Brabantsche yeesten. Les gestes des ducs-de-Brabant par Jean de Klerk d'Anvers (3 delen)

XLIV.

Van den stride ende van hertoge Anthonijs doot.

Van desen stride, wilt verstaen,
En soudic hier doen gheen vermaen,
Want tonser materien niet en hoort;
Maer om u te doene recoort,
Hoe die hertoghe doot es bleven,
Soe moeter hier af sijn ghescreven
Ten alder cortsten dat ic mach.
Opten voorseiden vridach,
Als die Fransoyse met grooter macht
Haer hoope hadden te velde bracht,
Ghebattellieert ende ghescaert,
Daer meneghe hooghe standaert
Ende meneghe wimpel was ontwonden:
Die coninc Heinric te dien stonden
Van Inghelant, doe ic ghewach,
Sijnre viande macht aensach.
Soe hise dede overslaen,
Soe was hi een deel ontdaen;
Want sijn hoop noch sijne scare
Soe mechtich en was nerghent nare:
Die Fransoyse hadden al in een
Wel tien manne ieghen een.
Doen dede die coninc presenteeren
Den Fransoysen te haer eeren,
Dat hi, ende alle de sine, te hant
Wouden over trecken in Inghelant,
Sonder eneghe scade te doene doe
In Vrankerijc, ende daer toe
Over te ghevene slote ende steden,
Die hi met siere moghentheden
In Vrankerijc hadde gheconquesteert.
Dit heeft hi hem ghepresenteert,
Als Herfleur, dat elc versta,
Ende meer andere, et cetera.
Twelc die Fransoyse princhiere
Aennemen wouden in gheenre maniere;
Maer si begheerden eenpaerlijc
Den voorscreven coninc Heinrijc
Ghevanghen te hebben te dien tiden
Met allen den sinen, ocht te striden.
Doen hi des niet en conde volcomen,
Heeft hi sijn avontuere ghenomen,
Ende bereide hem om striden.
Aldus sijn si in beiden siden
Ghebattellieert, wilt mi versinnen.
Die Fransoyse daden van hen rinnen
Alle die scutteren, hoordic verclaren,
Die daer met hen comen waren,
Ende alle andere meisniede,
Die niet en waren edel liede:
Segghende, dat dedele alleene
Den coninc entie sine ghemeene,
Met alle siere macht die hi vermach,
Verwachten souden op dien dach.
Die Inghelsche ordineerden schiere
Voor hen alle haer artsiere,
Dier si vele hadden tien tide.
Als die Fransoyse, op dander side,
Haer scutters ende haer ghemeine
Wech hadden doen gaen, groot ende cleine,
Ordineerden si te hant,
Dat heer Clinget van Borbant,
Met XII^c peerden schiere
In enen hoop, die artsiere
Der Inghelscher sonder vermiden
Scoren soude ende doorriden;
Ende alsoe souden die hoope tsamen
Met malcandren versamen;
Ende alsoe waest dan zeere ghesiene
Voor die Fransoise, want si tiene
Manne wel hadden ieghen eenen.
Als heer Clinget na sijn meenen
Dartsiere tonder weende hebben ghedaen,
Hebben sine wederstaen
Ende stat ghehouden te haer steden.
Dus es beziden omme ghereden
Heer Clinget, achter der Inghelscher scare,
Ende alle des conincs ghegare
Van Inghelant, groot ende smal,
Juweele, bagaedgen, heeft hi al
Ghenomen ende wech doen vueren.
Ende binnen deser selver uren
Sijn beide die hoope met groter noyse,
Die Inghelsce entie Fransoyse,
Tsamen vergadert met felder chiere;
Maer die inghelsce archiere,
Die ieghen heer Clinget hielden stoot,
Daden alte grooten noot
Den Fransoysen te dien stonden,
Eer die hoope vergaderen conden.
Want die Fransoyse, soe ghi hebt verstaen,
Haer scutters hadden wech doen gaen:
Twelc den Inghelscen quam te staden,
Ende den Fransoysen te scaden.
Doen si vergadert waren om striden,
Quam hertoghe Anthonijs ten selven tiden
Met grooter haest, doe ic u cont,
Bi den stride, daer een doren stont,
Met enen zeer cleinen hoope smal.
