Arnold van Rummen

[p. 15]

Inleiding.
Het graefschap Loon.

[p. 17]

Het Graefschap Loon.

C'est dans cet ancien berceau des Francs, que s'est maintenu jusqu'à nos jours ce feu d'indépendance et de courage, qui animait les compagnons de Clovis.
Chateaubriand.
In die oude wieg der Franken gloeide, tot hedendaegs, dat vryheidsvuer, die edele zucht tot onafhankelykheid, waermede Clovis dappere wapenbroeders bezield waren.

Aen Belgie's noordoostelyken grensrand vindt men eene landstreek, niet alleen merkwaerdig wegens derzelver schilderachtige ligging langs den kronkelenden boord van den Maesstroom, maer

[p. 18]

ook vooral door de groote en gewigtige gebeurtenissen, welke op haren oudberoemden bodem plaets hadden.

Geene eeuw vloeide er terug in den schoot des Oneindigen, zonder dit gewest gekenmerkt te hebben door belangryke voorvallen en zonderlinge lotverwisselingen. Elk vervlogen tydvak liet er de sporen achter der hevigste staets-en oorlogsschokken, veroorzaekt door den krygszuchtigen aerd zyner bewooners en dezer onderlinge familietwisten; of wel door de roofachtige aenvallen van begeerige naburen, die immer gretig vlamden op het bezit van zulken schoonen en ryken buit.

Hedendaegs nog is dat historieke land, ten gevolge eener ons heugende staetsomwenteling, als 't ware, in twee stukken gesplitst, en hetzelve schynt, met al zyne trotsche en verhevene herinneringen, door de romantische geschiedschryvers over het algemeen miskend of vergeten te worden als eene kleine en onbeduidende uithoek.

Nogtans lieten ons de vergrysde kronyken van het romeinsche keizerryk, de jaerboeken van Caesar, Plinius en Tacitus reeds eenige zeer wetenswaerdige byzonderheden na betrekkelyk dat gedeelte der maesoevers en deszelfs vroegste bezitters, van wier moed en heldendaden zy allen, ofschoon door overheerschende en afgunstige vyanden geschreven, met gedwongen eerbied, ja zelfs met ophef gewagen. De middeneeuwsche rymelaers spreken er zeer oppervlakkig over, en maer zeer weinigen onzer latere geleerden, dich-

[p. 19]

ters of schilders verheerlykten die roemvolle oorden door hunne zangen of geestgewrochten.

En evenwel is welligt geen enkel gedeelte onzes vaderlands zoo aenmerkelyk voor deszelfs oud historieboek... geen eenig, welks naem waerdiger zy met gulden letters te schitteren in de ry der vermaerdste landen en volkeren van den aerdbol.

Immers, op die schier vergeten plek vestigden zich, meer dan drie eeuwen vóor de christelyke tydrekening, onze dappere voorvaders, de Belgen, die, te nauw beperkt in hunne valleijen langs den Donauw, den zuidelyken bergketen van Europa overklommen, en van den Hemus tot in het magtige koningryk Macedonie drongen, alwaer zy, na de ondergane weigering van gastvryen doortogt, onder hun onsterfelyken aenvoerder Belgios, met ongelyke wapenen het zoo geduchte als talryke leger versloegen van den geweldigen Ptolomeus, opvolger van Alexander den Grooten.

Van dien vruchtbaren zoom der Maesrivier dreven zy de stoute volksstammen der Gallen naer het zuiden; breidden hun gebied uit van den Ryn tot de Seine, en veroverden het woeste Brittanje, alwaer Brennus den landbouw met de tael en zeden der Belgen overplantede.

Daer ook was het vaderland der manhafte en vryheidlievende Nerviers en Eburonen, die, vereenigd aen de Aduatiken, met den moedigen Ambiorix de geoefende romeinsche legioenen onverschrokken te gemoed rukten, den alomgeduchten wereldveroveraer in zyn eigen legerkamp

[p. 20]

aentastten, en tien duizend hunner vyanden vernielden. Dat eeuwig roemryke Préle, alwaer de zwakke benden der Belgen, hoewel verraderlyk overmand, toch als leeuwen vochten, en liever, tot den laetsten man, martelaers der vryheid sneuvelden, dan zich over te geven aen den vermetelen en wulpschen Romer: dat eerwaerdig plekje ligt niet verre van daer.

