|
| |
| |
| |
VIII. Hoofd-stuk.
Vervolg der Beroertens en Beeld-stormerye in de Nederlanden, de welcke Philippus den II. Koning van Spagnien afvallen.
Zoo lang als de Gouvernante Margarita nog binnen Brussel bleef, was dêze Princelyke Stad voor de grouwzaeme verwoestinge der Beelden bevryd: maer Magarita de zelve hoorende in andere Steden geschied te zyn, was haer gemoed vol benouwtheyd, en vreezende, dat de zelve nog voorder zoude loopen, deede sy de Heeren van 't Gulde Vlies en van den Raed vergaederen, waer in den President Viglius haer goeden raed gaf, waer door de Catholyke Religie weer eenigzints in alle Provincien en Steden herstelt wierd. Maer dit duerde niet lang; want de Sećtarissen begonnen wederom in veele Steden oproer te maeken. De Gouvernante gaf door brieven van alles kennis aen den Koning, den welcken een Leger dêde vergaederen, om door kracht van wapenen de Nederlanders tot gehoorzaemheyd te brengen; de Ketters dit hoorende, begonnen ook de wapenen op te nêmen, om geweld tegen geweld te stellen. De zaek quam zoo wyd, dat de Catholyken tegen de Geusen slag gelevert hebben tot Austerweel, waer in de Ketters geslagen wierden; | |
| |
ook was'er oploop en perykel van vechten in Antwerpen, het welck ten lesten geslist wierd. Door de wapenen zyn veele Steden wederom tot de gehoorzaemheyd des Konings gekomen; gelyk ook heel Holland dêde. Aldus is dêzen schroomelyken en algemeynen brand, door de Ketters gestookt zynde, door den nyd van den Edeldom gevoed en door 't verbond der Geusen verspreyd, als gehele uytgeblust, en aen heel Nederland wierd eenen algemeynen vrede gegeven.
Den Koning van Spagnien, die voorgenomen had zelfs naer de Nederlanden te komen, heeft daer Duc d'Alve met een Leger gezonden; als wanneer de Gouvernante Margarita in de maend February in 't jaer 1568. uyt Brussel vertrocken is. De regeringe van Duc d'Alve was zeer streng, hy dêde de Graven Egmont en Horn vangen, de vluchtige Ridders van 't Gulde Vlies indagen, als ook den Prins van Oragnien, den welcken weygerde te komen: hy stelde eenen nieuwen Raed, en dêde het Kasteel tot Antwerpen bouwen, als ook veel plichtige met de dood straffen. Ondertusschen maekte zig den Prince van Oragnien in Duytsland, met ander gebannen Princen gereed, om in de Nederlanden eenen inval te doen, en heeft het Leger van den Koning in Vriesland overwonnen, in welcken slag den Grave van Aremberg met den degen in den hand gebleven is. Duc d'Alve over dit verlies vol spyt zynde, en hoorende, dat de | |
| |
Geusen veel gevangen Spagniaerts aen de galgen hadden gehangen, heeft tot Brussel veele plichtige, zoo Edellieden als andere, doen dooden, en de Graven Egmont en Horn onthalsen. Naer dat dit treur-spel tot Brussel was omgegaen, is Duc d'Alve in 't begin van Julius 1568. met syn Leger in Vriesland gekomen, alwaer hy Lodewyk van Nassauw tweemael heeft overwonnen. Middelertyd was den Prins van Oragnien met syn Leger uyt Duytsland ontrent Aken gekomen, van daer over den Rhyn en Maese tot in Brabant getrocken, en syne geusche Soldaeten onder wegen veele moetwilligheyd en Beeld-stormery bedreven hebbende, is hy tusschen Thienen en Loven van Duc d'Alve geslagen en op de vlucht gedreven.
In 't jaer 1570. quam den grouwelyken water-vloed, hier vooren in 't sesde Hoofd-stuk fol. 97. beschreven, waer door zoo Duc d'Alve als den Prince van Oragnien in hunne aenslagen merckelyk en langen tyd verhindert wierden.
Hier naer hebben de Water-geusen, oft zoo andere die noemen Zee-gansen (om dat sy de heele zee met hunne schepen belemmerden en onklaer maekten) den Briel met eenen geweldigen aenval overrompelt, en op den zelven tyd heeft de Stad van Dordrecht de poorten voor de Spagniaerts gesloten: op den Paeschdag hebben die van Vlissingen het spagns Garnisoen uytgejaegt, en den Colonel Alvarus
| |
| |
Pacheco, maegschap van Duc d'Alve, opgehangen. Weynigen tyd daer naer is Enckhuysen de Spagniaerden afgevallen; wiens exempel gevolgt hebben Alcmaer, Horne, Edam, Tergouw, Oude-water, Leyden en schier heel Holland, behalven Amsterdam en Schoon-hoven. Alle dêze voorschreven Steden, door het opwecken, namentlyk door den Grave Vander Marck, dêden haeren eed aen den Prince van Oragnien, van den welcken sy garnisoen, schepen, wapenen, Gouverneurs, wetten ende geestelyke goederen ontfingen. Den Grave van Bergen nam veele Steden in Overyssel, Vriesland en Gelderland: en Lodewyk van Nassauw, door hulp der Franschen, Bergen in Henegouw. Daer naer heeft zig Haerlem overgegeven.
