|
| |
| |
| |
Die niwe doctrinael.
(zie bl. 75).
De varianten of afwykende lezingen, welke in het Leidsche Handschrift voorkomen, zullen wy hier nauwkeurig aengeven. Men zal hier by zien dat het Brusselsche Handschrift op vele plaetsen onzuiver is, en de hier en daer ontbrekende verzen toonen genoegzaem aen dat het met spoed werd vervaerdigd. Hier heeft men de twee teksten onder het oog, en door beide geholpen, zou men nu eene kritische uitgave kunnen bezorgen.
V. 1. Gode so biddic. - 2. Dat hi verlichte.
- 3.
Cracht verleene ende ghewelt
Te dichten daer ic toe ben ghestelt
V. 6. Aen schine. - 10. Die volgen willen. - 11. Onser moeder. - 12. Die onse weghe sijn ende onse styerroeder. - 13. Die riviere. - 14. Dat si in mi stiere. - 19. Ye began. - 20. Als ic best. - 22. Ghetrecht van desen, - 23. Een begheren. - 24. Te bescriven. - 25. Daer in dat hi te. - 26. Aensiet. - 29. Te scriven. - 32. Dat ontbreekt. - 34. So saelt hier in 't dietsche sijn. - 37. Sal u. - 43. Daer jeghens. - 45. Wat dat sijn. - 46. Ende welke dat. - 50. Van den sonden. - 51. Hoe dat. - 52. Sal moeghen biechten. - 53. Met ·VIII· poenten, min of mee. - 54. Daer na so sal ic u bescriven die twee. - 55. Die daer. - 58. So sal ic. - 59. Ende van sulken. - 60. In haer ende maken. - 61. Hen ontbreekt. - 62. Den sieken. - 63. Over den doode. - 64. Boete ontbreekt. - 65. So wort des boechs een eynde. - 68. 't Welc wel mach heiten den Spieghel van sonden. - 69. In rechte manieren name. - 71. Hen allen. - 72. Mijn dicht. - 77. Somyghe quaetheit ende sonde. - 79. Zweren, ydel sprake. - 80. Dat die liede nu gheen. - 81. Int sweren of int versweren. - 82. Och armen. - 83. Leeke oec els niet en. - 84. Dan hoe dat. - 85. Daerop so. - 86. Hem dunct dat si niet en misdoen. - 87. Och leyder. - 89. Die papen. - 90. Of durren. - 93. Die bringhen si in sconen exempelen voert. - 94. Sijn ghehoert. - 94. Sijn ontbreekt. - 105. Dode werke. - 109. Op heyt. - 110. In dootsonden leyt. - 113. Want wie dat. - 115. Alle die arme menschen die leven. - 117. Ende als hi dan in. - 118. So hadden die almosse haer. - 120. In doetsonden. - 121. Dat si bedrijft. - 123. So es het goet. 126. Gracie winnen. - 128. Dat aertsche. - 130. Die iemen doen. - 132. Den mensche. - 136. Hier om so eest. - 137. Doet tot allen. - 140. Van den viven. - 146. Daer Gods uytvercorene. - 148. Dat mach elc. - 149. Jare volleeft. - 151, Hy is sculdich. - 152. Dat hi kenne. - Op v. 154
volgt het v.: Ende oec die doetsonden seden. - 158. Ende ontbr. - 159. Ende onchuysheyt. - 160. Gulsicheit, gramscap. - 161. Toebringen. - 163. Ter eewighen doot. - 164. Daer omme so. - 166. Daer ons God allen moet behoeden voren. - 170. Ende ondrachelijc. - 172. Ende bi allen. - 173. Bi haer so. - 175. Sinen ghesontmakren. - 177. Die verhief hem op. - 180. U rike dat sal. - 181. Ghi sult versteken worden. - 183. Dat sal sijn die. - 184. Ende sults. - 185. Tot du hoverde uyt u laet vloyen. - 187. Eer ghy sult comen tes. - - 188. Oft dat ghy oec Gode kinnen selt. - 190. Ende ontbr. es nu heden. - 191. In so vulre; soe ontbr. - 195. Want daer. - 197. Ende niemant in hem dit en beseft. - 198. So spruten. - 202. Elacio, Insolencia, Contencio. - 203. Contumelia, Contemptus; aldus ontb. - 204. Dus hebben wi achte. - 206. Van dese sou sijn die. - 207. Is ontbreekt; dat wel verstaet. - 208.
Sonden dat mach wel wesen.
V. 211. Begheret hy. - 214. Die ander graet. - 216. Als een mensche hem verheft allene. - 217. Andre die ghemene. - 218. Die ontbr. - 226. Dat nu is te. - 228. Ende dat men se prijst. - 230. Contencio so. - 231. Es ontbreekt. - 233. Te stridene jeghen. - 234. Weet het es also. - 238. Dats als ic jeghens eenen. - 239. Om eenich stic. - 241. Hoe scone redene. - 242. Te voren mach legghen. - 243. Ic houts. - 246. Den sesten gract heet Contemptus. - 250. Ende ic 't versume. - 254. Werc ontbr. - 260. Als oft hy. - 263. Die heet. - 264. Niet en mach dogen. - 266. Van yemant die onder hem es. - 269. Dat 's overhoericheit. - 272. Ende behoeren. - 273. Van hem beiden. - 275. Ende sal men 't waer hier af niet sluten. - 276. Want dese moghen. - 277. Ghedaen, sy worden hoeftsonden. - 278. Uut wien si spruten. - 279. 't U besluten. - 280. Ende welc tijt niet. - 282. So clare is. - 287. Dan. Heer, ic hebbe ghelo- | |
| |
ghen. - 290. Een ontbreekt. - 294. Met rechte so qualike. - 296. Sere regneert. - 300. Ambicio so. - 304. Perjuria. - 305. Heet Rapina. - 306. Hier ontbr. - 309. Vreseliker venijn. - 312. So moghen. - 313. Die zielen zonden. - 319. El engheyne. - 324. Ambicio dat is.
- 328.
Ende dan so eest hem na der ghiften leet
Dat hem die pennich so saent ontgheet:
Hy gheeft den pennich om der werelt ere.
