Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Van en over Pé Hawinkels

[p. 411]

Bert Jansen
Pé Hawinkels in de pop

‘It's a hit on the head with a knock of the knuckles’

Met de dood was ik nog niet geconfronteerd op die manier. Soms bereikten me, via mijn moeder, berichten over een gestorven neef of HBS-klasgenoot, nooit kon ik er het juiste gezicht bij passen in herinnering. Pé kwam en ging als een klap in mijn gezicht. Het nieuws werd ‘casual’ verteld in het stamcafé door een uitgever die ik vaag kende en voor wie hij wel eens wat vertaald had. Ik was er even niet, totaal ontredderd en trok me terug op het toilet met de graffiti een goed lopend café eigen. Las alle viltstift-teksten en haastige, op brokkelig kalk nooit goed houdende ballpoint-krabbels. Iemand had me eens verteld dat de literatuur gemaakt werd op wc-wanden, met een grijns die de mededeling meteen weer in twijfel trok en je tot nadenken aanzette. Dat was Pé. ‘A hit on the head.’

We waren zwijgende voorbijgangers in kleedkamers, jaren geleden. We waren door de mazen van het net heen geglipt en via via werd ons toegang verleend tot het heiligste van het heiligste: de kleedkamers van een popgroep. We werden een onderdeel van wat later benoemd zou worden als het rock & roll-circus. Groupies hebben we nooit gezien. Daartegenover stonden privileges als het zonder vragen een pijpje pils uit een krat trekken en een fles whisky aangeboden krijgen. Glazen waren er nooit. We mochten meelopen naar het podium maar moesten wel tussen de coulissen blijven. Het gaf niets, we kenden onze plaats. Soms overstemde het applaus op het podium het applaus uit de zaal. We stonden in de schaduw van een microfoonstandaard en vroegen ons af welke de limieten van onze rol waren. Soms glimlachte hij, ten teken van herkenning. Dat was genoeg vond ik. Harry Muskee vertelde me dat hij Pé Hawinkels heette. Ik vond het maar een rare voornaam en vroeg me af of dat met een initiaal werd geschreven, of anders. Bewondering voelde ik voor hem, bewondering louter en alleen omdat hij zich meer op zijn gemak scheen te voelen dan ik. Zeker wist ik dat-ie geen instrument bespeelde en nooit teksten voor Harry Muskee had geschreven. Waarom dan die zelfverzekerdheid?

Bovenstaande alinea heeft alles te maken met een groep die zich Cuby & The Blizzards noemde, de stad Assen en de stad Nijmegen en nog een ontelbaar aantal gehuchten daartussen. En met mijn onzekerheid die in het bijzijn van Pé Hawinkels alleen maar geaccentueerd werd. Ik schreef toen wel maar las nooit. Een

[p. 412]

ongenoegen dat me vanaf de HBS was bijgebleven. Ik luisterde naar en speelde muziek. Dat Pé schreef en vertaalde vond ik net zoiets als dat Eelco Gelling vroeger journalist was geweest. Omgekeerd lag dat heel anders. Een sluipende paranoia waarin Pé zich meermalen afvroeg wat mijn motieven waren om me in het gezelschap te begeven. Maar ik loop vooruit, dat was al stadium twee. We leerden elkaar kennen in het circus.

De kleedkamer in Bellevue te Assen. Een naam van een ansichtkaart in geen enkele verhouding tot het haastig met turf-geld gefinancierde gemeenschapsgebouw in de Drentse hoofdstad. Wij Noorderlingen hangen aan traditie zoals men bezuiden de rivieren het carnaval beleeft. Kerstmis betekende het Volleybal Toernooi en het sluitingsfeest met een concert van Cuby & The Blizzards. De volleybal-spelers waren altijd te moe of werden gewoon verdrongen door de ‘hard core’ fans. Daarbij werden er zoveel uitnodigingen verstuurd dat ook als de sportmensen het hadden gewild ze er toch niet bij hadden gekund.

Door de jaren heen leer je je plaats kennen, ik was Harry's en Eelco's vriend en bezag met argus-ogen een ieder die aanspraak maakte op die positie. Ik had me nooit zorgen hoeven te maken tot die ene keer op het Kerst Volleybal Toernooi toen er een mij onbekende jongeman teveel égards in de kleedkamer zat op te eisen en ik kende werkelijk iedereen. Harry en Eelco hadden ontzag voor hem en vroegen mijns inziens veel te vaak of hij zich wel op zijn gemak voelde en of hij nog iets wilde drinken. Het enige wat me overbleef was hem door hun ogen te bekijken, wat had hij op me voor. Want zo dacht ik toen, goed, hij straalde iets uit, iets ondefinieerbaars, ‘something hard to catch’ en had alle aandacht. Ik kende de popwereld goed genoeg om te weten dat égards alleen maar kwamen als je er iets voor in de plaats stelde. Met dat éénzijdige en overtrokken idee leerde ik Pé kennen.

