Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 3

(1851)–Ph. Blommaert– rechtenstatus



[pagina 1]
Die dietsche Lucidarius. Dit es die dietsche Lucidarius, hoe die clerc den meester vraecht ende die meester antwert. I. Helpt, Maria, edel coninghinne, Ende verclaert mine sinne, Jhesu Cristo ics oec vermane, Vrouwe, uwen heylighen sone, Die verloste den sondare Met sijnre passien sware, Doen hi aen den cruce staerf, Ende menschelike daer aen bedaerf. Vader, sone, heylich gheest, 10[regelnummer] U, soe biddic alre meest Dat ghi mi u gracie sent, Dat dit dichte worde volent; Ende allen heylighen van hemelrike Soe biddic oec ghetrouwelike Dat si der heyligher drivoldichede Voir mi doen haer ghebede, Dat mi Goods gratie ontsteke, Dat mi sin, nocht cracht ghebreke Te dichten eenen Lucidaris, 20[regelnummer] Daer mi die reden of wel swaer is, En haddic van hem gheene bate, Daer ic mi dus op verlate, Dat is opten hemelschen vader; Aen hem staet mijn troest algader. Apostelen, martelaren, ende confessoren, Ende allen die ten hemel horen, Hen allen biddic, ende vermane Mi naernsteliken bi te stane, Voir die heylighe drievoldichede 30[regelnummer] Eenpaerlike met hare bede, Dat God minen sin soe verclare Dat ic dichten moet tware Dattie Lucidaris hevet in. Dus vraecht di clerc in sijn beghin: Vraeg. Meester, wat sullen wi gheloven in Gode, Daer wi of houden sine ghebode? Antwoord. Clerc, verstant mi, sonder vechten, Ic sal u vele wel berechten, Alsoe verre voirt als den leeken lieden 40[regelnummer] Gheoorloft is te bedieden. Onse ghelove is dat die hemelsce vader Sonder beghin is alle gader, Ende sonder inde oec sal sijn, Alse di werelt sal nemen fijn. Wat soude hier of meer ghesproken, Dese woorde hebben 't al beloken. V. Meester, nu bericht mi des, Wat dinghe dat God selve es?
[pagina 2]
A. God is een substantie sekerlike, 50[regelnummer] Altoes wonende in hemelrike, Van soe groter mogentheit, Ende van soe groter over-wijsheit, Ende van soe groter claerheit Als ons die Scrijfture wel seit, Dat die inghelen van den trone, Die woenen in den hemel scone, Sijn ·VII· warf clare in 't ansichte Dan die zonne mit haren lichte; Nochtan begheren si onversadeliken 60[regelnummer] Te sien Gods anscijn van hemelrike; Nochtan is dat alle gader niet Bi der claerheyt, die men an Gode siet. Hi es so scone ende soe clare Dat sire alle bi leven dare, Mit groter blyscap, sonder verlanc; Engheen wesen dunct hem lanc, Die oyt daer mit hem hebben ghesijn, Het en dunct hem niet dan een wijlkijn; Dat doet Gods almachtichede, 70[regelnummer] Die al vuult die hoghe stede, Onvertallicke glorie sal der wesen; Nemmere sal mens den leken lesen. V. Meester, men seit ons, sonder waen, Dat God in drien personen is bevaen. A. Clerc, verstan mi, sonder hone, God is een maniere van ·III· persone, Nochtan en eest maer ·I· waerachtich God, Die over al hevet sijn ghebod, In hemelrike, ende in die helle. 80[regelnummer] Verstant, clerc, wat ic vertelle, 't Selve haddi sonder beghinsel, Ende sel oec hebben alsoe wel; Eer hi die werelt maectte ye, So waren dese personen drie. V. Meester, dattie goet moet ghescien, Hoe komt dat men deilt in drien? A. Beschouwe, clerc, die sonne scone, Die scijnt an des hemels troene; Bi hare, soe willic dat proven, 90[regelnummer] So onse verstannisse mach behoven, Want in haer sijn ·III· dinghe, Die men mach merken sonderlinghe, Ende ic segdi hoe 't mach sijn: D'eerste is een substancie vierijn, 't Ander scijnte, terde hitte. Clerc, nu verstant wel ditte, Dit moghen wi alle wel sien Dat mer een sonne en is onder hen drien; Want waer d'een is van desen, 100[regelnummer] Daer moet dander ·II· oec wesen; Also is oec, sonder spot, In drien persone een waerachtich God; Want is die Vader in eneghe stede, Daer is emmer die Sone mede, Ende waer die Vader ende die Sone si, Der is die Heileghe Gheest oec bi; Want dese personen alle drie En sceden hem niet, no sceden nie. Bi der sonnen verstaen wi alle gader 110[regelnummer] Gode, den almachtighen Vader; Bi der scijnte verstaen wi dan Den Gods Sone, houti hier an, Ende bi den licht verstaen wi meest Den almachtighen Heileghen Gheest. Nu verstant hoe die Gods Sone Mach sijn een God in drien persone. Die Vader sende in ertrike den Sone, Ende menscheit nam an die gone, En waert bi den Heilighen Gheest ontfaen. 