Kortbondige spreuken wegens de ziektens

Vallende ziekte.

1071. Tegen over dit eerste quaad is gesteld de ziekte, Epilepsia, vallende ziekte, welk gezegd word 'er te zyn, zo dikmaals als mensch schielyk werd neergeslagen, verliezende de uiterlyke zinnen, en inwendige, met een geweldige t'zamenstooting, onwillig van al de spieren, of eenigen keeren wedergaande, met een rust van nu 't een, dan 't ander, en nieuwe verheffing.

1072. Deze ziekte door een wonderlyke gedaante verandert, vertoond zich dikmaals zo verwonderlyk, dat dikmaals die is toegeschreven aan Goden, geesten, Goddelyke gramschap, betoveringen, en diergelyke oorzaaken, grooter, dan natuurlyken.

1073. Want geen voorstelling van zeldzame gesten, inbuygingen, en postuuren kend men, welke die zomtyds niet uitgegeven heeft: allen zoorten zomtyds volgd die na van beweging, wandelingen, drayingen, neervallingen, neerlegging, uitgerekt en styf Lichaam.

1074 Nochtans allen deze veranderingen verkeeren in veranderde bewegingen van eenige bewegelyke delen, en aldus spierachtigen; derhalven stellen zy alleen verscheide t'zamentrekkingen van spieren; hier door verscheide invloeyingen van 't zenuwachtig vocht; daar door een verscheide uitdrukking dezes van de gemeene zinplaats; en eindelyk aldus verscheiden oorzazaken in 't brein voortbrengende deze uitdrukkingen,

[p. 218]

welke best gekend worden door een Historisch verhaal dezer.

1075. Doch die zyn

1.	Erffelyk, uit de geslagts smet van Vader, Moeder, of Ouders of Voorouders, dikmaals de ziekte verborgen in de Voortteelder, terwyl die van de Grootvader in de Neef afgeleid werd.
2.	t'Zamengebooren, uit een verwekte inbeelding van een zwangere Moeder door een gezicht van een, die de vallende ziekte had.
3.	De herssenen in zyn indekzelen, oppervlakte, zelfstan digheid, holligheden, kwalyk aangedaan, door wonden, kneuzingen, versweringen, etter, bloedige etter, waterig bloed, bloed, scherp water, stinkend, beenige uitwassingen van 't inwendig bekkeneel, indrukkingen derzelver, kraakbeenige natuur der aderlyke holligheden, stukken, splinters van beenen, of Instrumenten beschadigende de herssenvliezen, of de herssens, levendige kwik na de herssenen door de een of andere weg afgevoerd. 'T zelve brein aangedaan kwalyk door ontsteeking, bederving, uitknaging van de herssenvliezen, van de beenvreting, zwarte gal, uiteeting van 't been door Venus ziekte^(a). Doch allen helpen deze oorzaaken, welke de toevloed van de vochten in de herssenpan vermeerderen, als daar zyn, de bloedrykheid, beweging, warmte, dronkenschap, brasseryen, wellust, doorzigtig verstand, diepe overdenking, zware hertstochten, een groote inbeeldings kracht, schrik, en byzonder vrees.
4.	Alle geweldige aandoeningen aan het zenuwsgeslagt, als daar zyn de groote en omloopende pynen, opstyging^(b) knagingen en tergingen van wormen, tanden groeying^(c), scherpe vocht, kaasachtige, zoute, zuure melk van kinderen, slaapbolsap^(d) besmetting van pokken, hertepyn^(e) zweerachtige stoffe, elders

(a) Gumma Venereum.

(b) Hysterica passio.

(c) Dentitio.

(d) Meconium.

(e) Cardiogmos.

[p. 219]

	verblyvende, ontrekking van spyze, brassery, scherpe dranken, spyzen, medicynen, venynen.
5.	Van eenige opgehoudene, welke eertyds plegen gelost te werden, bloedige etter, etter, maanstonden, ^(a)kraamzuiveringen, ambeyen, water.
6.	Eenige rooken, de verheffingen vermeerderende, een broeying elders hangende, waar van met 't gevoel van een opgeheven zoeligheid opklimmende de herssens nadert.

1076. Welke allen, (1075.) 't verhaal van de aanmerkers, insnydinge van dooden Lyken, geleerd heeft.

1077. De uitwerkinge van deze ziekte konnen wedergebracht werden

1.	Tot de qualen van 't bedurven, door zo veel heft ge en herhaalde stuiptrekkingen, herssenbrein, waar van wankeling van de memorie, botheid, gekheid, lamheid, beroerte, de dood.
2.	Tot de kwalen van de zenuwen en spieren, waar van 't zamentrekkingen, omdrayingen, mismaaktheden.
3.	Van een geweldige kramp de ontsteeking, heet vuur, zwartheid der bloeddeelen, meest welk boven de spieren geplaast zyn.
4.	Tot zekere afzonderingen in de inval van de verheffingen met geweld gemaakt; spyzen, drank, water, gal, schuim, snot, speekzel na boven geworpen; uitwerping van groene afgang, saad, water door de benedenste; bloed in twe wegen afgezondert behoren hier toe.