- 330. Ende ghenen danc so en weets. - 331. Al doet hijt in caritaten. - 332. Dat hijt soude. - 333. Die ghifte en comt. - 335. Graet, als ic versta. - 336. Dien so noemic. - 338. Hoven ende in kerken.
- 339.
Waer dat woent een gheestelijc prelaet,
Daer moechdi vinden desen staet;
Want als beneficien worden gestelt in kerken
Men gheefse dan gheenen armen clercken;
Maer om eere, om bede oft om ghelt,
So zijn die beneficien nu alle ghestelt:
Al dusdanighe sonden noemt men Simonien.
Wy sien oec mede in canesien
In abdien, meer oft minder.
- 348. Dat sijn al.
- 350.
Want si en moghen diken, no spitten,
Want si sijn teeder, sy en moghen niet werken:
- 353. Die se proeft. - 355. Also men leert in cleinen scolen. - 356.
Die die clergie sien dolen
- 358. En es in.
- 359.
Ende segghen dat tot elker stonden:
Waren die dinghe so groete sonden.
- 364. Daer gaen die blinde al cromme weghen. - 378. Dan sullen haer werken hen volghen al. - 371. Dit scrivet tot elken mensche. - 375. Mer haer ghebreke sullen. - 381. Want spraken. - 382. Si nepen. - 383. Prochipapen ghekent. - 390. Wil gaen. - 395. Sacramente. - 397. Om hen te vercoopen. - 400. Souden groete onwerde. - 404. In hem selven sijn't. - 408.
Als dese quisteerders die al omme lopen
Ende loven vele aflaet...
- 411. Wee hen allen! - 414. Ende haer ghelt. - 416. Dat's woeker, als ic 't versta. - 418. Van ghelde dan. - 419. Die hem ghelt. - 423. Dat neemt hi wel, maer. - 425. Hi wille al meer. - 430. Dit heet eenen coop. - 433. Sijn recht verloren. - 434. Bruuct 't goet daer voren. - 435. Ende al 't ghenot. - 437. Als van der baten. - 438. My duncke die 't wel. - 439. Dat woeker es. - 440. Nu es daer noch een ander raet. - 442. Of ledichgangers, die. - 443. Maer ontbr. geen ambacht en connen. - 449. Des woekers scamen. - 451. Woeker wesen. - 455. Met vocrspoede. - 456. Ende met goede. - 459. Dat men eenen andren leent. - 460. Wat ghi meent. - 462. Hoe swaerlije dat ghi. - 464. Daer 't folc hem selven. - 467. Al mert hi lane, wat. - 468. Want ghy sijtter al af occusoen. - 469. Nu es des woekers. - 472. Maer nu men quansuys. - 473. Om der boete wille. - 474. Si nu enen. - 476. Met yser, loot, coren, vlas oft wollen, So worden sy dan coopwijf. - 485. Vercoopt die coepman. - 495.
Of heeft hy dies selve scame,
So doet een ander in sinen name.
- 499. Eenen vlassen baert. - 500. Ende varen daermê ter. - 508. Riemen dat smelt. - 509. Ofte die beesten. - 510. Villen se om die vachte. - 511. Met vare doen. - 514. Ende dan met machte by ghieriehede. - 515. Ende scalke acketten. - 516. Ende setten. - 518. Of ander beleyders, die daer na poghen. - 523. Want si stelen 't al den armen. - 526. Want dat gemeene ghebet es hen jegen. - 527. Eest lude. - 530. Want sonder biechte. - 532. Ende dat goet. - 533. Op haer gerecht oer. - 538. Om dat onrecht. - 539. Ende maken een vechten ende een discort. - 542. So is hy oersake, die 't ierst beriet. - 545. Ontrichten. - 546. Ende valsch. - 552. Droeve is lanc. - 554. Als si mesbaren van den dranc. - 555. Allen of occusoen.
- 559.
Elc pape wel toesie ende hem te absolveren wacht,
Want den busscope toehoert of sijn macht.
- 561 Die hommich coren. - 563 Soe wordet groet ende te mere vele. - 564. Of backers, die zemel. - 566. Of die hoer. - 569. Die eenen andren. - 571. Of wie den andren.
- 573.
Ic segt hem, es hi duutsche of walsch,
Dat's ghiericheyt in dietsche valsche.
- 579.
Dat orbarlike noetsaken ware.
Die hoept of wacht om anders doot
Om sijn goet, dat's sonde groot.
- 584. Ende den swaren goeden. - 585. Weder bicden. - 586. Ende brenghen dat goede ghelt van den weghe. - 590. Wat hem baet. - 594. Die men vint. - 595. Al der lude dinc. - 597. Dit is al ghiericheit. - 598. Die hier uyt gaet. - 604. Dese dinghen sijn. - 612. Onder die edele wel bekint. - 613. Heet men Transament. - 614. Dit sijn. - 615. Die dese haer. - 622. Eere sijn dat hijt doet. - 623. Man die en heeft. - 624. Ende dan eenen. - 629. Niet daer jeghen toeghen. - 630. Dat hem iet sal moghen baten.
Na v. 634 staen de volgende versen:
Van so velc quader saken,
Hy en can tot gheender onscout gheraken,
Nochtan dat hy daer noyt om en dochte.
Ander heeren sijn van selken ambachte
Dat sy riden ghewapender hant,
Ende halen die rike liden op 't lant
Verradelijc uut haren huze,
Ende slaense in stocken met groter confuse
Op haer casteelen oft op haer borghen,
| |
| |
Daer sy dan sitten ende leden in sorghen.
Sy pijnse dan met tormenten so groet
Dat sy diewile bicant sijn doet
Om van hem goet te hebben oft scat,
Anders en weten sy hem witen wat.
Dit selde doen sy oec den coepman;
In bosschen, in velde sy comen daer an
Daer hi wandelen waent met vreden;
Daer comen sy dan op hem ghereden:
Sy slaen, sy steken, sy nemen hem 't sijn,
Dat willen dan luden van wapen sijn,
Ende selen goede liede heeten.
