|
| |
| |
| |
V. Hoofd-stuk.
Instellinge der Solemnéle jaer-lyksche Processie van 't Alderh. Sacrament van Mirakel, op den eersten Sondag naer den 13. van de maend Julius.
Terwylen het Alderh. Sacrament van Mirakel nu openbaer ten toon stond, om van alle Christene Geloovige bezocht en aenbeden te konnen worden, is de Godtvruchtigheyd tot het zelve allenskens meer en meerder aen gegroeyt; en wel byzonderlyk in 't jaer 1529. ter oorzaeke van eene vreemde en quaed-aerdige ziekte, waer mede niet alleen ons Nederland maer ook schier heel Duydsland wierd overvallen, de welcke genaemt wierd: het Engelsche Sweet, volgens dit latyns Carmen: Anglicus hinc dićtus, quia transtulit Anglia Sudor. Om dat dêze ziekte in Engeland eerst hadde begonst, en van daer naer andere Landen over-gevlogen was. Dêze droevige plaege overviel de lichaemen der menschen zoo dapper en geweldig met eene onverdraegelyke hitte en geduerig sweet, ja was zoo behaelyk en ook doodelyk, dat de menschen, die daer mede besmet waeren, met groote menigte binnen vier-en-twintig ueren tyds daer van stirven: maer doorgaens alle de gene, die over de vier-en-twintig ueren daer mede leefden, wierden ge- | |
| |
meynelyck genezen; gelyk Mudzaert aen-teekent fol. 589. op " jaer 1529.
Dêze gevaerlyke ziekte trok de Menschen als in eenen diepen en vasten slaep, en als men dêzen slaep niet en konde overwinnen, met rollen en sleuren, scheuren en stooten, pitzen en nypen, en andere pynelyke ongemacken aen te doen, dan stirven zy in den slaep, slaepende dus voor altyd den slaep der dooden. DAerom alle die genezen wilden, moesten hun zelven groot geweld aen doen, en op alle manieren den slaep doen verdryven, anderzints daer door overwonnen zynde, was alle hope van leven verloren. Dêze bedrukte quaele quam den Ryn-stroom af-gedrongen tot in het Land van Cleef, Gelderen, Westphalien, in het Stift van Uytrecht, Holland, Braband en byzonderlyck tot Antwerpen, waer door de Koop-lieden en Borgers in groot getal uyt de Stad vluchtende naer andere Steden en plaetsen, en menigvuldige van hun, nog onder wegen zynde, zoo op schepen als wagens, wierden van de dood schielyk uyt 't leven gerukt.
Dêze ziekte had binnen Antwerpen dusdaenig de overhand genomen, dat op den avond van den H. Aerds-Engel Michaël, op den dag van den zelven en den dag daer naer zoo veele menschen stirven, dat men geen kisten nochte graven genoegzaem en konde maeken, om de doode ter aerde te bestellen: en op dry oft vier dagen stirven aldaer wel ontrent de vier | |
| |
oft vyf honderd menschen, het welcke al eenigen tyd bleef dueren. Hier door was den grouwel en benouwtheyd onder de Borgers dusdaenig, dat geen Ambachts-lieden meer en werckten, men sloot de winckels, en de levende gingen als lyken door de Stad, niet doende als klagen en zuchten, en malkanderen Adieu zeggende op den weg naer d'eeuwigheyd. De Godtvruchtige gingen naer Kercken en Kloosters om hune sonden te belyden, de H. Sacramenten te ontfangen, en hun tot de dood te bereyden; levende al oft zy in 't kort voor het oordeel Gods moesten verschynen. Dêze ellende was ook te zien in de omliggende Dorpen en plaetsen van die Stad: zoo dat toen de Geestelyke Herders, Biechtvaders en Priesters al om zeer gezocht en geroepen wierden, gelyk het gemeynelyk in den lesten nood geschied, en dêzen weer over zynde, versmaet en vergêten worden.
De Geestelyke Overheyd, de Heeren van de Magistraet en allen het volk der Stad, ziende dêze strenge Geefzel van Godt, die als een pest woelde; besloten om Bid-dagen en generaele Processie te houden, om hier door de getergde gramschap Gods af te keeren. Dêze algemeyne Processie wierd ingestelt op den Feest-dag van den H. Aerds-Engel Michaël, de welcke op dien dag met een groote devotie van ontellyke menschen wierd voltrocken, een ieder Godt met inwendig leetwezen en uytwendige traenen oodmoedelyk aen- | |
| |
roepende, dat hy syne straffende hand van hun wilde keeren. En niet te vergeefs: want den goedentieren Godt is als geheel door dêze boetveerdige oeffeningen verzoent geweest, in dusdaenige maniere, dat dêze besmettelyke ziekte terstond ophiel, zommige, die daer mede besmet waeren, stirven den zelven dag, en alle de andere waeren en bleven daer van bevryd. Waerom, tot dankzegginge van dit groot weldaed, tot op den dag van heden, binnen Antwerpen nog jaerlyks eene generaele Processie geschied op den Feest-dag van den H. Aerds-Engel Michaël.