Want sijn edele, meest deel al,
Die hem vast volghden, hebbic vernomen,
Niet soe haest en consten ghecomen;
Want die hertoghe met alder cracht
Reet over dach ende over nacht,
Van sorghen, als ic hebbe vernomen,
Dat hi te tide niet soude comen:
Soe haestelec waest al te doene.
Aldus en hadde die hertoghe coene
Sijns selfs harnasch daer niet doe,
Noch sinen wapenroc daer toe,
Noch ooc teeken eneghertiere,
Weder wimpel noch baniere.
Aldus moeste die edel man
Voskens wapene daer doen an
Die welke was, in ware dinc,
Des hertoghen camerlinc.
Daer trac men af sonder lette
Een blasoen van enen trompette,
Van sijnre wapenen wel ghereet,
Daer men hem een gat in sneet.
Dat trac hi aen den hals tier tijt,
Ende daer met ghinc hi in den strijt
Metten selven die hi hadde daer
In cleinen ghetale, weet voor waer;
Ende het ghelucte hem tsiere bate,
Dat hi gheraecte aen die strate
Al daer heer Clinget, sijt seker das,
Door dat heer ghereden was
Om der Ingelscher artsieren
Neder te trecken ende te scoffieren.
Aldus vant hi eer iet lanc
Eenen rumen inganc;
Alsoe dat hi in corten tide
Quam int voorste van den stride
Metten sinen, met moede vaillant,
Roepende: Brabant! Brabant!
Maer niet langhe, weet voor waer,
Hadde die hertoghe ghestreden daer,
Die Fransoyse en moesten tonder gaen,
Doot sijn ghesleghen, ocht ghevaen.
Daer bleef versleghen menich man
Ende menich groot heere ... Des sceidic van.
Als die Fransoyse dus laghen neder,
Quam die voorseide heer Clinget weder
Van achter, ende hadde tsinen deele
Alle des conincs juweele
Van Inghelant in sinen behoude
Wech te vuerne; niet om dat hi woude
Striden. Maer doen sijns waert ghewaer
Die coninc Heinric, meinde hi claer,
Datter ander Fransoyse quamen ghereden,
Ende anderwerf soude sijn bestreden.
Daer om soe gheboot hi houde
Dat men rechtevoort dooden soude
Alle die ghevanghene te hant.
Mids welken ghebode, si u bekant,
Menich edel man liet sijn leven,
Die anders ghevanghen waren bleven.
Men seght seker over waer,
Dat hertoghe Anthonijs ooc al daer
Ghevanghen was; maer na tghebod
Wort hi gheslaghen. Ontferme u, God,
Sijnre zielen! Twas scade groot
Dat soe dat edel bloet bleef doot.
Ende dat blijct claerlijc mids das:
Want doen die hertoghe vonden was,
Vant menne claerlijc al bloot,
Seere ghewont, ende al int hoot;
Daer men qualic hadde moghen wonden
In den stride; doen hi ghebonden
Int hoot hadde die huve fijn,
Soe hadde dat qualic moghen sijn.
Maer het ghesciede, sijt seker das,
Na dat hi ontwapent was.
Hi wart ooc vonden, der ic saghen,
Verre van daer sijn liede laghen,
Ende ooc verre van der steden,
Daer si tsamen hadden ghestreden.
Ooc hebben eneghe gheseit voor waer,
Die ooc ghevanghen waren daer,
Dat hi ghevanghen was tier tijt;
Want sine saghen na den strijt
In ghevanghender hant; maer wats ghesciet,
Si en dorsten hem toe spreken niet.
Dus ghehinghde God dier plaghen,
Dat die Fransoyse dus neder laghen,
Die, mids hoverdegher maniere,
Haer ghemein volc, haer artsiere
Van hen verstieten, ende bi hen iet
Emmer en wouden laten niet;
Maer wouden selve metter hant
Coninc Heinrike van Inghelant
Vanghen of dooden ende sijn princhiere,
Ende hem ghehinghen in gheender maniere,
Dat hi wederomme hadde ghetoghen,
Ende al ghelaten in haer vermoghen,
Al dat hi hadde gheconquesteert
In Vrankerike, na haer begheert.
