Geschiedenis van de school in Nederland

[p. 313]

Literatuur

Aarts, J.F.M.C., e.a., Onderwijs in Nederland. Groningen, 1980.

Abelman, K., H. de Frankrijker en W. Verhey, ‘Didaktiek en inhoud van het leesonderwijs in de 19de-eeuwse volksschool’. Pedagogische Studiën, 61 (1984), 73-86.

Abma, G., Geloof en politiek. Confessionele partijvorming in Friesland. Ontstaan en eerste jaren (1852-1871). Leeuwarden, 1980.

Acta ofte Handelingen des Nationalen Synodi ... Ghehouden ... tot Dordrecht anno 1618 en 1619. Dordrecht, 1621.

Addens, N.G., De Vereeniging voor hooger landbouwonderwijs te Groningen. Historisch overzicht naar aanleiding van haar vijftigjarig bestaan. Groningen, 1960.

Algra, A., De historic gaat door het eigen dorp. 6 dln; Leeuwarden, 1955-1960.

Alkemade, A.J.M., Vrouwen XIX. Geschiedenis van negentien religieuze congregaties, 1800-1850. 's-Hertogenbosch, 1968^2.

Andel, J. van., De pacificatie en de H.B.S. Baarn, 1919.

Baert, J.F.B., ‘De statistiek van 't lager onderwijs, volgens de provinciale verslagen over 1861’. Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje (1863), 122-162.

Bartels, A., Een eeuw middelbaar onderwijs, 1863-1963. Groningen, 1963.

Bartels, A., 75 jaar Middelbaar Onderwijs, 1863-1938. Groningen, 1947.

Bastiaanse, R., H. Bots en M. Evers, (ed.), ‘Tot meesten nut ende dienst van de jeught’. Een onderzoek naar zeventien Gelderse Latijnse scholen ca. 1580-1815. Zutphen, 1985.

Beddoe, D., Discovering women's history. Londen, 1983.

Berichten en mededelingen der Vereeniging van Leeraren aan inrichtingen van Middelbaar Onderwijs. Reeks I-X, 1873-1904.

Bierens de Haan, J., Van Oeconomische Tak tot Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel, 1777-1952. Haarlem, 1952.

Boekholt, P.Th.F.M., ‘Der Einfluß Deutschlands auf das Schulwesen in den Niederlanden’. Informationen zur Erziehungs- und Bildungshistorischen Forschung, 25 (1984), III, 19-40.

Boekholt, P.Th.F.M., De hervorming der scholen. Assen, 1985.

Boekholt, P.Th.F.M., ‘Invloed of verwantschap. Over het karakter van de Nederlandse onderwijshervorming in het begin van de negentiende eeuw’. Pedagogische Verhandelingen, 8 (1985) no. 2, 120-130.

Boekholt, P.Th.F.M., Het lager onderwijs in Gelderland 1795-1858. Zutphen, 1978.

Boekholt, P.Th.F.M., ‘De Nederlander gaat naar school’. in: F.L. van Holthoon (ed.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 203-223.

Boekholt, P.Th.F.M., Een onderwijsrapport uit 1808. Verslag van een reis van onderwijsinspecteur Van den Ende via Noord- en Oost-Nederland naar Oost-Friesland. Groningen, 1986.

Boekholt, P.Th.F.M., ‘School attendance in the Netherlands’. In: G. Genovesi (ed.), Compulsory education: statistics, methodology, reforms and new tendencies. (Parma, 1986), 37-46.

Boekholt, P.Th.F.M., ‘De stads leer- en spinschool te Arnhem’. Driemaandelijkse bladen voor taal en volksleven in het oosten van Nederland, (1976), 151-182.

Boer, H.F. de en A. Heinsius, Het Nederlandsch Onderwijzers Genootschap en zijne instellingen 1842-1892. Amsterdam, 1892.

Boersema, K.H., J.R. Thorbecke, een historisch-critische studie. Leiden, 1949.

Boersma, Th., ‘Nieuwold’. In: C.F.A. Zernike (red.), Pedagogisch woordenboek. (Groningen, 1905), 792-803.

Bois-Raymond, M. du, e.a., Onderwijzersleven. Nijmegen, 1981.

Bolkestein, G., Facetten van speciaal onderwijs. Groningen, 1979.

[p. 314]

Bolkestein, G., De voorgeschiedenis van het middelbaar onderwijs, 1796-1863. Amersfoort, 1914.

Boogman, J.C. en C.A. Tamse, ‘De politieke ontwikkeling in Nederland 1840-1874’. Algemene Geschiedenis der Nederlanden (12), 305-398.

Boonemmer, A., De schoolmeester in 't laatst der vorigen en 't begin van deze eeuw. Leeuwarden, 1884.

Booy, E.P. de, ‘Dorpsscholen’. Jaarboekje Oud Utrecht, (1969), 51-60.

Booy, E.P. de, ‘Dansen op de doodkist’. Maandblad Oud Utrecht, (1970), 23-24.

Booy, E.P. de, ‘Examen in Abcoude’. Jaarboek Oud Utrecht (1970), 71-79.

Booy, E.P. de, ‘Plattelandsonderwijs en ouderacties’. Spiegel Historiael, 12 (1977), 451-455.

