Sturmfels

III.

Zij ging den tuin dieper in en ik volgde haar.

De vraag wie zij was hield mij bezig, maar ik durfde haar niet in hare overpeinzingen storen. Houding en manieren waren in tegenspraak met haar eenvoudige, bijna landelijke kleeding en dwongen mij eerbied af.

Eindelijk verbrak zij het stilzwijgen en vroeg mij bijzonderheden omtrent mijne patiënten te Birkenbach, die bewezen hoe goed zij op de hoogte was van alles wat daar voorviel.

Werden de giften door haar uitgereikt?

Wij waren de gracht rondom het kasteel genaderd. Weer werd mijn aandacht geboeid, toen wij, den hoek omslaande, den voorgevel te zien kregen. Aan deze zijde sprong de door twee halfronde torens geflankeerde poort vooruit, welker zware met ijzeren knoppen beslagen deuren openstonden en een blik in de donkere, verwelfde poortgang vergunden.

Het ontging mij niet, dat mijne geleidster met onmiskenbaar welgevallen mijne bewondering opmerkte. Terwijl ik ijverig alle bijzonderheden van het slot bestudeerde, bestudeerde zij niet minder ijverig mijn gelaat.

Wij gingen de brug over.

Boven den poortingang hieven twee in steen gehouwen leeuwen het wapen der vroegere eigenaren op. Sedert veertig jaar hadden alleen vreemde oogen daarop gerust.

De oude raadde wat er in mij omging; zij stak mij de hand toe.

‘Ik zal zelve uw geleidster daarbinnen zijn.’

Ik beantwoordde handdruk en blik. Wat ik in dien laatste las,

[p. 6]

zou ik moeilijk in weinig woorden kunnen weergeven. Ik gevoelde dat de vrouw, die voor mij stond, veel doorleefd, veel geleden en veel nagedacht had.

‘Vrees niet, dat ik het door u te ontsluiten heiligdom door blik of gebaar zal ontwijden,’ zeide ik.

Zij knikte en keek met weemoed naar den grauwen muur op.

‘Een heiligdom, dat hebt gij juist uitgedrukt. Gij zult nu ook begrijpen waarom ik het tegen nieuwsgierigen verdedig. Vroeger was het te zien; ik heb die vergunning moeten intrekken. Hier spreekt alles van hen, die ik liefheb en - die sedert jaren zijn heengegaan.... Ik heb weinig dagen levens meer te wachten en wend liefst de oogen naar de talrijke dagen, die achter mij liggen,’ eindigde zij met een zucht. ‘Wees voorzichtig met het opwekken van herinneringen,’ ging zij opgewekter voort: ‘uwe hoffelijkheid zou u het luisteren opleggen, lang nadat uw geduld was uitgeput.’

De poortgang was achter ons en wij waren op de binnenplaats. Nog beter dan zoo even begreep ik hoe sterk het omvangrijke slot in dagen van bloei moest geweest zijn.

Aan vier zijden rees het op, behalve de kelders drie verdiepingen hoog. Er was ruimte genoeg voor een tiental gezinnen buiten dat van den Burchtheer.

Mijne geleidster ging mij voor met den kalmen nog veerkrachtigen stap, dien ik reeds aanstonds had bewonderd, zich nu en dan omwendend met een glimlach, die weemoed en ernst uit haar gelaat verjoeg en hare trekken verjongde en verzachtte, terwijl zij mij op de belangrijkste gedeelten opmerkzaam maakte en door beschrijving aanvulde wat ontbrak of was veranderd.

Zij had veel te vertellen. Zeshonderd jaar had Sturmfels zien komen en gaan; allerlei hartstochten hadden er gewoed, duizenden menschen had het geherbergd.

‘Wie weet hoevelen er hierna nog zullen leven en strijden....’

Met een halfverschrikt gebaar legde zij mij de hand op den arm.

‘Zeg dat niet. - De geschiedenis van Sturmfels is voor mij een boek, waarbij ik geen nieuwe bladzijde duld, - Ach, ik spreek onzin,’ hernam zij een oogenblik later. ‘Ik heb dit gedeelte in geen maanden bezocht. Ik ben ontroerd en zenuwachtig. Vergeef mij.’

Zij ontsloot eene deur.

Met een uitroep van verrassing betrad ik de hooge, verwelfde zaal, die nagenoeg de geheele breedte van het gebouw aan dezen kant besloeg. Acht boogvormige vensters gaven uitzicht op de vlakte beneden. Tusschen de vensters stonden rustingen en wapentropeeën;

[p. 7]

daartegenover hingen de beeltenissen der voormalige Heeren van Sturmfels, heldengestalten, kloek van bouw, trotsch van uitzicht. Bij de oudsten waren de kleuren verbleekt of de omtrekken uitgewischt; toch kon men bij de meesten nog een fieren trek om den mond onderkennen, die aan allen eigen was, een trek, die bij eenigen vastberadenheid, bij anderen hardnekkigheid, bij een enkelen overmoed verried.