Maer die victorie entie zeghe
Die en comt niet alle weghe
Den ghenen die hebben de meeste macht;
Maer bi den ghehinghen van Gods cracht,
Die, te veel stonden, bi sinen volleesten
Den minsten hoop ieghen den meesten
Victorie ende zeghe heeft verleent.
Maer wat Ons Heere daer met meent,
Ende welc die zake was van dien,
Dat hijt aldus liet ghescien,
Beveel ic Gode ende niemenne el;
Maer emmer doch, soe meinic wel,
Dat sonder redene niet en was
Dat hijt ghehingde, sijt seker das.
Dese strijt ghesciede, dats waer,
XIIII^c XV Ons Heeren iaer,
Des vridaeghs, al sonder si,
Vive ende twintich in octobri,
Op die feeste, hoordic verclaren,
Van den heileghen martelaren
Crispijn ende Crispiniane.
Hoe wel die Inghelsce op die bane
Verwonnen, soe bleef daer nochtan
Van harer siden menich man.
Die hertoghe van Yuerick bleef int riveel,
Entie greve van Arondeel,
Ende meer ander grooter heeren
Die in harer helpen weeren;
Ende van der Fransoyse conroot
Bleven daer in den stride doot:
Die hertoghe Anthonijs, int besorch
Van Brabant ende van Limborch;
De hertoghe van Baren, die heere coen,
Entie hertoghe van Alenchoen;
De greve van Nevers, zijts vroeder,
Hertoghe Anthonijs ioncste broeder.
Ende ghevanghen soe bleven daer:
Die hertoghe van Orliens, dits waer;
Die hertoghe van Bourbon, in den nijtspele,
Ende andere grooter heeren vele,
Die ic ghenoemen niet en can,
Ende menich ander edel man.
Daer bleef vertorden onder voet
Die bloeme van Vrankerijc, sijt vroet:
Dats die crone, als ict vernam,
In meneghen iare niet en verquam.
Maer niet alleene uut Vrankerike;
Uut Pikardien derghelike,
Uut Artois ende uut Henegouwe,
Daer menich minsce in dreef rouwe.
Maer want wi hier van desen stride
Alleene rueren te desen tide
Om hertoghe Anthonijs wille, dats waer:
Soe eest te wetene dat bi hem daer
Doot bleven aldus iammerlijc
Heer Philips ende heer Heinrijc
Van Liedekerke, twee ridders vaillant,
Die scoonste die men erghens vant.
Ooc bleef daer doot, in dat ghevecht,
Van Edinghen mijn heere Imbrecht,
Die men van Kestergate hiet;
Die truwelijc sijn leven liet
Daer bi sinen gherechten heere.
Over drie daghe was dese heere
Levende vonden onder die doode,
Seere ghewont; in grooten noode
Voerde men hem te Simpoel binnen,
Daer hi noch hadde scoon bekinnen;
Maer van den bloede was hi bedorven,
Ende van couden soe verstorven,
Dat hi daer sterf ende versciet.
God huede sijn ziele voor alle verdriet!
Ooc bleef daer doot een edel man,
Van Fonteines ioncheere Jan,
Van den stamme van Henegouwe:
Te Bruessele woonde die ghetrouwe.
Van Huldenberghe bleef daer doot
Jan, doorsteken in der noot.
Ooc soe storte daer sijn bloet
Heer Aelman van Schauchines, een ridder goet:
Hi was hoofmeester, dat versinne,
Van der edelre hertoghinne
Vrou Johannen in harer tijt;
Ooc sterf hi, des seker sijt,
Hoofmeester, des sijt wijs,
Van den hertoghe Anthonijs.
Daer bleef ooc in den velde
Heer Diederic van den Heetvelde,
Een ionc ridder ende een coene,
Ende gherechtich in allen doene.
Ooc bleef daer, in dat verdriet,
Gobblet, die men Vosken hiet,
Wiens wapene dat hadde an
Hertoghe Anthonijs dedel man.
Nochtan dwanc hem trouwe ende eere
Dat hi, half bloot, bi sinen heere
Tert in den strijt, uut coenicheiden;
Daer hi sterf met bitterheiden.
