Het heft in handen

[p. 197]

19 De nieuwe mediawet

Op 20 november 1993 publiceerde NRC Handelsblad het volgende artikel over de nieuwe Mediawet.

In NRC Handelsblad van 13 oktober 1993 stond een artikel over de op handen zijnde wijziging van de Mediawet. Daarin trok B. Geersing, directeur gemeenschappelijke diensten van de nos, ten minste één conclusie die ik met hem deel: er woedt een mediaoorlog in Nederland en in Europa.

Maar zoals de meeste berichten over dit onderwerp, getuigt ook zijn artikel van een eenzijdige benadering. De discussie over de Mediawet wordt namelijk hoofdzakelijk door de belanghebbenden gevoerd. Wat nodig is, is een analyse die verder reikt dan de achtertuin van Hilversum.

Dat het menens is in Medialand is duidelijk. In technisch en economisch opzicht volgen de veranderingen elkaar in hoog tempo op. Wie zich daar niet op tijd tegen wapent, raakt achterop en zal binnen afzienbare tijd het loodje leggen.

De technische mogelijkheden zijn haast onbeperkt. Zo zal de glasvezelkabel ons leven drastisch veranderen. Waarom zal men nog naar een videotheek lopen om banden te huren, als één telefoontje naar de telecomputer voldoende is om onbeperkt films te bekijken? Het is nu mogelijk honderden zenders op de kabel te zetten door middel van data-compressie. Via telefoon- en kabelnet zal een stortvloed aan interactieve beelden en geluiden onze huiskamers binnenstromen.

Vele miljarden guldens waren nodig om deze technische hoogstandjes te ontwikkelen, nog afgezien van de uitvoeringskosten. Dat geld kan alleen worden terugverdiend wanneer de bedrijven die zich hiermee bezighouden, vergaand samenwerken. Fusies en overnames onder mediaconcerns zijn dan ook aan de orde van de dag: Bertelsmann, clt en Paramount zijn voorbeelden. Wat overblijft, is een oligopolie: veel vragers en enkele zéér grote aanbieders, waardoor de kans op kartelvorming steeds groter wordt.

Programmarechten worden sinds jaar en dag bij opbod ver-

[p. 198]

kocht. Met de komst van nieuwe mediagiganten als clt en Bertelsmann, die de markt internationaal bedienen, zijn de prijzen voor programma's fors gestegen. Zenders met een relatief kleine markt trekken voortaan aan het kortste eind. Voorspeld wordt dat de nos na 1996 onvoldoende middelen zal hebben om grote sportevenementen uit te zenden. Sport is de kurk waarop de publieke omroepen drijven. Zonder sport daalt hun marktaandeel van de huidige 40%-plus naar 30%-min.

Onlangs bleek de macht van rtl 5, die als enige de voetbalwedstrijd Nederland-Engeland uitzond. Gemeenten gingen massaal overstag om rtl 5 op de kabel te krijgen. Procedures werden zonder pardon opzijgezet om de inwoners te gerieven.

Wie de Olympische Spelen van de toekomst wil volgen, behoeft slechts zijn pinpas door een gleuf in zijn televisietoestel te halen. Degene die dan de uitzending verzorgt, zal vervolgens 75 gulden van kijkers bankrekening afschrijven. Deze merkt dat pas een week later.

In schril contrast met deze ontwikkelingen staat het Stonehenge in de wereld van de media: het Hilversumse omroepbestel.

Met handen en voeten gebonden aan een verouderde Mediawet, wordt het de publieke omroepen in ons land, die eigenlijk particuliere omroepen zijn, onmogelijk gemaakt op al deze technische en economische veranderingen in te spelen. Dat er dus een wijziging van de Mediawet moet komen, is overduidelijk.

Die wijziging van de Mediawet zou moeten leiden tot een versterking van de positie van een waarlijk publieke omroep. Want niemand wil uitsluitend commerciële televisie. Er moet veilige en verzekerde zendtijd blijven voor programma's van gemeenschappelijk (nieuws, sport, nationale evenementen) en maatschappelijk belang (cultuur, minderheden). Dergelijke programma's vervullen een publieke functie. Zoals André van der Louw onlangs schreef: ‘Centraal dient te staan het belang van een breed en gevarieerd informatie-aanbod.’ Dat moet dus goed geregeld zijn.

Men zou mogen verwachten dat de wijziging van de Mediawet een stap in de goede richting is. Niets is echter minder waar. Het wetsvoorstel zal niet de hoognodige fundamentele verandering binnen ons omroepbestel teweegbrengen. Integendeel: het is conservatief.

De wetswijziging voorziet in een zendconcessie van tien jaar

[p. 199]

voor de huidige omroepen. Daarmee geeft minister d'Ancona de omroepen een alibi om door te gaan met ruziën, vergaderen en geldverkwisten. Dit jaar wordt in totaal 850 miljoen gulden geïnd om ons ondoelmatige omroepbestel kunstmatig op de been te houden. Geen echte verandering, maar meer van hetzelfde. Het Commissariaat voor de Media spreekt zelfs over ‘terug bij af’. Ook verstevigt de wetswijziging de macht van wvc. Zo krijgt de minister extra bevoegdheden en kan zij nog beter bepalen wat de omroepen op het scherm moeten brengen.