120[regelnummer] In deser wijs mach men verstaen Dat dese personen allen drie, In gheenre wijs en sceiden nie, Noch d'een van den andren ghedeilt. Dit ghelove ganst ende heilt Elke ziele van haren wonde, Ende gheeft haer bade ende gesonde. Nu wachti van duvels rove, Ende houti vast in dit gelove. V. Lieve Meester, bericht mi 130[regelnummer] Twi God Vader gheheten si. A. Verstant, clerc, wat ic di lere. Om dat God, die rike here, Es fonteine ende beghinsel Van alle der werelt, weet men wel, Ende alle dinghen uut hem comen
[pagina 3]
T'onser salicheit ende vromen, Ende dat niemant was voer hem, Daerof ic wel seker bem, Ende hi die achterste sel wesen 140[regelnummer] Van alle der werelt, so wi lesen. V. Bericht mi, meester, dattu God lone, Twi God is gheheten Sone? A. Clerc, verstant mi openbare; Die schijnte comt van der zonnen clare, Also was die Sone alle gader Gheformeert van den Vader, Daer of ontfinc hi sine claerhede, Daer hi die werelt verlichte mede. Hier om is 't goed recht op dat hi 150[regelnummer] Vader ende Sone gheheten si. V. Waerom heti Heilich Gheest, Die boven der werelt heeft volleest? A. Clerc, die gene is die gone, Die sprinct uten Vader ende uten Sone, Ende ingheblasen van hem beiden Dat si niet en moghen sceiden. Dat comt van der Gods cracht Des Heilich Gheest grote macht; Dit moeten wi gheloven, 160[regelnummer] Sullen wi comen in 't rike der boven. Die Vader is, die alle dinc ophout, Mit sire moghender gewout, Ende die duvel met sire lere: Alle dinc met groter eren. Men mach verstaen den Sone allegader, Die emmer vast is an den Vader; Die alle dinc maect levende meest Betekent ons die Heileghe Gheest. Soe wat die Vader doet, 170[regelnummer] Dats bi den Sone, des sijt vroet, Maer die wille comt van den Vader, Ende van den anderen ·II· allegader, Ende elc van desen personen drie Betekent een dinc, geloves mie. Die Vader gheeft den heileghen wille, Die Sone verstannesse lude ende stille, Ende van den Heileghen Gheest Comt ons gedinkenesse meest. Nu weetstu, clerc, geloves mie, 180[regelnummer] Wat si beteken alle drie. V. Meester, ic waerts gherne vroeder, Twi dat men tot Gode niet en seyt Moeder, Also wel als doet Vader; Des bericht mi alle gader? A. Clerc, nu verstant mi wale, Om die gheslachte principale, Die in 't beghin quamen algader Van den almaechtigen Vader. Daer na hi sinen Sone sende 190[regelnummer] In ertrike, in sware elende, Om dat hi soude ontfaen lijf, Ende verlossen man ende wijf, Ende om die sonden van Adame, Die ons brochte in d'eerste blame. V. Meester, segt mi noch gherect Waerom God niet Doechter heet? A. Om dat die sone meest algader Dan die doechter ghelijct den vader, Des mogen wi wel wesen vroet. 200[regelnummer] Verstant, clerc, in dinen moet: Die Sone is comen van den Vader, Die hem altoes houden te gader, Ende van hem beiden comt die Gheest, Die alre gaven is vele meest, Ende waer dat d'een persone sy, D'ander twee sijnre emmer by. V. Bericht mi, meester, of ghi mi mint, Twi die Heileghe Gheest niet heet Kint, Also wel als die Sone doet; 210[regelnummer] Des so waer ic gherne vroet? A. Des soe willic u maken vroeder, So moeste 's vaders sone heten Moeder; Want die Gheest comt van hem beiden, Mits der groter godlicheide, Derom heet hi Heilich Gheest, Die over al heeft sijn volleest; Also vele machten hevet hi Alse Vader ende Sone sonder si: Dat d'een wille wil d'ander mede; 220[regelnummer] Dits vray gelove in kerstenhede.