Dit voor beeld zyn op den 26. van Junius in 't jaer 1572, die van Gorcom gevolgt; maer zoo de Geestelykheyd en eenige andere op het kasteel waeren gevluchr, zyn bedwongen geweest gi mede over te geven, mits dat men niemand het minste leed en zoude doen: maer hoe dêze conditie wierd onderhouden, heeft daer naer gebleken in de negentien Martelaeren van Gorcum, die sy naer veele wreede pynen hebben gedood. Onder dêze negentien Martelaeren waeren elf Minder-broeders, die aldaer een Convent hadden, waer van Nicolaus Pikius Guardiaen was: Leonardus, Vecchelius ende Nicolaus Poppelius, beyde Pastoors van Gorcum; Godefridus Dunaeus Doćtoor | |
| |
in de Godtheyd; Joannes Oosterwicanus, Conink regulier van S. Augustinus, eenen zekeren met naeme Joannes, uyt de Orden van den H. Dominicus; Adrianus Becanus Canoniek regulier van Premonstreyt; Jacobus Lacopius van Audenaerde uyt de zelve Orden: ende Andreas Walteri Pastoor van Heinort; de welcke alle naer den Briel gevoert zynde, door order van den Grave Van Marck aldaer op den 9. van Julius, in 't jaer 1572. van de Geusen voor 't Geloof gehangen zyn. Dêzen Grave Van Marck heeft ook, naer onmenschelyke pynen, den Pastoor Cornelius Musius doen hangen en andere wreedheden uytgewerkt, en is ten lesten eene rampzalige dood gestorven. Meerder Minder-broeders en andere Geestelyke hebben door de wreedheyd der Geusen de Croone der Martelaeren bekomen, de welke Mudzaert beschryft (ad An. 1572.)
In 't jaer 1573. den 13. Van Julius heeft de Stad Haerlem, door hongers nood gepraemt zynde, haer overgeven aen Fredericus van Toledo, den Zoone van Duc d'Alve: in de belegeringe en overgaen van die Stad, zyn door de Spagniaers en Haerlemmers grouwelyke wreedheden bedreven. Duc d'Alve laetende de Nederlanden, die hy ses jaeren te vooren in taemelyken vrede gevonden hadde, in vollen Oorlog staen, is op den tweeden van December 1573. uyt Nederland naer Spagnien vertrocken. In syn plaetse is in 't Gouvernement | |
| |
opgevolgt Don Louis de Requesens, den grooten Commandant van Castilien. Dêzen naer het vertrek van Duc d'Alve, dêde syn beste, om een goed verdrag met de afgevalle Landen en Steden te maeken: poogende met alle zoetaerdigheyd de Landen te regeren, volgende hier in den raed van wyze en geleerde Mannen: maer het en wilde niet lucken, schyrft Mudzaert op dit jaer, zynde de gemoederen der inwoonders al te zeer verbittert om de strenge Regeringe van synen Voorzaet: waerom hy ook het staen-beeld van Duc d'Alve in 't Kasteel van Antwerpen heeft doen weg-nêmen.
Naer veele vroome daeden en schoone Victorien is Don Louis de Requensens op den 5. van Meert 1576. binnen Brussel overleden: naer syne dood begonnen de Spagniaerts te muyteneren, namen Aelst in en plunderen die Stad. Waerom sy door den Raed der Staeten voor vyanden des Lands verklaert wierden; des niet tegenstaende gongen sy voort in hunne muyteneringe, en de Duytschen op hunne zyde gekregen hebbende, overvielen sy Maestricht, van daer trocken sy op naer Antwerpen, om die Stad te verrasschen, te plunderen en te verbranden; niet zonder groote moord der Inwoonders. Ja [zegt Mudzaert ad An. 1576. n. 2] de saeken die verergerden zoodaenig naer de dood van den Gouverneur, dat tot Brussel veele van de voornaemste Heeren gevangen wierden, ende het Land by naer teenemael | |
| |
den Koning van Spagnien afviel. De Staeten van 't Land, die den Koning altyd getrouw waeren gebleven, verbittert door de moetwilligheyd en wreedheyd der muytenerende Spagnjaers, maekten ondertusschen met den Prins van Oragnien en met die van Holland en Zeeland tot Gend eene vrede-handelinge [de Pacificatie van Gend genoemt] aengezien sy het Gouvernement der Landen toen hadden. Welke Pacificatie, al-hoe-wel de zelve tot achter-deel was, wierd nogtans van den Koning en van Don Johan van Oostenryk, die in 't zelve jaer als Gouverneur der Nederlanden, uyt Spagnien was afgekomen, door hope van meerder verdrag en volmaekteren vrede, in't volgend jaer bevestigt; worden dêze Pacificatie ook het Eeuwig Edićt genoemt.
Door dit Eeuwig Edićt was onder andere ook besloten, dat alle de Spaensche Soldaeten uyt de Nederlanden moeten trecken, en van wegens de gedeputeerde der Staeten is belooft en gesworen, dat sy de Catholyke Religie en gehoorzaemheyd aen den Koning zouden staende houden. Tusschen het weg trecken der Spaensche Soldaeten is Don Johan met grooten Triumph binnen Brussel gekomen, en als Gouverneur der Nederlanden ontfangen, en naer dat hy synen eed gedaen hadde, zag men in hem niet anders als goedertierentheyd en een ongeloovelyke beleeftheyd; wezende t'alle tyden bereyd, om aen een ieder audientie te geven, zoo aen den Adel als aen de Ambach- | |
| |
ten. Maer den Prince van Orangnien, die nog door straffigheyd van Duc d'Alve gebroken, nog door de zachtmoedigheyd van Don Johan gewonnen konde worden; niet anders voor hebbende als de ketterye voort te zetten, de waere Religie uyt te roeyen, en voor zig zelven de absolute Regeringe der Nederlanden te bekomen, was geduerig in 't werk om Don Johan by kleyn en groot haetelyk te maeken. Hier van quamen de quaede vermoedzels, dat alle die beleeftheyd en minzaemheyd van Don Johan niet anders en was als geveynstheyd en bedrog, om op synen tyd de Spaensche Soldaeten weer te roepen, en als hy synen slag zoude schoon zien, de pligtige te straffen: waer door het geschiede, dat Don Johan allenskens syn respećt en gezach by de Gemeente verloor.
