Sturmfels

25 September 1781.

Terwijl ik bezig was met het in orde maken van het ontbijt, hoorde ik den welbekenden galop van een paard.

‘Wolfram!’

Bodo stond al in het voorhuis.

‘Hoe gaat het hem, Margreet? Is hij nog boven? Hij is toch wel?’

Op den onrustigen avond was zeker een nog onrustiger nacht gevolgd. Wolfram was nog niet beneden. Bodo wilde de trap oploopen, toen ik hem weerhield.

‘Stoor hem niet. Gij begrijpt, dat Wolfram rust noodig heeft na den tweestrijd van gisteren.’

‘Ik vrees, dat ik vandaag in het geheel niet terug zal kunnen komen’ pleitte Bodo. ‘Zijne Hoogheid is van nacht wel weer teruggereden; maar de meeste gasten - ik bedoel: die veraf komen - zijn er nog en blijven zeker nog een paar dagen. Eigenlijk heb ik nu ook geen tijd en moet maken voor het ontbijt terug te zijn. Mama is zóo vermoeid, dat zij mij de honneurs daarvan heeft opgedragen. - Nu, - groet Wolfram dan van mij en zeg, dat ik vóor mijn vertrek nog een dag hoop te komen.’

Ik was blij toen ik zijn vroolijk, onbezorgd gelaat niet meer voor mij had. Hoe lang zou dat zoo blijven?

Bodo zonder Sturmfels! Niet langer de gevierde, voorname Majoraatsheer, maar van zijn rang vervallen, een tweede zoon! Al won hij daardoor een engel tot broeder, de broeder zou hem niet welkom zijn!

[p. 219]

Wij ontbeten laat. Niemand had geslapen. Wij waren in spanning om te hooren, wat de Heer Merlé van Wolfram was te weten gekomen. Het ambtshuis was gesloten, alle beambten hielden rust na het feest en Vader had dus den morgen tot zijne beschikking.

Voordat de Heer Merlé Göttingen had verlaten, had hij Martha Dolme voor beëedigde getuigen op het stadhuis hare herkenning van het litteeken op Wolfram's arm en hare herkenning als zoon van den Vrijheer laten herhalen, bij eede bekrachtigen en zich een afschrift van hare verklaring laten geven.

‘Drie dagen later was ik in de pastorie te Wisburg,’ vervolgde de Heer Merlé, ‘en vroeg Ds. Hatzfeld naar het verleden van de echtelieden Wilbrant. Hij wist daar weinig van, maar verwees mij naar eene zuster van Wilbrant's eerste vrouw.

Geert Kalden werd mij eene onuitputtelijke bron van bijzonderheden uit Wilbrant's leven.

Wilbrant had zijne verkeering met hare zuster plotseling afgebroken en zich niet meer om zijn meisje bekommerd, wier vaderloos kind den 10^den Februari 1758 op het gemeentehuis te Wisburg werd aangegeven.

De jonge moeder bleef aan Wilbrant hechten; zij had zich nog altijd met een huwelijk gevleid. Toen Wilbrant, na het overlijden van den Heer van Wisburg, naar Sturmfels was vertrokken en daar langen tijd bleef, was zij hem met haar zoontje nagereisd. Op het slot had zij zich niet durven vertoonen. Zij had in den omtrek rondgedoold, in de hoop hem te zien en weder voor zich terug te winnen. In den nacht van de bestorming had angst om hem haar naar het slot gedreven....

Met Wilbrant was zij te Wisburg teruggekomen. Het kind had geleden door al dat zwerven; het had er teer en bleek uitgezien. Vrouw Wilbrant had er altijd overheen gepraat, als hare kennissen de verandering in het uiterlijk van den kleine hadden aangeroerd, en later nooit meer over dien tijd gerept.

De toepassing ligt voor de hand. Wilbrant's zoontje is te Sturmfels bezweken; de jonge moeder heeft den moord van den kleinen Siegfried voorkomen en hem onder hare bescherming genomen.

