging van uren geduldig opwachtte, en de voortreffelijk geoutilleerde studentenblokken van de technische hogeschool, waarin wij tijdens het congres zouden mogen wonen, behoorde het tot de service. Of de Tsjech, die mij in het grensstation zei: ‘Glauben Sie nicht was die Deutschen von unserer Volksdemokratie sagen.’, ook hierbij was inbegrepen is mij onbekend. Wel weet ik zeker dat het gesprek dat ik in de trein met een arbeider van de uraniummijnen via diens

[p. 131]

Franssprekende vrouw heb gevoerd, niet op het programma stond; daarvoor waren hun opvattingen te weinig in overeenstemming met de Rudé Právo, het blad van de communistische partij van Tsjecho-Slowakije.

De volgende dag werd ik gewekt door vrolijke marsmuziek die vanuit een vlak voor mijn kamer opgehangen luidspreker de gangen in galmde; hetgeen mij eraan herinnerde dat de Kraft durch Freude-theorie ook in Praag in zwang was. Die dag zou het congres beginnen dat als goede epigoon van het twintigste partijcongres zichzelf op de borst sloeg ten teken van rouw over begane fouten, een New Look suggereerde en naar alle kanten verzoeningsgezinde blikken wierp. Thema van het congres was ‘Eenheid’, dat wil zeggen eenheid met het andere grote internationale studentenverband, de International Student Conference (isc). Te dien einde probeerde het presidium alle aanvallen op het westerse imperialisme te matigen: kenmerkend hiervoor was dat een motie van de machtige All Japan Federation of Student Autonomies aangaande Okinawa (the establishment of bases for atomic warfare, immesurable sufferings of the inhabitants, loss of academic liberties) werd ingetrokken, vermoedelijk onder pressie van het presidium. International tension is lessening, zong het presidium in koor, en de woorden friendship, mutual respect en tolerance zoemden als bijen door de conferentiezaal.

Zeven jaar geleden, in Sofia, was de slagzin Students, unite in the fight for Peace, National Independence and a Democratic Education. Destijds werd de Joegoslavische delegatie op onparlementaire wijze over de grens gezet en in absentia gedoodverfd als fascist agents, imperialist's servants and betrayers of the peace. Belangwekkend is dat de man die toen op zeer felle wijze tegen Joegoslavië van leer trok, en dus mede de oorzaak van het uitstoten van de Joegoslavische Unie mag worden genoemd, niet alleen niet ontslagen, maar zelfs bevorderd is tot president van de ius; een van de redenen waarom ik geloof dat de ius niet essentieel is veranderd. Dit incident heeft de ius moeten bezuren; om herhaling te voorkomen heeft het presidium er zorg voor gedragen dat alles in dit congres op sacharinezoete toon werd voorgedragen en de enige aanspreektitel my friend was.

Dit ging niet altijd van een leien dakje: de delegaties uit de volksdemocratieën mochten scherpe meningsverschillen wel

[p. 132]

willen verdoezelen, de studenten uit afhankelijke gebieden wensten vrijheid en drongen er bij alle beschikbare studentenorganisaties op aan hun instemming met deze wens luide te betuigen. Om dit te stimuleren lieten bijvoorbeeld de Cyprioten een foto van een zestienjarige jongen circuleren wiens omlaag-gestroopte broek de verwondingen liet zien die door een stok waren veroorzaakt; dit zonder twijfel als bestraffing voor rebellie tegen de decreten van Her Majesty's Government.

Te pas en te onpas kwamen ook de Egyptenaren met het Suezkanaal op de proppen. Hoezeer we ook betoogden dat onze organisaties apolitiek waren en dat wij niet inzagen in hoeverre het overgaan van de controle op het kanaal in Egyptische handen studenten qua talis aanging, men bleef bij ons aandringen to cry out to your government that you support our demands. De Egyptenaren begrepen kennelijk niet dat de Nederlandse studenten zich voor het merendeel niet interesseerden voor de politiek in het algemeen en het Suezkanaal in het bijzonder, en dat - mochten zij hier wel belang in stellen en mochten zij hun mening hieraangaande kenbaar maken - niemand naar hen zou luisteren.