Booy, E.P. de, De weldaet der scholen. Het plattelandsonderwijs in de provincie Utrecht van 1580 tot het begin der 19e eeuw. s.l., 1977.

Booy, E.P. de, ‘De maaltijden van jongeheer Pijnappel’. Jaarboek Amstelodamum, 70 (1978), 313-343.

Booy, E.P. de, ‘Het onderwijs in Delft van 1572 tot het midden van de 17de eeuw’, in: De stad Delft, cultuur en maatschappij van 1572 tot 1667, (Delft, 1980), 112-121.

Booy, E.P. de, Kweekhoven der wijsheid. Basis- en vervolgonderwijs in de steden van de provincie Utrecht van 1580 tot het begin der 19de eeuw. Utrecht, 1980.

Booy, E.P. de, ‘Het onderwijs in Delft’ in: De stad Delft, cultuur en maatschappij van 1667 tot 1813, (Delft, 1982), 82-87.

Booy, E.P. de, ‘De stichting van de eerste rooms-katholieke armenschool te Utrecht’. Jaarboek Oud Utrecht (1981), 314-324.

Booy, E.P. de, ‘Naar school gaan. Schoolgaande kinderen in de Noordelijke Nederlanden in de zeventiende en achttiende eeuw’. Tijdschrift voor Geschiedenis 94 (1981), 427-441.

Booy, E.P. de, ‘De Fundatie van de vrijvrouwe van Renswoude te Delft en de opleiding van wezen tot de, vrije kunsten' in de 18de en 19de eeuw’, in: Van Erfenis tot Studiebeurs. (Delft, 1985), 17-163.

Bosmans, J., ‘Het maatschappelijk-politieke leven in Nederland 1918-1940’. Algemene geschiedenis der Nederlanden (14), 200-254.

Bot, P.N.M., Humanisme en onderwijs in Nederland. Utrecht, 1955.

Brepoels, J., Het lager onderwijs in de provincie Limburg (1815-1830). Assen-Amsterdam, 1976.

Briels, J.G.C.A., ‘Zuidnederlandse onderwijskrachten in Noordnederland 1570-1630. Een bijdrage tot de kennis van het schoolwezen in de Republiek’. Archief voor de geschiedenis van de Katholieke kerk in Nederland 14 (1972), 89-169, 277-298.

Broek, P. van den, ‘Technisch onderwijs. Jongens’, in: J.W. van Hulst, e.a. (red.), Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. (Groningen, 1970), 181-196.

Bruin, A.A. de, Het ontstaan van de schoolstrijd. Barneveld, 1985.

Bruinwold Riedel, J., Het leerlingwezen in Nederland. Amsterdam, 1907.

Bruijel-van der Palm, H.F., e.a., Scholen in Groningen. Utrecht, 1986.

Bijdragen betrekkelijk den staat en de verbetering van het schoolwezen in het Bataafsch Gemeenebest, resp. in (het Koninkrijk) Holland, div. jaren.

Bijdragen, Nieuwe-, ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding voornamelijk met betrekking tot de lagere scholen in de Vereenigde Nederlanden, resp. in het koninkrijk der Nederlanden, div. jaren.

Coote, E., The English Schoole-maister, Londen, 1596. Facsimile uitgave, 1968.

Coronel, S., ‘Het karakter van de bewaarschool uit het oogpunt van nationaliteit’. De Tijdspiegel (1888) I, 453-481.

Corten, R. en A.H.M. Ruyten, Rolduc in woord en beeld. Utrecht, 1902.

Crijns, J.M., e.a., De Mammoetwet. Roosendaal, s.a.

Daalder, D.L., Middelbare meisjesscholen als symptomen van onderwijsvernieuwing. Groningen-Djakarta, 1957.

Daalder, H., ‘Politieke instellingen en politieke partijen’, in: F.L. van Holthoon (red.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 305-339.

Dafforne, R., Grammatica ofte Leez-leerlings-steunsel. Amsterdam, 1627.

Dasberg, L. en J.W.G. Jansing, Meer kennis meer kans. Het Nederlandse onderwijs 1843-1914. Haarlem, 1978.

Diepenhorst, P.A., Onze strijd in de Staten-Generaal. Deel I, De schoolstrijd. Amsterdam, 1927.

[p. 315]

Ditzhuyzen, R. van, Onderwijs als opdracht; leven en werk van de eerste ministers belast met het onderwijs in de periode 1795-1830. 's-Gravenhage, 1977.

Dodde, N.L., Het rijkstoezicht in de Bataafse Republiek. Een onderzoek naar het denken en doen van de eerste schoolopzieners in de departementen van de Amstel, de Delf en Texel en van het departement Holland tijdens de schoolwetten van 1801 en 1803. Groningen, 1968.

Dodde, N.L., Een onderwijsrapport. Een historisch-pedagogisch onderzoek naar de invloed van een onderwijsrapport over onderwijsverbetering en -vernieuwing op de onderwijswetgeving na 1801. 's-Hertogenbosch, 1971.

Dodde, N.L., Geschiedenis van het Nederlandse schoolwezen. Purmerend, 1981.

Dodde, N.L., Het Nederlandse onderwijs verandert. Ontwikkelingen sinds 1800. Muiderberg, 1983.

Drente, 1931.

Duyvendijk, A.J. van., De motivering van de klassieke vorming. Groningen, 1955.