Tusschen dêze heymelyke aenslagen en oprockinge van 't volk tegen Don Johan, voorzag zig ook den Prins van Oragnien met sterktens op te worpen, hy maekte nieuwe schanssen, naementlyk ontrent Haerlem, Spaeredam ende Terhaert en op veele andere plaetsen. Hy maeckte ook verbonden met eenige Heeren van 't Land en met de omliggende Princen. Het grof geschut, het welck hy uyt kracht van de Pacificatie van Gend aen den Koning moest wederom geven, dêde hy in nieuwe Canons vergieten en daer op syn wapens stellen. Hy dêde ook afbreken het Klooster van de Carthuysers by S. Gertruden Berge, naer | |
| |
dat hy 't zelve door syne Soldaeten hadde doen plunderen, en dêde van de materialen voor hem een Paleys maeken in de voorzeyde Stad. Geheel Holland en Zeeland door, dêde hy tot syn eygen profyt gebruyken den steen en hout van de Kercken en Kloosters, die hy dêde afwerpen, naementlyk te Tergouw, te Beverwyk ende tot Dordrecht. Hy en wilde in Holland nog in Zeeland geene Catholyken ontfangen, die in de voorlede jaeren ter oorzaeke van 't Geloof van daer waeren vertrocken, ten zy dat sy den eed aen hem deeden, als Lieutenant Generael van den Koning van Spagnien. Hy schafte af de Plackaerten des Konings, en deede de syne onderhouden, die waeren tot naerdeel van de roomsche Religie, en tot handhavinge van de Geusen, Hy deede ook gebieden, dat men aen hem by geschrifte de geestelyke goederen zoude overbrengen, en gaf een groot deel daer van aen de geusche Predikanten van syne Sećte. Hier naer verkocht hy de geestelyke renten en goederen, zonder aen de roomsche Priesters, ofte bezitters der zelve, iets te geven; al-hoe-wel in de Pacificatie van Gendt anders besloten was. Geen wonder; want die door 't verzaeken van de waere Religie aen Godt niet getrouw was geweest, hoe zoude hy aen den Koning en menschen getrouw zyn?
Don Johan niet weynig ontstelt zynde over dêze meyneedige daeden van den Prins van Oragnien, zond naer Geertruyden Berge den | |
| |
Hertog van Aertschot, met nog andere aanzienelyke Heeren, om de Prince van Oragnien en de gedeputeerde der Staten van Holland en Zeeland te praemen, dat sy het eeuwig Edićt wilden aenveerden, en onderhouden de Pacificatie van Gend. Maer den Prins van Oragnien, bemerckende, dat de macht van den Koning vermeerdert weierd, en dat de Landen en Steden door 't zelve onder malkanderen zouden vereenigen; over zulks dat hy soude wederom moeten geven, het gene hy tot hem hadde getrocken en toegeeygent, en willende Meester blyven van alles, en heeft geenzints naer het eeuwig Edićt willen luysteren, gevende te kennen, dat eer den hemel en aerde zoude om keeren, als dat hy zoude toelaeten te onderhouden, het gene in dêze vergaederinge zoude gestelt worden; dat ook die van Holland en Zeeland noyt verlaeten en zouden het Geloof, dat sy nu aenveert hadden, en hunne Ministers niet en zouden verjaegen, om de Catholyke Predikanten wederom aen te nêmen: voorders dat hy alleen macht genoeg hadde om zig tegen Spagnien te stellen; en met meer diergelyke redenen gaf hy teekens van een verwaent en ketters gemoed.
Hier mede noch niet te vreden zynde, heeft hy valsche brieven en beschuldingen tegen Don Johan uyt-gestroeyt; en eenen bitteren ketter, met naeme Theron naer Brussel gezonden, den welcken aldaer gekomen zynde, over al onder 't volk heeft uyt-gestroeyt, dat de | |
| |
Nederlanders zig niet en zouden laeten bedriegen; want dat de spaensche en andere uytlandsche soldaeten, die uyt de Nederlanden vertrocken waeren tot vreugd van de inwoonders, een groot deel daer van nog schuylde in 't land van Lutzenborg, Bourgognien en Vrankryk, en aldaer de orders van Don Johan verwachteden om wederom in 't land te keeren, en de tegenstryders te straffen. Hier door en door andere valsche beschuldingen was de Authoriteyt van Don Johan by de gemeynte dusdaenig gekrenkt, dat hoe hy zig gedroeg oft niet, 't zy dat hy syne goedertierentheyd vermeerderde, oft verminderde, alles wierd genomen op 't ergste; zoo dat ook de gene, die van hem niet alleenelyk tot Ampten verheven waeren, maer ook met een goed jaerlyks inkomen vereert, syn gezicht vluchteden, en met veele versmaedelyke woorden en lasteringen van hem spraken.
By alle dêze swaerigheden quam daer nog een oor-gezeg, dat den Prins van Oragnien aen Philippus Marnix, Heere van S. Aldegonde en aen Guilielmus van Horne, Heere van Heze, last hadde gegeven, om Don Johan binnen Brussel te vangen; dat daer iets van waer geweest is blykt; want Warnix was zeer quaedaerdig en dobbelhertig, door wiens toedoen de ketterye van Calvinus, naementlyk in Holland en Zeeland, ingevoert was; want hy nog een kind zynde, had Calvinus zelfs de goddelooze ketterye hooren Prediken, en nu oud | |
| |
zynde, wilde hy dit helsch venyn voort verspreyden. Den Heer van Heze en wenschte ook niet anders, als dat Don Johan zoude uyt Brussel verdreven worden, om dat hy voor zig zelven het Gouvernement van die Stad zoude behouden, en die, om de zelve reden, daer naer, onder den Prince van Parma onthooft is. Maer den Hoog-bailliu van Gend, van dêzen aenslag kennisse hebbende, is by nachte naer 't Hof gegaen, en heeft aen Don Johan den aenslag ontdekt, waer op hy, onder den dek-mantel van andere saeken te beridderen, uyt Brussel naer Mechelen is vertrocken.
