Boren in hard hout

[p. 216]

Collectieve verdediging en de Europese Unie

Het volgende artikel stond in NRC Handelsblad van 23 april 1997.

Op 9 december 1996, een paar weken voordat Nederland het voorzitterschap van de Europese Unie op zich nam, sloten de Franse president Jacques Chirac en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl in Neurenberg een akkoord over een gezamenlijke veiligheids- en defensiestrategie. Daarmee werd niet alleen de Frans-Duitse samenwerking een nieuwe impuls gegeven. Het akkoord was ook bedoeld als opmaat voor een gemeenschappelijk Europees veiligheids- en defensiebeleid. De Europese Unie, zo staat erin, zou verantwoordelijk moeten worden voor de verdediging van haar grondgebied. Zo'n Frans-Duits opzetje vlak voor het Nederlands voorzitterschap is niet nieuw. Ook tijdens het voorzitterschap in 1991, vlak voor de Eurotop in Maastricht, kwamen beide landen met een opmerkelijk initiatief. Ze besloten toen tot de oprichting van een Europees leger - het Eurokorps - en nodigden de landen van de Europese Unie uit eraan deel te nemen. Sommige landen, waaronder België, Luxemburg en Spanje, zijn op het Frans-Duitse verzoek ingegaan. Tot concrete afspraken over een gezamenlijke defensie is het in het verdrag van Maastricht overigens niet gekomen. Van het Eurokorps heeft men sindsdien ook weinig meer vernomen.

Maar nu, zes jaar later, ziet het er anders uit. Nederland lijkt nu te willen aanschurken tegen de Frans-Duitse as. De wens van beide landen om de West-Europese Unie, als politiek-militaire organisatie, op te laten gaan in de Europese Unie, wordt straks in Amsterdam misschien gehonoreerd. Daarmee verdwijnt de West-Europese Unie en wordt de Europese Unie behalve een politieke en economische ook een militaire organisatie. Dat is om verschillende redenen niet in Nederlands belang.

Ten eerste heeft de Europese Unie geen behoefte aan een

[p. 217]

nieuwe verdedigingsorganisatie. Daarvoor is de navo. Het ontbreekt de Europese Unie ook aan leiderschap. Politiek leiderschap is essentieel voor de slagvaardigheid en daarmee de geloofwaardigheid van een verdedigingsorganisatie. Het succes van de navo is onder meer te danken aan het Amerikaanse leiderschap. Bovendien kan Europa zonder militaire deelname van de Verenigde Staten geen vuist maken. Wie meent dat met een simpele verdragswijziging ook een geloofwaardige defensie is opgebouwd, is naïef.

Ten tweede heeft nog geen enkele lidstaat van de Europese Unie de bereidheid getoond zijn budget om reden van een Europese defensie te verhogen. Investeren in de defensie van de Europese Unie gaat allicht ten koste van de navo. Zo'n opstelling geeft extra voeding aan de critici in de Verenigde Staten, die vinden dat Europa zijn eigen boontjes maar moet doppen. Als Europa meer verantwoordelijkheid wil dragen voor zijn eigen defensie, kan dat altijd via de navo.

Voorts roept een zelfstandige Europese defensie onnodige problemen op en tast ze de cohesie van de Unie aan. Nu varen Oostenrijk, Finland en Zweden een eigen koers op veiligheids- en defensiegebied. Niet alleen deze nieuwe lidstaten maar ook een land als Denemarken zijn geen lid van de West-Europese Unie en willen dat ook niet worden. Een geforceerde uitbreiding van het takenpakket van de Unie moet worden voorkomen. Deze leidt immers niet tot de noodzakelijke eenheid, die juist hier een vereiste is.

Wie zou overigens over de inzet van Europese militairen moeten besluiten? De Europese Raad? Sommige leden daarvan klampen zich nog steeds vast aan hun oude, neutrale koers. In geval van medegebruik van navo-middelen vertegenwoordigt de Europese Raad staten die geen lid zijn van de navo, terwijl andere navo-lidstaten weer niet in de Europese Raad zitten. Dat wordt dus een janboel.

Ten vierde leidt het aankoersen op een zelfstandige Europese defensie tot nog meer euroscepsis in het Verenigd Koninkrijk. Dat is noch in Europees noch in Nederlands belang. Het Verenigd Koninkrijk moet meer Europese verantwoordelijkheid op zijn schouders nemen. Daardoor kan het een natuurlijk evenwicht vormen tegen te vergaande Frans-Duitse ambities. Het is

[p. 218]

in het belang van de Unie de Britten binnen boord te houden. Nog meer opt-outs leiden op den duur tot drop-outs.

Vervolgens mist de Europese Unie de noodzakelijke afschrikkingscapaciteit in de vorm van kernwapens. Ofschoon het koffertje met de geheime codes het Élysée nooit zal verlaten, heeft Frankrijk aangegeven zijn substrategische kernwapens in het kader van de Europese verdediging ter beschikking te willen stellen. Maar dit vervangt natuurlijk niet de afschrikkingscapaciteit van de navo.

Ten zesde leidt een uitbreiding van de verplichtingen van de Unie met een militaire garantie aan haar lidstaten tot problemen met Rusland. Artikel 5 van het weu-verdrag gaat verder dan de garantie van de navo. Wanneer de Europese Unie een militaire verdedigingsalliantie wordt, ligt een lidmaatschap van de Baltische staten om dezelfde reden als een navo-lidmaatschap niet meer voor de hand. Dat is niet in Europees belang.

Ten slotte is het omarmen van het Frans-Duitse initiatief een miskenning van verborgen nationale politieke agenda's. Het Amerikaans leiderschap binnen de navo is Frankrijk een doorn in het oog. De uitbreiding van de navo leidt tot uitholling van haar klassieke verdedigingstaak. Frankrijk wil daar blijkbaar een schepje bovenop doen door de kerntaak van de navo door de Unie te laten overnemen. Maar wanneer de Europese Unie haar takenpakket uitbreidt met die van de collectieve verdediging, wordt het transformatieproces van de navo naar een vrijblijvende collectieve veiligheidsorganisatie versneld. Wat dan op termijn resteert is een navo die tot een tweede Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (ovse) is verworden, en een Europese Unie die op het terrein van de defensie de vereiste slagvaardigheid en geloofwaardigheid mist.

Nederland doet er goed aan zich te verzetten tegen een zelfstandige defensierol van de Europese Unie. Er gaapt op dit terrein een te grote kloof tussen de politieke ambitie van Frankrijk en Duitsland en de werkelijkheid van alledag. Wil men de Verenigde Staten op een geloofwaardige manier betrokken houden bij de veiligheid van Europa, dan moeten de Europese lidstaten ook in de toekomst investeren in de navo. Dan is er ook geen toekomst meer voor de West-Europese Unie en kan die organisatie beter worden opgeheven.