Xanten herinnert ons nog de luidbezongene heldendaden der Batavieren met de onvergankelyke namen van Boduognat en Posthumus, benevens dien van hun' stouten menapischen bondgenoot Carausius, die zynen keizerlyken schepter over geheel Brittanje zwaeide: drietal, reeds by hun leven vereeuwigd in de volksgezangen der Scalden en Barden.

Op die moerassige en boschryke vlakten van Toxandrie, (nu Noord-braband, de Kempen en een gedeelte van Limburg,) kwam dat edel en vryheidlievend volk, de Saliers, waerdig overschot der onafhankelyke Sicambren, door Caesar geroemd als de fierste en magtigste der germaensche stammen, en in heldenaerd slechts te vergelyken aen de Belgen en Franken, met wie zy zich vereenigden en samensmolten tot eene groote en beroemde natie. Zy waren het immers, die deze streken het eerste regelmatig ontgonnen, en tevens eene behoorlyke maetschappelyke inrigting en landverdeeling wisten in te voeren onder die nog woeste horden, langs dezelve verspreid.

Hunne forsche strydbyl bragt den geweldigsten

[p. 21]

slag toe aen de overheersching van het zedeloos en allengs verzwakkende Rome, welks bondgenootschap zy kortstondig hadden aengenomen, doch waervan zy nimmer de slaven waren geweest⁽¹⁾⁽¹⁾.

Zy legden de grondslagen van een der schoonste en grootste ryken der wereld, van het vrye of Frankische, welk de verloren heerlykheid van het Romeinsche waerdig zou overerven en verluisteren.

Hun grond droeg de wieg van Frankryks koningsstam, en zy ontwierpen de vroegste wetgeving onzes lands, de Salische, in onze oude nederduitsche tael opgesteld, en zoo vermaerd als het eerste beginsel van het bepaelde eigendomsregt en van de erkende magt des volks in het bestuer van den staet⁽²⁾.

Zy durfden den Romein naer 't zuiden tot op zyn eigen grondgebied vervolgen en aentasten, voorgegaen door den onvertsaegden en doorluchtigen Pharamond, als eerste koning der Franken te Diest op 't schild verheven.

Ja, van die welige en bekoorlyke maesboorden vloeide de vroegste beschaving, als een weldadig bevruchtende stroom, door het Steenkoolwoud over Belgenland en 't Noorden heên, en de eerste Evangelieverkondigers bragten van daer het zedenverzachtende en zaligend christendom aen de nog heidensche bewooners van Vlaenderen en der zeekusten⁽³⁾. Clovis en Clodio, Pepyn en Karel de Groote waren ook zonen van dat teregt

(1) De geschiedkundige noten en aenteekeningen bevinden zich aen het einde van het 2^e deel.