Dijk, H. van, Rotterdam 1810-1880; aspecten van een stedelijke samenleving. Schiedam, 1976.

Eerenbeemt, H.F.J.M. van den, Armoede en arbeidsdwang. Werkinrichtingen voor ‘onnutte’ Nederlanders in de Republiek 1760-1795. 's-Gravenhage, 1977.

Eerenbeemt, H.F.J.M. van den, Ontwikkelingslijnen en scharnierpunten in het Brabants industrieel bedrijf, 1777-1914. Tilburg, 1977.

Ekker, A., ‘Levensberigt van Mr. H. Wijnbeek’. Handelingen en mededelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. (Leiden, 1867), 93-130.

Elias, T., Dertig jaar onderwijs - zwart op wit. Groningen, 1982.

Elias, T., Van Mammoet tot wet. 's-Gravenhage, 1963.

Ende, A. van den, Geschiedkundige schets van Neêrlands schoolwetgeving. Deventer, 1846.

Evans, R.J., The feminists, woman's emancipation movements in Europe. America and Australasia 1840-1920. Londen, 1977.

Feikema, R.W., De totstandkoming van de schoolwet van Kappeyne. Amsterdam, 1929.

Feringa, N.M., Gedenkboek betreffende het Volkspetitionnement. Amsterdam, 1878.

Fortgens, H.W., Meesters, scholieren en grammatica uit het middeleeuwse schoolleven. Zwolle 1956.

Fortgens, H.W., Schola Latina. Uit de geschiedenis van ons hoger onderwijs. Zwolle, 1958.

Frederiks, J., Ontstaan en ontwikkeling van het Zwolsche schoolwezen tot omstreeks 1700. Een historische studie. Zwolle, 1960.

Frijhoff, W., ‘L'offre d'école avant l'obligation scolaire: l'enseignement des premières enquêtes Bataves (1799-1811)’, in: G. Genovesi (ed.), Compulsory education, statistics, methodology, reforms and new tendencies. (Parma, 1986), 47-58.

Frijhoff, W., ‘Van onderwijs naar opvoedend onderwijs. Ontwikkelingslijnen van opvoeding en onderwijs in Noord-Nederland in de achttiende eeuw’. In: Onderwijs en opvoeding in de achttiende eeuw. Verslag van het symposium, Doesburg 1982. (Amsterdam, 1983), 3-39.

Frijhoff, W., ‘Crisis of modernisering. Hypothesen over de ontwikkeling van het voortgezet en hoger onderwijs in Holland in de 18e eeuw’. In: Holland. Regionaal-historisch tijdschrift 17 (1985), 37-56.

Gedenkboek ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Genootschap van Leeraren aan Nederlandsche Gymnasiën, 1830-1930. Amersfoort, 1930.

Gedenkboek St. Canisius College, 1900-1950. Nijmegen, 1950.

Gerhard, J.W., Beter onderwijs en betere onderwijzers zonder rangeksamens en zonder hoofden van scholen. Amsterdam, 1898.

Gerhard, J.W., De positie van de onderwijzers in Nederland en in 't buitenland. Amsterdam, 1896.

Giele, J.J. en G.J. van Oenen, ‘Theorie en praktijk van het onderzoek naar de sociale structuur’. Tijdschrift voor sociale geschiedenis (1976), 167-186.

Giezen, A.M. van der, De eerste fase van de schoolstrijd in Nederland 1795-1806. Assen, 1937.

Gleuns, W., ‘Van waar komt het, dat vele schoolonderwijzers zich aan pedanterie schuldig maken, en hoe is dit kwaad weg te nemen?’ Tijdschrift voor onderwijzers en ter bevordering der huisselijke opvoeding (1843), 89-104.

Goote, M., ‘Huishoud- en landbouwhuishoudonderwijs’, in: J.W. van Hulst, Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. (Groningen, 1970), 197-217.

Goudswaard, N.B., Agrarisch onderwijs in Nederland, 1783-1983. Culemborg, 1986.

Goudswaard, N.B., Vijf en zestig jaar nijverheidsonderwijs 1798-1863. Assen, 1981.

Gout, F.P., ‘Het socio-culturele leven in Nederland 1945-1980’. Algemene Geschiedenis der Nederlanden (15), 337-368.

[p. 316]

Graaf, A. de, Wiskonstige arithmetica. Amsterdam, 1696.

Graafhuis, A., ‘Tekenonderwijs in het gereformeerd burgerweeshuis op het einde van de achttiende eeuw’. Jaarboekje Oud Utrecht (1962), 128-135.

Groen, M., Het wetenschappelijk onderwijs in Nederland van 1815 tot 1980. 3 dln; Eindhoven, 1983-1984.

Groen van Prinsterer, G.J., Vrijheid van Christelijk Nationaal onderwijs in verband met de scheiding van Kerk en Staat. Amsterdam, 1863.

Groot, H.J. de, Nijverheidsonderwijswet. Alphen aan den Rijn, 1930.

Haas, M. de, Bossche scholen van 1629 tot 1795. 's-Hertogenbosch, 1926.

Hamelsveld, Y. van, De zedelijke toestand der Nederlandse natie op het einde van de 18de eeuw. Amsterdam, 1791.