De droeve maere van dêze besmettelycke ziekte was uyt Antwerpen zeer haest overgevlogen in alle de andere Steden van Nederland, voornaementlyk nogtans tot Brussel, alwaer de Borgers hun vonden in den zelven nood en perykel, gelyk ook die van hunne omliggende Steden: Loven, Mechelen, Vilvoorden, Gend, Berghen in Henegauw &c. met hunne onderhooringe Dorpen; en vreezende, dat dêze plaege hun ook zoude overvallen, besloten sy eenpaerlyk hunnen toevlucht te nêmen tot het Alderh. Sacrament van Mirakel: sy wisten, dat in het zelve tegenwoordig was den oppersten en almogenden Medicyn-meester, die dne Troost is van alle bedrukte, en toevlucht voor alle die in nood zyn. Ook was hun bekent de eerste en troostelyke openbaeringe aen den godtvruchtigen Joannes geschied (ziet hier vooren fol. 47.) alwaer Christus tot | |
| |
hem zeyde: Weet zekerlyk, dat alle de gene, die my getrouwelyk zullen aenroepen in dêze plaetse, dat ik hun zal verlossen van alle tribulatien. Hier op hun betrouwende gingen sy tot het Alderh. Sacrament van Mirakel met een levende geloof, vaste hôpe, en brandende liefde, den Heer dêze syne belofte gedachtig maekende.
De Heeren van 't Capittel en van de Magistraet dêze groote devotie van allen 't volk ziende, vergaederden t'zaemen den grooten Raed, in den welcken sy met advies en overstaen van den Heere Cancelier van Brabant Adolphus Vander Noot, en goedkeuringe van alle de Heeren, besloten eenen Vasten-dag, Biddag en generaele Processie in te stellen, om naer het voor-beeld der inwoonders van Ninive, de plaege des Heeren af te keeren en den vergramden Godt te verzoenen. Dêzen Vasten-dag wierd gehouden volgens het Plackaert, (hier achter volgende.) op dat hier door een ieder zig zoude bereyden, om eene rouw-hertige Biechte te spreken en den volgenden dag te nutten het H. Sacrament des Autaers, en op den derden dag daer naer, als wanneer eene Solemnele Misse ter eeren van 't H. Sacrament zoude gezongen worden en men in eene generaele Processie, met alle eerbiedinge en godtvruchtigheyd het Alderh. Sacrament van Mirakel zoude omdragen. Op den gestelden dag wierd de Solemnele Hoog-misse gezongen door den Eerw. Heer Adrianus Arnoldi: Bisschop | |
| |
Van Rossen en Suffragaen van Cameryk, aen eenen kostelyken Autaer, tot dien eynde in den grooten beuk voor de Choor-deure opgerecht, waer op het H. Sacrament van Mirakel in eenen verheven Throon, en met veel licht omringelt, ten toon was gestelt. (Ita Basil. Brux. in append. fol. 60.)
Naer dat de Solemnele Hoog-misse geeyndigt was, begon de godtvruchtige Processie, in de welcke den voor-noemden Bisschop het H. Sacrament omdroeg door de voornaemste straeten der Stad, vergezelschapt zynde van 't Capittel en heel de Clergie, van de biddende Orders, Heeren van de Magistraet, en van eene onuytsprekelyke menigte van volk, zoo van de inwoonders der Stad, als van de gene, die van buyten gekomen waeren, om in eenen zoo algemeynen nood den Hemel te verzoenen en Gods bermhertigheyd af te smeeken. Geduerende dêze Processie zag men, in zoo grooten toe-loop van alderhande volk, niet als gestichtigheyd en godtvruchtigheyd, de Klocken van alle de Kercken en Kloosters wierden zonder ophouden geluyd, tot dat de Processie (die als dan eenen zeer grooten weg dêde) wederom ingekomen was; wanneer de benedićtie met het Alderh. Sacrament van Mirakel wederom wierd gegeven.
Dat alhier nu het meerste te verwonderen is, zoo haest dêze godtvruchtige Processie geeyndigt was, heeft men bevonden, dat'er niemand binnen Brussel, van dêze besmettelyke | |
| |
ziekte meer gestorven is, zynde hier ook wel te aenmerken, dat'er van te vooren in alles maer ses persoonen, die met de voorsz. ziekte besmet waeren, gestorven en zyn. Aen wie zal men, kan men, oft mag men dit groot weldaed toe schryven, als aen het Alderh. Sacrament van Mirakel, den aldergroodsten Schat, eer ende glorie, troost en bystand der Princelyke Stad van Brussel, alwaer Godt, volgens syne belofte, die in tribulatie waeren, hem aenroepende, heeft verhoort en verlost? Het is dan dien goedertieren Godt, die syne bermhertige oogen heeft gellieven te openen op de bedrukte Borgers van Brussel, de welcke met zulk een goed betrouwen hunnen toevlucht genomen hadden tot den almogenden Godt, schuylende onder de gedaente van de H. doorwonde Hostien in het Alder. H. Sacrament van Mirakel: en door dêze middel wierd de Stad van Brussel bevryd van die verslindende plaege, de welcke in de omliggende Steden, als tot Gend, Bergen in Henegouw, Loven, Namen, en by-zonderlyk tot Antwerpen een groote menigte van menschen hadde weg gerukt, gelyk het zelve geschied was het voorgaende jaer in Duydsland, zynde het getal der Dooden als ontelbaer, van die door dêze korte en haestige ziekte het leven verloren hebben.