(1) De Saliers, of Salianen, waren het heldhaftige overschot der geduchte Sicambren, vroeger de magtigste volksstam der westelyke Germanen.
Door de romeinsche overheersching gedwongen, verlieten zy de oevers der Lippe en Sieg, en zetteden zich eerst in Gallie neder. Ruim honderd jaren na 't begin onzer tydrekening, werden zy door de wereldveroverende Romeinen overgevoerd naer de boorden van den Yssel, in 't latyn Sala, welke naem waerschynelyk aenleiding gaf tot dien van Saliers. Volgens eenige schryvers, zoude deze echter voortkomen van Sale, welk woord hof beteekende, en waren zy de edelen of hovelingen hunner natie.
Wat hier dan ook van zy; zeker is het, dat de Saliers, omstreeks het jaer 280, de dwingelandy der Romeinen ontweken, en zich neêrsloegen in Oxandrie of Oost-Sanden, gemeenlyk Toxandrie of Peelland genaemd, zynde de landstreek, welke tegenwoordig beslagen wordt door Noord-braband en de Kempen, en die alstoen schier geheel en al bestond uit breede, zandige heidevlakten, met groote moerassen doorsneden.
Alhoewel zy dat gewest niet geheel en al onbewoond vonden, dewyl reeds ten tyde van Caesar eenige verspreide volksstammen der Menapiers zich aldaer, onder den naem van Toxanders, gevestigd hadden, die er noodzakelyk eenige nakomelingen moesten nagelaten hebben, waren het toch de Saliers, die deze landstreek eerst behoorlyk ontgonnen en allengs regelmatiger bebouwden.
Zy waren nimmer de slaven van Rome geweest, vermits zy zich altyd onverschrokken tegen deszelfs overheersching bleven verzetten, hun eigene opperhoofden behielden, gelyk de edele en roemryke Batavieren, en zy zich in Toxandrie, tusschen bosschen en moerassen, als afsloten, en aldus ongenaekbaer bleven voor de romeinsche kohorten.
Meermaels poogden zy hun gebied uit te breiden, en beproefden zelfs door te dringen tot de Aduatiken of Tongeren, van welke zy afgescheiden waren door het groote Steenkoolwoud, dat het grootste gedeelte der oppervlakte besloeg onzer provincien Braband en Namen. Vereenigd aen de Menapiers, die Vlaenderen en de zeekusten bewoonden, maekten zy zich, onder aenvoering van den romeinschen zeevoogd Carausius, een geboren Menapier, by de Romeinen zeer ontzaglyk, ja gevreesd. Na hun opperhoofd tot keizer uitgeroepen te hebben, veroverden zy geheel Zuid-Holland, destyds het eiland der Bataven geheten.
Na deze glansryke wapenfeiten, versmolten zy zich met het naburige, beroemde volk, de Franken, waerby zich de Tongeren, de Eburonen en de heldhafte Nerviers gevoegd hadden. Gezamenlyk verjoegen zy den Romer van de Maesboorden, en breidden hun gebied uit tot aen de rivier de Seine in Gallie. Zy legden derhalve de grondslagen van het zoo groote en vermaerde frankische ryk, welks eerste koning Pharamond, te Diest gekozen, de stamvader was van de luisterryke reeks der koningen van Frankryk. De eerste regelmatige grondverdeeling werd door hen ingevoerd, en de vroegste volkswetten onzes lands werden door de Saliers ontworpen.

(2) De Saliers, of Salianen, waren het heldhaftige overschot der geduchte Sicambren, vroeger de magtigste volksstam der westelyke Germanen.
Door de romeinsche overheersching gedwongen, verlieten zy de oevers der Lippe en Sieg, en zetteden zich eerst in Gallie neder. Ruim honderd jaren na 't begin onzer tydrekening, werden zy door de wereldveroverende Romeinen overgevoerd naer de boorden van den Yssel, in 't latyn Sala, welke naem waerschynelyk aenleiding gaf tot dien van Saliers. Volgens eenige schryvers, zoude deze echter voortkomen van Sale, welk woord hof beteekende, en waren zy de edelen of hovelingen hunner natie.
Wat hier dan ook van zy; zeker is het, dat de Saliers, omstreeks het jaer 280, de dwingelandy der Romeinen ontweken, en zich neêrsloegen in Oxandrie of Oost-Sanden, gemeenlyk Toxandrie of Peelland genaemd, zynde de landstreek, welke tegenwoordig beslagen wordt door Noord-braband en de Kempen, en die alstoen schier geheel en al bestond uit breede, zandige heidevlakten, met groote moerassen doorsneden.
Alhoewel zy dat gewest niet geheel en al onbewoond vonden, dewyl reeds ten tyde van Caesar eenige verspreide volksstammen der Menapiers zich aldaer, onder den naem van Toxanders, gevestigd hadden, die er noodzakelyk eenige nakomelingen moesten nagelaten hebben, waren het toch de Saliers, die deze landstreek eerst behoorlyk ontgonnen en allengs regelmatiger bebouwden.
Zy waren nimmer de slaven van Rome geweest, vermits zy zich altyd onverschrokken tegen deszelfs overheersching bleven verzetten, hun eigene opperhoofden behielden, gelyk de edele en roemryke Batavieren, en zy zich in Toxandrie, tusschen bosschen en moerassen, als afsloten, en aldus ongenaekbaer bleven voor de romeinsche kohorten.
Meermaels poogden zy hun gebied uit te breiden, en beproefden zelfs door te dringen tot de Aduatiken of Tongeren, van welke zy afgescheiden waren door het groote Steenkoolwoud, dat het grootste gedeelte der oppervlakte besloeg onzer provincien Braband en Namen. Vereenigd aen de Menapiers, die Vlaenderen en de zeekusten bewoonden, maekten zy zich, onder aenvoering van den romeinschen zeevoogd Carausius, een geboren Menapier, by de Romeinen zeer ontzaglyk, ja gevreesd. Na hun opperhoofd tot keizer uitgeroepen te hebben, veroverden zy geheel Zuid-Holland, destyds het eiland der Bataven geheten.
Na deze glansryke wapenfeiten, versmolten zy zich met het naburige, beroemde volk, de Franken, waerby zich de Tongeren, de Eburonen en de heldhafte Nerviers gevoegd hadden. Gezamenlyk verjoegen zy den Romer van de Maesboorden, en breidden hun gebied uit tot aen de rivier de Seine in Gallie. Zy legden derhalve de grondslagen van het zoo groote en vermaerde frankische ryk, welks eerste koning Pharamond, te Diest gekozen, de stamvader was van de luisterryke reeks der koningen van Frankryk. De eerste regelmatige grondverdeeling werd door hen ingevoerd, en de vroegste volkswetten onzes lands werden door de Saliers ontworpen.

