Boren in hard hout

[p. 219]

De uitbreiding van de NAVO

Het volgende artikel stond in de Volkskrant van 8 februari 1997.

‘In oorlog: vastberadenheid. Bij nederlaag: verzet. Na overwinning: grootmoedigheid. In vrede: goede wil.’ Dat is het motto dat Winston Churchill zijn geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog meegaf.

De Koude Oorlog was een strijd die de Sovjet-Unie overduidelijk heeft verloren. Welke vorm moet onze grootmoedigheid nemen? Welke langetermijnverhouding met Rusland moet West-Europa nastreven?

Michaël Gorbatsjov, die andere staatsman, zei eens: ‘Wie vrede wil bewaren, moet de veiligheid van de tegenstander als even belangrijk als de zijne leren zien.’

Rusland is door een traumatische periode gegaan. Dat proces is nog lang niet ten einde. Het imperium is uiteengevallen. De Russische grenzen zijn die van vóór Katharina de Grote. Vooral het verlies van de Oekraïne, waar de oorsprong van Rusland ligt, doet pijn. Het Rode Leger, dat een groot leger was, is er slecht aan toe, zoals tijdens de oorlog in Tsjetsjenië is gebleken.

De economie is ontwricht. De oude nomenklatoera wordt de nouveaux riches. De maffia rukt op. Niet alleen Boris Jeltsin, heel Rusland is een geval voor de intensive care. Rusland ziet er nu uit als had het de Tweede Wereldoorlog verloren: verkleind, verdeeld, arm en in verwarring. Veel toonaangevende Russen voelen zich door deze ontwikkelingen gekwetst in hun trots en eer.

De invloedssfeer in Oost-Europa is in zijn tegendeel verkeerd. In Azië wordt Rusland geconfronteerd met de ontluikende macht van China. In het zuiden met de Tsjetsjeense secessionisten, de Iraanse fundamentalisten en de radicale Talibaan.

Is dit het ogenblik om de Russen verder te vernederen en in een hoek te drijven door de navo uit te breiden tot aan de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie? Hebben we niets geleerd van het Versailles-Diktat?

[p. 220]

Het heeft weinig zin te zeggen dat de navo een defensieve organisatie is, want zo zien de Russen haar nu eenmaal niet. Ze zien de navo als een militair bondgenootschap dat tegen Moskou is gericht. En dat is ze natuurlijk ook. Tegen wie anders? De navo is geen tennisclub.

Was de toestand in 1947 de huidige geweest - een verslagen Rusland, een ongedeeld Duitsland, een welvarend en integrerend West-Europa - dan zou niemand eraan hebben gedacht de navo op te richten. Dat is geen argument om de navo nu maar af te schaffen, want ze blijft de enige goed functionerende internationale militaire organisatie, essentieel voor vredesoperaties als in Bosnië: out of area of out of business. Maar het onderstreept de ongerijmdheid van de uitbreiding.

In geen eeuwen is de geopolitieke positie van Polen zo onomstreden geweest als nu. Niet alleen is het Rode Leger onmachtig, de Oekraïne is een grote bufferstaat geworden. Ook voor Slowakije, Hongarije en Roemenië. Voor het eerst in zijn geschiedenis is de Oekraïne onafhankelijk. Uitbreiding van de navo zou de Russen ertoe brengen hun druk op de Oekraïne te vergroten. Sluimerende pro-Russische krachten daar zouden zich gesteund voelen in hun streven naar toenadering tot Moskou.

We mogen Moskou geen vetomacht over de uitbreiding geven. Maar evenmin mag Warschau een veto over de niet-uitbreiding hebben. De Polen afwijzen is moeilijk. Maar nog veel moeilijker zal het zijn hen in de navo op te nemen om vervolgens de Baltische staten buiten de deur te houden. Want die staten ook opnemen houdt niemand voor wenselijk. Ze zijn militair onverdedigbaar. Bovendien hebben ze tot de Sovjet-Unie behoord - wat van Polen niet kan worden gezegd - en zijn ze dus voor Moskou extra gevoelig.

Uitbreiding van de navo zal de stabiliteit van Europa niet vergroten maar verkleinen. Rusland heeft ratificatie van het ontwapeningsverdrag voor strategische wapens (Start-2) uitgesteld. Een nieuw verdrag over ballistische raketten (abm) is naar de ijskast verwezen. Het ontwapeningsverdrag voor conventionele strijdkrachten (cse) is gesloten in het licht van het vroeger heersende Europese wapenevenwicht. Uitbreiding van de navo verstoort dat evenwicht. Dus willen de Russen het cse wijzigen.

[p. 221]

Rusland zal zich op zijn minst gedwongen voelen zijn strijdkrachten te versterken. Dat geld is bitter hard voor zijn economische ontwikkeling nodig. Westerse kredieten verstrekken is niet consistent met de uitbreiding.

We hebben de medewerking van Moskou nodig in Bosnië, om de uitvoer van nucleair materiaal tegen te gaan in Iran, en om het internationaal terrorisme te bestrijden. Die medewerking zal niet worden versterkt door de uitbreiding.