[pagina 4]
V. Noch segt mi, meester, t'onser lere, Waer woent God, onse lieve here? A. Clerc, bi sijnre groter moghentheit Es hi in allen steden geleit, Noch is hi lichamelike Altoes woenende in hemelrike. Sident dat God, die here groet, Voer in den hemel na sine doet, Sone quam hi in dese werelt niet, 230[regelnummer] Met sinen lichame, dat besiet; Mer sine gracie ende goedertierenhede, Die sijn al omme in elken stede, Der die gerechtige mensche es, Des sijt seker ende ghewes. Daer men an roept met herten claer Sine ghenaden comen daer, Is 't in de zee, is 't in vloede, Op 't lant of in viers gloede; Altoes is hi gereet, 240[regelnummer] Wiene mint mit herten heet Hem te helpen ende bi te stane, Ende hem niet af te gane. V. Bericht mi, lieve meester fijn, Hoe vele datter hemelen sijn? A. Clerc, ·III· hemele sonder waen Sijn boven der lucht gestaen; Nu verstaet mi herde wel: Ic segghe dat is een hemel Der men die goede zielen in sal leiden, 250[regelnummer] Die hier van der werelt versceiden. Een ander hemel is vele scone, Daer die inghelen in wonen van der trone; Die derde hemel es scoenste ende meest, Der in woent die Heilege Gheest; Nochtan scijnt Gods aensichte Voer dese hemele herde lichte. Die sielen leven daer sonder rouwe Om die claerheit, die sier scouwen, Want nouwer en hebben si breke; 260[regelnummer] Dit sal gedueren ewelike. V. Meester, hoe komt dat God, onse Vader, In allen steden is alle gader, Ende hi selve is lichamelike Woenende in hemelrike? A. Clerc, God is in allen steden Bi sier groter mogentheden, Nochtan is hi lichamelike Der boven in sijn hemelrike, Ende also mogende in de helle 270[regelnummer] Als in den hemel, soe ic u telle. Bi deser reden is 't recht alle gader, Dat hi sal heten die Hemelsche Vader. Salich is hi die 't verdient Dat deze here es sijn vrient. V. Segt mi, meester wel geraect, Wiste God, eer hi die werelt maectte, Elke dinc, eer si gescien soude, Onder d'eerde ende boven der moude? A. Ja hi, clerc, wonderlike wel, 280[regelnummer] Hi wiste 't gepens ende nieman el, Der engelen sin ende hare namen, Ende alle menschelike lichamen Rekende hi te voren ende haer bediet Eer hi de werelt worden liet. 's Menschen geluc ende sijn sneven Voer wiste hi eer hi hem gaf sijn leven, Ende wat men penst quaet of goet. Nu besie elk wat hi doet, Ende hi soe diene Onsen Here 290[regelnummer] Dat hi sine dinc ten besten kere. V. Na dat God was sonder beghin, Meester, ende sijn heilege sin Alle dinc maecte ende liet wesen; Soe eest gelooflijc in desen, Dat hi een enich leven lede, Eer hi die werelt ye gerede? A. Hets gescreven, sonder blijf, Dat in hem was geestelic lijf, Eer hi begonste maken yet 300[regelnummer] Van dat hem die geest riet. In scrifture eest gelesen Dat hi alle dinc voer hem liet wesen; Ja, in visioen hijt al sach, Eer hi yet te maken plach,
[pagina 5]
Ende oec die claerheit van den ingelen, Die hi mit hem woude minghen. Der werelt maecsel dede hi al Voer hem comen groet ende smal, Ende den hemel sonder waen, 310[regelnummer] Ende die sterren diere an staen. Sonne ende mane quamen alle gader Voer den almachtigen Vader; Dit was al eer hi maecte yet Van dat hem die Geest riet. Ghelijc enen timmerman die wil maken Een werc, dat wel sal geraken; Die timmeringe moet 't eerste staen In sijn gedochte sonder waen, Ende van den werke 't fondament 320[regelnummer] Sal 't goet ende vast sijn bekent. Voer dien dat God die werelt maecte, Ende alle dinc der in gestaecte, Waest niet dan een deemsterhede, Hiet caos, dits waerhede. V. Meester, waer was die volmaecte God, eer hi die werelt maecte? A. Clerc, bi sijnre groter mogenthede, So is hi nu ter selver stede, Daer hi doe was, geloves mi; 330[regelnummer] Want der werelt scepper was hi, Ende voer hem en was gene dinc. Daer omme heet hi Coninc, Almachtic Scepper, waerachtich God, Die overal hevet sijn ghebod. Van hem en dorren wi niet bedieden Te verre voer die leke lieden; Derom willic dit achter laten, Ende volgen der ystorien straten. V. Meester, wet ghi die waerheit yet, 340[regelnummer] Twi God die werelt worden liet? A. Clerc, dit hebbic wel vreescht, Om sine goedertierenheit meest, Ende dat niet wilde wesen allene In sijn hoge zale rene; Sonder geselscap soe en woude hi Niet besitten sijn rike vri. Der werelt maecsel was gedaen, Eer men ·I· oghe op soude slaen; Dit was spacie herde cleine, 350[regelnummer] Der