1078. Daar door werd verstaan, welk zy erffelyk? waarom die noit geneeslyk? welke eigenlydige? waarom zelden geneesbaar? welke ^(b)medelydig? waarom dikmaals geneeslyk?

1079. En ook blykt, dat zeer verscheide geneesmiddelen, een verscheide geneeswys tot deze ziekte vereischt werden, na de bekende verandering van de oorzaak, zondigende stof, plaats, op welke de toepassing van 't middel, door welk de uitleiding van 't quaad, moest geschieden.

(a) Lochia.

(b) Sympathica.

[p. 220]

1080 Want de eerste en twede oorzaak, in een kwade formering van de vasten bestaande (1075. N. 1. 2.) neemd nauwlyks een genezing tot de wortel; maar de vernieuwende oorzaaken der verheffingen, die als geduurig herboren, kan men veilig wegnemen; waar van deze, welke oneindigen, noch niet dan door op te merken te kennen, moesten haastig onderzocht werden, daar na na zyn natuur genezen.

1081. De derde (1075. N. 3.) kend men uyt andere toevallen betekenende, dat 't brein beschadigd is, als daar is de pyn, zwaarheid, volheyd, voorgaande quetzing van 't hoofd, draying, algemene beving, schitteringen van oogen, derzelver onbewegelykheid, omkeering van 't geheele hooft, of ook lichaam. De vaste oorzaak van deze kan nauwlyks weggenomen werden, om dat die nauwlyks byzonder gekend werd; aftrekkende, verspreidende, de weg bereidende, afzuyverende, helpen: hier door zyn voordeelig aderlating, purgatie, braking, fontenel, fistel, aftrekkend middel, een hoofdwond, doorbooring van de herssenpan, tegen de opsteiging, opiaten, uit welk wat gekozen moet werden, zal leren de gevonden naaste oorzaak van 't kwaad (1079.)

1082. Welk van de vierde oorzaak (1075. N. 4) komt; die zal behandeld werden na de verscheidentheid van de naaste oorzaak: hier door de pynstillende, ^(a)verzagtende, verdoovende; tegenopsteygende; ^(b)worm-doodende; verzoetende; en verbeterende middelen van scherpe: een bekwame insnyding van 't tandvleesch; wegneemig, verbetering, van de zweerachtige stof, dan werden gebruikt tegen de vallende ziekte.

1083. Van de vyfde oorzaak (1075. N. 5.) de vallende ziektens gesprooten, zo word 't geneesmiddel door los te maken de onbewegelyke stof, de wegen te verwyden, uit te dryven: hier om Spaansche vliegen, brandmiddelen, fontenels, en Fistelen voortbrengende; ^(c)de geboorte helpende; ^(d)de maanstonden verwekkende; de ambyen ope-

(a) Paregorica.

(b) Anthelmintica.

(c) Aristolochica.

(d) Emmenagoga.

[p. 221]

nende; pisdryvende dikmaals zyn tegen deze ziekte nut.

1084. Welke van de zesde oorzaak (1075. N 6.) komt, kan weggenomen werden, genezen zynde de zwakheid van 't zenuwagtige geslagt, dat al te ligt bewogen werd, 't welk door oeffening van de beweging, speling, ryding, vaaring; neming van speceryen; gebruik van staal, en versterkende, geschied 't best: dan ook een kunstige uitzweering van de broeding der plaatse, die diep, gedurig, snydend ingeleid, door brandmiddelen. Spaansche vliegen; maar daar na geopend zynde, 't geen lang wederhouden is door veretterende met knagende vermengd: eindelyk met windzels de aangedaane zenuwen t'zamendrukkende.

1085. Uit deze blykt de ydelheid van alle de byzonderheden en geneeswyzen, welke de ydele beroeming aanpryst tegen dit kwaad.

1086. En 't blykt wel, dat de naaste oorzaak van alle byzondere vallende ziekte is de al te groote werking van 't brein in de beweegzenuwen, niets gevoelende.

1087. Ende dat oorzaaken, welke voortbrengen de wederzydsche verhefsingen, in getal en verscheidentheid veelen zyn.

1088. Doch eindelyk van de byzondere kramp, ^(a)achterwaartsche spanning, halsspanning ^(b)voorwaarts, ^(c)algemeene regtstyvigheid zyn oorsprong, natuur, uitwerking, genezing, blyken van zelfs: Mits ze maar zyn soorten van een byzondere aantasting van de vallende ziekte.

(a) Opisthotonos.

(b) Emprosthotonos.

(c) Tetanus.