So waer dat sy oerloghe weten
Daer verhueren sy haer lijf
Om te doden, te roven man ende wijf,
Om de steden te bernen ende te verraden,
Die hem noyt niet en misdaden.
Och, dier neringhe en der pleghen,
Dat sy haer aldus Gode ontweghen;
Ja, sy versmaden oec ende blameren
Den ghenen die har broet winnen met eeren:
Sy hetense carels ende vyleyne.
Haer ontfermen ende haer doechts is cleine,
Sy sijn in die quaetheit so verhart
Datter nimmermeer doghet an en wert;
Hare ambacht dat is roef ende moert,
Dat leeren sy haren kinderen voert.
Hoe wee so mach hem sijn te moede
Dien sy ghecrighen onder haer roede;
Nochtan hoe vele quaets dat sy pleghen
Sy hebben heeren die so dreghen
Ende mede deylen an haer roven,
Ende loven hem huyze daer sy boven
Ter noet op riden ende hebben outhout;
Deser heeren tellic menichfout.
Argher dan die dese ondaet doen,
Ende sy sijn der al af occusoen;
Maer dit sijn so ghemein saken
Dat sy daer gheen contientie of en maken, enz.
- 638. Noch na dit leven gheen lijf hier boven. - 642. Wat men daer in. - 644. Diet vele liever. - 645. Onrecht wijst. - 646. Die volghet. - 649. In dietschen: Onrecht Vonnisse. - 653. Ende weet. - 654. Goede brieve. - 655. Wildijs bliven, jan Aen ons segghen. - 664. Nemet hem uten hant. - 665. Dat bcraet, ende settet unt so lanc. - 669. Met vele zaken. - Na 670: Oft den ghenen daer 't recht aen staet. - 671. Moeten coopen. - 672. Ende verkeeren 't recht in soe menigher wisen. - 673. Die si peysen. - 677. Varine tusschen beyden kinnen sal. - 678. Sijn nu overal. - 680. Hier oec of plecht.
- 681.
Die haer tonghe om ghelt verhueren
Moghen hier in wel verboeren.
- 684. Met losen vonden. - 691. Hem helpen also dan. - 692. Helpen ontbr. - 694. Soe leerent dan so vele dat. - 697. Op hem wreken houde. - 698. Want haer. - 700. Ende latet onrecht. - 701. Dat meynt hy dat hijs en hevet. - 702. Die hout. - 707. Sonder wederspreken. - 713. Als quanshuys. - 714. Dat ic t'onrecht hebbe in mijn leven. - 717. Dan gaet men daer jeghen visieren ende dinghen. - 718. Daer mocht bringhen. - 719. Soe gheeft men hem dan van viven twee. - 725. Si trecken henen. - 724. En steekt den denen. - 725. Die sijn testament. - 726. Ende stierten dan ter. - 728. Mit quaden goede missen ende sanghe groot. - 737. Alle quaet. - 739. Zeere dat men. - 740. Die en slaeps. - 751. Of en sneven. - 753. Uut nidicheden gaet. - 771. Sijns verhoghet. - 779. Dat en can. - 787. Ic en gheve den armen meer no min. - 795. Of cloten, of clossen. - 797. Ghelt avontuerde, keve ende strede. - 798. Andren onttiden 't sijn. - 804. Alle daghe wel sien. - 808. In dlatijn. - 809. Hierna mach sijn. - 813. Aldus verrechten. - 818. So pine ic mi hem te. - 820. Dat's een beniden. - 824. Ende hebbe alre welden ghenoech. - 833. Nu gheployt. - 838. Willent draghen. - 842. Op haer doeke. - 843. Ende dat haer ghevlochten besiden. - 853. Comt diewil. - 870. Desidia. - 873. Die vierde Improvidentia. - 877. Si en misdoen in enich van desen. - 879. Versumen die stonde. - 883. Si volmaken. - 884. D'ander graet. - 886. Ic dan niet en can. - 887. Niet weder ontbr. So saen wedercomen daer an. - 888. Dat iet. - 889. Die steekt hier in. - 890. Decwile daermede besmet. - 898. Improvidentia. - 901. Het valle dan goet of quaet. - 904. Dat als 't hem scaet. - 905. Dit's Improvidentia. - 907. Menigen tragen dwas. - 912. Lange slapen, drinken oft spelen. - 914. Niet en wil winnen. - 916. Soe ghebricter. - Na 916: Vleys, vis, torf, sout ende vier. - 917. Niet of hy en. - 922. Wist sijt waer halen. - 933. Hen tich van vulen zaken. - 934. Scout, sy
gheraken. - 935. Daer nader an. - 937. Si doet oec ledighe. - 939. Of leren marellen. - 940. Ontrekenen ende stelen. - 948. Ende maket dan na. - 950. Ten lesten hijt. - 954. Luttel leeft enich man. - 955. Hi en es in eenich van. - 963. Enen onreine wiele. - 967. Si onsuvert en faliert. - 971. In die aderen.
- 973.
Moghen, of heytte van naturen,
Dat doet die begherte der luxuren.
- 977. Been ende zenuen. - 985. Oec bliven manne. - 988. Sy vercouden die joghet nu soe zere. - 989. Plach te gheven. - 1002. Bi rade. - 1004. Laghen in kerken, in weghen. - 1010. Dit brinct hem decke. - 1018. Gheen sonde en maect God so gram. - 1031. Ende en ruke niet. - 1036. Noch ghemindert van. - 1050. Ende ontbr. - 1055. Alsi dat paepscap anevaen. - 1059. Ende ons goede exempel ter doghet gheven. - 1060. Hier in sneven. - 1061. Dat en sal
| |
| |
niemant berechten no merken. - 1062. Na sijn werken. - 1068. Ander knechten setten haren moet. - 1069 Om een wijf te bringhen in scanden. - 1070. Ende gheloven 't malcander. - 1071. Sijn trauwe. - 1077. Dan metten ghenen dien si. - 1079. Ghebouwet. - 1082. Die zoeken gaet. - 1083. Om goets wille of. - 1087. Hove om van een te sceyden. - 1090. Als of hi alle 't water in eenre nacht. - 1093. Ende sy es. - 1095. Dat hi die trouwe. - 1096. Tusschen hem beyden. - 1099. Die een wint of dander. - 1101. Dat sijn hoerbare kinder altemale. - 1104. Noyt en bestoet. - 1106. Dien willie verdietschen. - 1107. Mesdoe. - 1108. Van maechscappen toe. - 1118. So es God. - 1119. So versanc. - 1120. Adama en Gomorra. - Ende Vala ontbr. - 1121. Die soe groet waren. - 1124. Onnatuerlijc deilen. - 1125. Si elc met. - 1126. Dit sijn ghemene. - 1127. Groete dootsonde. - 1130. Sijnre naturen. - 1131. Scames hem ende wils niet sien. - 1132. Van den drien. - 1136. Wat sonde dat men betert; dese drie. - 1138. Ja sonderlinge, diere met willen in staet. - 1139. Dat es. - 1140. Alsoe quaet als men ghecrighen can.