hi dus vele maecte alleine. Nu laet ons besien ende gomen Dat wi te sinen sittene comen, Dat ghedueren sal sonder vergangen Met solase, met sueten sangen. V. Bericht mi, meester, des ic micke, Maect God die werelt t'enen stricke? A. Clerc, die here, die niene verstarf Makede al t'eere waerf, Beide hemel ende firmament, 360[regelnummer] Ende al datter loept omtrent; Maer hi visierde in sticken, In ·VI· dagen mogen wi micken. Van niet maect God in 't beghin Die hemel ende inghelen daer in; Oec maecte hi aertrike mede, Verstaen wi al hier ter stede. Dit maecti al mit sinen woerde Ende licht, als ic bescreven hoerde. Doe sach God dat licht was goet, 370[regelnummer] Ende versciet mitter spoet 't Licht van der deemsterhede; Ende hier verstaen wi ter stede Dat Lucifer mit sire scaren Versceden wort al openbare, Mits hare hoverdigen sonden Van dien ingelen tien stonden. Des anderen dages, dus ist bekint, Maecte God dat firmament, Ende allen die planeten mede 380[regelnummer] Visierde hi hi ter stede, Ende het is 't firmament genant, Om dat dect der werelt rant. Den derden dach lesen wi van Gode Dat hi maecte, mit sinen gebode, 't Water ende verzament in ·I· covent, Dat is onder 't firmament; Der haer die droecheit openbaerde Heten wi bi namen Aerde, Ende des waters verzameninghe, 390[regelnummer] Al daer si te gader hingen
[pagina 6]
Heet hi bi namen die Zee. Der toe dede hi noch mee, Want hi sach al dat was goet, Sprac hi aldus, des sijt vroet: ‘Ic wille der werelt geven cruut, Ende doenre groenheit comen uut, Ende der toe menigherhande vrucht, Die bescinen sal die lucht!’ Al dat hi seide was ghedaen, 400[regelnummer] Na sinen wille mostet alle gaen. Ten vierde daghe, also ic wane, Maecti sonne ende mane, Ende sterren, die hi omtrent Geset hevet an 't firmament. Ten vijften daghe versierde onse Here Water, locht, mit groter eren; Der lucht gaf hi dat vliegen conde, Ende dat swam ghinc te gronde; Visschen, voghelen, dats waer, 410[regelnummer] Waeren oec ghemaect daer. Ten sesten daghe sprac God woert Dat beesten souden comen voert. Hi wiste wel dat wesen soude, Dat die mensche die van der moude Gemaect soude sijn sonder vallen, Nochtan ontfermes hem met allen, Ende wilde die mensche beesten geven Om te verlichten sijn zwaer leven. Daer na sprac God. ‘Maken wi den man!’ 420[regelnummer] Nu merke ende verstae die can, Te wien sprac God: Maken wie? Der personen, soe sijn drie. Daerna sprac die Drievoldicheit gemene. Dan is den mensche niet ere clene Datten God maecte bi vorrade; Al maecte hi bi sire genade Alle die ander creaturen, Hi en sprac niet t' hare naturen, Also hi ten mensche dede, 430[regelnummer] Ende oec was hi gemaect mede, Na der zielen na Gods beelde; Dats den mensche grote weelde. O mensche! nu pens ter vaerde Om hem, die u maecte soe waerde, Dattu niet verboerts sijn rike, Om die genuechte van aertrike. V. Bericht mi, meester, in dine lesse, Al dat God maecte hevet kennesse? A. Jaet, clerc, verstant mine lere: 440[regelnummer] Al hevet beseffen in Onsen Here; Sonne, sterren ende mane Beseffen Gode in den omme gane Dat si van hem hebben ontfaen Dat si niet stille en moghen staen. Die erde beseffet, dats waer, Mitter vrucht, die soe bringhet hare Na haren naturen t'haren tijt, Dits al waer, des seker sijt; Soe doen der zee vloeden mede, 450[regelnummer] Die emmer keren t'hare stede, Der si uut te comen plien; Dit mach elc merken ende sien. Soe doet znee, haghel ende wint, Beseffen al der maechden kint; Die dode beseffen mede Gode, Die verrisen mit sine gebode. Die hille beseffet oec eenparlike Die macht Gods van hemelrike; Want soo wedergaf ten stonden 460[regelnummer] Die zielen, die soe had verslonden. Soe doen oec alle vreeselike dieren: Beseffen Gode na haren manieren. V. Wel, lieve meester, laet mi horen, Twi sijn van inghelen ·IX· choren? A. Clerc, omdat elc in choren scoene Dienen souden enen persone, Ende om altoes t'sine gereit Te dienste der Drivoldicheit. Oec maecte God t'sinen winsche 470[regelnummer] Die ·X·^de scare van den minsche, Die hem souden wesen onderdaen, En te zinen dienste staen. Ay, salich mensche, nu pijndi sere Te vriende te houdene desen here; Di salre afcomen groten loen, Na dit leven die hoge troen. Over die inghelen diere vielen, Soe sijn ghecoren die goede sielen Te besitten die volmaecte glorie, 480[regelnummer] Die volprisen can geen memorie.
