Logo DBNL
De engel en het beest (1990)

De engel en het beest

(1990)–Frits Bolkestein–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

VII De splinter en de balk

Positieve discriminatie

‘Ik vind je walgelijk,’ zegt de blanke vrouw tegen haar zwarte bovenbuur in het toneelstuk Buren. De man gedraagt zich inderdaad onmogelijk. De Engelse auteur James Saunders toont in dit stuk uit 1967 de gecompliceerdheid van een onbevangen contact tussen twee mensen uit verschillende werelden.1. Maar meent de blanke vrouw ook wat ze zegt? Ze woont alleen. De zwarte man is zeer lijfelijk aanwezig. Er zijn kennelijk meer elementen in het spel.

De zwarte man verklaart zich minderwaardig: ‘In mijn positie moet je oppassen dat je niet over de schreef gaat.’ Hij tobt en provoceert met zijn minderwaardigheidsgevoel, en hij richt zijn agressie op het punt waar de vrouw weerloos is: haar liberale, progressieve geweten. De blanke vrouw denkt dat ze neutraal en objectief is. Ze heeft helemaal geen bijzondere houding ten opzichte van zwarte mensen, vindt ze. Wat haar betreft zijn mensen gewoon individuen. Ondertussen zou ze een blanke man een klap in zijn gezicht hebben gegeven als die haar plotseling had voorgesteld met hem naar bed te gaan. Maar deze zwarte man niet. Hij is immers zwart. ‘Ik probeer het evenwicht een beetje te herstellen,’ zegt zij. Buren gaat over positieve discriminatie.

Daar kan in het algemeen een reden voor zijn, waar het gaat om groepen die door soms onbewuste maatschappelijke processen worden achtergesteld. Maar alle positieve discriminatie die verder gaat dan voorrang bij gelijke bekwaamheid en gedrag brengt zoveel nadelen met zich mee dat zij zichzelf ondermijnt. Zij verwordt dan tot een dubbele moraal die beledigt. Wie mensen serieus neemt, vermijdt die dubbele moraal.

Het stuk van Saunders gaat over de dubbele moraal. Het gaat ook over het Caraïbische gebied. Komt de man uit Suriname? ‘Niet dat ik weet.’ Hij is ontworteld: ‘Wat mijn voorouders hebben uitgespookt daar heb ik niets mee te maken.’

Het is een toestand waar V.S. Naipaul veel over heeft geschreven. Vooral in The Middle Passage heeft deze in Londen wonende, in Trinidad geboren schrijver van Indiase afkomst een hard oordeel geuit over het Caraïbische gebied.2.

Ook Naipaul beschrijft het minderwaardigheidsgevoel dat te verklaren is uit een gemis aan historisch gewortelde identiteit. Men wil in Tri-

nidad niets ten nadele van Engeland horen. Vrees voor de buitenwereld uit zich in likken naar boven en trappen naar beneden. ‘De Westindiër kent alleen de waarden van geld en ras en is verloren zodra hij zijn eigen maatschappij verlaat om er een met complexere criteria binnen te gaan.’ Goed trouwen is blank trouwen.

Volgens Naipaul is er geen echt volk in Trinidad, met een eigen karakter en doel. Geschiedenis is gebaseerd op prestatie en in het Caraïbisch gebied is nooit iets gepresteerd, zegt hij. Vandaar het gebrek aan wortels van de mensen uit dat gebied.

‘The middle passage’ is de naam die werd gegeven aan de route van de slavenschepen uit Afrika. De voormalige Britse eilanden in West-Indië zijn het miserabelste produkt van slavernij en kolonialisme. Elders werd nog iets tot stand gebracht. Daar niets, aldus Naipaul.

Naipaul bezocht in april 1982 Amsterdam. Hij zou vijf dagen blijven, maar na twee dagen vertrok hij witheet van woede. Hij vond de vragen die de leden van de Nederlandse pen-club hem stelden beneden de maat. Mineke Schipper hoorde hem zeggen: ‘Alle zwarten moeten maar weer hun kleren uittrekken en de bush in.’ Zij voegde Naipaul daarop toe: ‘Ik vind u bevooroordeeld.’ Maar Naipaul is een beroemd schrijver van Indiase afkomst en dus noemde Rudy Kousbroek Mineke Schipper ‘een garnaal’.3. Is Naipauls reputatie terecht? Doet Kousbroek aan positieve discriminatie?