Na v. 1140 staen de volgende versen:
Die duvel en verblijft (sic) hem om sonde gheene
Meer dan om luxurie alleene;
Want waer hise toe ghebringhen can,
Daer sondighen beyde wijf ende man;
Aldus vaet hi er twee met eenen slaghe.
Den vijften graet hic hier ghewaghe,
Ende heet Stuprum, dat's maechden bringhen te valle.
Hier na staen die manne meest alle, enz.
- 1145. Ende als sy haer wille dan hebben volbracht. - 1146. Also bedacht. - 1147. Terstont een ander te. - 1154. Daerom waer dese hoeftsonde goet omboren. - 1157. Ende is als ic onleyde. - 1164. Si en ghebiet te cope haer lijf. - 1166. Te leven. - 1169. Ende die te. - 1175. Hem te beroemen. - 1179. Te houden trouwe.
- 1183.
Wijf ende kinder liden groet ghebrec,
Ende hebben honger in haren bec.
- 1192. Draghen mach nochtan. - 1195. So comet decke. - 1208. Want hoe bet. - 1211. Anders dan si der kelen smout uut blaken. - 1212. Die onghenuechtelijc. - 1216. Voer Adame. - 1217. Want bi gulsicheit. - 1221. Overvloedt der gulsicheit. - 1222. Es voester ende moeder. - 1223. Uut hare verstoerschede. - 1224. Ende ghevecht mede. - 1225. Die rechte name gulsicheit mach sijn. - 1226. Gastrimergia. - 1233. Die heet men. - 1240. Drie ander grade van quader zede. - 1247. Ic 't u sal. - 1251. Boven die maten. - 1253. Dat si els nerghens. - 1254. Dan wel eten ende te drincken. - 1256. Dan haren vulen. - 1258. Nu pasteyden, nu tarten. - 1260. Nu goede crude, nu specie fijn. - 1261. Cost si versmoren, - 1267. Af sal scamen. - 1268. Hi heet oec. - 1270. Dat men 't weder overgheeft ter kelen. - 1275. So hadde hijs soe vele in ghesteken. - 1278. Also dat hi den vingher stac in sijn storte. - 1283. Was over bleven. - 1284. Hy was in sinen lesten leven
So arm worden dat hy was een keytijf.
- 1285 en 1286 ontbreken. - 1289. Ic kende die kinder die van hem. - 1291. Dat es. - 1293. Ic ben gheseten. - 1299. Wel gherekent sijn na. - 1301. Volre doe scinken. - 1302. Daer ic selve. - 1303. Dan des gheens bi. - 1306. Als quanshuys. - 1307. Mer si meynen. - 1308. Om te troesten haer gulsighe storten. - 1309. Die derde graet, die hier volghet na. - 1310. Heet Inabstinentia.
- 1311.
Dat's als men ondertiden hoveert,
Ende boven maten der nature ghelaghe antiert,
Als sy dan wanen ter maeltijt eten,
Ende si ter tafelen sijn gheseten,
So gaen sy dan sitten rupsen ende walghen,
Ende werpen selc gheluyt uut heren balghen,
Dat hem allen deert die daer by sijn oft na.
- 1313 en 1314 ontbreken. - 1322. Is gheheeten Inhonestas. - 1323. Dat is ben ic bi. - 1325. Dat ic terstont die zoete morsele. - 1327. Desen graet is. - 1328. Groete sonde. - 1330. Uut der ghulsicheden van der spisen. - 1333. Daer ic seyde dat den opwas. - 1334. Gheheeten in. - 1337. Uut haer so risen. - 1341. Want die dronken is en. - 1343. Die ander graet voerware. - 1344. Es gheheten. - 1345. Want dronckenscap. - 1352. Ende wort ghelijc als.
- 1353.
Also vele als een onvroetscepen,
Want als een van dranke is begrepen,
Ende heves ghenomen overvoert;
- 1357. Van den roken. - 1359. Niet een woort. - 1363. Al soe wel die beesten die. - 1364. Mogten haer nature vermineken. - 1365. In hem heeft brocht. - 1366. Gedocht. - 1369. Ghenoech ghegheten. - 1371. Dus porsceren wy. - 1377. Ende dan wandelen. - 1379. Als si dan hebben. - 1382. Dat soe comt. - 1383. Oft dat hem die. - 1385. Ende lijf mede verderft. - 1390. Al horen sijt noede. - 1393. Sijn stranghe ordel. - 1395. Want dat is eene. - 1397. Ghi ghulsighe ende ghy zade. - 1398. Soe sal hi u beraden. - 1399. Gramscap es ene verstoerthede. - 1403. Met harer machte. - 1415. Alle dese achte. - 1420. Hi en valt te hant. - 1421. Ende trecket een mes uut of eenen knijf. - 1424. Noch so sware. - 1428. Op hem allen. - 1430. Nu laet ons gaen te Gods eeren. - 1433. Dit es een oude gramlichede. - 1454. Want si doorloept. - 1436. Hate ende nie. - 1438. Met den niden. - 1441. In 't vijfte ghebod. - 1442. Dat in de tafele screef onse heere God. - 1445. Als ic tusschen twee lieven vrienden ga. - 1446. Die noyt quaetheit. - | |
| |
1447. Mach onvrede. - 1454. Eenen andren scade. - 1460. Anders mynen moet. - 1462. Van hem ga spreken. - 1463. Onghedoechsamighede. - 1469. Ic en houtse soc langhe. - 1470. Datter my decke af comt smerte. - 1475. Hi yemant mesdoet. - 1477. Wroeghen te voren. - 1481. Ende gheheeten Furor. - 1482. Ghenoemt sijn. - 1483. Verwoetscap. - 1487. En hebben. - 1488. Daerna vroeden. - 1491. Hoetsonden.