[pagina 7]
V. Noch soe segt mi, meester rene, Twi dat God niet bleef allene? A. Verstant mi, clerc, wel gereit, Om sine grote edelheit Van der Drivoldicheit scone, Soe wilde bi hebben in den troene, Mit hem die inghelen ende den mensche, Ende hem te dienen ten wensche, Ende mit hem te sine eenparlike, 490[regelnummer] In sijn soete hemelrike. Ay, wel salich wort die mensche, Die sijn spel soe comt te wensche, Die hi sal comen in die zale, Die ghemaect is soe wale. V. Meester, hoe menich nature speciale Maect God al sonder hale? A. Twe, den inghelen enen gheestelike, Den ander den mensche vleesschelike. Dese nature gaf hi hem beiden, 500[regelnummer] Om dat si niet souden sceiden. Den enghelen gelove gheestelike, Den mensche bi gelove vleeschelike. Clerc, verstant noch, wel gheraect, Hoe die inghelen waren ghemaect, Doe God seide: ‘Licht!’ Nu besie, Waren si gemaect, geloef mie, Soe overscone ende soe jolijs, En mach men se volprisen in geenre wijs. Noch verstaet ende hoort: 510[regelnummer] God en sprac te hem gene woort, Also als hi ten mensche dede. Hier bi verstaen wi ter stede, Haer hoge edele nature, Om dat God seide: ‘Licht si ter ure!’ Die inghelen sijn gheestelike viere Van Gode ontsteken in alre manieren. God die se heeft gevisiert, Heeft se met sinen ansicht versiert, Ende soe gescepen van naturen, 520[regelnummer] Dat hem gene sonde mach geburen. V. Noch segt mi, meester bequame, Hebben d'inghelen enige name? A. Nu verstaet mi, clerc gereit, Soe over grote wijsheit, Soe leit an de inghelen bequame, Dat hem behoeft genen name. Michael, Gabriel, Raphael, Dat sijn geen namen weet wel, Mer toenamen, willic u bedieden, 530[regelnummer] Soe hem hebben gegeven die liede. V. Meester, condy yet geweten, Hoe d'eerste inghel was geheten? A. Sathaneel seit die Scrifture, Die hadde God van siere nature In hemel gemaect soe scone, Dat der boven in den trone Niemen en was sijn gelike Van den inghelen geestelike; Maer hi verhoverde sinen scepper al, 540[regelnummer] Bi siere scoenheit, die niet was smal. Doe wilde hi hebben gebode Boven sinen meester, Gode, Ende boven alle ingelen mede. Doe was hi t'sire onzalichede, In deser hoverde bedroghen. Doe stacken God neder van hogen, Ende hieten Lucifer tier stont. Doe waert hi dat lelicste diet, Dat God ter werelt ye worden liet, 550[regelnummer] Die te voren was soe scone, Mit Gode in den hogen trone; Die te voren was soe clare, Die is nu soe lelic en soe ommaer; Hine wiste van sinen valle niet, Eer hi viel in dat verdriet. God gehingde dese saken, Dat hi dandere vaste woude maken An hem, met clare verstannesse, Dor Lucifer gebrekennesse; 560[regelnummer] Want hine was niet vul ·I· ure, In hemelrike, seet die Scrifture, Hi smaecte die glorie als niet, Daer hi soe varinge ute sciet; Want te hant dat hi gemaect was, Soe viel die quade Sathanas.
[pagina 8]
V. Twy bleef Lucifer niet langer daer; Des berecht mi openbaere? A. Om dat Onse Heere niet en woude, Dat hi die blyscap smaken soude, Daer boven in den hogen trone; 570[regelnummer] Ende om datti varinge woude Gebod hebben menichfoude In den hemel boven hem allen; Daer om lieten God vallen. Sommeghen ingelen, beclagende das, Dat Lucifer soe scone was, Ende sine hoverde ende verheffinge, Ende pensden of hi sonderlinghe Gode mochte verwinnen, nu besiet, Met sijnre cracht, mer neen hi niet; 580[regelnummer] Hi wilde onder hem hebben, soe wi scriven, D'andere ingelen, mer het moeste bliven. Doe stacken God, mit sinen gesellen, In der doncker put-hellen. Hare geen was nie soe stout, Dat hi dorst comen in Gods gewout; Som bleven si hanghen in die lucht, Die den mynsche doen grote vrucht; Want si sijn die ons raden Sonde te doene, ende quade daden. 590[regelnummer] Som sijn se in 't water belent, Die doen ons tsnachts torment, Ende bedwelmen soe onsen sin, Dat wire cume bliven in. Nemmermeere hebben si genade, Dat si vlien bi haers selfs rade, Si hebben oec den zege verloren. Hets gescreven, men macht horen, Om dat si daden bi niemans toedoen Soe quade dade ende soe cone, 600[regelnummer] Ende si hem setten met hare macht Jegen der drie personen cracht; Daer omme moeten si ewelike Verloren bliven in den slike. V. Meester, ic wiste gherne die waerhede, Twi die duvelen niet sijn tere stede? A. Om dat si pinen sullen, so wi hore Die met God, Onsen Here, behoren In aertrike met haren curingen, Om te beletten hemelsche dingen; 610[regelnummer] Maer die de coringe wederstaen Sullen met Gode sijn ontfaen, Alsi sceden van desen live. Maer die onsalige keytive, Die horen na duvels raet Meer dan om hemels staet, Die sullen ter laetster uren, Der hellen pine moeten besuren, Die sal duren sonder verganc, Mit tormente in den vulen stanc. 620[regelnummer] V. Segt mi, meester, of ghijt gebiet, Waerom en verloeste God niet D'ingelen, die van den hemel vielen, Alsoe wel als menschen zielen? A. Nu horic seggen die reden fijn, Om dat die inghelen onsterffelec sijn, Ende van niete gemaect waren, So vielen si mit lange misbaren. Hadde God der ingelen vorme genomen, En waer ons niet comen te vromen; 630[regelnummer] Want hem en hadde bi gere naturen Enige doot worden te sure. Daerom wast dat hi ontfinc Menschelike vorme, ende aneghinc Dat hi dor hem sterven woude, Ende so bringen t'sine behoude Die sterfelijc wort wielen eer, Ende sal oec bliven emmermeer, Tot dat hi vaert van deser werelt, Die valsch is ende verdwerelt. 640[regelnummer] O menschen, waut dit verstaen, Wat God door di hevet gedaen, So bistu wel sculdich t' allen stonden T' sinen dienste sijn gebonden. V. Bericht mi van den ingelen, de bleven In Gods memorie, sonder sneven? A. Clerc, doe en wiste hare geen Een twint van desen helscen ween; Maer si mercten te wat misquamen, Mits der hoverde, d'ander quamen.