Hardenberg, H., Het Burgerweeshuis voor Nederlands Hervormden te 's-Gravenhage 1564-1964. 's-Gravenhage, 1964.

Harderwijk, Th. van, ‘Het ontstaan van de ambachtsscholen en speciale vakscholen’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 197-235.

Hart, S., ‘Enige statistische gegevens inzake analfabetisme te Amsterdam in de 17e en 18e eeuw’. Maandblad Amstelodamum 55 (1968), 3-6.

Helsloot, P.N., ‘De Nutsbeweging. Een geschiedenis van 200 jaar volksontwikkeling’, in: W.W. Mijnhardt en A.J. Wichers (red.), Om het algemeen volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief 1784-1984. (Edam, 1984), 1-186.

Hen, P.E. de, ‘De industrialisatie van Nederland’, in: F.L. van Holthoon (red.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 3-18.

Hendriks, J., De emancipatie van de gereformeerden. Alphen aan de Rijn, 1971.

Hengst, C.G.C. van, Aanteekeningen betreffende de fundatie der douarière baronesse van Reede, vrijvrouwe van Renswoude te Utrecht. Utrecht, 1890.

Hentzen, C.J.P.W.J., Politieke geschiedenis van het lager onderwijs in Nederland 1, 1795-1813. Nijmegen, 1920.

Heusde, Ph.W. van., Brieven over den aard en de strekking van hooger onderwijs. Utrecht, 1857^4.

Heyden, C.G.W.P. van der, ‘Analfabetisme en schoolbezoek in enkele Kempische gemeenten gedurende de negentiende eeuw’. Noordbrabants historisch jaarboek I (1984), 179-216.

Heyningen Bosch, M. van, Moeder Anna en hare kindertjes. Groningen, 1850^21.

Heyningen Bosch, M. van, Vader Jacob en zijne kindertjes. Amsterdam, s.a.^30.

Hofstee, E.W., ‘Demografische ontwikkeling van de Noordelijke Nederlanden circa 1800 - circa 1975’, Algemene geschiedenis der Nederlanden (10), 63-93.

Hoksbergen, R.A.C., Ons handels(avond)onderwijs 1875-1975. Geschiedenis van een eeuw strijd om een onderwijsvorm. Groningen, 1975.

Hollandsche Spectator no. 28 (1732).

Holthoon, F.L. van, ‘De armenzorg in Nederland’, in: F.L. van Holthoon (red.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 175-186.

Hoorn, I. van, De Nederlandsche schoolwetgeving voor het lager onderwijs 1796-1907. Groningen, 1907.

Hubrecht, P.F., De onderwijswetten in Nederland en hare uitvoering. 3 dln; Den Haag, 1880-1882.

Hulst, J.W. van en N.J. Rijpma-Boersma, ‘De maatschappelijke betekenis van de onderwijzer’, in: Onderwijs in school en maatschappij. Gent, 1978.

Hulst, J.W. van, e.a., Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. Groningen, 1970.

Idenburg, Ph.J., Het ideaal van de optimale ontwikkeling der talenten en de pedagogische structuur van het schoolwezen. Groningen, 1962.

Idenburg, Ph.J., Schets van het Nederlandse schoolwezen. Groningen, 1964^2.

Jaarverslag van de Vereeniging ter bevordering van het ambachtsonderwijs in Drenthe, 1907-1908.

Jong, Fr. de, ‘Vermenigvuldiging en deling. De groei van het Nederlands onderwijs’, in: Brugmans, I.J. (red.), Honderd vijfentwintig jaren arbeid op het onderwijsterrein, 1836-1961. (Groningen, 1961), 95-127.

Jungmann, A., De ontwikkeling van de meisjesvakopleiding in Nederland. Den Haag, 1911.

Kant, I., ‘Was ist Aufklärung?’, in: Ibid., Werke. Berlijn, 1921-1923.

Kemenade, J.A. van, e.a., ‘Onderwijs en samenleving’, in: J.A. van Kemenade (red.), Onderwijs: Bestel en beleid. (Groningen, 1981^2), 96-243.

[p. 317]

Kemenade, J.A. van, ‘Het onderwijsbestel in hoofdlijnen’, in: J.A. van Kemenade (red.), Onderwijs: bestel en beleid. (Groningen, 1981^2), 34-95.

Keyzer, J.P. de, ‘De inrigting der middelbare scholen voor meisjes’. De Tijdspiegel I (1870), 539-560.

Kleuteronderwijswet. Alphen a.d. Rijn, 1968.

Kloosterhuis, C.A., De bevolking van de vrije koloniën der Maatschappij van Weldadigheid. Zutphen, 1981.

Kluit, M.E., ed., Nederland in den goeden ouden tijd, zijnde het dagboek van hunne reis ... van Jacob van Lennep en zijn vriend Dirk van Hogendorp ... in den jare 1823. Utrecht, 1942.

Kluit, M.E., Het protestantse Réveil in Nederland en daarbuiten, 1815-1865. Amsterdam, 1970.

Knippenberg, H., Deelname aan het lager onderwijs in Nederland gedurende de negentiende eeuw. Amsterdam, 1986.

Kok, J.A. de, ‘Kerken en godsdienst: de school als motor van de verzuiling’. In: Algemene geschiedenis der Nederlanden (13), 145-155.

