Kortbondige spreuken wegens de ziektens

[p. 243]

^(a)Kwade gesteldheid.

1166. Door de naam van kwade gesteldheid pleeg verstaan te werden, die gesteldheid van 't Lichaam, welk deszelfs voedzel bederft, te gelyk door de geheele staat van 't zelve.

1167. En zo zeer voor oorzaak erkend, of allerley bedurven aart van voedende vocht, of gebrek van vaten die ontfangen zullen, of een ophouding van een toepassende kracht.

1168. De bederving van vocht komt voort

1.	Van aangenomen, welk van de veranderende kracht in ons niet konnen gelyk gemaakt werden om te herstellen: hoedanig zyn meelige spyzen, van aardvruchten, die dik, vezelig, vet, scherp, waterig, lymachtig, (69.) Lichamen onordentelyk om te verteeren, als turven, kryt, zand, kalk enz.
2.	Van gebrek van dierlyke beweging in leedigheid, vadzigheid, al te veel slaap.
3.	Van gebrekkelyke werktuigen door al te groote zwakheid, (41-44.) of al te groote kracht, (50. 92. &c.) of vogten met een gebrek niet licht geneesbaar (60. 69. 76. 106. 107. 406.): veelen geven oorzaak aan dezen, als al te groote afzonderingen, hoedanig die eindelyk geweest zyn, braking, allerley loop, roode loop, allerley bloedstorting, een byzonder knoestig gebrek van 't ingewand enz. allerley wederhouding van af te zonderen.

1169. Doch 't blykt, dat deze oorzaaken eens gesteld, of met de vaste te verminderen, of met die in te vullen met vochten onbekwaam om door te vloeien, werken: waar van twederley merkweerdige uitwerking van dit kwaad is. De teering namentl., of witte slymzugt, of ^(b) tusschen vel en vleisch leggende water.

1170. Waarom ook na verscheide coleur, zwaarte, vastkleventheid, scherpigheid, vloeibaarheid van 't ingevulde vocht, zeer verscheide ziektens, als kwade ge-

(a) Cachexia.

(b) Hydrops Anasarca.

[p. 244]

steldheid uitwerkende, plegen voor te komen: Witheid van de huid, bleekte, geelheid, blauwigheid, roodheid, groenigheid, zwartheid, bruine coleur; zwaarmoedigheid, opswelling onder de oogen, en van de aldertengerste deelen: winden, een slymgeswel van deelen, die van 't herte gelegen zyn; kloppingen van 't hart, en slagaderen, op de minste beweging zeer vermeerdert; rauw, dun, water; byna waterige zwetingen van zelfs; en eindelyk een uitterende ziekte^(a), of witte slymzugt,^(b) en water.

1171. Eenig gebrek van vaten, die ontfangen moeten voedzame vochten, kan nauwlyks algemeen vercierd werden; nochtans zal te sterke t'zamentrekkelykheid, en slappigheid, ende daar van afhangende gebreken, kunnen voor oorzaken toegelaten werden. Van welk gehan. deld is (24-58.)

1172. Door gebrek van de toepassende kracht word de algemeene voeding belet, indien de omloopende krachten al te flauw, of al te forsch zyn (92-107.)

1173. Uit welk ligt de onderscheiden kennis van de ziektens: de aanmerking van de oorzaak, duuring, uitwerking, trap des kwaads bevestigt de voorkennis.

1174. Waarom blykt, dat 'er ook wel altyd een genezing vereischt werd.

1.	Zomtyds een verzagting, en matige verdikking van al te scherpe, en vloeibare.
2.	Een ontbinding en vloeibaarheid van 't vastklevende, en hangende. Maar mits van zo verscheide oorzaken deze twe zoude konnen voortkomen (1168-1170.), zo is byzonder nodig na de verscheidentheid van deze te veranderen ook de Medicynen, en de wyze om die te gebruiken.

1175. Meest moet men zorgen, dat de spyze zy uit deze, welke gelyk zyn aan gezonde vochten, ligt om over te zenden, tegenstrydig aan de byzondere oorzaken van de ziekte, en den zieken byzonder aangenaam.

1176. Op dat dan die zeer wel verteerd zoude werden,

(a) Marcor, Marasmus.

(b) Leucophlegmatia.

[p. 245]

zo moet men die verzorgen met conserven, wynachtitige drank, oeffening, lugt.

1177. Doch op dat de werktuigen van de eerste kookingen mede wel gerigt worden, met een zachte verterend, brakig, purgeer, versterkend middel moet men die voorzien.

1178. Ende alwaar door 't gebruik de wegen geruimt, de ziekstof verdund zal zyn, dan moet men met verdunnende, pisdryvende, zweetdryvende aanhouden.

1179. Ten laatsten moet men staal-middelen gebruiken, alcalische, seepigen, met oeffening van looping, ryding, wryving, badstove.

1180. Doch deze moeten uit verscheide genomen, verscheide bereid, en toegepast werden, volgens de naaste bekende oorzaak.

1181. Maar alwaar van al te groote scherpigheid een verteering, en ^(a)wangedaantige teering, moet men onderzoeken de soort van de scherpigheid, indien 't kan geschieden.

1.	Door onderzoeking van de oorzaak des quade gesteldheid. (1168.)
2.	Gesteldheid van de ziekte en zieke.
3.	Toevallen.
4.	En uitwerpzels.

1182. Deze gekend moet men verbeteren door zyn tegenstrydigen. (zie 1166.)

(a) Cachectica.