[pagina 9]
650[regelnummer] Doe vruchten si Gode meer dan si daden, Ende bleven vast an sinen genaden, Doe si beseven ende sagen, Dat se God van diere plagen Gehouden hadde te siere glorien, Ende bleven vaste in haer memorien, Ende seker staende sonder hoen, Met Gode in den hogen troen. V. Meester, twi God der ingelen stede, Mit inghelen niet weder vullen dede? 660[regelnummer] A. Clerc, ic bericht di van desen, Het hadde ongelic gewesen, Dat een ander maniere van ingelen, In den troen souden mingelen, Ende vervullen der geenre stede, Die verboerde mit boverdichede, Of sine hadden geweest alsoe scone Als Lucifer was in den trone, Ende die gene die mit hem vellen, In den afgront van der hellen; 670[regelnummer] Ende hadde anderwaerf onze sceppare Ingelen gemaect also clare, Si hadden hem anderwerven gezet Jegen den here ombesmet. Hi wiste wel hadde hijt gedaen, Si hadden die hoverde mede bestaen Van der steden, daer d'ander waren, Die nedervielen mit haren scaren, Daerom sone maecte hi Geen ander ingel, seet men mi. 680[regelnummer] V. Noch segt mi, meester, sijt dijs vroet, Weten d'ingel al dat men doet? A. Clerc, sine weten gene dingen Meer dan hem God wil gehingen, Ende dat hem liet die Heilige Gheest, Doe si vielen in der hellen tempeest. Sine weten oec niet te nomene Van dingen, die sijn toecomene; Maer alle dingen, die sijn verleden Weten si voer pensichede; 690[regelnummer] Maer haer subtile nature Mach niement weten te geenre ure Dan die godlicheit allene, Die 't al maecte, groet ende clene. V. Meester, mogen die viande volbringen Haren wille in alle dinghen? A. Clerc, engene goede dingen En mogen si, no willen volbringen; Sine hebbens gene macht te doen Van den helschen bandoen, 700[regelnummer] Daer si in liggen ende braden, Om hare grote overdaden. Si hebben groten nijt op den mensch, Dat hem sijn spel is comen te wijnsch; Daerom pinen si t'allen stonden Den mensche te bringen in sonden, Om dat hi die glorie hevet, Daer si uut sijn gesnevet, Ende sine hebbens niet te macht Van den ingelen, die ons wacht, 710[regelnummer] Te tempteren na haren nide; Des mach die mensch wesen blide. V. Lieve meester, maect mi vroet, Weten d'inghele al dat men doet? A. Clerc, en is niet bi naturen Sine weten 't al in corter uren Van dat comen is of comen sal, In hemelrike, of hier in 't dal; Want si scouwen wel bi dichte Alle dinc in Gods ansichte; 720[regelnummer] Sonder pine doen si alle dinc, Bi der gracien van den hemelschen coninc. V. Twi was Lucifer ende sijn gesellen Gemaect ter eweliker quellen? A. Haren val was te voren voracht, In der ·III· personen cracht, Daer si worden so fier onder hem lieden Dat si der glorien niet ontbieden, Ende die valscheit, die d'ander hadden, Ende vielen neder geliken padden; 730[regelnummer] Om haer verwanen wast al, Dat si vielen in 't helsche dal.