Dit is het Plackaert, door de Magistraet gegeven ten tyde van de Sweetende Sieckte, het welck getrocken is (als mede het volgende tot dank-zegginge &c.) uyt den Boek, ge- | |
| |
meynelyk genoemt: Het Oud Geel Correctie boek; waer onder staet als volgt:
| |
Publicatie.
Van de Processie Generael, ende ander Ordonantie by de Heeren Ampt-man ende Wethouderen gemaekt ter eeren van het weerdig H. Sacrament van Mirakel. De publicatie hier van is geschied den 1. van Oćtober in 't jaer 1529.
Op dat Godt Almachtigh dese goede Stadt van Brussel ende Ingesetene der zelver door syne Goddelyke Ontfemhetigheyd ende Goedertierenheydt wille verhuden van den grooten dieren tydt, die nu regnerende is, mits oock beschermen en beschudden van der haestige sieckten de welcke regneert zoo ten Bossche, t'Antwerpen ende Elswaerts, soo es wt begeren ende Ordinantie van onser genaediger Vrouwen, by Janne van Walem, Onder-Ammant, Bourgemeesteren, Schepenen, Rentmeesteren ende Raedt der Stadt van Brussele eendrachtelyck over-dragen ende gesloten, dat-men op een maendag naest-komende zal gaen doen Processie generael met het weirdig H. Sacrament, biddende Godt Almachtigh om syn genaede ende goedertierentheyt, ende dat een iegelyck van de Stadt van Brussele, wie het zy, hem van stonden aen sal stellen in staet van Gratien, te weten te biechten gaen, ende die daer toe sulen syn gedisponeert tegen Sondagh naestkomende hun stellen te ont- | |
| |
fangen dat weirdigh H. Sacrament, om zoo vele bequamer te zyn Godt Almachtig te bidden, bevelende voorts eenen iegelycken op morgen te vasten ende op en Sondagh naestkomende alsdan dat-men Processie generael, ende ommedragen dat weerdig H. Sacrament van Mirakel, dat eenen iegelyck met'er zelver Processie gaen zal, ende met devotien en vierigheden de zelve Processie zullen volgen van achter naer, zonder voor oft ter syden te gaen, ende dat op de boeten, t'andere tyden daer op geordeneert, ende dat ten minsten uyt elcken huyse een met toortsen oft ander licht voor 't voorsz. H. Weerdigh Sacrament zullen gaen, en dat men de huyse gesloten houden, tot dat de Processie zal inne zyn.
Dit is het Plackaert, het welcke van de Heeren der Magistraet van Brussel gegeven is ten tyde van de Sweetende Siekte, en dat hier nu volgt is het Plackaert der Dank-zegginge over de verlossinge van de voorsz. Sieckte.
| |
Processie Generael.
Gepubliceert den 5. November in 't jaer 1529.
Want Godt Almachtigh door syn gronddeloose ontfermhertigheyt en genaede gelieft heeft dese Stadt ende Innegesetene der zelver te verhuden en te beschermen van haestige, onbekende en andere smettelyke sieckten, die noch in veel andere Steden en Plaet- | |
| |
sen hier ontrent gelegen geregneert hebben, en al-noch regneren, ende oock eenige siecken daer af, ende van veele andere passen ende gebreken (daer af sy by toe-doen van de Meesters hen des verstaende, noch by der natueren niet en hebben kunnen gheholpen ghewesen) door syn weerdigen H. Sacrament van Mirakelen in de Kercke van Ste. Goedelen berustende, te genesen, ende van huerlieder gebreken goedertierlyk te verlossen, ende om Godt Almachtigh tottet selver ontfermhertigheyt ende genaede te verwecken, onlanckx geordineert is geweest, dat een iegelyck te bichten, en ten weirdigen H. Sacrament gaende Hem met devotie stellen souden te gaen metter Processie van den H. Sacrament van Mirakel alsdoen gedaen. Ende want devotie in 't bedancken van Godt Almachtigh, ende syn weerdigh H. Sacrament van Mirakel van synder goedertierentheyt ende genaeden deser Stadt ende haere Ingesetenen gedaen ende bethoont, ende om die te verwerven, niet en behoort vermindert, maer veel te bat vermeerdert te worden; om de zelve gratie ende genaede te behouden, ende voortaen van alle siekten en andere perykelen door syne genaede beschermt te worden, zoo is by Janne van Waelhem, Onder-Amptman, Borgemeesteren, Schepenen, Rentmeestren ende Raedt der Stadt van Brussele, metten Heere van den Capittele van Ste. Goedelen eendrachtelyk geraemt, gesloten ende geordineert, dat men nu een Sondagh naest- | |
| |
komende zal met solemnéle Processie Generaele noch eene ommedraegen dat weerdigh H. Sacrament van Mirakelen. Om d'welcke alsdan weerdigheydt ende reverentie te bewysen, en te bequaemelycker Godt Almachtigh biddende, een-iegelyck hem stellen zal in goeden staet met vaste eenigheydt ende alle andere inwendigheydt ende uytwendige deugdelyke wercken ende teeckenen, dat om de selve solemnele Processie te weirdiglycker ende gestaediglycker te doen ten voorschreven Sondagh alle Kercken, Cloosters ende Plaetsen binnen dese Stadt, daer men gewoonelyck is eenigen Dienst te doen, den Dienst gedaen zal zyn ten acht ueren voor noen, uytgenoemen Ste. Goedelen: dat een-iegelyck de zelve Processie ende H. Sacrament zal komen revereren, ende devotie bewysen met was-lichte elck naer synen staet, stille ende manierlyck volgende achter sonder voor de selve Processie ende H. Sacrament met lichte, sonder op eenige zyde der selver te gaen, op pene van hunnen opersten kleede.