Door binnen de nos meer bevoegdheden aan het dagelijks bestuur te delegeren hebben de omroepen, die daarvan deel uitmaken, meer ruimte gekregen voor hun deelbelangen.

Verder moet binnen het bestel ‘beter worden samengewerkt’. Als dit het beter op elkaar afstemmen van programma's en bestrijding van geldverkwisting betekent: akkoord.

Een simpele vergelijking tussen de huidige zendgemachtigden en rtl 4 en 5 laat zien dat bij de eersten er alleen al voor televisie 2600 mensen in dienst zijn, en bij rtl 4 en 5 niet meer dan 300!

Ten slotte wordt in het wetsvoorstel de nos gesplitst. Dat hebben we al eerder meegemaakt. Toen ging het om bezuinigingen. Nu heeft het te maken met politieke twisten tussen de zendgemachtigden. Tegenstanders beweren dat die splitsing handenvol geld gaat kosten. Aanvankelijk zag de minister niets in het plan. Maar omdat zij de vara tevreden wilde stellen, ging zij overstag. Zolang er rust heerst in Hilversum, is de minister royaal.

In de achterkamertjes van wvc is dus een lelijk compromis in elkaar gedraaid dat alles met deelbelangen te maken heeft en niets met het algemeen belang, laat staan met een echte versterking van de publieke functie van het omroepbestel.

Wat moet er dan wel gebeuren om orde op zaken te stellen in Hilversum? Een fundamentele herziening van het mediabeleid is om ten minste een drietal redenen dringend gewenst.

In de eerste plaats wordt in het mediabeleid te weinig uitgegaan van de communicatievrijheid, zoals die is neergelegd in de grondwet en in internationale verdragen. De overheid regelt, gebiedt en verbiedt te veel.

In de tweede plaats wordt onvoldoende gebruik gemaakt van de technische mogelijkheden. De kabel en de satelliet hebben het

[p. 200]

schaarste-argument, dat als een rechtvaardigingsgrond voor overheidsinterventie gold, grotendeels weggenomen.

In de derde plaats verkeren de Hilversumse omroepverenigingen in zodanige problemen, dat een drastische reorganisatie geboden is.

De rol van de overheid moet dus opnieuw worden geformuleerd. Uitgangspunten daarbij zijn: communicatievrijheid, pluriformiteit en het tegengaan van monopolieposities. Nu door de technische vooruitgang schaarste geen argument meer is om omroepen te weren, kan de overheid terugtreden ten gunste van de private omroepsector. De rol van de overheid heeft dan nog, afgezien van ad hoc-interventies, twee dimensies.

Allereerst is regulering nodig in een sector waar nog wel schaarste is (de ether), of om technische storingen te voorkomen. De overheid is hier als het ware verkeersagent.

Vervolgens moet de overheid formuleren welke publieke functies dienen te worden vervuld. Hierboven heb ik er al enige genoemd. Thans wordt nog te veel gedacht in termen van ‘publieke omroepen’ en te weinig in die van ‘publieke functies’.

Te lang hebben wij de omroepen van Hilversum bestempeld als publieke omroepen, terwijl zij toch particuliere omroepen zijn. Te lang ook heeft de staat deze particuliere ondernemingen met overheidssteun overeind gehouden. Waarom zouden amusementsprogramma's die ook op commerciële basis kunnen worden gemaakt, uit openbare middelen moeten worden bekostigd? De overheidskas moet alleen dienen voor programma's die niet in de markt kunnen ontstaan.

Publieke functies horen thuis op één nationaal net waar de kwaliteit centraal staat. Het verdient de voorkeur dat die publieke functies door een onafhankelijke en zelfstandige nos worden vervuld. De andere omroepen maken dan geen deel meer uit van het nos-bestuur. De publieke functies worden gefinancierd uit de omroepbijdrage. Dus geen reclame op dit nationale net. De overige twee netten staan ter beschikking van de huidige zendgemachtigden en van commerciële omroepen, die alle vrijheid krijgen en zich mogen financieren zoals zij willen: uit eigen inkomsten (programmabladen), contributies, reclame of sponsoring.

Een variant op dit model zou kunnen zijn dat niet alle publieke functies door de nos worden vervuld, maar dat een deel ervan

[p. 201]

op contractbasis door de andere omroepverenigingen wordt uitgevoerd.

Wat zijn de voordelen van deze veranderingen?

Ten eerste worden de huidige zendgemachtigden eindelijk bevrijd van tal van geboden en verboden die hun verdere ontwikkeling in de weg staan. Zij krijgen de ruimte voor een eigen beleid.

Ten tweede zal iedere zendgemachtigde zijn bestaansgrond in concurrentie met commerciële omroepen moeten bewijzen.

Ten derde behoeven met de omroepbijdrage alleen nog programma's te worden gefinancierd die een echt publieke functie hebben. De omroepbijdrage kan dus worden verlaagd.

Ten slotte is ons nationale cultuurgoed door het wettelijk vastleggen van de publieke functies gewaarborgd. Angst voor een uitsluitend commerciële omroep is dan niet meer nodig.