- 1495.
Om dat hem elc mensche in allen stonden
Te bat soude wachten van sonden.
- 1497. Ter doghet waert. - 1498. Mer menegherande volc en spaert. - 1499. Sonde als nu. - 1500. D'een teghen andren. - 1502. Si d'een den andren. - 1504. Die alder beste. - 1514. So sellic u de tien gheboden leeren. - 1515. Sonderlinghe den leeken. - 1518. By dat ic hier in sal maken. - 1525. Daerwaert al te hande. - 1532. Niet en verstont. - 1534. Maer dede sijn. - 1538. Ende hiet hem die stemme ofdoen. - 1540. Dat waren. - 1541. Op dat hi te bat soude moghen bekinnen. - 1547. Contra me. - 1548. Dat es deerste. - 1552. Toveringhen. - 1553. Of om andre. - 1554. Oec mesdoen. - 1556. Te nemen dat not. - 1568. Dese hauden hem an. - 1569. In frenesien. - 1571. Si daden. - 1575. Hare ende dare. - 1576. Om vremden. - 1578. Als oft si. - 1586. Die soete vrouwe. - 1594. Haerder ghenade. - 1595. Doen sprae. - 1610. Gods altoes eeren. - 1629. Dat ic niet en can. - 1633. Toe versiert. - 1654. Of van sinen heylighen. - 1638. Niet ghegaen voert. - 1639. Den andren toe. - 1641. Al waert. - 1643. Gode daer't al. - 1645 en 46 ontbr. - 1649. So menegherande. - 1650. Martelie. - 1651. Men hem menichfoude. - 1653. Groter scherpen wrake. - 1657. Want al dat.
- 1658.
Dit is om onser aller behout,
Niet om gheen van sijnder scout.
- 1663. Een exempel. - 1669. Die uut sijnre. - 1672. Die hem sijn maechs doet dan verwijt. - 1673. In sijn spijt. - 1674. Die sijn maech. - 1676. Ende ongonst. - 1677. Ende sule doet daer noch om een const. - 1686. Was voer ons arme menschen geschiet. - 1690. Als wi. - 1693. Van sincn heilghen. - 1696. Mer loghen es verre. - 1703. Der heiligher kerken. - 1707. Wel wacht van onreynen sonden. - 1708. In woerden, in ghedachte. - 1709. Hem waer vele beter. - 1713. So vele in slaet. - 1715. Met loghen. - 1716. Met eoepen, met vercoepen. - 1719. Lijfeoep inoghen maken. - 1720. Die gaen rollen ende weghen. - 1721. Busen. - 1724. Volke: quaken, clossen ende caetsen. - 1726. Een lieve toeghe. - 1727. In goeden hoeghen. - 1729. Ende vercallen ende verbreiden. - 1735. Velc mer dan. - 1736. Ende verswinent ende. - 1738. Al daermede haren. - 1740. Daer om so wachs hem. - 1743. Dan aldus vieren. - 1746. Af ic dus vergadere - 1749. Dat doet decke. - 1751. Hen haren wille. - 1754. Mer smeken daer mede. - 1756. Die men aldus in weelden opvoet. - 1757. Sy en kennen selven. - 1759. An ghekeert. - 1763. Nemmermeer.
Na v. 1767 staen de volgende verzen:
Oec so achten sy luttel om te eeren Gode,
Ofte te leven na der kerken ghebode.
Heeren gheestelijc, priesters oft prelaten
En eeren si niet tot gheender straten;
Maer eenich ghebrech dat sy daer an weten
Dat vertellen sy ende overmeten,
Ende slaen daer liever meer toe dan af;
Oec so en doen sy eere noch lof
Haren ouderen, broederen, betren noch riken,
Haer dwaesheyt en wil niemant wiken,
Sy willen die beste sijn t'allen steden,
Ende dit coemt toe van dwaeshede.
Van alle dat syre in mesdoen,
Daer sijn hun ouders of occusoen. enz.
- 1771. Te broken. - 1774. In dit ghebod die menich. - 1775. Met menighen woorden. - 1776. Want als ic. - 1781. Sterft hi daer omme, ic. - 1782. Al en doed icken. - 1783. Nochtan make ic 't feyt. - 1784. Den doet daeromme moet.
Na v. 1785 staen de volgende verzen:
Dat van mijnder weghen ruert
Omdat hy jeghens my heeft verboert,
Ende dat sijn uutlossen an my staet;
Sterft hy daerin, ic bin sculdic der daet,
Oft an der ghevanghen hier ende daer,
Oft sieke lieden, die ic voerwaer
Wel weet dat sy hebben ghebree
Van coude, van hongher in haren bee,
In den huzen oft opter straten
Mach ich 't hem betren ende ich 't late,
By versumenissen oft by vrecheden,
Ende sy dan van ghebreelicheden
Doet bliven, hoe vele datter sterft
Dien doetslac is op my gheerft.
Bringhe ic eeneghen mensche buten sinen ghemicke
Tot eenen sonderlinghen quaden sticke,
Daer hy selver niet om en dochte,
Ende des hy wel ontberen mochte,
In onchuysheyt oft in overspelen,
In valscher ghetughe, in veehten, in stelen,
Eest roef, mortbrant, oft doetslae;
Al 't quaet, dat daer af comen mach,
Daer sal God af op den mensche doen wrake.
Elc hoeden van al sulker sake,
Ende beters hem die 't heet ghedaen,
By rade van sinen prociaen.
Men vint oec selke lose wiven, enz.