Heinric van Wouwe, die was te claghen,
Bleef daer ooc int velt verslaghen;
Ende Jan van Halle, sijt seker das,
Die van Bruessele gheboren was.
Noch bleven daer knechten coene van live,
Daer ic die namen niet af en scrive.
Ooc soe bleef ghevanghen daer
Heer Jan, heere van Rotselaer,
Ende een edel ionghe, des sijt wijs,
Van Liedekerke, ioncheere Cornelijs;
Heer Claus van Sinte Gorics, dits waer,
Ende Jan van Glimes bleven daer
Beide ghevanghen in den strijt,
Ende Jan Coele ter selver tijt,
Van Bruessele gheboren, si u bekant,
Ende meer andre uut Brabant.
Soe dat si alle, hoort mi verclaren,
Die metten hertoghe daer comen waren,
Doot bleven ochte ghevaen,
Sonder alleene, hebbic verstaen,
Metten sinen van Assche die heere;
Dat hem eneghe mespresen seere,
Daer hi met sinen heere tier tijt
Niet inne en ghinc in den strijt,
Ende hi tijts ghenoech was daer.
Ic hebbe ooc someghen, voor waer,
Ghehoort daer af van Assche dien heere
Verantwoorden herde zeere.
Des latic dat bestaen daer ieghen:
Menich wert tonrechte beteghen.
Des anderdaeghs, al ongheviert,
Als dInghelsce hadden ghepilliert
Die doode, daer si tien stonden
Ontelliken grooten scat vonden
Over alle die groote heeren,
Die daer doot bleven weeren;
Ende tbeste hernasch groot ende smal
Behielden si te henweerts al:
Alle dien scat, sonder verdraghen,
Daden si vueren ende draghen
In haer scepe altehant,
Ende voerdent over in Inghelant.
Ende alle haer doode, in corter vuere,
Worden ghedreghen in een scuere,
Ende soe vele hernasch openbare,
Dat het wonder te segghene ware,
Ende alderhande ander gherochte,
Dat men niet wel ghevueren en mochte.
Doen staken zi tvier daer in daer naer,
Ende lietent te pulvere verbranden daer.
Maer haer groete heeren voorwaer,
Die doot bleven waren daer,
En lieten si daer niet verbranden;
Maer vuerdense in haren landen.
Die doode van der Fransoyse zide
Bleven ligghende tien tide
Op tvelt doot, al moeder naect,
Seere ghewont ende zeere mesmaect.
Doen die Inghelsce waren vertoghen,
Quamen priesters, na haer vermoghen,
Ende ander knechte, met grooten zeere
Soeken haren dooden heere.
Een ieghelijc socht met grooter pinen
Tot hi vonden hadde den sinen.
Deen vant den sinen, ende dander niet.
Den grooten iammer en constic niet
Bescriven, vertellen, sijt seker das,
Die daer doen te siene was;
Dus sceidics af te desen stonden.
Die edel hertoghe die was vonden
Van Brabant met grooten rouwe
Van sinen dieneren ghetrouwe.
Daer was bi, dats waerheit fijn,
Brueder Hector, die biechtvader sijn.
Alsoe ic des hoorde ghewach,
Soe wert hi opten sondach
Vonden, drie daghe na den strijt.
Met rouwe wert hi in corter tijt
Te Saintpoel ghevuert, hoordic verclaren,
Daer hi gheleit wort in der baren.
Op Alder Heileghen avont
Wort tdoode lichaem, doe ic u cont,
Ghebracht te Dornike in der stede.
Die bisscop, ende die collegie mede,
Ende alle persoone gheestelike
Van der stat van Dornike
Ghinghen met processien uut
Jeghen den lichame. Soe groot gheluut
En hoorde nie man, noch ghescal;
Want alle die clocken over al,
Van allen den kerken groot ende cleene,
Luden tsamen al ghemeene.
Ende die bisscop voorseit,
Entie clergie, met weerdicheit,
Gheleiden den lichame weerdichlike
Lancs door die stat van Dornike
Tot buten der poorten: manne ende wiven
Sach men daer groot iammer driven.
