Boren in hard hout

[p. 138]

De agenda voor het voortgezet onderwijs

Op 22 september 1997 belegde de Vereniging voor het Management van het Voortgezet Onderwijs een landelijke manifestatie in Utrecht. Ter gelegenheid daarvan zei ik het volgende.

In een democratische samenleving moet voor alle kinderen, ongeacht afkomst en inkomen, kwalitatief goed onderwijs beschikbaar zijn. Het onderwijs vervult immers een vitale taak binnen de samenleving door het voorbereiden van zijn leerlingen op het functioneren in de maatschappij. De zorg voor kwalitatief goed onderwijs is daarom uitdrukkelijk een overheidstaak.

Het onderwijs moet de leerlingen in staat stellen het beste uit zichzelf te halen. Daarbij dient het voldoende rekening te houden met de grote verschillen in belangstellingen, talenten en vermogens. Zo veel kinderen, zo veel verschillen; sommigen zijn ‘boekenwurmen’, anderen werken liever met hun handen. Sommigen zijn goed in de bètavakken, anderen in de creatieve vakken of in sport. Sommigen zullen de universiteit op hun sloffen doorlopen, voor anderen zullen alle zeilen moeten worden bijgezet om een beroepskwalificatie te halen. Overheidsbeleid dat homogenisering afdwingt en eenvormige structuren oplegt, houdt onvoldoende rekening met deze natuurlijke verschillen tussen kinderen.

Daarnaast is het van groot belang dat het onderwijs datgene doet waarvoor het is bedoeld: de overdracht van kennis en vaardigheden. Er bestaat een onmiskenbare neiging allerlei maatschappelijke problemen en ontwikkelingen op het onderwijs af te schuiven. Dat gaat ten koste van de kerntaak van de school en zorgt voor overspannen verwachtingen van het onderwijs en voor overspannen leraren. Dit betekent dat we terughoudend moeten zijn met constante uitbreidingen en verbredingen van lesstof in de vorm van vakken en kerndoelen.

[p. 139]

Daarnaast ben ik er geen voorstander van dat scholen bed and breakfast voor verwaarloosde leerlingen gaan verzorgen. Ouders zijn primair verantwoordelijk voor de opvoeding en moeten daarop ook aangesproken kunnen worden. Als de gezinssituatie tekortschiet, kunnen scholen wél een signalerende rol spelen en dient andere hulp (bijvoorbeeld jeugdhulpverlening) te worden ingeschakeld.

Tot de kerntaken van de school reken ik de overdracht van fundamentele normen en waarden, waaronder verantwoordelijkheidsgevoel, gelijkwaardigheid van mensen en het respect voor anderen. Deze overdracht is vooral een kwestie van het klimaat op school en de houding van de leraren, en hoeft niet in een apart vak plaats te vinden.

Goed onderwijs en de vraagstukken daaromheen zijn dus van groot belang. In de politieke en maatschappelijke discussies komt dit belang helaas niet altijd even goed naar voren. Onderwijskwesties zijn niet erg mediagevoelig. In de Tweede Kamer wordt de aandacht voor het onderwijsbeleid vaak verdrongen door onderwerpen als de infrastructuur, de politie of de thuiszorg. Als er in het openbaar over onderwijs gebakkeleid wordt, dan betreft het meestal het hoger onderwijs of de studiefinanciering.

Dat ligt voor een deel aan de ondoorgrondelijkheid en de geslotenheid van het onderwijsveld zelf. De complexiteit van de corporatistische, verzuilde belangenstructuur, de kwantiteit van ingewikkelde regelgeving, de deskundigen- en afkortingencultuur - dit alles leidt ertoe dat het voor niet-insiders een moeizaam te betreden veld is. Het grote nadeel hiervan is dat het onderwijs soms leidt aan een tekort aan brede maatschappelijke belangstelling ervoor. Die brede maatschappelijke en mediale belangstelling heeft natuurlijk grote invloed op het succes bij de ‘kapitalisering’ van het belang van een sector als het voortgezet onderwijs. Dat kan een verklaring zijn waarom het onderwijs in het verleden vaak aan het kortste eind heeft getrokken. Overigens is dit paarse kabinet het eerste kabinet sinds tijden dat het basis-, voortgezet en beroepsonderwijs wat bezuinigingen betreft heeft ontzien.

Het is dus in het belang van het onderwijs zelf dat het zich open opstelt. Ik ben daarom voorstander van een grotere in-

[p. 140]

vloed en betrokkenheid van ouders bij de school. Ook een betere voorlichting voor ouders over resultaten, methoden en schoolklimaat is van belang voor de transparantie van de school. Om open te staan voor de omgeving moeten scholen ook de mogelijkheid en de instrumenten krijgen om deze ruimte te benutten. Daarom heeft de vvd zich altijd sterk gemaakt voor de invoering van een modern personeelsbeleid op de scholen.