[pagina 10]
V. Lieve meester, maect mi vroet, Wat vormen hebben d'ingelen goet? A. Clerc, vorme nu besie Alse God heeft, seit men mie; Ghelikerwijs dat men 't was In den zeghel duwet, sijt seker das, Also sijn d'ingelen allegader Gheformeert uten ansichts des vader, 740[regelnummer] Ende dragen die vorme van sijn ansichte, Dat volmaect is van allen lichte; Want sijn ansichte is also gedaen, Dat sie alle voetsel of ontfaen. God onne ons des voetsels rene, Ende verde ons van den helschen weene. V. Bericht mi, meester, wel geraect, Twi die mensche was gemaect? A. Clerc, om dat so vele ingelen vellen Mit Lucifer in der hellen, 750[regelnummer] Ende 's vaders scare so gemindert was Vanden ingelen, sijt seker das, Soe moesten die menschen gemaect wesen; Hierom wort die mensche goet Die ·X· scare, des ben ic vroet. V. Meester, segt mi, in corter uren, Twi die mensche van soe crancken naturen? A. Lieve clerc, nu waut mi horen, Het was ghedaen om 's duvels toren, Ende hem te scande, nu besie; 760[regelnummer] Ende dat die mensch, seit men mie, Soude besitten t'sinen lone In hemelrike d'ewighen trone, Die de duvelen verboerden ter tijt, Daer si noch of hebben nijt Op den ghebreckeliken mensche, Dat sijn spel is comen te winsche, Daer hi mit sinen broschen lichamen Sal besitten te sijnre vramen Die stede, daer si den val of daden, 770[regelnummer] Bi hoverde t'haren scaden. V. Segt mi, meester goedertieren, Of God maecte alle dieren? A. Ja hi, clerc, clene ende groet Maect hijt al dor 's menschen noot; Om sijn nutscap soe eest al, Dat is op berghe ende in dal. Luse, vloen, worme onwerde Maect hi al dors 's menschen hoverde; Alsine pinden, souden si weten 780[regelnummer] Datten die worme souden eten, Ende souder omme hoverde laten, Ende volghen der caritaten, Datten soe clene ·I· wormekijn Mach biten in den live sijn, Ende niet heeft die macht van Onsen Heere, Dat hijt wormekijn van hem were Mit sinen gebode, als hi soude, En dade die sonden menichfoude, Die de mynsche over hem hevet, 790[regelnummer] Die hier op ertrike levet; Ende hadde die mensche te genen stonden Gode verwracht met sinen sonden, Die wormen, diene dus bestaen, Souden hem wesen onderdaen. O mensche, hoverdich ende fier! Doe dine penitencie hier, Dattu niet wort verslonden Van den wormen der helscher sonden, Die altoes sullen biten ende cnagen, 800[regelnummer] Also langhe als God op hemel sal dagen. Men vindt in wormen sonderlinge Grote nutscap ende leeringe; Somme sijn si geveineert Dat ons helpt ende niene deert, Ende waren si niet, als ic calle, Ghevenijnt, soe waren wi alle Van der quader lucht gevenijnt, Dus bliven si over ons gepijnt. Crude, stene, vrucht ende bome 810[regelnummer] Maect God al t'onser vrome; Vissche, voghele heeft hi gegeven Den mijnsche, diere bi soude leven. God maecte dinc ende gene, Sonder ons ter nutscap allene. V. Wanneer was die helle gemaect, Daer die menige bi ontraect?
[pagina 11]
A. Als Lucifer ende sine ghesellen In der hoverde vellen, Waren si, mitten godliken gebode, 820[regelnummer] Geworpen in der hellen node, Die staet in der werelt ende. Daer sijn si mit groten scende In de deemsterheden, daer geen man Van vulen stancke geduren can. Oec willic dat ghijs seker sijt, Si is boven nauwe ende beneden wijt; Die wide en mach nieman weten, Dan God die t' al hevet gemeten. V. Bericht mi, meester, lieve geselle, 830[regelnummer] Hoe menege pine is in de helle? A. Clerc, van pinen ende van mesquame So heeft die helle ·VII· name. Men seit dat een helle is In latine geheten lacus mortis, Dat bediet ene zee der doot. Die ziele, die coemt in dier noot, En heeft nemmermere genade; Wat saken men over haer dade, So blijft ewelike in de stede. 840[regelnummer] Stagnum ignis hiet si mede, Dat bediet een pine van viere; Want soe is van sulker maniere, Alse heeft die steen die leet in de zee, Die droge en waert nemmermee; 't Water blijft emmer boven. Also eest bi der zielen verscoven, Die eewelike sonder inde moet Bernen in de helsche gloet, Ende altoes coude ende hitten bevoelen, 850[regelnummer] Sonder lavenesse ende sonder coelen Te hebben nemmermeer daer na. Soe heet oblivionis terra, Dat bediet een lang vergeten; Want wie daer in wort geseten, Die moeten ewelike als keytiven Van Gode vergheten bliven. Tartarus so heet soe mede, Dat bediet rouwe en serichede, Weninge ende wringhinghe van handen, 860[regelnummer] Hellende ende krijskijn van tanden. Oec spreect die Scrifture aldus, Dat die helle heet Herebus, Dat bediet een vierich drake, Dats der zielen een zwaer wrake; Want vierijn is sijn nature, Die en bluscht te geenre uren. Oec heet soe Iehenna mede, Dats een vier ende heet stede. Diere worden