- 1795. Oncuusheit driven. - 1805. Met valschen boeken. - 1807. Te doen ontknoepen. - 1809. Gheen vrucht af berueren.
| |
| |
- 1811.
So zieken sy ende liden groot verdriet,
Also dat selc verwonnen wert in der quale,
Ende verderft al t'enenmale;
- 1818. Om sijn goet. - 1819. Is vele min sonde wie 't doet. - 1820. Legghen se te. - 1821. Die si voertbringhen. - 1823. Die sonden ghescouden. - 1824. Mer sterven si. - 1825. Niet bet een twint.
Na v. 1825 staen de volgende verzen:
Selc wijf weten een andren raet;
Met ghenuchten ontfanghen zelen,
Dat sy daer valsche sonde in spelen
Om dat daer gheen vruch of sou comen;
Maer dit en willic hier niet nomen,
Misselijc wie 't noch quaem te lesen,
Ende hem besondighen mocht in desen;
Want alle die dit doen of raden,
Die scheyden hem van der Goeds ghenaden,
Ende verdomen lijf ende ziele.
So wien dat dese const gheviele,
Ende men 't wiste die wareyt wel,
Hy waer waerdich der wraken van Israhel.
Na v 1829 staen de volgende verzen:
Dat is: ‘Ghy en silt doen gheen hoerdom.’
Man ende wijf, oec niet som
Die in huwelijc sijn ghebonden,
Ende dan overtasten, dat sien doetsonden,
Buten haren ghebonden gade,
Aen wat personen dat hy dat dade,
Eest an priesters, eest an nonnen,
Oft an die ghene die in gheestelijc oerde hebben ghebonden,
Oft oec an die ghene die in huwelijc sijn gheset,
Dit is al doetsonde dobbel ghetellet;
Want papen, nonnen ende moniken mede
Die beloven alle reynichede
Als sy gheestelijc orden ontfaen;
Daerby so eest meest met hem misdaen;
Mer vele isser die 't achten cleyne,
Want het is nu so ghemeine
Die pape met sijnder cocubine,
Al waert huwelijc in schyne
Sy winnen kindren ende voeden,
Ende brenghense te huwelijc ende sy goeden
An de beste, eest in steden oft op 't lant,
Of eest totter gheesteliker hant,
So crighen sy provenen ende personaet;
Die heeren treckense in haren raet:
Het worden rentmeesters ende toelnaren,
Aldus so en placht niet te varen,
Men plac der papen kinder te scuwen,
Ende niement en wouder gherne an huwen,
Noch comen aen 't gheestelijc goet.
Nu dunc my, ic en weet niet wat doet,
Dat mense alomme trecht boven
In paus, in conincs, in heeren hoven:
Sy maken 't over al so als sy willen.
Die selke en sijn oec niet te stillen
Met eenen wive twee oft drien
Als sy stade en stonden sien;
Sijn sy eeloes wiven oft hebben sy man,
Moghen sijs ghecrighen sy comen daer an,
Eest met beden oft met ghiften;
Ja, ic hebbe ancxt, al waren 't haer nichten
Sy en maken daer gheen concientie in.
Doe daer en sal niemant meer noch min
Letten oft merken op haer misdaet;
Mer elc besie dat hy selve wel gaet,
Want die sonden en sijn te minder niet
Al eest dat mense dicke pliet.
God die saelt noch naer rechte wreken.
Noc ander ponten hier in ghebreken,
Die tot desen ghebode hoeren;
Mer die staen ghescreven hier te voren
In den graet van der luxuren.
Dat sevende ghebod moet ic ons roeren,
- 1837. Na al sijn. - 1840. In dietschen belegghen. - 1841. Valsche ghetughe segghen. - 1843. Mach deren. - 1846. Die dat quaet. - 1849. Wien 't scaet of deert. - 1851. Te broken.
Na v. 1851 staen de volgende verzen:
Ons sijn verboden te sweren alle eede
In 't copen oft in 't vercopen beede;
Al waer't oec waer, in gheenen dinghen
En salmen mer ja ende neen voertbringhen,
't En ware noetsake bekent
Om datter an laghe een jugement
In gherechte, ende men dan ware
Gheropen ende vermaent aldare.
Is ons verboden te sweren waer
So is die loghen ghesworen swaer.
Dat ne hende ghebot, enz.
- 1853. Non concupisces. - 1855. Eens anders wijf. - 1860. Meechden of ander wijf.
Na v. 1863 staen de volgende verzen:
Oft met scoender loghen dye hy liecht,
Daer hyse by onteert ende bedriecht
- 1865. Huys of tiende. - 1866. Met losen vonden ontvinden of ontalen.
Na v. 1867 staen de volgende verzen:
Oft in haer hove haer bome scoren
Om dat die vrucht sou bliven verloren,
Oft glase veinstre by nachte slaen ontwee,
Oft in der weiden doet sijn vee
| |
| |
Dit coemt van nidicheden al,
Ende in desen ende andren stucken
Doet men sonde ende scade dicken
Den evenkersten onversien;
Daer omme so waerscuwe icse die 't plien,
Eest dat men 's begheren moet,
- 1871. Ons allen ons heere God. - 1872. Concupisces. - 1875. Die dienstmaechden sijn. - 1877. Noch os, noch ezel, dat 's mijn meen. - 1878. In dit ghebod men niet en misdoet. - 1881. Dat men hem enich. - 1882. Of hinder, of verdriet. - 1886. Of verwerken met. - 1887. En canre in ghetrecken. - 1889. Wil hi selve hi mach se houden. - 1895. Waer omme so willen wy keytive. - 1896. Dan emmer doen dat God verbiet. - 1897. Onser helpen niet.
Na v. 1897 staen de volgende verzen:
Noch onser doechdeliken daden;
Wan hem en mach niement scaden,
Hy is so moghende ende so rike;
Maer wy wormen ghemaecht van slike,
Cranc, onseker, van crancker naturen,
Die niet sekers en hebben een ure,
Ende niet goeds by ons selven en vermoghen,
Selen wy yet hebben dat ons sal doghen,
Dat moet ons sijn ghenade gheven;
Want sonder hem moghen wy niet leven,
Ende hi verliest ons al te noede.