Dat duerende den voorschreven Dienste een-iegelyck hem wille stille ende devotelyck in de Kercke van Ste. Goedelen houden, ende hertelyck Godt almachtigh bidden, dat hy door synder genaeden den K.M. ende den Koninck van Hongaryen Don Ferdinando wilt behouden ende beschermen van perykelen ende inconvenienten, ende hun te verleenen vićtorie tegen hunne vyanden: dat oock alle | |
| |
erreuren ende ketteryen te niet gebrocht ende gheextirpeert worden: ende voorts voor alle christene menschen, ende andere saecken Godt almachtigh behaeghelyck wesende.
Dat niemant wie hy zy, duerende den voorschreven Dienst, syn Tortse binnen de Kercke van Ste. Goedele uyt en doen, noch en blussche, noch oock aldaer ontsteke, ten waere dat de voorschreve Processie, mits onghetydigh waere binnen de selve Kercke ommeginck, in welcke gevalle een-iegelyck syn Tortse ende licht aldaer sal doen berren, maer niet aldaer blusschen ende uytdoen.
Dat egeen Wyntaveniers, Taberettiers, Brouwers, Biertappers noch andere ghelycke persoonene mogen setten eenige geselschap, om eten oft om drincken, noch andere gelycke openbaer beslach binnen hunnen huysen oft kelderen houden, uytgedaen de Passanten, ende dat op de pene van thein Carolus guldens by elcken contrarie van desen doende te verbeuren, ende te bekeeren in dryen, d'een den Heere, d'andere de Stadt, ende 't derde den voortbrengher.
Dat elck Ambacht binner deser Stadt besonder met hunne cleede zal Ambacht soft Stadts-gewyse de selve Processie eeren gelyck den grooten Ommeganck deser Stadt, maer in de plaetse van hunne Ambachts-keirsse, salmen dragen twee notabele wassen Toortsen. Dat oock die goede Mannen gewoonlyck zyn Tortse te dragen dat sy die onder hun | |
| |
voorsz. Ambacht dragen willen, om den H. Sacrament van Mirakelen te vereeren ende weirdigheydt te bewysen.
Nederwaerts stondt aldus: Publicatum ter Payen, present H. Edinghen Borgermeester, J. Noot, Beerti, Estor, Hert, Brecht, Steen, Lillo, Recept. Et Omnibus Consulibus, quinta Novembr. XV. Hondert XXIX.
De doorluchtigste Princesse, Vrouwe Margarita van Oostenryk, Dochter van den Keyzer Maximilianus, en Gouvernante dêzer Neder-landen, bemerckende dit groot weldaed van den Hemel verkregen door dien Solemnelen Dienst en generaele Processie, die sy in persoon met heel haer Hof hadde vergezelschapt, heeft Godt ten eeuwigen dage daer over willen dankbaer wêzen, en heeft begeert en geboden, dat men alle Jaeren in 't toekomende op den Sondag naer den Feestdag van de H. Margarita, wezende volgens den Ouden kalendier den 13 van Julius, zoude houden door de Stad eene generaele Processie, en in de zelve het H. Sacrament van Mirakel om dragen, gelyk het zelve ook altyd (uyt-genomen ten tyde van de beeld-stormery) van Jaer tot Jaere stiptelyk is onderhouden geweest, emt de alder-grootste Solemniteyt, en verwonderinge van alle vreemdelingen, die dêze Processie met grooten toeloop uyt alle d eomliggende Steden, ja van Holland; Vriesland, Zeeland, en andere wyd af-gelegen Landen komen zien, zoo om het menigvuldig brandende licht, het | |
| |
welk de godtvruchtige Borgers, Ambachten, ieder onder syn Staendaers teekenen, de vyf Gildens, de Heeren van de Magistraet, Tresory, Finantien, Raeden en andere Hoog-Edele Mannen in hunne handen dragen; als ook de Broederschappen van 't heylig Sacrament, de Religieusen van verscheyde Ordens, de biddende Ordens, die onderwegen het H. Sacrament met Lof-zangen vereeren, de ses Parochien met hunne vaenen en schoone Choorkappen, de Heeren Canonincken; en eyndelyk het Alderh. Sacrament van Mirakel, het welcke doorgaens onder een pragtig verhemelt gedragen word door eenen Bisschop oft ander gemeytert Hoofd; waer naer volgt een groote menigte van volk de welcke de Processie vergezelschappen.
