Anansi

[p. 18]

Iets over goden, sagen en feesten bij de niet Creoolse bevolkingsgroepen

De Anansi-verhalen van de Creolen mogen dan het meest karakteristiek zijn voor de Surinaamse volksliteratuur, toch kunnen wij niet voorbijgaan aan wat de andere rassen daarin hebben bijgedragen. Geen land is zo een smeltkroes van rassen als Suriname en elk daarvan heeft, niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk, zijn kleur aan het land gegeven, zoals ook symbolisch in de Surinaamse vlag tot uitdrukking wordt gebracht.

Een paar jaartallen:	1873 - De eerste Hindostanen komen in Suriname
	1890 - De Javanen komen
	In deze zelfde periode en reeds kort daarvoor vestigden zich kleine groepen Chinezen.

Hindostanen

Toen in 1863 de slavernij werd afgeschaft bleven de negers nog tien jaar als contractarbeiders op de plantages werkzaam.

Daarna moesten er nieuwe arbeidskrachten komen. Deze konden worden aangeworven in India, in die tijd nog een Britse kolonie.

Uiteraard waren het voornamelijk de armste provincies waar arbeidskrachten te vinden waren. Droogte en honger in hun vaderland wilden zij graag verwisselen voor koelie-arbeid in den vreemde waar zij een betere toekomst hoopten te vinden.

Bovendien waren zij vrij om na vijf of tien jaar naar hun geboorteland terug te keren. Hoewel zij geen slaven waren kwamen zij met even weinig bezittingen aan als destijds de negers en net als de negers van de Goud-en Ivoorkust brachten zij een niet stoffelijkeerfenis mee.

In hun eigen land mochten zij dan tot de allerlaagste kaste behoren, niettemin waren zij een levend onderdeel van een cultuur, eeuwen en eeuwen ouder dan de Europeese beschaving.

[p. 19]

Zij hadden hun Hindoe-godsdienst, de leer van Boedha, hun gezangen en gedichten. Zij brachten de Veda's mee en het Mahabharata, dat bekend staat als het langste gedicht uit de wereldliteratuur. De Bhagavad Gita is daarvan een onderdeel. De verhalen geven in allegorische vorm, rijk aan beelden en ingewikkelde lotgevallen van de figuren een schat aan kennis en wijsheid. Veel verhalen eruit worden tijdens feesten ten tonele gevoerd en het gevoel voor kleur en stijlvolle schoonheid van de Indiër zorgen dan voor een sprookjesachtig gebeuren. Op het nieuwjaarsfeest bijvoorbeeld, dat, als de omstandigheden het toelaten, eigenlijk drie dagen behoort te duren, wordt de geschiedenis uitgebeeld van de godvruchtige prins Bhakte Prahalad, die een diepe verering koesterde voor de god Vishnoe. Zijn goddeloze vader en diens zuster Holika werkten hem tegen en zochten hem te doden. Holika, die tegen vuur bestand was, liet een grote oven bouwen en nam daarin Prins Bhakta Prahalad met zich mee. De godheid ontnam haar echter haar ongevoeligheid voor vuur en het was Bhakta Prahalad die ongedeerd uit de vlammen te voorschijn kwam.

In de tijd van de jaarwisseling (die bij de Hindostanen niet samenvalt met 't Christelijke Nieuwjaar) (zij rekenen met maanmaanden) vieren zij het Divalifeest, d.w.z. het lampenfeest. In het huis worden dan vijf lichten ontstoken. Ook kennen zij de gewoonte om zingend langs de huizen te gaan, waarbij kleine geschenken in ontvangst worden genomen. Wie zou hierin niet overeenkomst ontdekken met het Noord-Europese Sint-Maarten, Kerst-, en Drie Koningenfeest? En zouden zulke overeenkomsten niet, net als bij de sprookjes en de mythen, als bewijs kunnen gelden dat al de verschillende godsdiensten en sekten takken en twijgen zijn van een gemeenschappelijke stam?

[p. 20]

De Javanen

Toen om verschillende politieke redenen geen Hindostanen meer uit India kwamen ging de Nederlandse regering ertoe over uit de eigen koloniën Javanen te laten overkomen. Het was hetzelfde patroon als bij de immigratie van de Indiërs: Arme dessabewoners wilden hun geluk wel beproeven in een land aan de andere kant van de aardbol om tezijnertijd welvarend naar huis te kunnen terugkeren. De meesten van hen gingen echter niet terug. Wel bewaarden zij zo lang mogelijk de geestelijke band met het land van herkomst, maar de jongere generaties vergroeiden steeds meer met het nieuwe land. Toch behield het merendeel van hen, net als de Indiërs, hun eigen religie. De meeste Javanen zijn Mohammed aan Uiteraard is die Islamietische godsdienst als het ware gekleurd door hun eigen volksaard en vermengd met hun eigen overleveringen, zoals ook de Christelijke godsdienst bij de algemeenheid van de leer toch de typische kenmerken van een bepaald volk behoudt.