Den Prince van Oragnien had nu een groot deel van syne wenschen, door syne valscheden, en arglistigheden bekomen; want hy had het opper-gezag van Don Johan schier onder de voeten gebragt; hy had hem haetelyk gemaekt aen de Staeten, Edeldom en Gemeynte, hy had eyndelyk hem hier door gedwongen uyt Brussel te vertrecken. Don Johan onthiel zig eenige dagen tot Mechelen; maer verstaende van goede vrienden, dat hy daer ook niet buyten perykel en was, wierd hem geraeden van naer Namen te vluchten. Maer op dat dit vertrek geen vluchten zoude schynen, stroeyde hy uyt, dat hy naer Spae ging om Margartia van VAlois, Suster des Konings van Vrankryk, die door Henegauw derwaerts quam, op den weg te groeten en te onthaelen, gelyk hy ook gedaen heeft; maer | |
| |
naer haer vertrek schree hy te peerde, en als oft hy wilde ter jacht gaen, deed hy met syn peerd eenen tour rondsom 't kasteel van Namen, hier naer vroeg hy aen den Gouverneur, om daer binnen te komen, het welck hem toegestaen zynde, zoo hy daer binnen was, stapte van syn peerd af, nam een pistool in d'hand, en bevel aen die by hem waeren het zelve te doen en zeyde tot den Gouverneur; dat hy niet te vreezen en hadde: want dat hy dit kasteel in nam van wegens den Koning, aen wie het toe behoorde; om zig te bevryden tegen de lagen van syne vyanden, die op syn leven uyt waeren, waer van hy twee brieven toonde, die dêzen aenslag klaer bewêzen. Over dit vertrek zyn in de Nederlanden veel groote beroertens voorgevallen.
Middelertyd wierd den Prince van Oragnien, heel Holland door met blydschap en groote eere ontfangen en verwillekomt: men zag hem aen als eenen Engel van Godt uyt den Hemel gezonden, om de Nederlanden van de slavernye der Spagniaerden te verlossen; het gemeyn volk noemden hem, den Goeden Vader, Vader Wilhem; alles wat hy voornam behaegde, en wat hy raede en beval, wierd uyt-gewerkt. De Staeten hebben hem naer Brussel geroepen, gevende hem den ouden tytel van Ruwaert, het welk by onse voor-ouders zoo veel te zeggen was, als Bewaerder van Brabandt. Hy is dan den 18. van September in 't jaer 1577. van Breda naer Antwerpen geko- | |
| |
men en aldaer met groote blydschap ontfangen: hier zyn hem van Brussel toe gezonden geweest Abten en Edel Heeren, om hem geluks te wenschen over syne komste en tot Brussel toe te geleyden. Van Antwerpen is hy te schepe gegaen op den 23. van September langs de nieuwe vaert, die in 't jaer 1561. was voltrocken geweest. De Borgerye van Antwerpen in de wapenen geleyden hem op den eenen kant van de vaert en die van Brussel quaemen hem te gemoed op den anderen kant, en leyden hem des gelyks met grooten triump en pracht binnen Brussel, alwaer hy eene nieuwe Magistraet stelde, om de Stad te regeren, ende te beletten het voornêmen van de gene, die hem tegen waeren.
Tot dêze nieuwe Magistraet verkoor hy achtien Mannen van de meerste roer-vincken en ketters gezinde, die hy wel wist hem getrouw te zyn; hy noemde dêze de Goede Mannen: hunne lasten was te onderzoeken alle de daeden, woorden, huysen, en heymelyke by-een-komsten van de gene, daer sy quaed vermoeden op hadden en den Koning toe genegen waeren: met dêze gasten verdrukte hy dan alle de treffelykste, en gaf grooten onderstant aen de moet-willige, regerende alzoo met eene geweldige tyrannie. Hier door wierden de goede zoo in den band gehouden, dat niemand van hun en durfde spreken noch swygen: want indien sy sprâken, men zeyde dat sy op-roerig waeren; indien sy | |
| |
sweegen, men hadde een quad vermoeden op hun. Ik mag hier wel byvoegen, dat door dêze nieuwe Magistraet allenskens binnen Brussel de ketterye is ingevoert, waer naer de grauwelyke Beeld-stormerye en overvloedige vergietingen van onnoozel borgers bloed is gevolgt.
Niet tegenstaende alle dêze arglistigheden en bedriegelyke aenslagen, en hiel den Prince van Oragnien syn zelven niet wel genoeg verzekert binnen Brussel; want den Hertog van Aerschot, met synen Broeder den Marquis d'Havre, en andere Machtige en Edele Heeren ontrent twintig in getal, begonnen dapper op den Prince van Oragnien te smallen, ende te zeggen, dat hy eenen vyand was van de Catholyke Religie, tot welkers hand-havinge en voordeel niet goeds van hem te verwachten was; waer op sy begonnen om te zien naer eenen anderen Gouverneur van het Land, die den Prince van Oragnien zoude temmen, en in den toom houden. Dêzen dit gewaer wordende is van Brussel, met belofte van haest wederom te keeren, wederom naer Antwerpen gekeert: en dit, gelyk P. Hazart (Kerk. Hist. 3. deel fol. 138.) uyt Meerbeek schryft, om daer syne Huys-vrouwe, dat is syne Concubiene (eene uytgeloope Nonne) die hy getrouwt hadde, terwylen syne wettige Huysvrouwe, Dochter van Maurits. Hertog van Saxen, nog in 't leven was. Dêze Concubiene is met groote eere t'Antwerpen ontfangen en geherbergt geweest in d'Abdye van S. Michaël,
| |
| |
alwaer men om haeren t'wille geusche predikatien dêden, nogtans tegen den wille van den Abt en syne Religieusen, die in dien tyd alles gedoogen moesten, om meerder onlusten te ontloopen.