- 1901. Sijn ghebode. - 1904. Met hem leven na. - 1907. Of ghi in enighe. - 1908. Brekic of mesdadich sijt. - 1909. Dat betert. - 1911. En condijs niet beteren daer ghi dan sijt. - 1912. God heeft ons cracht verleent ende sin. - 1913. Ons selven wel te. - 1925. Dat een teghen hem selven sondicht. - 1926. Ie u al claerlijc. - 1929. 't Eerste is, als. - 1931. Soe gaen wi uten. - 1932. Men beveelt ons dat men Gode sal. - 1935. Gods name.
Na v. 1935 staen de volgende verzen:
Ende daer by sweren, eest loghen oft waer,
Daer en is die sonde niet even swaer.
- 1941. Men mindren der zielen. - 1946. Als doetslac, stelen. - 1947. Valsch ghetughe, te sine. - 1949. Of yemans anders goet te begheren. - 1950. Boven dat die ghebode. - 1953. By rade van den.
- 1957.
Toren, nijt, gramscap ende ghiricheyt.
Die sal men betren met rechten oetmoet,
Ende met wederkeeren dat onrecht goed,
Na der wiser leeraers segghen, enz.
- 1961. Met soberheyden ende met penitencien. - 1964. Sal of comen. - 1965. Van die sonden jeghens domen. - 1966. ontbr. - 1967. Als die ierste drie gheboden wel voerseit. - 1969. Biecht, ende gheen. - 1970. Dat's doetsonde voer Gode ghetelt. - 1977. Doetsonde. - 1978. Mer niet al ghelijc. - 1979. Sulc minre, elc na sijn graet. - 1981. Teghen die ghone. - 1983. Haer reynicheyt. - 1986. Daer sijn sy al. - 1897. Ende sculdich der ierster daer te voren. - 1988. Het's best ontboren. - 1989. Nu hebbic u claer. 1994. Mach sculen quaet. - 1998. Biechten mach ende. - 1999. Die hem moghen deren. - 2001. Dat emmer moet sijn. - 2004. Drie poenten sijn dus ghescouden. - 2006. Hoe so.
- 2011.
Mer sellen wy ons claer ontladen
Van ons selfs sondighe daden.
- 2014.
Dat es recht berou ende daerna also
Moeten wi in confessione gaen.
- 2018. Dat is bitter, seamelheyt, gheheel. - 2019. Ende biechten dicke. - 2020. Ende onderhorich wesen. - 2023. Men moet oee niet meer daer op micken. - 2024. Te comen tot sondelike. - 2026. Biechten waer te broken. - 2029. Ende keert weder ten quaden goede. - 2030. Die met voersienich moede. - 2031. Sitten in overspele te gader. - 2032. Ende vele quader. - 2034. Spot.
Na v. 2034 staen de volgende verzen:
Wanneer sy dincken: hadde ic ghedaen
Mijn biechte, so willie weder gaen
Doen dat ic dede eer icker quam.
Dese maken eenen vulen, stekighen dam
Om haer arme ziele daer over te gane.
Nu eest goed dat ie u mane
Der biechten poenten, enz.
V. 2035 en 36 ontb. - 2038. Bitterheyt. - 2043. Dat dietsch is aldus te versinnen. - 2048. In allen minen. - 2049. Sal belien ende Gode. - 2054. Dat's als ic mijn. - 2058. Willens ende wetens daer icken mede. - 2059. Dicwil vertocrnt. - 2065. Harer sonden. - 2067. Dat ander dat. - 2070. Onweert. - 2073. Voersienichlijc. - 2080. Peccata reducenda. - 2085. Want daer sonde quaet. - 2086. Altoes in uwe weghe gaet. - 2087. Ter hellen waert om u te wroghen. - 2088. Dat vijfte poent moet ie hier voeghen. - 2089. Met wille volcomen. - 2090. Om die sonden te noemen. - 2095. Al lijt hy sijn sonde. - 2102. Oft versconen. - 2104. Dat si daer na poghen. - 2105. Hoe dat si hen dan. - 2116. Het sevende poent maec ic u vroet. - 2117. Ghy selt deckwile biechten. - 2123. Gheen dinc en mach. - 2125. Want langhe versumen. - 2128. Dan te segghen ic hebbe gheloghen. - 2133. Eer 't uten ghedachte comt. - 2134. Dat leste. - 2138. Ende die soene. - 2140. Ende met vlijt. - 2146. Die hem verboeghet. - 2147. Hoverdicheden. - 2152. Totter rechter. - 2158. Stille dan openbaer. - 2165. Ende so men. - 2167 en 68 ontbr. - 2171. Hi hem biecht. Vallet hi ontbr. - 2179. Want men mach. - 2180. Soe wanen doen. - 2183. Dat wort sonde. - 2190. Dat vierde pont is wel. - 2196. Es ghetreden.
| |
| |
- 2198.
Ghedaen op kerchove ende in kerken
Oft op andren ghewyden steden
Dan in huys of opter heyden.
- 2203. Sijn ghebonden. - 2207. Want sneven sy daerna. - 2208. Sy en sijn oersprone. - 2215. Nochtan sijn 't vele mindere sonden uut noede. - 2216. Te stelen. - 2228. Namaels of hem. - 2231. Dus al sijn. - 2243. Dat elc hem voeghe. - 2244. Als hi. - 2246. Wel verclare. - 2247. Die menighe winkel. - 2257. Wort suver van allen. - 2259. En heeft. - 2277. Of 't ghelt daer af voer paesse. - 2285. Daer mede. - 2288. Met rechte willen belasten. - 2292. Dan hi maeh. - 2301. Licht bat. - 2306. Mede es belast.
- 2308.
Alle dat goed dat hy hier voren helt
Dat staet nu in ander ghewelt.
- 2313. Ende oec maecht. - 2314. Hoe wel dat. - 2315. Dan den ghenen. - 2322. Van den eertschen goede. - 2323. Vast cleeft in. - 2326. Doorquetst dat herte en al die lede. - 2327. Bestreden. - 2328. Ende soe zeere verwonnen. - 2333. Meester van medicien. - 2334. Die hem can. - 2335. Clisteren. - 2336. Cruyt ende dranc. - 2342. Mer levet voert an quader. - 2343. Alsoe vermeert.