Koops, W.R.H., ‘Bos, Dirk’, in: J. Charité (red.), Biografisch Woordenboek van Nederland (2. Amsterdam, 1985), 51-54.

Kooy, P., ‘Stad en platteland’, in: F.L. van Holthoon (red.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 93-115.

Korthals Altes-s' Jacob, Rede van de presidente van de vereniging tot instandhouding der industrieschool voor vrouwelijke jeugd te Amsterdam. Amsterdam, 1965.

Kossmann, E.H., De lage landen, 1780-1940. Amsterdam-Brussel, 1979.

Kreenen, J.J. (uitg.), Wet op het Middelbare onderwijs. Met de daarover vooral in de Tweede Kamer der Staten-Generaal gewisselde stukken en gehouden beraadslagingen. Schiedam, 1864.

Kruithof, B., J. Noordman en P. de Rooy, Geschiedenis van opvoeding en onderwijs. Inleiding, Bronnen, Onderzoek. Nijmegen, 1982.

Kuiper, E.J., De Hollandse ‘schoolordre’ van 1625. Groningen, 1958.

Kuiper, W., ‘De ontwikkelingsgang van het Hoogduits als leervak’, in: Brugmans, I.J. (red.), Honderd vijfentwintig jaren arbeid op het onderwijsterrein, 1836-1961. (Groningen, 1961), 129-165.

Kuyk, M. van, De psychologische karakteristiek van den onderwijzer. Verslag eener enquête. 's-Hertogenbosch/Antwerpen, 1922.

Kuyper, A., Ons program. Amsterdam, 1880^2.

Labrie, A., ‘Bildung’ en politiek 1770-1830. De ‘Bildungsfilosofie’ van Wilhelm von Humboldt bezien in haar politieke en sociale context. Amsterdam, 1986.

Lalleman, J.B., Het schoolverzuim in Nederland en het schoolverbond. Tiel, 1869.

Lancée, Th., ‘Overzicht der geschiedenis van het lager onderwijs in Nederland’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 364-411.

Landbouwhuishoudonderwijs, Het, in Nederland. Ontstaan, ontwikkeling en maatschappelijke betekenis. s.l., 1928.

Langedijk, D., De geschiedenis van het protestants-christelijk onderwijs. Delft, 1953.

Langedijk, D., De schoolstrijd in de eerste jaren na de wet van 1857. Kampen, 1937.

Lauret, A.M., Per imperatief mandaat. Bijdrage tot de geschiedenis van onderwijs en opvoeding door de katholieken in Nederland, in het bijzonder door de Tilburgse zusters van liefde. Tilburg, 1967.

Leliman-Bosch, M.E., Geschiedenis van het huishoudonderwijs in Nederland. Rotterdam, 1933.

Leune, J.M.G., ‘Besluitvorming in het onderwijsbestel’, in: J.A. van Kemenade (red.), Onderwijs: bestel en beleid. Groningen, 1981^2.

Liefland, W.A. van, Het buitengewoon onderwijs in de zorg voor gehandicapten. Groningen, 1959.

Lier, A.J.S. van, De fundatie van de vrijvrouwe van Renswoude binnen de Stad Utrecht. Overzicht van twee eeuwen geschiedenis 1754 - 26 april - 1954. Utrecht, 1954.

Lisman, A.J.A.M., ‘Van Riddermatige Rijschool tot Utrechtse manege’, in: Jaarboek Oud Utrecht (1970), 93-102.

Locke, J., Some thoughts concerning education. 1693.

Lottman, E.B.M., ‘De bijdrage van de Amsterdamse weeshuizen aan de bouwkundige opleiding in de achttiende eeuw’. Jaarboek Amstelodamum 69 (1977), 140-145.

Maandelijkse Mathematische Liefhebberye, ... Geschikt ten dienste der genen die zig in de Algebra en Rekenkonst zoude willen oeffenen, door J. Oostwoud. Waar agter gevoegt is het maandelijks nieuws der Fransche en Duytsche schoolen ... Purmerend, 1754-1769.

[p. 318]

Matthijssen, M.A.J.M., Katholiek middelbaar onderwijs en intellectuele emancipatie. Assen, 1958.

Megens, J. en P. Rol, ‘Rijkeluisdochters en arbeiderszonen. Sociale afkomst, opleiding en organisatie van onderwijzers en onderwijzeressen rond 1900’, Jaarboek voor de geschiedenis van socialisme en arbeidersbeweging in Nederland (1979), 88-118.

Meppelink, H.P., Technisch vakonderwijs voor jongens in Nederland in de 19de eeuw. Utrecht, 1961.

Messing, F., ‘Het economisch leven in Nederland 1945-1980’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (15), 159-202.

Meynsen, J.H., Lager onderwijs in de spiegel der geschiedenis, 175 jaar nationale wetgeving op het lager onderwijs in Nederland 1801-1976. 's-Gravenhage, 1976.

Minderaa, J.T., ‘Kiesrecht en onderwijs’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (13), 432-438.

Moll, J.W., ‘Het landbouwonderwijs aan de Hoogeschool te Groningen gedurende de negentiende eeuw’, in: Academia Groningana, MDCXIV-MCMXIV. (Groningen, 1914), 384-415.