Terwylen den Prince van Oragnien t'Antwerpen was, heeft hy gewilt dat men de bolwercken van 't Kasteel lang den kant van de Stad, zoude afworpen. Dit exempel van Antwerpen hebben naer gevolgt de Steden van Gend, Uytrecht, Ryssel en Valencyn, die mede hunne Kasteelen hebben geslist, om aen de Spagniaers geene verschanssingen meer over te laeten.
Den Hertog van Aerschot met synen machtigen Adel (waer van hier vooren) die nog aen den Koning getrouw waeren, ziende dat het met den Prince van Oragnien dagelyks erger ging, en alles zig, door syn ketters gedrag, wederom schikte tot eene nieuwe rebellie der inlanders, hebben besloten eenen anderen Gouverneur te stellen in de plaets van Don Johan, tegen de macht en moet-wiligheyd van den Prince van Oragnien, en dit lot is ten lesten gevallen op Matthias, Hertog van Oostenryk en den Broeder van den Keyzer Rudolphus. Men zond Gezanten naer Weenen, de welcke Matthias, nog zeer jong zynde, afhaelden: en den Prince van Oragnien was de ooraeke, dat hy niet recht naer Brussel ging en Gouverneur der Nederlanden wierd, vreezende dat het meerstendeel van den Edeldom hem zoude toe-vallen, en syn eygen macht daer | |
| |
door niet weynig af-breuk lyden. Ondertusschen hadde hy t'Antwerpen ook een nieuwe Magistraet naer synen zin gestelt, bestaende in Calvinisten oft ketters gezinde: diergelyken wierden ook tot Gend en op andere plaetsen gestelt.
Alles schikte zig wederom tot den inlandschen Oorlog, zommige waeren tegen den Aerds-Hertog Matthias; tot Gend was eenen grooten oproer, waer in den Hertog van Aerschot met andere Heeren gevangen wierden, en Nederland was verdeylt in dry Faćtien: ook was'er eenen aenslag van de Geusen, om Amsterdam in te nemen en te plunderen, maer mislukte: eyndelyk gaven de Amsterdammers zig aen den Prince van Oragnien over, op conditie van de Roomsche Religie te behouden, het welk niet onderhouden wierd. Ten lesten wierd Don Johan, door een plackaert, het welk de faćtie van Oragnien, tot Brussel met geweld, oproerte en drygementen uyt-perstede, verklaert als vyand van't Land en overtrêder van synen eed, volgens dien niet ontfangbaer als Stad-houder des Konings, noch Gouverneur van 't Land. Alle de gene die hem volgden, wierden ook voor weder-spannige gedeclareert: welk plackaert uyt-geroepen wierd op den 7. van December in 't jaer 1577. Dry dagen daer naer trok den Aerds-Hertog Matthias met den Prince van Oragnien naer Brussel, daer hy ontfangen wiert als Gouverneur en den Prince als synen Stad-houder; | |
| |
inder voegen dat den jongen Maathias niet anders en voerde als den enckelen naem van Gouverneur, en den Prince de daed zelve.
Het jaer 1578. was nu verschenen, en den Prins van Oragnien, werkte alles uyt, al oft hy den absoluten Gouverneur van 't Land hadde geweest, houdende den Aerts-hertog Matthias onder syne voogdy. Hy hadde te Antwerpen zeer strenge Plackaerten gegeven, tot groote naerdeel van de geordende Religieusen; ook stelde hy hun eenen eed voor, strydende tegen de Religie, Koning en Don Johan, die sy moeten besweeren en onderteekenen, het welck de Minder-broeders en Jesuiten weygerden te doen, waerom sy uyt de Stad wierden gejaegt. Andere Steden van Nederland moesten het exemple volgen van Antwerpen. Die van Gend joegen alle de Geestelyke en Religieuse Persoonen ter Stad uyt, en lieten de Calvinisten in hunn eplaetse komen: het zelve gebeurde ook in meer andere Steden van Brabant, Gelderland, en Holland.
Terwylen de GEusen overal, door de bestieringe van den Prince van Oragnien, bezig waeren met hun helsche razernye uyt te wercken tegen de Geestelykheyd, ende met 't breken van hunnen eed en geswore Conditien, uyt de Steden te jagen de vroomste Catholyken ende Religieusen, om hunne ketteryen krachtiger in te voeren, hadde Don Johan op den eenen kant, en de Staeten op | |
| |
den anderen kant, van weder zyden hun gewapent. Alexander Prince van Parma was op het eynde van 't jaer 1557. uyt Italien met schoone benden van de oudste Soldaeten gekomen in Nederland, en hadde zig gevoegt by Don Johan met ses duyzend mannen. Hier by waeren ook gekomen vier duyzend Spagnjaerden, vier duyzend Franschen, duyzend acht hondert Waelen, en meer andere, bestaende ontrent in twintig duyzend mannen. De Staeten, gelyk Hooft zegt, mogten hebben ontrent een-en-twintig duyzend: aldus waeren sy heftig gewapent, om malkanderen aen te vallen.