- 2344.
In hem datten zieken verwint
Soe en hulpt sijn meester niet en twint.
- 2347. Wel can. - 2348. Van alre verdiende sonden die pine. - 2350. Een ghewaer berouwen. - 2352. Al en tonet men. - 2355. Dat elc voldoen moet den evenkerstijn. - 2361. Ende 't hem dan. - 2363. In weldaet. - 2371. Die 't wel verstoede. - 2374. Met lenen gheereghen. - 2376. Weder, nu dat hijt vermach. - 2377. Ende also heeft hijs verdrach. - 2379. Van allen dat. - 2386. In almoessen gheven. - 2387. Doechdelike. - 2390. Te vinden en weet. - 2391. Daertoe bereet. - 2393. Weder dat goet an hem laet ghenaken. - 2399. Ic meene. - 2401. Ende dat vermochte. - 2403. Begheerde oft weder an te nemen stoede. - 2409. Dat salse allegader so besmitten. - 2410 Dat sy sullen. - 2415. Die bruycht. - 2416. Nu raet wat. - 2418. Ende daertoe qualijc over hebben brocht. - 2425. Dit sijn algader. - 2426. Niet die. - 2427. Die die herberghe hout maer alghemeene. - 2428. Die 't spel bedriven of die doen die sonden. - 2429. Tot menighen. - 2431. Dat goet dan. - 2434. Een recht. - 2437. Droech. - 2438. Den moerder. - 2441. Algader dat. - 2443. Met heeten tranen. - 2451. Daerin voerwaer. - 2452. Hi crancket of. - 2455 Dat meent men dat hi es bereet. - 2460. Hallinc. - 2463. Selveren paert. - 2467. Ende wat onderwint hy hem dan des. - 2470. Den duvelvollen waert. - 2475. Hantiert. - 2479. Maer en vergave God niemant die ghinghe hier boven. - 2480. Na dat men die heilighe scrifture moet loven. - 2485. Van ghescuwe sy. - 2486. Sal si. - 2489. Wel te. - 2494. Indien dat hijs wille. - 2500. Den pape al goet. - 2505. Te vreden is ende daerin wel bewaert. - 2506. Want die ziele vaert. - 2509. Dat es my verborgen. - 2512. Sijn oec goet. - 2513 Na hen selen deilen. - 2516. Die cierheyt droech. - 2517. Ende dien 't al was onderdaen. - 2518. Riden no gaen. - 2535. Ende doen 't om. - 2540. Niet meer. - 2548. Om dien te offeren. - 2549. Ghierichede. - 2550. Zulke wel die. - 2551. Die dat quaetste van haren. - 2554. Wider gaven. - 2555. Oft offerande. - 2557. Dat doet ons Sinte. - 2560.
Oft ghi enighe. - 2561. Broeder hebt. - 2562. Keer weder eer ghi den offer gheeft. - 2564. Dan offerdy Gode. - 2566. Als wi dan van hoeftsonden sijn onbesmet. - 2572. 't Onrecht goet widerkeren. - 2582. Den wille van binnen. - 2584. Als over scuut gheboden. - 2590. El gheenrande. - 2591. Sijn leven doere. - 2592. Doen misse dan die tot sijnre. - 2596. Of causeren. - 2599. Met stelen, woekeren of met voercope. - 2614. Nochtans soude hem niet moghen baten. - 2617. Of der ghene. - 2618. Met onrechte nam. - 2619. Ende daer in hadde verduldichede. - 2621. Ende Gode doen om. - 2626. Ende sciet daer. - 2630. Soe sal men God. - 2636. Te minder en es Gods. - 2640. Al geeft men 't eenen quaden bode. - 2641. 't Broot en sals. - 2646. Poenten der zalicheyt.
Na v. 2646 staen de volgende verzen:
Hadde doen hy die warelt liet,
Dat is, als ic voer hebbe bediet,
Rouwe, biechte ende voldoen
Van allen dies hy hadde gheploen,
Daer sonden oft onrecht in lach,
Ghebetert, also verre als hy mach,
Al waert oec dat hem an den goede ghebrake,
Ende eenen wille der beteringhe an hem stake,
Dat altoes te betren oft hijs vermochte;
Met dien wille in goeden ghedochte,
So ontfaetten dan God ende wort vercoren;
- 2650. Ghene caritatelike werke. - 2652. So zeere. - 2661. Wi alle. - 2662. Nu so willie. - 2664. Dat hi minen. - 2665. Al soe hevet. - 2666. Sondigh clere.
- 2669.
't Welc boec dat in heeft al bisondert
Der verse wel dertich hondert.
Daerna staen nog de volgende verzen:
Luttel min oft luttel meer.
Men screeft in dat jaer van Onsen Heere
Dusent vier hondert, doen wast volent
Ent LJ. recht daer ontrent
Des smerghens na Sintc Maurisius dach,
Die na Sinte Matheus ghelach,
Die dit dichte hiet Willem, een Weert;
Allen lieden bid hy ende begheert
| |
| |
Over hem te biddene datten God verlichte.
Oec so bid hy hem die dit ghedichte
Dat sijt also laten bliven
Sonder te mindren oft te meerdren,
Ende den sin niet te corrumperen;
Want hy hevet fray ghescreven
Na 't latijn ende voert ghegheven
Een yghelic te lesen ter zielen baten,
Die haer sonden willen laten,
Dat sy hem hier in spieghelen moghen,
Hoe dat sy bliven ombedroghen
Van den viant tot allen stonden;
Want het es een Spieghel van Sonden.
God gheve dat sy alle so claer
Daer in sien moeten die 't hier naer
Selen lesen oft hoeren lesen,
Dat sijs te beter moeten wesen,
Ende dat hijs mede gheneete die 't dichte
Voer Gode dat hy ons ten eewighen lichte
Moet brenghen na dit leven;
Amen, hier mede so eest volscreven.
|
|
Auteursrechtvrij