(3) De eerst bekende geloofsverkondigers in Belgie waren de H. Piatus, die, reeds in de derde eeuw, te Doornik het Evangelie predikte, en de bekeerder der dappere Nerviers werd. Later verspreidde de H. Eutharius het christendom onder de Tongeren.
De bewooners van Vlaenderen en der belgiesche zeekusten bleven veel langer gehecht aen de heidensche bygeloovigheden. Nog in het begin der zevende eeuw, aenbad men te Gent den afgod Mercurius, en onderscheidene yverige zendelingen zagen reeds hunne poogingen mislukt ter bekeering der Vlamingen. De H. Livinus werd er zelfs het slagtoffer van, en is nog vereerd als de groote martelaer van Gent.
Het was de H. Amandus, zoon des hertogs van Aquitanie, door koning Dagobert herwaerts gezonden, die er eindelyk in slaegde onze voorouders aen het heidendom te doen verzaken. Na eerst verpligt te zyn geweest de vlugt te nemen, door de vervolgingen der ryke en vermogende inwooners, wier wulpsche levenswyze en harde dwingelandy over hunne minderen hy openlyk berispte en afkeurde, volgens de vryzinnige liefdewetten van het Evangelie, kwam hy terug en stichtte de kapel, welke nog hedendaegs bestaet op den St. Amandsberg by Gent, alwaer hy het volk deed vergaderen ter aenhooring zyner predikatien. Onder dat antiek en belangryk kerkje vindt men nog zyne geliefkoosde bidplaets. Ook te Antwerpen verkondde Amandus het Evangelie; hy werd later de 26^e bisschop van Maestricht.

[p. 22]

beroemde volk. Zy werden op dezen gryzen vryheidsgrond, waer ook Woeringen prykt, voortgeteeld.....

Een gedeelte van die strook lands, nauwelyks zigtbaer op de kaert van ons werelddeel, en welk de grootste plek der tegenwoordige provincie Limburg besloeg met een streep van Braband, vormde, vóor de oprigting der heerlyke leenen onder keizer Karel, het aenmerkelykste gouvernement der oude koningen van Austrasie. Hetzelve werd, met het begin der negende eeuw, in een leenroerig gewest herschapen onder den naem van Graefschap Loon, en bleef, sedert onderscheidene eeuwen, een der aenzienlykste staten, welke de duitsche keizers in Belgie bezaten.

Van digt naby Maestricht en de oude koningstad Tongeren, strekte het graefschap Loon zuidwaerts zyne grenzen uit langs Hesbaeijen, (waervan het een gedeelte bevattede,) en 't graefschap Namen. Ten westen doorsneed dit land het hertogdom Braband tot aen de stad Diest, besloeg een gedeelte van Toxandrie of Peelland, toen reeds de Kempen genaemd, en volgde naer 't noorden byna geheel en al de nog bestaende scheiding tegen Noord-braband, ten dien tyde gedeeltelyk behoorende tot de hertogdommen Braband en Gelder. De rivier de Maes, waertegen later nog het kleine graefschap Hoorn lag, omspoelde zyne oostzyde, en diende het tot natuerlyke grens tusschen het hertogdom Gulick.