Don Johan dan trekt op met syn Leger uyt 't Land van Lutzenbourg, ende komt in Graefschap van Namen: het Leger van de Staeten lag in 't Dorp van S. Martin ontrent vyf mylen van 't Leger des Konings, en zoo sy verstonden, dat de Koningsche stercker waeren als sy wel meynden, zyn zy opgebroken en hebben hunnen weg naer Gemblours genomen, alwaer het Konings Leger hun heeft komen vinden. Dit Leger voerde eenen Koninglyken Standaert, hoog verheven en boven al uytstekende, met een Cruys in 't midden, waer onder dêze woorden (op Don Johan passende) stonden: In dit teeken hebbe ik de Turcken overwonnen, in dit zelve zal ik de Ketters overwinnen; het welk niet zonder reden voor eene prophetie gehouden wierd: want zoo beyde de Legers by Gemblours waeren te zaemen gekomen, zyn | |
| |
de Koningsche op het Leger der Staeten gevallen met zulk een kloek-moedigheyd,d at sy daer op den tyd van uere en half acht duyzend op de plaetse hebben in stucken gekapt, vier-en-dertig vendels behaelt en allen 't geschut met de heele bagagie genomen, niet meer verliezende als ontrent negen mannen. Den Veld-oversten der Geusen den Heere van Goigny, met veele andere Edelmans wierden gevangen, en naer Namen gezonden. Don Johan syne uytmuntende Vićtorie vervolgende, nam de Stad van Gemblours in, en onder syn gebied begaven hun de Steden van Loven, Judoigne, Thienen, Aerschot, Bovignes, Sichem, Diest, Leeuw, Niville, en meer andere Stedekens, met zeer groote Sterktens, als Limborg, Chimay, Philippeville, &c.
Niet tegenstaende dêze groote nederlaege der Geusen, hielen sy niet op van de goede Catholyken te vervolgen en hunne valsche Sećte voort te zetten: want t'Antwerpen alleen, gelyk den voosz. Schryver Hooft getuygt, predikte men in de maen van Mey des jaers 1578. op vyftien plaetsen, op veertien wierd hun het Nacht-mael uytgereykt: tot Gend dêde men 't zelve in de Kercken van verscheyde Ordens, zonder eenig ontzag, en zoo openbaerlyk als oft alles geoorloft was, zoo dat den toeloop des volks tot de kettersche Predikatie dagelyks meer en meer toenam, en hun Legers macht niet weynig aen en groeyde. Ja sy waeren zoo vermeten, dat | |
| |
sy van den Aerts-Hertog Matthias, met verscheyde requesten verzochten absolute en vrye Oeffeningen van hunne Sećte: waer op een zeker beworp wierd gemaekt, om beyde de partyen in vrede te houden; maer hoe men 't maekte oft niet, men kon noyt aen de Ketters voldoen.
De Geusen binnen Gend wilden den roomschen Godts-dienst geheel uytroeyen, en de nieuwe Sećte over al invoeren. Sy beroofden in die Stad alle Kercken van goude en zilvere Reliquien, Kassen, Crucifixen, Ciborien, Kelcken en Ornamenten. De Geestelykheyd wierd uytgejaegt op pretext, dat sy niet te betrouwen en was: de Kercken, Kloosters en Godts-huysen, die rondzom en verre buyten de Stad lagen, wierden mêde geplundert en tot ydele schueren gemaekt, de klocken van alle de toorens afgenomen en binnen Gend gevoert. Op de zelve maniere handelden sy in andere Steden, namentlyk te Brugge, Yperen, Dendermonde, Audenaerde en Aelst, die de Gendsche in namen, en aldaer nieuwe Magistraeten van hunne gezintheyd stelden, het welk sy altemael dêden om de over-hand te hebben over de vier Leden van Vlaenderen, welckers Ampt, zy zeyden, aen de Gemeynte vervallent e zyn. Onbeschryvelyk zyn de moetwilligheden en wreedheden, die sy over al uytgewerkt hebben: de Catholyke Religie was teenemael onder de voeten getreden, den Koning verlaeten, de Catholyke Magistraeten afgesteld, Kettersche ingevoert; en | |
| |
dit alles geschiede naer den raed en booze aenslagen van den Prince van Oragnien, zonder den Aerds-Hertog, de Generaele Staeten, oft iemand meer aen te zien: zoo dat de Pacificatie van Gend nergens minder te vinden was, als binnen Gend, alwaer sy gesloten en besworen was.
Die van Henegouw en Artoys bleven nog aen den Koning getrouw, en den Heer de la Motte Gouverneur van Grevelingen viel ook met hun tegen de Staeten; de Waelen van die gewesten, die meerst al Catholyk waeren, dêze kettersche goddeloosheyd niet langer konnende verdragen, namen de wapenen op met die van Henegouw en Artoys, kiezende voor hunne Colonellen den jongen Grave van Egmont, den Baron de Heze en eenige andere, die tegen de Gendtenaers op quamen en hun veel afbreek dêden. Dêze benden kregen den naem van Malcontenten, oft, om dat sy hunne Roose-cransen om den hals droegen, wierden spots-geweys van de Gendtenaers Pater-noster knechten genoemt. Dêze hebben nogtans de Gendtenaers dusdaenig geslagen tot Schendel-beke, dat sy daer twee duyzend mannen verlooren hebben, die zeer veel quaeds in de omliggende Dorpen bedreven hadden.
Tusschen alle dêze beroertens lag den Victorieusen Don Johan met syn Leger niet verre van Namen, alwaer hy doodelyk ziek is geworden, en voelende de dood naerderen, heeft hy door het ontfangen van de leste H. Sacra-
| |
| |
menten, en volle overgevinge in den wille Godts, zig Godtvruchtelyk tot de zelve bereyd gemaekt. Hier naer stelde hy in de tegenwoordigheyd van de meerste Heersen van 't Leger synen Neve Alexander Farnesius, Prince van Parma, tot synen Naer/volger in ´t Gouvernement van de Nederlanden en van het Leger des Konings, tot dat den Koning anders zoude bevelen. Hier naer is hy op den eersten dag van Oćtober ende den lesten van syn leven, tusschen het aenroepen der H. Naemen van Jesus en Maria saliglyk in den Heere overledne, ten een ure naer den noen in ´t jaer 1578 in ´t dry-en-dertigste jaer syns Ouderdoms. In 't zelve jaer 1578. heeft het heel Konings Leger aen Alexander Farnesius den eed van getrouwigheyd gedaen.