Karakteristiek voor de Javaanse gemeenschap zijn de slamatans, uitgebreide offermaaltijden ter gelegenheid van geboorte, besnijdenis en dergelijke. Kenmerkend is ook de wajang, het schimmenspel met kunstig gesneden, platte poppen, waarmee gedramatiseerde sagen worden opgevoerd. Als het om puur amusement gaat dan is de Javaanse volksverbeelding rijk aan kluchten.

De Chinezen

De eerste Chinese immigranten kwamen al in Suriname ongeveer tien jaar vóór de afschaffing van de slavernij en zij bleven komen tot in de jaren na de tweede wereldoorlog. Toch is hun aantal aanmerkelijk minder dan dat van de Creolen en de Hindostanen. Vroeger waren zij voornamelijk kleine landbouwers en handelaren.

[p. 21]

Zij brachten dan ook, net als later de Hindostanen, de rijst naar Suriname. Dit uitheemse produkt werd al spoedig het voornaamste voedsel, ook voor de negers, die voordien zich voornamelijk met bananen hadden gevoed. Maar behalve de rijst brachten de Chinezen nog iets anders mee uit het oude Azië: de leer van Confucius.

De wijsgeer en staatsman Confucius leefde omstreeks het jaar 500 voor Christus; in dezelfde periode dus waarin de Boeddha zijn leringen predikte in India, en Pythagoras in Zuid-Europa zijn godsdienstige en wiskundige stellingen onderwees. Eén van de belangrijkste punten in de leer van Confucius is dat de deugd beoefend moet worden om wille van de deugd zelf en niet met de verwachting er beloning of voordeel door te ontvangen.

Vele Chinezen belijden nu, net als de meeste Creolen, de Christelijke godsdienst, maar toch is nog een vrij groot aantal Confuciaan en zij hebben hun eigen specifieke aandeel in het algemeen karakter van het Surinaamse volk. Als hun inbreng in de volkscultuur kunnen wij o.a. beschouwen hun uitbundige nieuwjaarsfeest: luidruchtig, vol kleur en vuurwerk, een bont spektakel. In wezen dient het om boze geesten af te weren en verschilt dan eigenlijk niet veel van het mid-winterblazen, klokgelui en donderbusgeknal uit onze streken. Evenmin als het Hindostaanse- valt het Chinese Nieuwjaar samen met het Europese, hoewel ongeveer in dezelfde tijd.

Hoewel er dus sprake is van verschillende godsdiensten en culturen wil dat niet zeggen dat deze streng zijn afgebakend. De Surinamers bezoeken graag elkanders bedehuizen en nemen graag deel aan elkanders feesten. Omdat veel van dergelijke vieringen in de open lucht plaats vinden is het ook makkelijk om in elkaars vrolijkheid te delen.

[p. 22]

Naast deze grote volksgroepen zijn er nog de nazaten van een kleine groep Spaanse en Portugese Joden.

In de vijftiende en zestiende eeuw waren zij uit hun eigen land verdreven door de Inquisitie met haar strenge wetten ten opzichte van de niet-katholieken. Een naam als de ‘Jodensavanne’ herinnert nog aan hun vroegere nederzetting. Uiteraard hadden zij hun synagoge, hun eigen begraafplaats, maar ook hun eigen schouwburg. In de Surinaamse taal zijn naast veel Portugese ook nog heel wat Joodse woorden terug te vinden. En ook hier zien wij weer dat invloeden en gebruiken niet alleen tot een taal beperkt blijven. Het weigeren van bepaald voedsel, bij voorbeeld, bij de Creolen heeft veel overeenkomst met gebruiken dienaangaande bij de Joden.

Zo zien we dat in Suriname de verhalen, gebruiken, godsdiensten en vooral ook de volksgroepen zelf waarvan zij afkomstig zijn naast elkaar en door elkaar heen leven, als veelsoortige struiken op één plek samengedrongen. Nòg zijn zij van elkander te onderscheiden, maar zij groeien steeds meer als een nieuwe eenheid omhoog, onder de zelfde voedingsbodem; licht en schaduw met elkander delend.

Niet voor niets waarschijnlijk speelt, net als in veel Europese en Indische sprookjes, de boom zo'n grote rol.

De heilige boom, de kankantrie, de wonderboom.