Twee drijfveeren spoorden haar daartoe aan: den man, dien zij liefhad, voor grooter misdaad te bewaren, en de kans om haar verloren overwicht op hem te herwinnen. Nu zij zijn misdadig voornemen kende, was Wilbrant in hare macht en het kind hare levende getuige tegen hem.

Eene verwisseling van kleederen moet bij het begraven van Wil-

[p. 220]

brant's zoontje hebben plaats gehad, opdat, bij eene mogelijke ontdekking, aan Baron Siegfried's erfzoon zou worden gedacht en elk spoor van Wilbrant's misdaad zou verdwijnen. Wat Wilbrant tot het rooven en vermoorden van den kleine heeft aangezet, is mij nog altijd duister gebleven. Nobele redenen zullen het wel niet zijn geweest, en ook zonder de tegenwerking der Vrijvrouwe zou het ons moeielijk zijn gevallen hem tot eene bekentenis te brengen.

Ik deed met Geert Kalden wat ik met Martha had gedaan: ik nam haar mede naar de pastorie en liet haar in het bijzijn van Ds. Hatzfeld en vertrouwbare getuigen het vertelde herhalen en door eede bekrachtigen. Ds. Hatzfeld stelde van het gehoorde een getrouw relaas op en voegde daarbij zijne persoonlijke opmerkingen: Wolfram had altijd zijn aandacht getrokken, daar hij in uiterlijk en karakter geheel met zijne broeders verschilde en geen de minste gelijkenis met zijne ouders had. Wilbrant had zich nooit een teerhartig vader betoond, maar voor Wolfram was hij de gevoelloosheid in persoon geweest.

Ik verzocht Ds. Hatzfeld en de getuigen voorloopig het stilzwijgen over het gehoorde te bewaren en vooral te zorgen, dat der overheid van Wisburg niets daarvan ter oore kwam. Evenals te Göttingen liet ik mij een duplicaat van het beschrevene geven.

Daarna naar Sturmfels, naar de Vrijvrouwe, om haar omtrent mijne vergissing in te lichten en mijn brief terug te vragen.

Zij had zich op dat onderhoud voorbereid!

Zij hoorde mij beschermend aan, behandelde de geheele quaestie alsof zij daaraan geene waarde hechtte en gaf te kennen, dat zij zich voor de hersenschimmen van een avonturier geen moeite zou geven. Zoo de brief niet was verscheurd, berustte die vermoedelijk bij de andere stukken, welke betrekking hadden op den dooden erfzoon. Toch, ondanks al haar zelfbeheersching, gevoelde ik, dat zij mijn optreden vreesde. Toen ik haar op het hart drukte de zaak door bevoegden te laten onderzoeken vóor de meerderjarigheid van haar zoon, om dezen grooter teleurstelling te besparen, overwon trots hare vrees: “Ik zal zelve de hand niet slaan aan de rechten van mijn zoon, noch toelaten, dat een ander dat straffeloos doet,” antwoordde zij hoog. “Het is mijne gewoonte niet aanstonds aan een beschuldiging geloof te hechten. Ik heb dat getoond na het lezen van den door u achtergelaten brief. Wilbrant heeft mij en den Vrijheer jaren lang gediend. Zijne ontkenning heeft meer gewicht in de schaal gelegd, dan uwe aantijging. Daarmede is echter niet gezegd, dat de eerste Majoraatsheer niet omgekomen is. Al werd de schuldige nooit gevat, de moord is bewezen. Daaromtrent bestaat twijfel bij mij, noch bij mijn zoon,

[p. 221]

en evenmin zal het Gerecht daaraan twijfelen; dat zal allerminst geneigd zijn waarde te hechten aan de aanklacht van een Zigeunerhoofdman, die jaren geleden, ongevraagd, zwart op wit getuigenis van den volbrachten moord heeft afgelegd!”

Die slag was raak! Ikzelf had haar het wapen in de hand gegeven, dat zij tegen mij keeren zou!