Morgenster, J., Werkdadige meetkonst ... met verhandeling van roeden, landmaten, tafelen der hoekmaten, raak- en snylynen. Amsterdam, 1707.

Mouton, J.Th., ‘De opleiding van de handwerksman in Nederland’, Vragen des Tijds II (1887), 353-372.

Mondt, B.W., ‘Toelating van vrouwelijke leerlingen op hoogere burgerscholen voor jongens’, Vragen des Tijds (1900), 35-65.

Mijnhardt W.W. en A.J. Wichers, (red.), Om het algemeen volksgeluk. Twee eeuwen particulier initiatief 1784-1984. Edam, 1984.

Naber, S.A., ‘Gymnasiaal onderwijs en pedagogiek’, De Gids 27 (1863), 1-18.

Nassau, H.J., Geschriften, Groningen, 1878.

Natglas, C.J. en F., Utrecht tussen Pruis en Fransoos 1780-1800. Uit de papieren van tijdgenoot C.J. Nagtglas, aangevuld door F. Nagtglas, opnieuw uitgegeven met aantekeningen van A. van Hulzen. Utrecht, 1975.

Noordam, N.F., Historische pedagogiek van Nederland. Nijkerk, 1979.

Noordam, N.F., Inleiding in de historische pedagogiek. Groningen, 1976^3.

Noordegraaf, L., ‘Sociale verhoudingen en structuren in de Noordelijke Nederlanden, 1770-1813’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (10), 361-383.

Noordman, J., ‘Bronnen der opvoedkunde’, in: B. Kruithof, e.a., Geschiedenis van opvoeding en onderwijs. (Nijmegen, 1982), 159-252.

Noordman, J., ‘Onderwijsdemocratisering in de patriottentijd. Vatebenders plan voor een nationale vernieuwing van het Nederlandse onderwijs’, Comenius 1 (1981), 521-550.

Nooy, J. de, Eenheid en vrijheid in het nationale onderwijs onder koning Willem I. Utrecht, 1939.

Nijkamp, W.M., Van begijneschool naar kleuterschool. Groningen, 1976.

Nijverheidsonderwijs, Het, Tijdschrift van de Nederlandse Bond van leraren en leraressen bij het nijverheidsonderwijs, 10 nov. 1934; 7 mei 1938; 3 sept. 1938.

Ontwikkeling, De, van het onderwijs in Nederland. 's-Gravenhage, 1966.

Paasman, B., J.F. Martinet. Een Zutphens filosoof in de achttiende eeuw. Zutphen, 1971.

Pere, H.M. en L.F.J. Sanders, Het voortgezet onderwijs tussen basisschool en universiteit. 's-Gravenhage, 1974.

Planque, P.A. de, Valcooch's Regel der Duytsche schoolmeesters. Bijdrage tot de kennis van het schoolwezen in de zestiende eeuw. Groningen, 1926.

Poel, J.M.G. van der, Het landbouwonderwijs in Nederland tot 1918. Wageningen, 1976.

Poelhekke, M.A.P.C., Het te-kort der katholieken in de wetenschap. Nijmegen, 1900.

Post, R.R., Scholen en onderwijs in Nederland gedurende de Middeleeuwen. Utrecht/Antwerpen, 1954.

Posthumus-van der Goot, W.H. (e.a.), Van moeder op dochter. De maatschappelijke positie van de vrouw in Nederland vanaf de Franse tijd. herdr, Nijmegen, 1977.

Raalte, E. van, Dr. D. Bos. Leven en werken van een Nederlands staatsman. Assen, 1962.

Rappard, F.A.L. van en S. Muller Fzn., ed., Verslagen van kerkvisitatiën in het bisdom Utrecht uit de 16de eeuw. Amsterdam, 1911.

Reinsma, R., ‘Pogingen tot assimilatie en emancipatie van het joodse kind in Nederland na 1796’. Tijdschrift voor geschiedenis 77 (1964), 448 vlg.

Reinsma, R., Scholen en schoolmeesters onder Willem I en Willem II. 's-Gravenhage, 1965.

Reitsma, J. en S.D. van Veen ed., Acta der provinciale en particuliere synoden, gehouden in de noordelijke Nederlanden ... 1572-1620. 8 din; Groningen, 1892-1899.

[p. 319]

Renesse, J.E. van, Het lager onderwijs in Nederland van 1857 tot 1889. Haarlem, 1892.

Reynders, H.J., ‘Van Groote schole tot Gymnasium. Geschiedenis der Amersfoortsche Latijnsche School’, in: Gedenkboek van het Stedelijk Gymnasium te Amersfoort 1376-1936. (Amersfoort, 1926), 23-300.

Riemens, K.J., Esquisses historiques de l'Enseignement du français en Hollande du XVIe au XIXe siècle. Leiden, 1919.

Roessingh, H.K., ‘Landbouw in de Noordelijke Nederlanden 1650-1815’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (8), 15-72.

Rogier, L.J., In vrijheid herboren. Katholiek Nederland 1853-1953. 's-Gravenhage, 1953.

Roodhuyzen, H.G., ‘Overlading in het onderwijs’. De Tijdspiegel (1883) I, 263-284.

Ros, J.D., ‘Het kunstnijverheidsonderwijs’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 244-294.

Rosenstein, S.S., Gymnasia en Hoogere Burgerscholen als inrichtingen tot voorbereiding voor het academisch onderwijs. Groningen, 1871.