Hier volgt het Plackaert, gepubliceert den 18. van Julius 1530. ten tyde van de Aerds-Hertoginne Margarita &c.
| |
Tot verificatie,
Van de solemnéle Processie van 't H. Sacrament van Mirakel, by de Doorluchtigste Vrouwe Margartia van Oostenryk, eertydts ingestelt. Dêze volgende publicatie is ook getrocken uyt het voorschreven Geel Correćtie-boeck.
Uyt dien dat men ter begeerten van onse Genadiger Vrouwe, Vrouwe Margarita Arts-Hertoginne van Oostenryck, Hertoginne | |
| |
ende Gravinne van Bourgondien, Douariere van Savoyen, Regente ende Gouvernante, op in Sondagh naestkomende gaen zal Processie generael, ende ommedragen dat weerdigh H. Sacrament van Mirakel, zoo es by Joanne van Waelhem, Onder-Amptmannen, Borgmeester, Schepenen, Rentmeesteren ende Raedt deser Stadt van Brussel overdraegen ende gesloten, ten eynde der selver Processien van den H. Sacramente sulcke eere, reverentie ende devotie bewesen worde, als 't betaemt, dat de gesworene van den Ambachten binnen deser Stadt sullen mede omme-gaen in gewoonelycker ordenen, elck met eender wassen Tortsen in syn handt, sonder de kerssen van den voorsz. Ambachten zullen mede ommegedragen worden, om dat daer deure de voorsz. Processie niet en worde verachtert. Ende die goede Mannen van den zelven Ambachten daer toe gestelt zynde, zullen oock des devotie hebbende, met heuren Ambachten elck in 't syne mede omme-gaen, elck oock met eender wassen Toortsen in syn handt.
Ende voorts sal een-iegelyck anders mede omme-gaen des gestaet zynde elck naer syn devotie. Ende de gehene die geen licht en zullen dragen, sullen de voorsz. Processie volgen van achter naer sonder voor oft ter seyde te gaen. Ende duerende de voorsz. Processie en zal niemant aldaer die zal passeren, hem voorderen iemanden te setten, oft te drincken te metene, noch en sal niemant alsdan hem voor- | |
| |
deren te gaen ombyten oft drincken. Maer een iegelyck aldaer de voorschreve Processie sal Passeren, sal hem voegen voor syne deure, de selver Processie ende weerdigen H. Sacrament voorschreven met Cyraeden ende andersints sulcken eere ende Reverentie bewysen hem mogelyck wesende.
Ende soo wie in des voorsz. staet, van onbytende, drinckende, onbyten te geven, oft te drincken te metene oft buyten oorder te gaen naer den onderscheede als voren, in gebreken bevonden sal worden, die sal worden gecorrigeert arbietralycken naer gelegentheyt der saeken, anderen ten exempele. Nederwaerts stont aldus: Gepubliceert XVIII. July Anno XV. hondert en XXX.
| |
Ander extract.
Uyt het voorsz. Geel Correcćtie-boek der Stadt Brussel fol. C. LV.
Vrydagh naestkomende op S. Matthys dagh is den dagh van syn K.M. geboorte, Victorie ende Coronatien, ende alsdan sal men gaen Processie generael met den weerdigen H. Sacrament van Mirakelen, d'welck sal beginnen uyt te gaen ten acht uren, ende daer naer sal-men de Hoogh-misse doen. GEpubliceert ter puyen den XXI. February XV. hondert ende XXX. styl van Brabant.
Uyt dêze voorsz. Plackaerten blykt met wat een groote gestichtigheyd, godtvruch- | |
| |
tigheyd en eerbiedinge de Processien als dan wierden gehouden, zynde aen niemand geoorloft, zonder brandende flambeeuwen, voor oft ter zyden te gaen: maer achter het H. Sacrament, gelyk het betaemt, dat den knecht synen Meester volgt. Wederom van niet te eeten oft te drincken, oft het zelve te geven ten tyde der Processie, en dit op de boete van tien Carolus guldens, zynde voor ander ongeschiktheden en over-tredingen de boete gestelt, berooft te worden van syn opper-kleed, oft met andere straffen, volgens misdaeden, gekastyd te worden. Godt gave dat dêze godtvruchtige Ordonnantien nog heden-dags gegeven en onderhouden wierden.
Aenmerkt hier, dat volgens de verbeteringe in den ouden Kalendier, door den Paus Gregorius den XIII. in jaer 1582. geschied, den Feest-dag van de H. Margarita den 20. van Julius geviert word, waerom dêze solemnéle Processie nu jaerlyks altyd geviert word den Sondag naer den 13. van Julius. En al-hoe-wel hier een korte schetze van dêze Processie gegeven is, gaen ik de zelve nog voorder uytbreyden in de volgende (volgens de Heer Cafmeyr, fol. 32.)
| |
Order
Van de jaerlyksche Processie.
Voor al gaen de Biddende Ordens, te weten: de Eerw. Paters Minimen, Capacinen, Beggaerden, Augustynen, Predikheeren, Lie-
| |
| |
ve-vrouwe Broeders en Minder-broeders; hier naer volgen de Eerw. Heeren Pastoors met hunne Clergie van vyf Parochiale Kercken der Stad, altegaeder met Choor-kappen, en met de principaelste Parochianen, dragende brandende flambeeuwen, te weten: de Parochie van Ste. Catharina, van Finis Terrae, van den H. Nicolaus, van den H. Guericus, en van Onse Lieve Vrouwe ter Capelle.