Voorzichtigheidshalve had ik Wolfram's naam niet genoemd en alleen in algemeene termen van den doodgewaande gesproken. Had ik hem aangewezen, zij zou ook een wapen tegen Wolfram hebben gehad en hem voorzeker onder het een of ander voorwendsel verwijderd of in verzekerde bewaring genomen hebben. Nu zou Wolfram veilig zijn, zoo lang zijn betrekkelijk incognito bewaard bleef. Zij zou alles vermijden om de aandacht niet op hem te vestigen.

Mijn onderhoud met de Vrijvrouwe had mij geleerd wat mij van haar te wachten stond: tegenwerking in allerlei vorm. Ik besloot mijn geheim voor Bodo en zelfs voor Wolfram voorloopig te bewaren, met de uiterste voorzichtigheid te werk te gaan, slimheid tegenover slimheid te stellen, de zaak in stilte verder te onderzoeken en niet op te treden, voordat ik alle bewijzen in handen zou hebben. Zoo Wilbrant door geld of list voor Wolfram gewonnen kon worden, was veel, ja, alles gevonden.

Dit begreep de Vrijvrouwe ook, toen zij mij den volgenden dag naast den houtvester zag! Margreet kan getuigen op welk eene wijze zij een einde maakte aan ons gesprek en er naderhand voor zorgde, dat Wilbrant buiten mijn bereik bleef, zoo lang ik te Sturmfels vertoefde.

Nu heeft zij er voor gezorgd, dat ik hem niet meer zou terugvinden!

Maar ik gaf den moed nog niet op. Ik had gehoord van de schitterende wijze, waarop Bodo's meerderjarigheid zou gevierd worden, en verheugde mij in het samentreffen van zoovele hooge gasten. Hoe meer hoe liever! Alles, wat zij ten voordeele van haar zoon had bestemd, zou zich tegen haar keeren: niet voor Bodo, voor Wolfram zouden zij gewonnen worden!

Het portret van den Vrijheer stond mij voor den geest. Ik zond buiten weten van Wolfram zijne maat op en liet volgens mijne aanwijzing een costuum maken. Onder de genoodigden zouden vele kennissen en oud-kameraden van den overleden Vrijheer zijn; zeker zouden zij een oogenblik voor zijn portret poozen; in levenden lijve zouden zij het kort daarop hebben ontmoet en ik zou naast hem hebben gestaan; ik zou gezorgd hebben, dat aller aandacht zich op Wolfram zou vestigen!’

[p. 222]

De Heer Merlé stond op en liep driftig het vertrek op en neer.

‘Heeft de Vrijvrouwe ooit van Baron Siegfried gehouden?’ vroeg ik verontwaardigd. ‘Wolfram gelijkt op zijn vader en zij heeft hem van den beginne af gehaat!’

‘Hij heeft den oogopslag van zijne moeder en hare stem,’ antwoordde Moeder peinzend. ‘Bedenk, dat de Vrijvrouwe hem heeft gevreesd. In hem zag zij den vijand van haren zoon. Dag aan dag zag zij het gevaar naderen.... Wolfram was zelf het gevaar....’

‘Geene verontschuldiging voor haar, Moeder!’ riep ik boos. ‘Gisteren heeft zij den geheelen dag feestgevierd, terwijl zij wist, dat zij met eigen hand het geluk van den oudsten zoon van Baron Siegfried vernietigde!’

‘Of haar hare rol niet zwaar en moeilijk is gevallen, zou ik niet durven verzekeren, kind; hare gejaagdheid en hare bleekheid hebben mij herhaaldelijk getroffen. Wat heb ik haar menigmaal de hand aan het hoofd zien brengen!’

‘Geene genade voor haar,’ herhaalde ik. ‘Zij heeft vader en zoon van elkander gescheiden gehouden; zij heeft beiden hun geluk misgund; zij heeft alleen aan zichzelve gedacht!’

‘Aan haar zoon,’ verbeterde Wolfram. Hij had zich bij de laatste woorden tot mij gekeerd en zijne hand op mijn arm gelegd, bij dat: ‘Zij heeft vader en zoon van elkander gescheiden gehouden.’

Wat hij der Vrijvrouwe ook zou vergeven, dàt nooit!