Als den voorsz. Prince dit Gouvernement aenveerde, was op dien tyd de macht van de vereenigde Staeten zeer groot: want van de seventien Provincien en waeren daer maer dry aen den Koning getrouw gebleven. Syn heel Leger bestont in vier-en-twintigduysend te voet en seven duyzend te peerde, de leste meerst Duytschen. Met dit Leger, naer dat hy Karpen verovert had, is hy over de Maese naer Roeremonde getrocken, en nam Helmont en Weert in: hier naer is hy naer Antwerpen getrocken, komende tot Borgerhout toe; alwaer over de veertig vendelen van de Staetsche, zoo Waelen, Franschen, Engelschen, als Schotten overwintert en beschanst lagen, op de welcke | |
| |
hy, in 't gezicht van de Stad, van den Prince van Oragnien en den Aerds-Hertog Matthias, die op de vesten stonden, met zulk een manmoedigheyd gevallen is, dat hy hun niet alleen tot onder de vesten gedreven heeft, maer ook voer de duyzend op de plaetse in stucken gekapt, verliezende van de syne ontrent ses hondert. Dêze Vićtorie is oorzaek geweest, dat de Malcontenten, vyf duyzend in getal, zig by den Prince van Parma vervoegden, de welcke veele andere Steden van Henegouw en Artoys gevolgt zyn, altegaer ieverig voor de Catholyke Religie.
Naer dêze Vićtorie is den Prins naer Maestricht getrocken, en heeft dêze Stad eenigen tyd belegert hebbende, ten lesten stormerderhand in genomen en geplundert. Naer het in nêmen van Maestricht, gaf zig de Stad van Mechelen ook over aen den Koning. Terwyl het Konings Leger dêze en eenige ander mindere Steden veroverden, waeren van den eenen kant ook in de wapenen den Prins van Oragnien met de Staeten, die Kampen, een Stad van Overryssel in nam; en van den anderen kant de Malcontenten, die Cortryk in namen. Hier tegen namen de Staetsche Nienove in, vangende aldaer den Grave Philippus van Egmont met syne Vrouwe: en die van Groeningen onderwierpen zig aen den Koning en Prince van Parma. Op den zelven tyd in 't jaer 1580. hebben de Staetsche de Stad van Mechelen met gewelt overompelt en geplundert.
| |
| |
In 't zelve jaer heeft den Koning van Spagnien den Prince van Oragnien in den ban geslagen, waer van het Plackaert door den Prince van Parma binnen Maestricht den 15. van Meert afgekondigt wierd: en ook in 't zelve jaer quam wederom in Nederland de oude Gouvernante Margarita van Parma, van den Koning gezonden, als de gene die de herten der Nederlanders gewonnen hadde, om het Gouvernement wederom te aenveerden, en te zien oft sy Nederland tot eenen goeden staet konde brengen: maer ziende de saeken van 't Land zoo droevig, dat sy geen hôpe en hadde van de zelve te herstellen, naer dat sy langen tyd te Namen daer over met den Hertog van Aerschot hadde gesproken, is wederom vertrocken, en heeft haeren Zoone den Prince van Parma in 't Gouvernement gelaeten.
Den Prince van Oragnien nu in Konings ban geslagen, om zig daer over te wrêken, sloeg syn oog op den Hertog van Alenson, Broeder des Konings van Vrankryk, om aen hem, met het verstooten van den Koning Philippus, heel Nederland en des zelfs bestieringe over te geven. De Staeten hadden dit ook toegestemt; maer daer was swaerigheyd, op wat conditie dit zoude geschieden, dêze ten lesten in order gestelt zynde, hebben de voorsz. Staeten t'Antwerpen vergaedert zynde op den 12. van Augustus naer Vrankryk gezonden Philippus van Marnix, Heere van S. Aldegonde, met veel andere dusdaenige, de welcke | |
| |
gekomen zynde te Plessis, een halve myle buyten de Stad van Tours, hebben met den Hertog gehandelt en zyn met hem overeen gekomen in seven-en-twintig Artykelen, die weder-zyds onderteekent wierden, en 't volgende jaer 1581. wierd de bestieringe der Nederlanden van den voorsz. Hertog d'Alenson aengenomen, en hy wierd van de Staetsche Gesanten herkent als Heere en Prince der zelve.
Tot gedachtenisse hier van, sloeg men in Nederland verscheyde Penningen met verscheyde zinne-beelden daer op uytgedrukt. Zommige vertoonden op den eenen kant eenen Leeuw met eenen hals-band aen eenen staek vast-gebonden, welcke banden op de eynden van eene Muys wierd los geknaegt met dit om-schrift:
Rosis Leonem loris mus liberat.
Dat is:
De Muys verlost den Leeuw door het afknagen der koorden.
Op den anderen kant stond den Paus en den Koning van Spagnjen lockende den vryen Leeuw met hôpe van vrede, om hem wederom vast te krygen. Rondsom stonden dêze woorden:
Liber revinciri Leo pernegat.
Dat is:
Den vryen Leeuw en wilt geenzints weer aen den band.
| |
| |
Tot Gend wierden andere Penningen geslagen, voerende op den eenen kant eenen Ring, die van twee handen vastgehouden wierd, en in 't midden den naem Godts in 't hebreeuws Iehova; rondsom stond geschreven:
Pro Christo, Lege, & Grege.