De Ro 80 stopt voor de boerderij in het Drentse Grollo. De man

Cuby and the Blizzards, Trippin' thru a midnight blues, 1968, binnenkant hoes.

[p. 413]

stapt uit, goed gekleed, beter dan de laatste mode. Een flard van harde popmuziek ontsnapt uit het geopende portier. Hij draait zich om, reikt in het binnenste van het automobiel, opeens is het stil. In de boerderij wordt hij hartelijk door de aanwezigen begroet. Op de deel vindt alles plaats, een feest temidden van caravans omdat de boerderij ook de showroom is van een sportartikelenzaak. Het is nog vroeg in de avond, de gasten moeten nog komen. Hij zit met anderen aan een tafel en laat een papiertje met poeder rondgaan. Als in een ritueel neemt een ieder iets, de ene doet het door zijn vingertop te bevochtigen en die in het papiertje te steken, de ander snuift het op. Vanaf dat ogenblik heeft de man de leiding. Als het feest op volle gang is, de deel vol met zwetende, dansende mensen komt het tafelgezelschap nu en dan even bijeen, de man geeft het geheime teken. Samenzweerderig trekken ze zich terug in een donkere hoek en komen even later weer tevoorschijn. De pupillen glanzen, de monden glimlachen als nooit tevoren.

De wereldkampioenschappen voetbal in 1974, een kleuren-t.v. in het café van Ome Jan en ongevraagd pils op tafel. Dezelfde avond, de dag van de wedstrijd Nederland-Argentinië die we toen wonnen, vond het feest plaats. Harry, Eelco, Pé en ik waren er al eerder. We zaten aan tafel en dronken pils en Pé stelde voor om psylocibine te gebruiken. Een verzorgde trip, zachter dan LSD en te stoppen wanneer het je teveel werd. Met het enige bijverschijnsel dat je na een tijdje alles roze ging zien. En met de afspraak dat we van tijd tot tijd bijeen zouden komen om ervaringen uit te wisselen. Zo stelde Pé het, later begreep ik dat hij wilde controleren of het bij één van ons niet uit de hand zou lopen. In dat geval had hij voldoende middelen voorradig om het tij te keren. Niemand heeft me ooit aan hem voorgesteld maar het was alsof hij er al jaren bijhoorde. Daarover was geen twijfel mogelijk. Tegen de ochtend begon ik roze te zien en Harry Muskee legde aan Sandy van

[p. 414]

der Linden, voormalig filmster, uit hoe de blues gezongen moesten worden. Dat Harry en ik uiteindelijk met een Opel Kapitein op de Drentse hei bleven steken omdat we de achteruit niet konden vinden is weer een ander verhaal.

Pé zag ik overal en op de vreemdste plaatsen. Toen ik op een lenteochtend in 1973 mijn auto parkeerde voor het Palais de Justice in Brussel stopte er naast me een Ro 80 en konden we nog net voorkomen dat beide portieren elkaar zouden raken. ‘Hallo Pé.’ ‘Hallo Bert.’ En eenieder ging zijns weegs. Zo gebeurde het op het Londense vliegveld Heathrow, in een café te Amsterdam en op nog vele andere plaatsen. Meer en meer mensen in mijn omgeving kenden hem ook, alhoewel dat in alle gevallen helemaal niet voor de hand lag. Langzaam maar zeker kwam ik meer van hem te weten. Dat hij schreef en vertaalde en vroeger gedichten had gepubliceerd. Het interesseerde me niet zo, het was niet de Pé Hawinkels die ik kende en daarnaast was het iets waar hij nooit met mij over sprak. Muziek was steevast het onderwerp en hij heeft nog eens een stonede avond bij mij thuis doorgebracht terwijl ik hem allerlei platen die me na aan het hart lagen liet horen totdat de Surinaamse bovenbuurvrouw daartegen bezwaar ging maken. Toen zijn we maar een uurtje in de Ro 80 gaan zitten en liet Pé me zijn eighttracks horen.

De grootste gemene deler tussen ons was, dat we allebei tekstleveranciers waren voor Cuby & The Blizzards, later Red, White & Blue en Herman Brood. Dat wil zeggen, Pé leverde voornamelijk aan de laatste en ik aan het Blizzards-syndicaat. Dat was, vreemd genoeg, iets vanzelfsprekends en er werd onderling ook niet over gepraat. Ook omdat Pé zijn wereld heel anders was dan de mijne, hij schreef junkieteksten, soms doorspekt met Huxley-achtige visioenen, altijd met een symboliek die dichtbij zelfdestructie lag, straat-poëzie maar dan van een hoog gehalte. Het waren teksten waarmee Harry Muskee weinig kon aanvangen, het ging hem te hoog, de nuchtere Drent die fantastisch blues kan zingen. In Herman Brood vond Pé zijn evenpool, Brood leeft het leven dat Hawinkels in zijn teksten verwoordt, of het een ná het ander gekomen is of net andersom valt achteraf moeilijk vast te stellen.