Des avonts op Alder Heilighen dach
Bracht men te Halle, doe ic ghewach,
Den dooden lichame, ende al daer
Bleef hi dien nacht, dat es waer,
In die kerke van Onser Vrouwen.
Des anderdaeghs met grooten rouwen,
Voor der noenen, met iammerhede,
Bracht menne te Bruessele int stede;
Ende wort ghevuert, hier op merke,
Rechtevoort in Sinte Goedelen kerke.
Daer waren vergadert altehant
Die state des lants van Brabant,
Die welke des avonts, sonder vertrecken,
Den dooden lichame daden ontdecken.
Na dat sine besien hadden daer,
Ende claerlijc bevonden voor waer
Dat het doode lichaem was, sijts wijs,
Haers heeren, hertoghen Anthonijs,
Daden sijt met grooter iammerheit
Weder bedecken, met weerdicheit.
Men dede des avonts, ic seker ben,
Vigilien ende exequien
Solemptlijc, in Sinte Goedelen kerke.
Het weende al, papen ende clerke.
Des anderdaeghs, opten sondach,
Drie in novembri, dat men sach
Den dooden lichame rechtevoort vueren
Binnen der vriheit van der Vueren.
Daer dede men misse heerlike,
Ende exequien temelike,
Na behoorlike betame.
Doen wort die doode lichame
Met groten drucke, dats sonder si,
Ende met vele tranen van die daer bi
Omgaens stonden, begraven daer,
In sinte Jans choor, recht bi alnaer
Van Simpoel siere eerster vrouwen Johanne,
In presentien der goeder manne
Der drie staten van Brabant,
Ende der edelre, si u bekant,
Ende der ghedeputeerde mede
Der vriheiden ende der goeder stede
Slants van over Mase tier uren;
Die na der voorseider sepulturen,
Deen metten andren tsamen
Alle weder te Bruessele quamen.
Versament sijnde, doe ic ghewach,
Opten selven derden dach
Van novembri, sonder verdraghen,
Wert bi hen zamentlijc overdraghen,
Dat Inghelbrecht greve van Nassauwe,
Een edele man ende ghetrouwe,
Heere te Leck ende te Breda,
Ende heer Heinric, dit versta,
Van Berghen, een edel heere fijn,
Heere te Grimberghen ende te Melijn,
Met haren zeghelen, sonder sparen,
Souden toesluten ende bewaren
Alle die kisten, ende cameren al,
Des hoofs van Brabant, groot ende smal,
Op Coudenberch, te Bruessele int stede;
Desghelijcs, alle die kisten mede,
De welke si te dien stonden
Binnen Willem Blondeels huse vonden;
Want die juweelen, des sijt wijs,
Van den hertoghe Anthonijs
Daer waren alle, tmeeste deel,
Alsoe die voorseide Willem Blondeel
Was des hertoghen, in ware dinc,
Eerste of overste camerlinc.
Dus soe hebben die voorsede
Greve van Nassouw ende heer Heinric mede
Van Berghen ghedaen, doe ic ghewach,
Opten voorseiden derden dach
Van novembri, sonder verlaten,
Bi overdraghe van den drie staten.
Al Brabant mach wel claghen zeere
Die doot van den edelen heere;
Want die hen scadelijc was ter doot.
Hadde moghen die heere groot
Ghevanghen bliven ende ransoeneeren,
Die scade en hadde niet twee peeren
Te tellen gheweest; maer dit mesval
In langhen men niet volclaghen sal.
Hadde hi noch moghen regneeren
Hi hadde gheweest een heere der heeren,
Ende ghevreest ende seere ontsien;
Noch niement en was alsoe ghesien
Die crone te houdene in haer eere,
Als hertoghe Anthonijs, dedel heere,
Hadde hem God gracie ghegheven
Dat hi langher hadde moghen leven.
Maer wat helpet? hets om niet;
Hets God die alle dinc voorsiet.
Hi weet den oorbore, ende niement el!
Die maeght, dier dingel Gabriel
Die groete brachte uut shemels trone,
Ende Jhesus haer ghebenedide sone,
Door sijn gloriose bitter doot,
Behoede die ziele voor alle noot,
Ende verhoegh se in sijn ewich rike.
Seght amen alle samentlike!