Naer dêze vyf Parochien volgen de twee vermaerde Broederschappen, het eene opgerecht in de Capelle van den Grave van Salazar, daer het Alderh. Sacrament van Mirakel doorsteken is, onder den tytel des Broederschaps van het Mirakeleus Bloed: ende het ander in de Collegiale Kercke van de H. Gudula, onder den tytel van 't H. Sacrament van Mirakel.
Hier naer (schryft Cafmeyer supra) volgen de Ambachten, ieder met hunne bediedzels; Waer uyt ik hier de Ordrein voege uyt den zelven Cafmeyer (Eerste vervolg fol. 16.) Uyt S. Nicolaus Natie, 1. de Molen slagers, 2. De Rade-maekers, 3. Timmerlieden 4. Schaliedeckers 5. Beeldhouders, 6. Metsers, 7. Steenhouders, 8. Bus-maekers 9. Spoor-maekers, 10. Helm-slagers.
Uyt S. Peeters Natie, 1. de Oude schoenmaekers, 2. Leer-touwers, 3. Schoen-maekers, 4. Riem-maekers, 5. Huyde-vetters, 6. Thes-maekers.
Uyt S. Jacobs Natie, 1. De Wyntaveniers, 2. Ticchel-deckers, 3. Schrynwerckers, Heb- | |
| |
ben houtwerckers, en Lynwaertiers, 4. Cuypers, 5. Brieders, 6. Maelders, 7. Broodmaekers.
Uyt S. Christoffels Natie, 1. Passement-maekers, 2. Droog-scheirders, 3. Spaens-leere-stoelmaekers, 4. Ververs.
Uyt S. Jans Natie, 1. Stoel-draeyers, 2. Pleckers, 3. Pot-maekers, 4. Witwerckers, 5. Mande-maekers, 6. Glase-maekers, 7. Goudt-slagers, 8. Schilders, 9. Goreel-maekers, 10. Sadel0maekers, 11. Horlogie-maekers, 12. Slot-maekers, 13. Lange en Korte Seel-maekers, 14. Coffer-maekers, 15. Panne-maekers, 16. Hoef-smeden, 17. Yzere-witwerckers, 18. Groef-smeden.
Uyt S. Guiricks Natie, 1. Chrirurgyns, 2. Oude Kleer-koopers, 3. Peltiers, 4. Borduerwerckers, 5. Cousse-maekers en Laeke-verkoopers, 6. Kleer-maekers.
Uyt S. Laureys iNatie, 1. Tappesiers, 2. Lyne-wevers, 3. Volders, 4. Hoede-maekers, 5. Bleykers, 6. Laeke-maekers.
Uyt S. Gillis Natie, 1. Fruyteniers, 2. Groenvisschers, 3. Ten gieters, 4. Schippers, 5. Vettewaeriers, 6. Meersch-lieden.
Uyt Onse Lieve Vrouwe Natie, 1. Goud- en Silver-smeden, 2. Bourquoisen, 3. Visch-verkoopers, 4. Vleesch-houwers.
Hier naer volgen de vyf Gildens altemael met brandende flambeeuwen, de welcke worden genoemt: 1. De Schermers, onder den Tytel en bescherminge van S. Michiel, ingestelt in 't | |
| |
jaer 1480. 2. De Colovenires oft Busschieters, onder den Tytel en bescherminge van S. Christophorus en Barbara, ingestelt in 't jaer 1477. 3. Den Hand-boog Gilde, onder de bescherminge van S. Sebastiaen en S. Antonius, ingestelt in 't jaer 1428. 4. De Voot-boog Gilde, onder de bescherminge van S. Joris, ingestelt Anno 1422. 5. De Groote Gilde, als ook van den Voet-boog, onder den Tytel en bescherminge van O.L. Vrouwe op den Savel, ingestelt in 't jaer 1213.
Naer dêze vyf Gildens volgen de Heeren Wethouders van de Magistraet, van syne Majesteyts Reken-kamer van de Heeren van den Raed van Brabant, en die van de Finantie. Hier naer volgt het Capittel van de Collegiale Kercke van de H.H. Michaël en Gudula; waer naer, onder eenen alderkostelyksten Hemel, gedragen word het Alderh. Sacrament van Mirakel, wordende altyd gevolgt van den Gouverneur van 't Land, de welcke noyt achter gelaeten hebben dêze Processie te vergezelschappen, al was hunne tegenwoordigheyd dikwils op andere plaetsen, als in de Legers, ofte Belegeringe van Steden, zeer nootzaekelyk, als sy expresselyk te poste naer Brussel quamen, en naer het sluyten van de Processie, en het ontfangen van de H. Benedićtie, sy wederom keerden, daer den nood hun vereyschte: gelyk men verscheyde reyzen gezien heeft ten tyde, dat syne Hoogheyd Maximilianus Emanuël, Hertog van Beyeren, de Spaensche Nederlanden bestierde, en | |
| |
dit naer het schoon voor-beeld van alle syne H. Sacraments lievende Voorzaeten.