Men kan twijfelen aan de kwaliteit van Naipauls romans. Zijn twee boeken over India verraden een gebrek aan inlevingsvermogen. Hij heeft duidelijk last van een minderwaardigheidsgevoel. Hij vindt dat hij uit het verkeerde gebied komt en de verkeerde huidskleur heeft. Hij komt eerlijk uit voor zijn angst: ‘Ik heb niet de toegeeflijkheid jegens mensen in de bush van hen die zich veiliger voelen. Ik voel mij bedreigd.’4. En Kousbroek deed ongetwijfeld aan positieve discriminatie, zoals zou blijken wanneer iemand als W.F. Hermans zich soortgelijke opmerkingen zou veroorloven als die van Naipaul.

Naipaul is zuur uit angst, maar daarom zijn z'n waarnemingen nog niet onnauwkeurig. Het niet-Spaanse deel van het Caraïbische-Zeegebied herbergt onsamenhangende samenlevingen. Het Spaanse deel niet, want dat maakt deel uit van de cultuur van een heel werelddeel. Nationaal bewustzijn berust op het aantal van de mensen en de ruimte van het land, en op de kracht van eenvoudige gemeenschappelijke gedachten. De aantallen mensen en de ruimten in het Caraïbische gebied zijn gering. Er zijn wel eenvoudige gedachten maar ze worden niet gedeeld en hebben daardoor weinig kracht. Vandaar dat zwarte mensen uit dat gebied niet de zelfbewustheid hebben van bijvoorbeeld de Nigerianen.

Naipaul voelt zich bedreigd. Evenzo is de zwarte man in Buren bevreesd, dat de huisbaas tegen hem zal zeggen dat hij moet opdonderen. Terecht, want hij heeft geen geldig contract. Hij heeft daarom een camouflage nodig, en gebruikt een Amerikaans accent als ‘tweede huid’.

In Zwarte huid, blanke maskers beschrijft Frantz Fanon, de in Martinique geboren psychiater, het verband tussen angst, minderwaardigheidsgevoel en agressiviteit.5. Onzekerheid leidt tot gevoelens van minderwaardigheid en angst, die worden gecompenseerd door agressiviteit. Door te slapen met een blanke vrouw neemt de zwarte man wraak voor alles wat hij en zijn voorouders hebben moeten dulden door de hand van blanken, meent Fanon.

In Oost-Afrika werd er tijdens de koloniale overheersing wat gegiecheld over een blanke man die met een zwarte vrouw naar bed ging, terwijl een blanke vrouw die hetzelfde deed met een zwarte man spoedig in een isolement terecht kwam. Kennelijk zag men de seksuele omgang tussen blank en zwart als een machtsstrijd waarbij de vrouw het onderspit dolf.

De liberale, progressieve, blanke vrouw in Buren heeft heel goed door waar de zwarte man haar naar toe manoeuvreert met zijn slinkse opmerkingen over zijn huidskleur, maar ze is uiteindelijk weerloos. Haar progressieve vooroordeel dwingt haar tot een dubbele moraal. Bovendien provoceert ze door hem niet serieus te nemen.

In de Verenigde Staten is positieve discriminatie gangbaar bij onderwijs, huisvesting en werkgelegenheid. Niemand weet echter met welk resultaat. Onafhankelijk van het beleid blijven Amerikanen van Aziatische oorsprong het op school en universiteit beter doen dan zowel blanke als zwarte Amerikanen. In Nederland wordt een dubbele moraal afgewezen door burgemeester Ed van Thijn. ‘Een gelijke rechtsbedeling is levensvoorwaarde voor de instandhouding van een tolerante samenleving,’ zei hij in zijn ‘Brandende kwestie’.6.

Maar ten aanzien van het buitenland is bij ons de dubbele moraal wel degelijk gangbaar. Er wordt veel geprotesteerd tegen de wantoestanden in Zuid-Afrika. Wie protesteert tegen de misstanden elders in Afrika? ‘Wie minder strenge ethische normen hanteert voor zwart Afrika legt een voor zwarten beledigende dubbele moraal aan de dag,’ schreef de Ghanees George Ayittey, thans docent economie in de Verenigde Staten.7.

Positieve discriminatie van het andere betekent negatieve discriminatie van het eigene. In Buren gaat de blanke vrouw letterlijk en figuurlijk door de knieën voor een zwarte man die munt weet te slaan uit haar progressieve geweten.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

datums