Schotsma, N. (red.), De kunstgrepen waarvan het hedendaagsche ongeloof zich bedient om den godsdienst door den Bijbel, en den Bijbel door den godsdienst te bestrijden. Leyden, 1816.

Schulten, C.M., ‘Militair onderwijs in de achttiende eeuw. Enkele uitgangspunten voor nader onderzoek’, in: Onderwijs en opvoeding in de achttiende eeuw. Verslag van het symposium Doesburg 1982. (Amsterdam, 1983), 113-124.

Sietsma, S.J. (e.a.), Onderwijs nu en straks. Om de vrijheid en deugdelijkheid van het onderwijs. Groningen, 1977.

Smit, G., Het landbouwhuishoudonderwijs in Nederland. Ontstaan, ontwikkeling en betekenis 1908-1965. 's-Gravenhage, 1966.

Snijders, H., ‘Het middelbaar onderwijs voor algemene ontwikkeling in het Koninkrijk der Nederlanden’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 24-196.

Spigt, P. (ed.), A.H. Gerhard. Vrijdenker, socialist en opvoeder. Amsterdam, 1949.

Spits, F.C., ‘Klassedienstplicht in de negentiende eeuw. Plaatsvervanging en afkoop’, in: Driekwart eeuw historisch leven in Den Haag. ('s-Gravenhage, 1975), 187-201.

Standaard, De, 1, 3, 17 sept. 1909.

Statistiek van het betrekkelijk schoolverzuim ... en het volstrekte leerverzuim... 's-Gravenhage, 1904-1906.

Statistiek van het voorbereidend onderwijs, 1937-1940. 's-Gravenhage, 1942.

Stellwagen, A.W., ‘Van hulp- tot hoofdonderwijzer’. School en Leven XIX (1918), 27 vlg. (artikelenreeks).

Steyn Parvé, D.J., ‘Een en ander over de hoogere burgerscholen’. De Economist (1879) I, 468-511.

Steyn Parvé, D.J., ‘Het middelbare onderwijs voor meisjes in 1876’, De Economist (1877) II, 145-181.

Steyn Parvé, D.J., Organisation de l'instruction primaire, secondaire et supérieure dans le Royaume des Pays-Bas, Leide, 1878.

Steyn Parvé, D.J., ‘Overzigt van het middelbaar onderwijs bij het in werking treden der Wet van 2 mei 1863’, Staatkundig en Staathuishoudkundig jaarboekje voor 1865. 17 (1865), 167-195.

Steyn Parvé, D.J., ‘Overzigt van het middelbaar onderwijs, bij het einde van 1867’, De Economist (1868) I, 273-320; 441-464.

Stuyvenberg, J.H. van, ‘De economie in de noordelijke Nederlanden 1770-1970’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (10), 106-126.

Swinderen, Th. van, Het lager onderwijs te Leeuwarden aan Groningen en aan de andere groote steden in Nederland ter navolging voorgesteld. Groningen, 1847.

Taal, G., Liberalen en radicalen in Nederland 1872-1901. Den Haag, 1980.

Tachtig jaar statistiek in tijdreeksen. 's-Gravenhage, 1979.

Tamse, C.A., ‘De politieke partijen’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (13), 218-222.

Theissing, E.J.A.M., Over Klopjes en Kwezels. Utrecht/Nijmegen, 1938.

Thorbecke, W., Over de regeling van het hooger onderwijs. Door mr. J.R. Thorbecke. 's-Gravenhage, 1876.

Thurlings, J.M.G., De wankele zuil. Nederlandse katholieken tussen assimilatie en pluralisme. Deventer, 1978.

Tigchelaar, Joh., ‘Meer uitgebreid lager onderwijs’, in: J.W. van Hulst (e.a.) (red.), Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. Groningen, 1970.

[p. 320]

Tilborgh, L. van en A. Hoogeboom, Tekenen destijds. Utrecht/Antwerpen, 1982.

Tjeenk Willink, P., ‘Het handelsonderwijs in Nederland’, in: Onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 295-309.

Tulder, J.J.M. van, De beroepsmobiliteit in Nederland van 1919 tot 1954. Leiden, 1962.

Turksma, R., De geschiedenis van de opleiding tot onderwijzer in Nederland aan de openbare, protestants-christelijke en bijzonder-neutrale instellingen. Groningen, 1961.

Tijd, De, 14 maart 1863; 28 april 1880.

Tijdschrift voor het Armenwezen, IV, nieuwe reeks, 1863.

Tijn, Th. van., ‘Het sociale leven in Nederland’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (13), 77-100 en 295-326.

Valcooch, Dirck Adriaensz., zie Planque, P.A. de

Valks, J.A., Klassikaal en individueel volksonderwijs. Amsterdam, 1925.

Velde, J. van der, ‘Bijlagen’, in: J.W. van Hulst e.a. (red.), Vernieuwingsstreven binnen het Nederlands onderwijs in de periode 1900-1940. (Groningen, 1970), 389-409.

Velde, J. van der, ‘Lager onderwijs’, in: J.W. van Hulst e.a. (red.), Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. (Groningen, 1970), 111-144.