Het is natuurlijk ook de taak van politici om het belang van het onderwijs over het voetlicht te krijgen. Wat dit betreft, lijkt het tij de laatste tijd te keren. Sinds het aannemen van de motie ter verkleining van de klassen in het basisonderwijs bij de Algemene Beschouwingen van 1996 mag het onderwijs zich in een toegenomen aandacht verheugen. Een voorbeeld hiervan is het recente debat over de invoering van de profielen in de bovenbouw van het havo en vwo, dat met relatief veel aandacht van de media gepaard is gegaan.

Hoe zal de politieke agenda van het voortgezet onderwijs voor de komende kabinetsperiode eruitzien? Welke plaats zal het onderwijs innemen in de komende verkiezingsprogramma's?

De paarse partijen hebben zich voor de volgende regeerperiode gecommitteerd aan verdergaande klassenverkleining in de onderbouw van het basisonderwijs. Dat is verheugend, maar het betekent wél een aanzienlijk beslag op de middelen. De lijn van ontzien van het basis-, voortgezet en middelbaar onderwijs uit deze kabinetsperiode zal ongetwijfeld worden voortgezet.

Wat betreft de agenda van het voortgezet onderwijs zou ik de volgende opmerkingen willen maken. Het voortgezet onderwijs heeft in de afgelopen jaren met grote veranderingen te maken gehad. Allereerst is de basisvorming ingevoerd. Een grote operatie waarbij naar mijn mening de nodige kanttekeningen kunnen worden gezet. Signalen uit de praktijk wijzen op de grote moeite die scholen hebben met het uniforme keurslijf van de basisvorming. Het is de vraag of de brede algemene en uniforme vorming die het doel van de basisvorming is wel voldoende recht doet aan de verschillen tussen kinderen. Dit geldt vooral voor de leerlingen in het vbo. De gerichtheid op de praktijk mag daar niet overboord worden gezet voor meer algemene vorming. Dat is naar mijn mening ook een van de randvoorwaarden bij de invoering van leerwegen in het mavo/vbo/vso.

[p. 141]

Zoals hiervoor vermeld, is het wetsvoorstel ter invoering van de profielen in de bovenbouw havo/vwo onlangs aangenomen. Ondanks de wat beladen discussie over de invoeringsdatum is hier naar mijn mening sprake van een goed afgewogen en verantwoord eindresultaat. De invoering van deze vernieuwingen te zamen met het studiehuis zal de komende jaren de nodige aandacht vereisen.

Basisvorming, profielen, studiehuis en leerwegen zijn de belangrijkste onderwijskundige vernieuwingen in het voortgezet onderwijs. Daarnaast moet het onderwijs worden gemoderniseerd door middel van de invoering van computers. Dat alles stelt hoge eisen aan de aandacht en inspanning van betrokkenen.

Aangezien het succes uiteindelijk staat of valt met de kwaliteit van de leraar voor de klas, is een investering in het aanzien van die leraar ook een aandachtspunt voor de komende periode. Dit dient dan te gebeuren onder gelijktijdige modernisering van de arbeidsvoorwaarden en de realisering van een modern personeelsbeleid op scholen.

Daarnaast zou het goed zijn als er na de afronding van de lopende vernieuwingen rust kwam in het voortgezet onderwijs. Onder zo'n ‘beleidsmoratorium’ moet de aandacht van bestuur en politiek verschuiven naar de uitvoering van het beleid, het signaleren van knelpunten en de controle achteraf. Helaas hebben ministeries in de praktijk de neiging onverdroten door te gaan met het produceren van beleid en wetgeving. Een echt beleidsmoratorium kan daarom pas werkelijk plaatshebben als taakstelling en inrichting van het ministerie worden herzien.

Naschrift

Als vervolg op deze toespraak heeft mijn collega Clemens Cornielje tijdens de behandeling van de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen voor 1998 een motie over de basisvorming ingediend. In deze motie wordt de regering verzocht de aparte toetsing van de basisvorming in de nieuwe leerwegen mavo/vbo/vso na het tweede leerjaar af te schaffen, en de nieuwe kerndoelen basisvorming in de eindexamenprogramma's van deze leerwegen te vertalen. Deze motie is met algemene stemmen aangenomen.

[p. 142]

Tijdens het wetgevingsoverleg over het wetsvoorstel met betrekking tot mavo/vbo/vso heeft dezelfde collega namens de vvd-fractie voorgesteld al in het eerste leerjaar van de beroepsgerichte leerwegbasisvariant met de beroepsgerichte vakken te beginnen. Daardoor wordt een motiverender leerweg gevormd en kan voortijdig schoolverlaten worden voorkomen. Ook dit voorstel is aanvaard.