Den Aerds-Hertog Albertus is uyt de Belegeringe van Hulst, als ook uyt de Belegeringe van Oostende gekomen, om tegenwoordig te zyn in dêze solemnele Processie, keerende den dag naer de zelve wederom naer het Leger, ontfangen hebbende den zegen van 't H. Sacrament voor hem en voor syn Leger.
De Infante van Spagnien, Isabella Clara Eugenia, zoo lang als sy geleeft heeft, heeft noyt achter gelaeten in de zelve, dragende eene brande keirse, tegenwoordig te wêzen, met alle haere Hof Damen en Edellieden. Desgelyks heeft den Prins Cardinael ook altyd gedaen, als hy dêze Nederlanden gouverneerde; ende naer hem alle de Gouverneurs en Gouvernanten der Nederlanden.
Hier van is in de Kercke van de H. Gudula ook eene schilderye, en is onder de ses van 't jaer 1735. de tweede, bekostigt ende vereert, door den Hoog-weerdigen Heere Guilielmus Delvaux, Bisschop van Iperen, &c. Onder de zelve staen dêze volgende latynsche Carmina
Castra pius Prinseps posita statione relinquit
Bruxellasque, vocant quo pia Festa, petit
Scilicet hic Festo deducitur Hostia cultu
Fronde per ornatas prodigiosa vias
Se pompae Comitem Albertus cum Conjuge tradit ;
Cogit ad hoc pietas Austriadumque fides.
Pompae hujus Comites qui praecessêre fuerunt
Belgarum Domini quique sequentur srunt.
| |
| |
Welcke deftige woorden ik aldus in 't Nederduyts vertaele.
Den Prins, hoe wel belet met 't Leger te bestieren,
Verliet het Veld, en quam de Feest tot Brussel vieren;
Hy met Processie ging van 't Heylig Sacrament,
Daer Jesus was, d'er hy ook wilde zyn present:
Met hem ging Isabell’ met brandend Licht in d'handen;
Het Oostenryks Geslagt blyft in dees' Liefde branden.
Al 't Neerlands Opper-hoofd, van 't alder eelste Bloed,
Gevolgt heeft, volgen zal het Sacrament te voet.
Het is wel waer, dat den Doorluchtigsten Prince Joannes van Oostenryk, bestierende, voor den koning Philippus den IV. Dêze Nederlanden, in het jaer 1656. niet tegenwoordig geweest en heeft in dêze voornoemde Processie: welckers achter blyven nogtans geene het minste naerdeel, maer in tegendeel een groot voordeel aen de zelve heeft gedaen, voor zoo veel hy die overgroote vićtorie in het slaen van het frans leger, en het ontzetten van Valencyn toe schreef aan het Alderh. Sacrament van Mirakel, zynde den 16. van Julius, den dag op den welcken dit Alderh. Sacrament bezonderlyk geëert en solemnélyk omgedragen wierd. Waer van zekeren Poëet zingt:
Urbem Gallorum nonne obsidione levavit,
Ipsâ, quâ colitur pignus Mirabile Luce?
Ende dit bondig Jaerschrift diende :
VaLenCenensIs reDeMptor.
Wat wonder was het, dat Valencyn ontzet wierd, op de solemnéle Feeste en Processie van het H. Sacrament van Mirakel, aengezien vol- | |
| |
gens het schryven van Sanderus (in Descript. Abbatiae Grimberg. Fol. 10. Col. 1.) het beleg begonst was op den Feest-dag van het H. Sacrament den 5. van Junius. En aldus, ô wonderheyd! Valencyn op H. Sacraments-dag, belegert, en op H. Sacraments-dag van Mirakel, niet zonder Mysterie, ontzet!
Dêzen Alderchristelyksten Prins, Joannes van Oostenryk, tot dankbaerheyd van dêze schoone verkregen Vićtorie, liet goude, zilvere en kopere Medalien slaen, op de welcke van den eenen kant gesneden was de Stad Valencyn, en boven de zelve dit volgende Jaerschrift:
MIraCULoso Deo
Dat is:
Aen den mirakeleusen Godt.
Onder de Stad stond:
Hostem Fugasti. 1656.
Dat is:
Gy hebt den vyand verdreven 1656.
Van den andere kant stond het portrait, ofte de afbeeldinge van dien Doorluchtigen Prince, met de naervolgende woorden:
Velencianam liberasti, Condatumque recuperasti.
Dat is:
Gy hebt Valencyn verlost en Condé hernomen.
Welcke Medalien ofte Penningen tot Ant-
| |
| |
werpen geslagen zyn, ende nog in handen van veele Persoonen gevonden worden, oft in Cabinetten opgesloten en bewaert worden.
Van dit wonderbaer ontzet is in de Kercke van de H. Gudula ook een schildery, de welke in 't jaer 1735. ten tyde van 't groot Jubilé, onder de ses nieuwe de vierde getelt word, verbeeldende Prins Joannes, in 't leger-veld nedergeknield en 't H. Sacrament tot bystand aenroepende, en in 't verschiet den vyand op de vlucht gedreven en Valencyn ontzet &c. En dêze is bekostigt en vereert door den Eerweerdigsten Heer Henricus Crokaert, Prelaet der Abdye van Diligem &c. Waer onder staet:
Ante Valencenas caedensque, fugansque Joannes
Austriacus Gallos, Vićtor ab hoste redit.