De oppervlakte van dit graefschap, met een

[p. 23]

viertal kleinere rivieren doorspoeld, besloeg ongeveer vyftien uren lengte van noord tot zuid, op negen uren breedte; zyn omkreits mogt meer dan veertig uren meten. In 't zuiden vond men meestal goede en vette akkers, waerop de tarwe met de voornaemste granen en aerdvruchten werden voortgeteeld. Noordwaerts, naer de Kempen, was de grond meer zandig en bestond gedeeltelyk uit breede heidevlakten, ten hoogsten geschikt tot de bezaeijing van rogge en boekweit. Hier dreven de nyvere landlieden veel handel in hout, tot welks aenkweeking zy byzonder uitmuntten, en bezigden voor eigen brandstof den turf, dien zy jaerlyks uit de moerassige peellanden opdolven.

Die schraelheid werd evenwel ruimschoots vergoed door de nabygelegen, vruchtbare landdouwen langs den Maeskant, zoo ryk aen vette weiden en uiterwaerden, waerop het lange en malsche gras wellustig geschoren werd door eene schoone en kloeke soort van hoornvee, welks deugdzaem ras men aldaer van heinde en veer voortdurend kwam opzoeken.

Weinig prins-of hertogdommmen waren zoo luisterryk van oorsprong als het graefschap Loon, noch mogten zich met zulken regtmatigen trotsch verheffen op die tallooze menigte doorluchte geslachten, welker uitgebreide en schilderachtige landgoederen zyn grondgebied als overzaeiden, en wier edele afstammelingen, nog heden door Belgenland verspreid, by landgenoot en vreemdeling met eerbied worden opgenoemd.

[p. 24]

Twee-en-tachtig heerlykheden met hunne prachtige sloten en kasteelen, waerby nog zes vryheden, blonken als zoo veel ryke paerlen aen de kroon der loonsche graven.

Een twaelftal steden, waervan in 't zuiden het beroemde Hasselt, de hoofdstad Loon, Herck, Beringen en Bilsen, en langs de Maes, Stockheim, Thorn, Maeseyck en Maesbree, verhieven zich in dit graefschap te midden der talryke bloeijende vlekken en welvarende dorpen.

Wel is waer, al die heerlykheden vergingen; zy werden, even als het land, welks sieraed zy waren, verbryzeld by den val der leenroerige staten. Hare glansryke titelen en voorregten werden, met hare heerschappy, vernietigd door magtiger gebieders; en langzamerhand versmolten zy, met die trotsche burgten en domeinen, ja met al hare steden en dorpen in grootere ryken en staten... De alverwoestende tyd sloopte met zyn stalen tand het meestedeel dier hechtgetimmerde kasteelen; hunne dikke en stevige wallen, hunne yzersterke vestingen vielen onder het vernielend gebeuk der stormrammen of door 't vergruizend kanongeschut.

Sommigen slechts verheffen nog, van hunne antieke daken, de mossige torenspitsen boven vergrysde en gespleten muren, als zinnebeelden van vervallen magt en grootheid.

Eenigen ook, sedert ontelbare jaren tot lusthuis herschapen, spiegelen hunne, met wyngertloof omkrulde, voorgevels in de zilveren maesstroomen,

[p. 25]

die, vreedzaem kabbelend, derzelver vermolmde grondvesten bespoelen.....

Maer, hoezeer dan ook afgeweken van hun oorspronkelyken toestand, blyven zy toch de duerzame bewyzen der regeringsvormen en zeden eens vroegeren tydvaks; van de magt en den rykdom, welke eenmael in hunne trotschgewelfde zalen troonden. Den dichter en schilder schetsen zy, met levende en natuerlyke kleuren, de herinnering der oude legenden, en tevens de overtuiging van de wisselvalligheden der menschelyke instellingen; van het brooze en nietige der aerdsche gelukzaligheid.

Ons waren zy een geopend boek, waerin wy de wetenswaerdige lotgevallen lazen van een volk, uit edelen stam gesproten, en by welks nakomelingen de vryheidszucht en vaderlandsliefde, door alle eeuwen henen, erfelyk werden voortgeplant. Van een volk, dat, hoezeer dikwerf verguisd, en schier altyd ten slagtoffer gekozen voor staetkundige kuiperyen, evenwel nooit verbasterde door den invloed van vreemde onverheerschers; van ware Belgen, die volstandig getrouw blyven aen de tael en de zeden, zoo wel als aen de godsdienst en de deugden hunner roemruchte voorvaderen, wier vroege middeneeuwsche geschiedenis, zoo hoogst belangryk en toch zoo weinig gekend, wy hier beknopt aenstippen, alvorens tot ons eigenlyk hoofdonderwerp over te gaen.