Dit neemt niet weg dat de isc nooit een poot aan de grond zal krijgen bij de studentenorganisaties uit afhankelijke gebieden die thans in de ius zitten, zolang de nationale studentenunies uit West-Europa niets anders kunnen doen dan het tamelijk lamme excuus te berde brengen dat hun statuten hun verbieden stelling te nemen in vraagstukken van politieke aard, en als tegenprestatie slechts al dan niet waterdichte bewijzen leveren over het gebrek aan democratie in Oost-Europa. Want, zoals een student uit Oost-Afrika mij zei: ‘Wij willen vrijheid, en de ius geeft ons de steun die wij verlangen; of er wantoestanden in Oost-Europa heersen kan ons niets schelen. Bovendien, de delegaties uit die landen zitten hier, en die ontkennen het, dus waarom zou het waar zijn?’

Deze opvatting mag naïef zijn, maar bestaat daarom nog niet minder. Hieruit blijkt hoe moeilijk het is met ervaren communisten te debatteren. Volstrekt onmogelijk wordt het in het geval van de delegatie uit Oost-Duitsland. Wordt een krant uit West-Duitsland aangehaald, dan zeggen zij dat alles op leugens berust; citeert men uit een Oost-Duitse krant, dan blijken ze met

[p. 133]

deze krant niet bekend te zijn, zodat iedere basis voor een gesprek wegvalt. Dit is, mutatis mutandis, bij alle delegaties uit de volksdemocratieën zo: de vertegenwoordiger van een illegale Spaanse studentenorganisatie mocht wel op het congres spreken, maar de verbannen Polen en Tsjechen waren niet meer dan een stelletje verraders.

Twee voorvallen in het bijzonder verdienen de aandacht, aangezien ze enerzijds de meningsverschillen in een scherp licht stelden, aan de andere kant de grove incompetentie van de meeste voorzitters der plenaire vergaderingen op pijnlijk-duidelijke wijze deden uitkomen. Het eerste voorval betreft de delegatie van Marokko, die na een reeks vredelievende, op eenheid aandringende toespraken het woord vroeg om de voor het presidium wel zeer onwelkome motie in te dienen to observe one minute of silence to honour the Algerian students who have died and are dying for their country. Tevergeefs probeerde een lid van het presidium de motie tegen te houden door op te merken dat de meningen hieromtrent te zeer waren verdeeld; tevergeefs stelde de vertegenwoordiger van Zwitserland een amendement voor to observe one minute of silence in memory of students who died in the world for their conviction - na ettelijke uren van vruchteloos debat werd met grote meerderheid besloten het anathema over het kolonialisme uit te spreken door gedurende een minuut het zwijgen ertoe te doen. Niettemin had de vertegenwoordiger van Canada nog kans gezien om op te merken dat hij in de minuut stilte zou denken aan de studenten die in Oost-Europa voor hun vrijheid vochten; hiervoor is niet geapplaudisseerd.

Het tweede voorval betreft de controverse tussen Israël en de Arabische staten. Voor het begin van het congres waren Israël en Syrië met de Bulgaar Iankov, een van de weinige capabele mensen van het presidium, in Moskou overeengekomen dat ze deze uitermate explosieve kwestie tijdens het congres niet zouden aanroeren. Israël hield dan ook een keurige redevoering, waarin niets voorkwam waaraan de Arabische staten aanstoot zouden kunnen nemen; Syrië daarentegen zaagde van dik hout planken en sloeg Israël om de oren met zinsneden als the reason why no peace exists in the Middle East is the action of the imperialist powers who depend upon Israel as a principal basis for their aggressive plans against the Middle East. Het presidium weigerde voorshands de

[p. 134]

eis van Israël op deze aanval te mogen ingaan in te willigen, als argument voor deze beslissing aanvoerende dat niemand tweemaal over hetzelfde onderwerp mocht spreken. Dat even tevoren China wel Canada van repliek had mogen dienen toen betwijfeld werd of Tibet wel een organisch deel van China uitmaakte, werd niet als een bezwaar gevoeld.

De volgende plenaire zitting begon met een gezamenlijk communiqué van de Arabische staten, dat gevolgd werd door een motie van de voorzitter om de spreektijd tot drie minuten te beperken. Een protest van Israël werd door hem ter zijde geschoven - niet te verwonderen, daar hij behoorde tot de Associations des Etudiants Musulmans Nord-Africains, en dus allerminst onpartijdig was. Israël bleef eisen dat de beledigende passages van de Syrische redevoering uit het protocol zouden worden geschrapt; Syrië antwoordde hierop met een motie het debat te sluiten for the success of the Congress and to preserve unity (sic!).

Israël verliet uit protest de zaal. Pas laat in de nacht en na verscheidene interpellaties werden ze in de gelegenheid gesteld de Syrische aanval te beantwoorden.