Velde, J. van der, ‘Wie droegen in de periode 1900-1940 in Nederland de onderwijsvernieuwing’, in: J.W. van Hulst e.a. (red.), Vernieuwingsstreven binnen het Nederlandse onderwijs in de periode 1900-1940. (Groningen, 1970), 361-388.

Velde, J. van der, ‘Bij de oorsprongen van ons aardrijkskundeonderwijs’. Pedagogische Studiën (1971), 278-292.

Verbeeten, M., Bijdrage tot de geschiedenis van het bewaarschoolonderwijs. 's-Hertogenbosch, 1937.

Verhandelingen Provinciaal Utrechts Genootschap. IX (1801).

Verlinden, J.J.A., De Mammoetwet. Deventer-Gorinchem-Culemborg, 1968.

Verslag nopens den staat der Hooge, Middelbare en Lagere scholen in het Koninkrijk der Nederlanden, div. jaren.

Verslag der Handelingen van de Staten-Generaal, div. jaren.

Verslag van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Drenthe over 1862.

Verslag van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen over het jaar 1881.

Versluys, J., Geschiedenis van de opvoeding en het onderwijs, vooral in Nederland. 4 dln.; Groningen, 1918^6.

Versluys, J., De plaats van de school en van den onderwijzer in de maatschappij. Amsterdam, 1896.

Vervoort, C.E., Onderwijs en maatschappij. Een oriëntering in de sociologie van het onderwijs. Nijmegen, 1975.

Verwey-Jonker, H., ‘De man/vrouw relatie: een machtsbalans’, in: G.A. Kooy (red.) Gezinsgeschiedenis. Vier eeuwen gezin in Nederland. (Assen-Maastricht, 1985), 138-166.

‘Visitatie der kerken ten platten lande in het Sticht van Utrecht ten jare 1593’. Bijdragen en meededelingen van het Historisch Genootschap. VII (1884), 188-287.

Vissering, S., ‘Hooger onderwijs I, II, III’, De Gids XXI (1867), deel 1, 181-210; 389-434 en deel 2, 111-129.

Vitringa, A.J., Tegenwoordige toestand en plan tot hervorming van het middelbaar onderwijs. Arnhem, 1860.

Vitringa, A.J., ‘De wet op 't middelbaar onderwijs’. De Tijdspiegel (1864) I, 252-261.

Vliet, P. van, ‘Punishment and Reward: Are they essential to education? Dutch views of the early 19th century’. Informationen zur Erziehungs- und Bildungshistorischen Forschung 24 (1984) II, 271-280.

Volksonderwijzer, De, 18 november 1908.

Volksontwikkeling. Maandblad uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. (12) 1931.

Voltaire (E. Jacobs, ed.), Zaïre. Londen, etc., 1975.

Vries, Joh. de, ‘Het economisch leven in Nederland 1918-1940’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (14), 102-145.

Vroede, M. de, Van schoolmeester tot onderwijzer. Leuven, 1970.

Wekker, De, 1850.

Welcker-de Wit, C.A., ‘Verslag over het industrieonderwijs (voor meisjes) in Nederland’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 310-332.

[p. 321]

Welderen Rengers, W.J. van, Schets eener parlementaire geschiedenis van Nederland van 1849-1891. I, 's-Gravenhage, 1948^4.

Wester, H., Gebreken in de burgerscholen. Leiden, 1799.

Wieland, J., Meester Croneschool. Oudemolen, 1980.

Wierink, B.W., ‘Burgerscholen en Avondteekenscholen’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 236-244.

Wilkeshuis, G., Meester, welbedankt. De school van 1900 tot nu. Leiden, 1968.

Wittop Koning, M.D., ‘Huishoudonderwijs’, in: Onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 333-363.

Wolf, H.C. de, ‘De lekeleerkracht aan de katholieke lagere school in Zuid-Limburg tussen de twee wereldoorlogen’, in: Onderwijzers in school en maatschappij. (Gent, 1978), 143-165.

Wolthuis, J., Onderwijsorganisatie. Overzicht van het optreden van de algemene vakorganisaties in en om het onderwijs. Amsterdam, 1981.

Woltjer, J., ‘De staat van het hooger onderwijs in Nederland in 1910’, in: Het onderwijs in Nederland. (Groningen, 1910), 1-16.

Woude, A.M. van der, ‘De alfabetisering’, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden (7) 257-264.

Woude, A.M. van der, ‘Bevolking en gezin in Nederland’, in: F.L. van Holthoon (red.), De Nederlandse samenleving sinds 1815. Wording en samenhang. (Assen-Maastricht, 1985), 19-70.

Wouters, D. en W.J. Visser, Geschiedenis van de opvoeding en het onderwijs, vooral in Nederland. Groningen, 1927.

Zestig jaren bondsleven. Gedenkboek van de Bond van Nederlandse Onderwijzers. Amsterdam, I, 1939.

Zorg en zegen. Gedenkboek van de Vereeniging voor middelbaar onderwijs, handelsonderwijs en voorbereidend hooger onderwijs op gereformeerde grondslag, ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de eerste christelijke hoogere burgerschool te Rotterdam. Rotterdam, 1951.

Zuiden, D.S., ‘Lodewijk Napoleon en de Franse tijd’. Studia Rosenthaliana, II (1968), 66-88.

1784-1934. Gedenkboek van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Amsterdam, 1934.