Dat is:
Voor Christus, voor de Wet, en voor de Kudde.
Op den anderen kant stond eenen krans van eyke bladeren met dit in-schrift:
Religione & Justitiâ reducae; vocato ex Gallia pacata, duce Audium, Belgicae libertatis Vindice.
Dat is:
Dit zy op de wederkomste van den Godts-dienst en de Rechtveerdigheyd, als nu uyt Vrankryk, in vrede gestelt zynde, geroepen is den Hertog van Anjou, beschermer van de Nederlandsche vryheyd.
Op diergelyke Penningen stelden ook de Zeeuwen hun wapen: te weten eenen Leeuw half in de baeren der zee, met dêze verklaeringe:
Vos terrâ, at ego excubo Ponto.
Dat is:
Gy-lieden waekt te lande, maar ik ter zee.
Op d'ander zyde zag men een Pyke met eene hoed daer op, teeken van de vryheyd te willen voorstaen, met dêze uytlegginge:
Si non Nobis, saltem Posteris.
| |
| |
Dat is te zeggen:
Is het voor ons niet, 't zal ten minsten voor de Naerkomelingen wezen.
En over al hoorde men onder 't gepeupelt roepen: Paepen uyt, Paepen uyt! dusdaenigen haet hadden sy tegen het waere Rooms Geloof en tegen den Koning van Spagnjen.
Middelertyd den Aerds-Hertog Matthias ziende dat de Staeten aen den Hertog van Alenson op zekere conditien de Souverynityt van de Nederlanden opgedragen hadden ende met hem in 't jaer 1580. daer in over-een-gekomen waeren, zoo heeft hy in eene vergaederinge der Staeten tot Antwerpen op den 22. van Julius van zelfs en uyt synen vryen wille den Tytel van Gouverneur afgeleyd, ende (gelyk Mudzaert schryft, Kerck. Geschied. in onse Nederl. ad. An. 1580. fol. 205.) de Staeten met dêze woorden bedankt: ‘Dat hy tot de regeringe van Nederland geroepen zynde, en naer het zelve noyt gestaen hebbende, gedaen hadde naer syne jongheyd dat hy konde: maer dat hy niet en wiste door wiens quaede raeden alles verloren ging, en onder de voeten quam. Dat een deel van de Staeten geenen anderen Koning, nog andere Religie en begeerde dan de Catholyke: maer dat zommige de oog hadden geslagen op den Fransman, andere op de Republycke van de Venetianen; wederom, andere op die van de Switsers; ten laesten dat'er | |
| |
eenige waeren, die nieuwe Heeren met nieuwe zoo menschelyke als goddelyke Wetten begeerden. Dat hy 't zelve niet en konde sien en veel min verdragen. Maer dat sy soude toe sien, in wat peryckel sy hun lyf ende goedt stelden; dat sy te doen hadden met den Machtigsten Koning van heel Europa, die hoe wel hondert, ja duyzendmael verwonnen wordende, altydt kan weder opstaen en nog geweldiger aen komen. Wilt dit, zeyde Hy, u van eenen jong-jaerigen Vorst voor gehouden zynde, in uwe herten overpeysen: en laet my, die niet langer uwen mede-gesel en wilt zyn, eerlyck weghtrecken. Ick geve u-lieden wederom alle de macht en authoriteyt, die gym y door uwen eedt hebt konnen geven; gebruyckt die in sulcker voegen als 't betaemt, ende recht is, wel wetende en versekert zynde, dat gy daer af aen Godt en aen den Koning eens sult moeten rekening doen.’
Aldus vereyschte ende verkreeg Matthias syn afscheyd, maer en is niet eer vertrocken uyt Nederland, als in het volgende jaer 1581. in de maend van Meert, ende is naer Prage gereyst by synen Broder Rudolphuys.
Eyndige dit VIII. Hoofd-stuk van den tweeden Boek met de volgende Rymen, en latyns Jaer-schrift.
Beklaeg'lyk Nederland! hoe zien ik al uw' Steden
Van dit verduyvelt volk zoo met den voet getreden?
| |
| |
Europas weerdste pand, begaeft met zoo veel Goed
Moet hier door 't Ketters sweerd gaen swemmen in syn bloed
De Steden syn verwoest, de Kercken staen en branden,
Het goddelooz geboeft slaet syn schend-zieke handen
Aen al wat Heylig is, en houd tot spyt van Godt,
Met Christi dierbaer Bloed en bitter dood den spot.
Beeld-stormers, dollen hoop! van Godt vervloekte menschen!
Mogt ik u, naer uw feyt, verdiende straffen wenschen,
Mogt ik op staende voet met een gerechten haet
Te niet doen al gelyk zoo u, als al uw quaed.
Ik wenschte dat de Hel, die u heeft uytgespogen,
En uyt wiens wreede borst ghy hebt deez’ gal gezogen,
U anderwerf ontfing, als in uw Moeders schoot,
Dan quam zoo menig mensch door u niet aen syn dood.
Wat zeg ik mensch? Ik miss', gy wilt Godt zelfs doen lyden,
Als gy syn Kruys en Beeld moetwillig gaet bestryden;
Als gy syn eygen Huys en Heyligen Autaer
Mishandelt en vernielt, al oft een grouwel waer.
O vuyle Ketters ras! die Beelden quamt bestormen,
Uw lichaem over lang verteert is door de wormen;
Maer uwe ziel, eylaes! nu in de helle brand,
Alwaer sy word bestormt door Godts Almogend Hand.
Jaer-schrift:
haeretIci sUnt Verè DeI, regIs atqUe LegIs ConteMptores.
Dat is;
De Ketters zyn waerlyk versmaeders van Godt, Koning en Wet.
|
|
Auteursrechtvrij