Tegen al deze moeilijkheden was het presidium slecht opgewassen. Bij vorige congressen was er slechts een massa stemvee, dat het presidium op handige wijze bespeelde zodat het een klankbord voor zijn opvattingen werd. Thans echter werd het geconfronteerd met een onverbloemde verdeeldheid. Dit gaf aanleiding tot een aantal merkwaardige afwijkingen van de juiste procedure. Zo werd een bepaalde stemming zonder dat er werd geteld door de voorzitter zodanig geïnterpreteerd dat het presidium ermee gebaat zou zijn; een herstemming leverde, na telling, het tegenovergestelde resultaat. Een motie om de lijst met sprekers te sluiten werd gevolgd door moties om het debat helemaal te sluiten en om nog drie sprekers aan het woord te laten, waarna nog minstens vijf mensen een duit in het zakje deden. Wanneer men de voorzitter een vraag stelde of om een beslissing vroeg, kreeg men zelden een toereikend antwoord.

De schandalige wijze ten slotte waarop Israël werd behandeld is wel het beste voorbeeld van het schrijnend tekort aan capabele mensen in het presidium. Dit tekort was een van de oorzaken die het congres deden mislukken. Want eenheid met de studentenorganisaties die bij het isc-CoSec zijn aangesloten, werd niet

[p. 135]

bereikt en zal ook nooit bereikt worden, zolang de ius zich blijft bemoeien met Algerije, Cyprus, het Suezkanaal, West-Irian en andere aangelegenheden van zuiver politieke aard. En dat zal de ius blijven doen: het presidium zelf geeft toe dat het zijn principes nooit zal laten varen, zelfs niet om eenheid te verkrijgen.

En de eenheid binnen de ius is in vele gevallen slechts wankel in elkaar getimmerd; de juichende toon waarmee in het laatste nummer van World Student News, het orgaan van de ius, wordt gesproken over de resultaten van het congres, is dan ook allerminst op zijn plaats. Iedereen was natuurlijk voor vrijheid en democratie, en tegen het kolonialisme, maar over praktische aangelegenheden als het weigeren van Egyptische basketbalspelers om in Boedapest en in San Sebastián tegen Israël uit te komen werd niet gesproken. De structuur van de ius is wel gewijzigd, vooral wat betreft het representatieve karakter van de constituerende organisaties en het aantal stemmen dat ieder krijgt, maar dat de ussr nauwelijks iets heeft gezegd en dat de scherpste aanvallen dit keer uit een andere hoek kwamen, moet als niet meer dan een tactische manoeuvre worden beschouwd. De kranten in Praag hebben in ieder geval hun gewoonte bewaard alle kritiek op het regime in Oost-Europa tot het absurde te verdraaien.

Het Executive Committee van de ius, waaruit het presidium wordt samengesteld en ook de voorzitter voor elke plenaire zitting wordt gekozen - een voorbeeld van de ver doorgevoerde centralisatie van de ius -, bestaat uit 25 mensen, maar slechts weinigen van hen hebben de ervaring en de capaciteiten om enige invloed te bezitten. Het grootste gedeelte van hen bestaat uit leiders van de studentenorganisaties der volksdemocratieën; wanneer men beseft dat slechts diegenen een leidinggevende functie in deze organisaties kunnen bekleden die zich goede communisten hebben betoond, zal men inzien dat de hogere politiek van de ius in handen is van leden van de communistische partij, wier doelstellingen ieder bekend zijn. Het is dan ook met wantrouwen dat ik de schenking van een scheikundig laboratorium door de studentenorganisatie van Oost-Duitsland aan de Universiteit van Khartoem beschouw: ik heb het sterke vermoeden dat dit meer om propagandistische dan om humanitaire redenen geschiedt, vooral waar het gaat om een universiteit

[p. 136]

die zowel door de ius als door isc-CoSec wordt begeerd.

Dit alles doet mij de ius met argwaan gadeslaan, wat niet verhindert dat ik haar erken als een tegenstander van niet te onderschatten macht, invloed en bekwaamheid. Het is dan ook uiterst nuttig, wanneer op de congressen van de ius naast de vertegenwoordigers van de andere West-Europese landen een aantal waarnemers uit Nederland zitten om zich op de hoogte te stellen van de structuur van de ius en de wijze waarop ze functioneert. Men moet elke tegenstander nauwkeurig in zijn bewegingen volgen, zeker een geduchte als de ius. Sterker nog, men moet hem op zijn eigen terrein, waar hij heer en meester is, ontmoeten en hem door op ondemocratische handelingen en vervalsingen van de waarheid te wijzen te lijf gaan.