Welke problemen zal de navo importeren? ‘Een kunstmatige scheiding van Hongarije en Roemenië bij toelating tot de navo zal extremistische krachten in beide landen aanwakkeren,’ aldus waarschuwde de Roemeense minister van Buitenlandse Zaken Theodor Melescanu.¹ Moet Roemenië er dan maar bij? Wil West-Europa werkelijk gemoeid raken bij een dispuut tussen Roemenië en de Oekraïne om Moldavië? Zou het Roemeense lidmaatschap de veiligheid van West-Europa werkelijk vergroten?

Turkije heeft gewaarschuwd dat het toetreding van Oost-Europese landen tot de navo zal blokkeren totdat de Europese Unie heeft verklaard Turkije als lidstaat te zullen aanvaarden. Dit laatste moet de Unie nooit doen. De Turkse bevolking is te talrijk en te arm, de cultuur en vooral de godsdienst zijn te verschillend en de Turkse gemeenschappen in Duitsland en Nederland zullen als een magneet de migratie aanwakkeren.

Allemaal onnodige problemen. Die hebben we al genoeg. Het Indiase spreekwoord luidt: ‘Wie zich in een brandend bos bevindt, gaat niet schreeuwen om de aandacht van de tijger te trekken.’

Wie wil de uitbreiding eigenlijk, afgezien van de Oost-Europese regeringen? Vooral de Amerikanen. Op 23 oktober 1996 sprak president Clinton in Detroit, waar veel van de ethnic voters wonen. Dat was tijdens zijn verkiezingscampagne. Hij pleitte toen voor opname van de Oost-Europeanen. Om het verband goed duidelijk te maken, bezocht hij na afloop het Poolse village café.

Hoe denken de gewone mensen in Oost-Europa erover? Polen zal zijn militaire begroting de komende vijf jaar moeten verdubbelen om in de navo-structuur te passen, zei de Poolse president Kwaśniewski tegen zijn legertop. Dat zal vele miljarden

1 NRC Handelsblad, 23 oktober 1996.

[p. 222]

dollars kosten. Dat geld kan beter worden gebruikt.

Volgens opiniepeilingen daalt het enthousiasme voor toetreding tot de navo in Tsjechië en Hongarije. Voor veel mensen daar is het neutrale Oostenrijk een beter voorbeeld. Dat zou Finland voor de Baltische staten moeten zijn. Finland is geen navo-lid, maar welvarend en onafhankelijk en stelt goede betrekkingen met Moskou voorop.

Het getij voor de uitbreiding verloopt. Bondskanselier Helmut Kohl waarschuwde op de Wehrkunde Tagung van februari 1996 voor een te snelle uitbreiding. ‘Het Westen moet oog hebben voor de positie van Rusland. Wie daar licht over denkt, bevindt zich op een dwaalweg.’² President Jacques Chirac wil dat er eerst aan Russische verlangens wordt tegemoetgekomen, voordat de navo wordt uitgebreid.

In Amerika is hetzelfde proces aan de gang. Zeker, zwaargewichten als Henry Kissinger en de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright willen de uitbreiding. Maar Sam Nunn, de vroegere zeer gerespecteerde voorzitter van de defensiecommissie in de Senaat, heeft nooit een geheim van zijn twijfel gemaakt. Joseph Biden, nu de belangrijkste democraat in de commissie voor buitenlandse zaken van de Senaat, koestert ook bedenkingen.

Uitbreiding van de navo moet door de Senaat met twee derde meerderheid worden geratificeerd. Als de navo tot uitbreiding zou besluiten maar die uitbreiding zou niet door de Senaat worden geratificeerd, zou dat een regelrechte ramp zijn.

Is er een alternatief voor uitbreiding? Zeker. Ten eerste het Partnerschap-voor-Vrede. Dat is geen fopspeen. Het biedt Oost-Europese partners de kans deel te nemen in navo-activiteiten zonder lid te zijn.

Ten tweede lidmaatschap van de Europese Unie. Die zal de Oost-Europese staten het kader voor stabiliteit geven. Toetreding tot de Unie zal nog vijf à tien jaren duren, maar zolang kan het Russische leger toch geen pap zeggen. Mocht Rusland in de verdere toekomst terugvallen op oude expansionistische reflexen, is er altijd nog tijd om te bezien wat de navo moet doen.

In mei 1990 zei George Kennan: ‘Het is onverstandig voor een grootmacht gebruik te maken van de tijdelijke zwakte of verwarring van een andere grootmacht om haar concessies af te

2 De Telegraaf, 5 februari 1996.

[p. 223]

dwingen die ze onder normale omstandigheden nooit zou hebben gedaan.’

Kortom, een kosten-batenanalyse van de navo-uitbreiding is zwaar negatief. Uitbreiding dient geen strategisch doel en verstoort de verhouding met Rusland onnodig. Ze roept de gevaren op die ze juist wenst te bezweren. Niet doen.