Aandachtig ging ik de lange rijen langs en bleef eindelijk staan voor het portret van een negentienjarig jonkman, wiens open, van levenslust tintelend gelaat mij bijzonder trof; de donkerbruine oogen blikten zoo fier en vrij; de eigenaardige trek, waarvan ik zoo even sprak, werd niet gemist en zette aan het geheel eene uitdrukking van hoogheid bij, maar de hoogheid was niet overheerschend. Ik zocht onwillekeurig naar alles wat mijn eersten indruk kon versterken, naar het zonnige, onbevangene in zijn voorkomen; alles in hem sprak van eene warmgevoelende, gulle natuur; alles in hem was zoo gezond, zoo echt, zoo jong!

Naast hem, op hetzelfde paneel geschilderd, stond eene vrouw van middelbare jaren, waarschijnlijk zijne moeder, te oordeelen naar het verschil in leeftijd, niet naar de gelijkenis, want zij was donker van tint en oogen, donkerder zelfs dan men gewoonlijk in Noord-Duitschland aantreft, eene vrouw van zeldzame schoonheid. Het hooggekapte, gepoederde haar deed den gebiedenden opslag der groote, schitterende oogen, de fijngepenseelde donkere wenkbrauwen, de classiek-zuivere lijnen van haar gelaat nog meer uitkomen.

‘Aurora van Wisburg!’

Ik twijfelde er niet aan.

Zij boog toestemmend het hoofd.

‘Moeder en zoon,’ zeide zij, terwijl zij verder ging.

‘Ik heb van de bestorming gehoord, die Sturmfels in het midden van de vorige eeuw heeft doorstaan; ik weet, dat die vrouw toen mannenmoed en mannelijk beleid heeft getoond en deze streken het aan haar krachtig optreden te danken hadden, dat zij aan de algemeene plundering der Franschen zijn ontkomen. Oom heeft mij daarvan verhaald! Leeft er niemand meer, die mij bijzonderheden van die bestorming kan vertellen?’

Zij antwoordde niet. Reeds was zij de volgende schilderij genaderd.

‘Het portret van den man, over wien gij straks gesproken hebt,’ zeide zij, en hare stem trilde.

Zij bleef er voor staan, terwijl ik de andere portretten langs ging.

Eerst aan het einde der zaal voegde zij zich weer bij mij.

[p. 8]

Wij doorliepen eene reeks van vertrekken, maar zij was niet meer in de rechte stemming om te vertellen. De herinneringen, wel verre van haar spraakzaam te maken, hadden haar te sterk ontroerd.

Ik vreesde reeds, dat ik weinig of niets meer zou hooren, toen een onverwachte stoornis afleiding bracht en haar lust tot vertellen verlevendigde.

Wij hadden den linker zijvleugel bezocht en waren thans in een hoogere verdieping van het gebouw, waarin zich de portretten-galerij bevond. Dit achtergebouw, oprijzend aan den rand der rots, die hier bijna loodrecht in de vlakte afdaalt, was kennelijk het hoofdgebouw en bevatte de woonvertrekken van den Burchtheer en zijn gezin, de receptiezalen en het archief. De zware toren, waarvan ik reeds melding maakte, vormde daarvan den linkerhoek.

Werktuigelijk was de oude vrouw mij in het laatste half uur voorgegaan, werktuigelijk had zij mij de bestemming der verschillende kamers en gangen aangegeven. Nu stond zij een oogenblik als vermoeid stil voor een smal venster van een portaal, dat vlak naast dien hoofdtoren moest liggen.

Hoe oud zij was en wie zij wel kon zijn, was mij nog altijd een raadsel. Een afstammelinge van het geslacht, waaraan zij zoo gehecht scheen? - Die voorstelling paste niet bij haar kleeding. - De vrouw van den slotbewaarder, waarvan Oom mij gesproken had? - Onmogelijk! Toon, houding, manieren, alles getuigde in haar van fijne beschaving. - De vrouw van een der voormalige hoogere beambten van Sturmfels? Velen onder hen hadden gestudeerd en den rang van Mr. in de rechten verworven.

Wij schrikten beiden op uit onze overpeinzingen.

Een slag, veroorzaakt door het vallen van een zwaar voorwerp, klonk door het eenzame huis. Een deur achter ons vloog knarsend open en een donkere ruimte daarachter werd zichtbaar.

‘Een verroest slot, dat door eigen zwaarte is losgescheurd,’ zeide mijne onbekende. ‘Het zal wel de laatste keer zijn, dat de kast, - want veel meer is deze hoek niet, - iemand schrik zal aanjagen. Ik zal hem open laten. De lucht is duf,’ en zij duwde de deur nog verder open, zoodat ik den geheelen hoek kon overzien. Tegelijkertijd bemerkte ik dieper in eene tweede deur.

