Herman Boerhaave, Kortbondige spreuken wegens de ziektens

Kortbondige spreuken wegens de ziektens(1979)–Herman Boerhaave

De wonden van de borst.

297. De wonden in de Borst toegebragt, die niet in de holligheden doorgaan, werden gekend door 't gezigt, tentyzer, de lugt niet uitkomende door eenige kunst, wederstuiting van ingeworpen lauwe vogt, dezelve gesteldheid des lichaams, als in een ontfangen wond, door zeekere teekenen van aangewassen longe tot die plaats van (d) 't borstvlies, in welke de steek doorgaat.

298. Indien die dwers nederdaalen(297:)boven of beneden de ribbens, leggen dikmaals daar na neder, uitgegeten 't buikvlies, etter in de holligheid des borst, voornamentlyk, indiende weg voor de uitgang des etters door allerley kunst word belet. En dan word 't (e) een etterborst, en daar uit veel onheilen.

299. Waarom in de geneesing men zich moet onthouden van (f)wieken, (g)tegen-sweetmiddelen, drukkende; daarenteegen veretterende, balsamiken, com-

[p. 52]origineel

pressen, ligt verband, moet men gebruiken, en bequaame plaatzing des lichaams.

300. Om tot de holligheid des borsts te gaan weet men.

1.	Aan te merken de oorzaak met de wytheid des wonds.
2.	Door een tent yzer te gebruiken aan 't lichaam, en die te stellen in de plaats des wonds.
3.	Door een sterke inblazing van de lucht in de longen, terwyl de wondgesloten, en daarop neus en mond geslooten, met moeyte van de uitblazen de uitgehouden, en dan ontdekt zynde schielyk de wond, door uitblazing, en dikwerf geluid van dezelve gedreven in de holligheid des Borsts.
4.	Door inwerping.
5.	(a)opblaazing. Wanneer lugt in de holligheid des borts bevat, vermeerdert geduurig door de werking van een doorgestoote longe; verwarmt, dunwordende; vry gedrukt door inblaazing; belet uit te gaan uit de wond, in de lippen van de wond gedreven door 't (b)celagtige vlies; vermeerdert; maakt dat dikmaals de geheele mensch, hier door tot elf duim, met blinkende opzwelling, op een ligte wyze uit zet; alleen uitgezondert de planten van de voeten, ende handpalmen. Acta Reg. Societ. 1713 Hist. p. 15-18 ook 4. 14. & 119. 120, alwaar een doodelyke opblazing van gebrooken ribben, onbeschadigd de huid.
6.	Door uitgang van schuimachtig bloed.

301. De uytwerkingen van zodanige wonden zyn.

1.	De drukking van de lugt op de long, belettende eenigzins de ademhaaling, en omloop des bloeds.
2.	Uytgestort en geronnen bloed in de borst.
3.	Verrotting van dat uytgelekt, verwarmt, bewogen, en rontom beslooten bloed.
4.	Hier uyt vermagering, uyt-eeting, bederf, stank van't (c)borstvlies, longen, (d)middelschot, (e)middelrift, (f)hertezakje.
5.	Oneyndige ziektens spruyten uyt dcsen.
6.	Uytwerpsel van bloed.

302. Teekenen van uitgestort bloed.

1.	(g)Een regte opgaande ademhaling.

[p. 53]origineel

2.	Een gemakkelyke neerlegging op de rug, zynde moeyelyk op de gewonde zyde, in een gezonde onmogelyk.
3.	De gezegde gevolgen (301.)
4.	Zwaarte in 't middelrift.
5.	vloeying van de etter.
6.	De natuur en gesteltheid van gegevene wond.
7.	Een groote zwakte, met bleekheid, en kout zweet.
8.	Een geduurige aanwas van allen de toevallen.

303. En dan moet men die zonder uitstel daar uit leiden.

1.	Door welgesteldheid, beweging, en moeite des lichaams.
2.	Door zuiging van een buigzaame pyp, aan de zyde doorboort, verstompt aan 't end.
3.	Door inwerping van afwissende vochtigheid, ontbindende, zuyverende.
4.	Verwyding van de wond.
5.	Een andere opening tusschen de twede en derde waare ribben na beneden, ontrent vier vingeren afgelegen van de (a) wervelbeenen, en van de benedenste hoek van(b) 't schouderblad, gemaakt door een snydend werktuig, door een snyding gelyk redig (c) aan de ribbens, de scherpte der snede midden tusschen dezen, na beneden, gerigt zynde.

304. Indienze door geen wieken van een gespannen worden, worden zeldzaam ontdekt, de lugt geweerd, door een kunstige zuiging en behoorelyke aanwending van ademhaling werd de toekomde lugt uitgedreven, de koude gemyd voorzichtig, ja in 't korte wel genezen, indien geneesbaar zyn.

305. En dan worden voorgekomen ook allen die strenge toevallen (301).

(d): Pleura.

(e): Empyema.

(f): Turunda.

(g): Emplastica.

(a): Emphysema.

(b): Cellulosa

(c): Pleura.

(d): Mediastinum.

(e): Diaphragma.

(f): Pericardium.

(g): Orthopnoea.

(a): Spondelus, vertebra, verticillus.

(b): Omoplata, homoplata, Scapula,

(c): paralella.

Kortbondige spreuken wegens de ziektens (1979)

De wonden van de borst.