Pé staat op een foto van de hoes van Brood's elpee ‘Street’. Hij leunt half over een Coca Cola-automaat die terug te vinden is in de Baarnse Sound Push studio. Onder het bekende oude beeldmerk prijkt het nieuwe: ‘Coke’. Het zijn de letters die Pé op het apparaat onbedekt laat. Het kan een grap geweest zijn, hij was er wel de man naar om dat soort dingen op te merken, maar de donkere zonnebril, de ingevallen wangen en de mediocre glimlach verraden veel. Hij hield van de ‘scene’, het rondhangen in studio's, hij wist dat-ie een belangrijk onderdeel van het geheel was, Herman Brood had zijn aanwezigheid als steun nodig en andersom had Pé Herman nodig die zijn teksten op muziek zette en ze voor het voetlicht bracht. Als ik me niet vergis is dat iets wat Pé

[p. 415]

misschien zelf had willen zijn: een popartiest. Hij bewonderde Herman omdat hij zo direct zichzelf kwijt kon op een podium, de dingen deed waar hij vaak over schreef en zo snel leefde als een opgevoerde brommer. Anderzijds bewonderde Herman Pé omdat hij vanuit een volkomen andere wereld kwam, een soort wijsheid uitstraalde en prachtige teksten schreef. Naar het einde werd Pé in mijn ogen steeds cynischer. Het had niets te maken met het feit dat de officiële instanties in Nederland zijn vertaalwerk niet op zijn merites waardeerden, of dat hem prijzen niet werden toegekend die hem wel toekwamen. Een enkele keer zag ik hem nog in Amsterdam en wist van Herman dat hij in Nijmegen op een benauwd kamertje bivakkeerde temidden van een onoverzichtelijke puinhoop van boeken, manuscripten en tijdschriften. Eén keer nog sprak ik hem.

‘Zo'n boek als En Nog Steeds Vlekken In De Lakens, zulke boeken moet je niet schrijven. Daar verkoop je jezelf en je vrienden alleen maar mee. Dat wijzen ze je later na, begrijp je?’
‘Nee, eigenlijk niet.’
‘Nog zoiets, die “hang-up” met de blues, die je deelt met Harry Muskee, daar begrijp ik ook niets van. Jullie staan er nog steeds bij alsof je zo uit de klei bent getrokken. Da's toch onzin. Ik wed dat jullie niet eens kunnen dansen. Je moet die kop van je eens uit de mist steken, niet altijd maar aan jezelf denken en hoe jij dingen ervaart. Dat is niet goed, geloof me.’
‘Wat bedoel je nou?’
‘Laat maar zitten. Wil je nog wat drinken?’

Daarna hebben we nooit meer gepraat. Wat bleef was een zaterdagochtend in een Saab op weg naar Hoensbroek, hartje zomer. Van de vrienden uit het Drentse was er niet een, alles was ook zo snel gegaan. De begrafenis was uiterst katholiek, een ceremonie die Pé nooit zelf zo zou hebben bedacht. In de winter van datzelfde jaar hebben we het over gedaan. Samen met Herman Brood. Het was bitter koud en Herman had alleen maar een dun zijden overhemd en een leren jasje aan. Daarom weet ik ook niet of de tranen in zijn ogen van ontroering of van de kou waren. In ieder geval was hij duidelijk opgelucht toen we weer comfortabel op weg waren naar het noorden. ‘Die Pé’, was het enige wat Herman nog zei.

Een aantal dingen heb ik van Pé Hawinkels nooit geweten, dat hij vertaalde en schreef en vroeger nog jazz-criticus is geweest. Ik kende Pé

[p. 416]

alleen maar zoals boven beschreven en als tekstschrijver voor Herman Brood. Maar ook als iemand die er van hield te experimenteren met hallucinerende middelen, een voorliefde die ik tot op zekere hoogte met hem deel. De omstandigheden rond zijn dood zijn nogal geheimzinnig geweest. Herman Brood vertelde me dat hij de laatste jaren leed aan ondraaglijke hoofdpijnen en we kunnen stellen dat Pé niet zo gezond leefde als de normale burger. Op zijn bureau werd de laatste songtekst gevonden, niet meer dan een refrein eigenlijk. ‘It's a hit on the head with a knock of the knuckels.’ En dat is het zeker.

Herman Brood & his wild romance, Street 1977, binnenkant hoes.
In de Sound Pushstudio. Achterste rij v.l.n.r. Ellen Piebes, Maggie McNeal, Margriet Eshuis. Middenste rij Herman Brood, Koos van Dijk, Jan Schuurman.
Vooraan Pé Hawinkels, Peter Walrecht.