‘De Vrijvrouwe heeft lang vóor ons de ware toedracht begrepen,’ ging ik opgewonden voort, ‘zij heeft Wilbrant's getuigenis: “het kind leeft!” voor Baron Siegfried verborgen gehouden; drie maanden vóor zijn dood, na de ontvluchting van den Zigeunerhoofdman, heeft Wilbrant haar die woorden toegeroepen: wellicht waren ze eene herhaling van eene vroegere verzekering; zij wist, dat de Vrijheer Wolfram liefhad, dat de Vrijheer naar hem verlangde in dien nacht vóor zijn dood, en de Vrijvrouwe gunde Wolfram nauwelijks een paar minuten samenzijn met zijn vader. En Wolfram moest buiten voor de deur van den stervende staan, terwijl zij wist, dat hij later nooit meer zou kunnen herstellen!’

Een snik stoorde mij: Wolfram poogde vruchteloos zijne aandoening te bedwingen.

De Heer Merlé staakte zijne wandeling. Een tevreden blik trof mij; ik had de pijnlijkste wonde aangeraakt: Wolfram zou niet langer weigeren zijne aanwijzingen te volgen.

Hij hernam zijne plaats en wachtte totdat Wolfram wat bedaard zou zijn.

[p. 223]

‘Wilbrant's vlucht heeft eene geheele verandering van plannen noodig gemaakt. - De Vrijvrouwe heeft hem uit den weg geruimd, voordat hij zich kon verspreken! - Gij weet hoevele bezwaren uwe verhouding tot Wisburg en de Vrijvrouwe opleverde vóor uw optreden. Als minderjarige kunt gij niet spreken zonder de overheid; als eigenhoorige evenmin, en de overheid voor u is de u vijandig gezinde Vrijvrouwe, wier belangen strijden met de uwe. Zij heeft alle macht in handen en zal het geringste voorwendsel aangrijpen om u onschadelijk te maken. - Er is maar éen middel om u aan die macht te onttrekken: de tusschenkomst van den stadhouder van Westfalen. Gelukt het mij hem in stilte voor uwe zaak te winnen en u door hem te laten opeischen, zoo is alles op den goeden weg. De tijd voor een onderzoek is aangebroken; ik heb alle getuigen opgespoord en alle bewijzen in handen. Alleen Wilbrant's bekentenis ontbreekt; doch zijne lengte maakt eene vermomming haast onmogelijk; ik heb eene groote som voor zijn terugvinden uitgeloofd en met de politie onderhandelingen aangeknoopt.... Hij zal opgespoord worden. - De Vrijvrouwe zal u na het voorgevallene wel spoedig naar Wisburg terugzenden; alzoo - uit Wisburg moet gij opgeëischt worden....’

‘Geene opeisching voordat ik Bodo zal ingelicht hebben,’ viel Wolfram zacht, maar beslist in. ‘Geloof mij: hij zal zelf een onderzoek eischen. Hij zal niet willen behouden wat hem niet toekomt. Geen dwang zal noodig zijn om hem tot afstand te bewegen.’

‘Wanneer zult gij spreken?’ vroeg Merlé, teleurgesteld.

‘Zoodra ik kalmer ben en alle gasten vertrokken zullen zijn.’

‘Laat ons een termijn bepalen ter vermijding van noodelooze en gevaarlijke vertraging. Ik zal nu hier, dan daar zijn, en brieven zullen mij niet altijd langs den kortsten weg bereiken. Bodo's verlof is over acht dagen om. Laat ons veertien dagen stellen; dan hebt gij hem gesproken of geschreven. Afgesproken?’

‘Mij dunkt, dat drie weken niet te veel is,’ merkte Vader aan, bij Wolfram's beweging van schrik.

‘Drie weken, soit! maar dan ook geen uur later!’ riep Merlé, opspringend en Vader in den tuin volgend.

Wolfram naderde Moeder.

‘Vertel mij van mijne moeder,’ zeide hij; ‘gij hebt haar gekend.’

Ik droeg borden en kopjes naar de keuken. Het vragen en antwoorden gaat zooveel gemakkelijker als men te zamen alleen is.