Vicit, non armis fidens turmisvè, Joannes
Sed tibi Bruxellis prodogiose Deus
Castrorum Dominum té sub velamine Panis
Principis Austriaci nôrat adesse Fides
Atque ideo Sacra quo duceris Hostia pompa
Hoste triumphato palma relata die est.
Aengezien ik dêze latynsche Carmina niet vertaelt en vinde, laet ik myne Musa den inhoud daer van aldus uytgalmen:
Joannes valencyn d'ontzetting heeft gegeven,
'T Frans Leger daer ook van geslagen en verdreven,
Hy overwint; maer niet door menschelyke kracht:
Maer door u Godt, die hem uyt Brussel gaf de macht,
Op u, ô Leger Godt! in schyn van Brood verborgen,
Was al syn hoôp gestelt, syn Helden-moed en zorgen:
Terwyl men U in Stad droeg in Processie rond,
Gy uyt den Hemel hem den Lauwer-tak af zond.
| |
| |
Zedert den tyd, dat de Doorluchtige Princesse Margarita van Oostenryk, den Sondag naer den Feest-dag van haere H. Patroonersse Margarita dêze solemnele Processie heeft ingestelt, is de zelve altyd jaerlyk gegaen, uyt-genomen in de jaeren 1579. en de vyf volgende, gelyk hier te voren nog gezeyd is; als wanneer de Stad Brussel onder het droevig jok der voorsz. Geusen zoo jammerlyk zuchtede en het H. Sacrament verborgen was, op dat het zelve niet en zoude gevallen hebben in de handen van de heylig-schendende Beeld-stormers.
Naer dat dêze Margarita van Oostenryk de voorsz. Processie zoo heyliglyk hadde ingestelt en jaerlyks bevolen te onderhouden, is sy in het volgende jaer 1531. gestorven binnen Mechelen. Naer haer is gevolgt Vrouwe Maria, Suster van Keyzer Carolus den V. die de Regeringe der Nederlanden bestierde, en dêze heeft den eersten keer in de plaetse van haere Moeye het H. Sacrament in de Processie vergezelschapt (zoo Mudaert fol. 593. getuygt en daer byvoegt, dat vier Vlies-Heeren als-dan droegen den Hemel boven het H. Sacrament) gelyk ook bevonden word in een oud nederlands duytsschrift van den volgenden inhoud: Anno 1532. den 14. July, droegmen d'Eerweirdig H. Sacrament omme te Brussel, in groote reverentie ende solemniteyt van Personagien, ende cieraeten achter straeten: daer waeren menig hondert berrende Torssen, myn Vrouw Marie ginck mede met haer Edel-
| |
| |
mans en Jouffrouwen, de Cancelerye, de Wethouderen der Stad, de Reken-kamer, en Guldebroeders, Ambachten, een iegilyk hebbende een berrende Tortse, groote menigte van volk van andere Steden en Dorpen quamen om dit H. Sacrament van Mirakel eere te doen, met groote devotie by nachte en dage ommegaende den weg &c. Gelyk wy nog tot op den dag van heden klaerlyk zien geschieden.
Acht en dertig jaeren naer de instellinge van dêze Processie, te weten in 't jaer 1570. wierd ten tyde van den Hertog van Alba gehouden den Jubilé van twee hondert jaeren van dit Alderh. Sacrament, op welcken dag, dan wezende den 16. van Julius van 't zelve jaer, door den voorsz. Hertog afgekondigt wierd een Pardon Generael, voor alle de gene, die in de voorige troubelen van het Land iets misdaen hadden tegen den Koning van Spagnien; gelyk Strada schryft op het jaer 1570.
In dêze schildery, de welcke in order de sestiende is, word de Processie (door Margarita ingestelt) verbeeld, die gehouden is om de droeve plage van het Engelsch Sweet af te keeren, en is bekostigt en in de Kercke van de H. Gudula vereert, door den Eerw. Heer Petrus du Monceau Prelaet der Abdye van Gemblou &c. Waer onder staet:
Haec fecit in memoriam ejus. Matth. 26.
Pestifero Bruxella gemens sudore peribat
Sed tulit afflićtae Nobile pignus opem.
Annuus à grata Belgi Rećtrice triumphus
Ergitur, Christi vincit, evatque fides.
| |
| |
Dat is te zeggen :
Sy heeft dit gedaen tot synder gedenckenisse.
Matth. 26.
Een sweet, vergiftigt vogt, quam Brussel als verslinden,
Maer by dit Sacrament wist sy haer hulp te vinden.
'T Geloof heeft d'overhand; dees danckbaer Hertogin
Stelt jaerlykx eene Feest met een Processie in.
Eyndige dit V. Hoofd-stuk van den tweeden Boek, met de twee naer-volgende Jaer-schriften.
trIstIs MoreUs eUCharIstIae proCessIone DeLetUr.
proDIgIUM hoC CIVItatIs saLUs.
Dat is :
De droeve ziekte word door de Processie van 't H. Sacrament vernietigt:
Dêze groote wonderheyd is de behoudenis der Stad.
|
|
Auteursrechtvrij