‘Die leidt naar de kleine, smalle gangen, welke dit gedeelte van den burcht doorkruisen,’ zeide zij, daar zij mijn nieuwsgierigen blik had opgevangen. ‘Gij zult u zeker over de buitengewone dikte der binnenmuren hebben verbaasd. Die muren zelfs zijn gangen en verbergen trappen, ja, wat niet al!’

[p. 9]

‘Wellicht zouden deze gangen nog meer kunnen vertellen dan de groote vertrekken van het slot.’

‘Bij de bestorming van Sturmfels heeft deze kast een treurige rol vervuld,’ antwoordde zij ernstig en ging mij voor op de trap, die naar beneden leidde. ‘Dáar zijn de gevangenissen,’ vervolgde zij en wees op den toren, dien wij thans rechts lieten liggen. ‘De Vrijheeren van Sturmfels oefenden vroeger hoog en laag recht over hunne onderdanen uit. Ik ben nu te moe om verder met u rond te gaan. Wellicht wilt gij even bij mij uitrusten; daarna kan de slotbewaarder mijne taak overnemen. Ik zal u een aanbeveling medegeven. Sturmfels is, zooals ik in den beginne zeide, anders niet te zien.’

Ik boog en dankte voor het mij verleende voorrecht.

Wij staken de binnenplaats over; zij opende een deur in den rechtervleugel, - het vriendelijkste gedeelte van den burcht, - en wij waren in een ruime kamer, die over de gracht, in den straks bezochten slottuin uitzag.

‘Ga den slotbewaarder roepen, Marianne,’ beval zij het aankomend dienstmeisje, dat de tafel dekte. ‘Ik vrees, dat hij nog niet van de kerk teruggekomen zal zijn,’ ging zij tot mij gewend voort, terwijl zij mij uitnoodigde plaats te nemen. ‘Mocht dat zijn, zoo schiet u niets anders over dan geduld te oefenen en - mijn eenvoudig maal te deelen.’

Het was zooals zij vermoedde. De slotbewaarder werd eerst tegen vier uur terugverwacht.

De klok op de hooge console tegenover mij wees éen uur aan, het uur waarop men toen middagmaalde; de lange wandeling had mijn eetlust gescherpt en de geur van gebraad uit de aangrenzende keuken verscherpte dien nog meer.

Ik nam met graagte aan, wat mij zoo gul en eenvoudig werd aangeboden, en zette mij tegenover haar.

‘Op de nagedachtenis van den Vrijheer van Sturmfels,’ zeide ik, mijn volgeschonken glas opheffende.

Zij stootte aan en dronk met trillende lippen.

Na eene pauze bracht zij nogmaals het gesprek op mij en mijne praktijk.

‘Zooals gij straks hebt kunnen opmerken, zijt gij geen vreemde voor mij. Ik heb veel van u gehoord en was juist van zins u door mijn notaris te laten polsen omtrent een voorstel, dat ik u nu zelve kan doen. Wilt gij, wanneer ik er niet meer zal zijn, de giften uitdeelen, die aan de Sturmfelser onderhoorigen uit naam van den Vrijheer worden uitgereikt? De renten van het daarvoor te storten kapitaal zullen u elke drie maanden worden uitbetaald.’

[p. 10]

Ik verklaarde mij bereid.

Na het middagmaal wees zij mij een gemakkelijken stoel aan, om de komst van den slotbewaarder af te wachten.

Een kleine wenk om haar het gewone middagdutje te vergunnen, meende ik, zette mij neer en ik begon het vertrek rond te kijken. Mijn oog viel op eene teekening in krijt, een jongmeisjeskopje, waarschijnlijk mijne gastvrouw of hare moeder: een schrander, vriendelijk gelaat met heldere oogen.

‘Mijne moeder,’ zeide mijne gastvrouw. - ‘Ik slaap niet’, vervolgde zij lachend, toen ik mij verrast tot haar keerde, ‘ik ben de moeheid van straks weer te boven, maar zal het toch maar liever aan den slotbewaarder overlaten om u het slot verder te laten zien. Door Sturmfels' geschiedenis wil ik u wel rondleiden, zoo die u belang inboezemt...’

‘Verhaal mij van de bestorming van Sturmfels en van zijne heldhaftige verdedigster,’ bad ik; ‘wellicht hebt gij haar zelve gekend.’

‘Moeder was op het slot toen het bestormd werd,’ zeide zij na een lichte aarzeling.

‘Volgens Oom's beschrijving moet Aurora van Wisburg veel ouder dan gij zijn geweest, maar het kon zijn...’

‘Ik heb haar gekend,’ en haar stem was hard, ‘van jongsaf gekend. - Twintig jaar - een lange tijd.’

‘En een lange tijd ligt tusschen nu en toen,’ merkte ik aan met zacht verwijt, andermaal getroffen door de bitterheid van haar toon.

‘Wie men eenmaal heeft liefgehad, vergeet men niet; wie men eenmaal heeft... gehaat evenmin,’ fluisterde zij met afgewend gelaat.