worpen in, 870[regelnummer] Bliven daer ewelike sonder gewin. Hem en mach niet meere geburen Lavenesse, te geenre uren. Nu pens, mensche, ende merke, Die biste gemaect na Gods gewerke, Dattu scouwes dese pine, Daer 't soe swaer is in te sine. V. Meester, soudi berechten connen, Wat lichte was eer quam de zonne? A. Clerc, verstant mine tale, 880[regelnummer] Ic sal di berechten wale; Licht quam eerst van den claren Steden, daer inghelen in waren; Maer somme boken die lien mede, Ende seggen dat God wesen dede, Ende wolken licht hem verbaerde, Daer die werelt mede verclaerde, Tot dien datter sonnen claerhede, Die werelt verlichte in elken stede. V. Lieve meester, maect mi wijs 890[regelnummer] Wanneer God maecte 't paradijs? A. Den derden daghe, doe hi uut Comen dede bome ende cruut; Het staet an der werelt beghin, Dat is in 't hoechste mere no min, Aldus soe hevet God gheset; Aldus bescrivet ons die wet: Die stede is scoenste ende wel geraect, Die God ter werelt heeft gemaect, Beide bi berghe ende bi landen; 900[regelnummer] Wt onser wandelinge gestanden, Ende banter oec mede waerlike Al dat na hem quam in ertrike;
[pagina 12]
Ende die minste sonde, sonder waen, En hadde alle werelt niet of gedaen, Sonder Jhesus Kerst allene, Mit sinen heileghen bloede rene. Het is gevest mitter zeere, Dat men 't gewonne nemmermeere; Daer en mach niement in comen, 910[regelnummer] Al mocht hem al die werelt vromen. Het staet toter manen hoge, Des bleeft van der diluvie droge, Daer gaet een vierijn muere scone, Omtrent toten hogen trone. V. Bericht mi, meester, als ic gome, Of God in 't paradijs plante bome. A. In 't paradijs plante onse here God Alrehande hout, na sijn gebod; Oec seide hire diere niet om en loech, 920[regelnummer] Dat God plante in den hove hoech Alder tieren froyt van smake sochte, Om dat den man genoegen mochte, Bede die sake ende dat opsien. In de middewaert van dien, Soe plante hi des levens hout, Dat heeft die cracht ende die wout Dat het groten vrucht mach geven, Gesonde ende lange leven. Noch seggen somme boeken meer, 930[regelnummer] Datti mach leven emmermer, Wie dat nutte van der vrucht, Die staet in 's paradijs lucht, Die God oec plante daer binnen, Den boem die quaet ende goet doet kinnen, Die heeft daer om den naem ontfaen; Daer om datter Adaem in heeft misdaen. Daer is sulc boem, seit die vite, Diere of ate, hi ware quite Van honger, van dorste, nu besie, 940[regelnummer] Daer is sulc boem, seit men mie, In 't paradijs, sonder waen, Die alle moetheit doet vergaen; Daer sijn bome tieghen alle quale In den paradise geplant wale. Daer sijn oec ·IIII· rivieren, Hare namen willic u visieren: Phison of Gangnes heet die een, Diere dore loept herde reen; Men vint gout in hare sant, 950[regelnummer] 't Beste dat yeman vant. Gyon of Nylus comt gelopen Doer dat lantscap van Europen; Dus hieten d'ander ·II· rivieren: Tigris ende Effrates, dus esser viere. Dicke lopen si doer die aerde, Ende doen hem wech hare vaerde; Dese comen uut 's paradijs stat, Also die boken orconden plat. V. Waer was Adam onse eerste vader 960[regelnummer] Gemaect, berecht mi alle gader? A. Clerc, nu geloeft mi das, In dat lantscap van Damas Was hi gemaect herde zaen, Ende ontfinc der mensche gedaen. Maer Ebron hiet die pit, Daer hi uut gemaect was, verstant dit; Daer in was hi ende sijn wijf, Bede begraven na haer lijf In spelunca duplici; 970[regelnummer] Aldus vertelt die Bibel mi. In dien acker versloech also wel Caym sinen broeder Abel. God droech Adaem van der aerden, Van daer hine gemaect hadde werde, In 't paradijs, om dat hi woude Dat hi daer in werken soude; Niet dat hi pinen soude door noot, Maer ghenoechte hebben groot. God geboet hem, wilt nu 't weten, 980[regelnummer] Dat hi van alder vruch soude eten, Sonder die hinc an den boem, Die goet ende quaet leert, men goem: ‘Op wat daghe dat dure af eets, Sprac God, ic wille dattuut weets, Saltu sterfelijc mensche wesen; Nu houti vaste an desen.’ V. Meester, maect mi des wijs, Was Eva gemaect in 't paradijs?
[pagina 13]
A. Ja soe, in midden van den paradise; 990[regelnummer] Dat seet ons die Scrifture wise. God dede comen in Adame Enen slaep van groten vrame, Ende deden ligghen in een stede, Ende nam een ribbe ende vleysch mede, Ende maecter af een wijf allene, Vleysche van vleysche, been van bene. Doe set hi se voer Adame, Om dat hi hoer woude geven name; Hi sprac: ‘Dit vleesche ende dit been, 1000[regelnummer] Is van den minen al in een, Virago sal men se nomen.’ Desen naem isser van den man comen, Aldus heet si voer die sonden; Maer daer na in corten stonden, Doe se de sonden hadde gedaen, Hiet se Eva, sonder waen. Verstant, clerc, sonder blame, Twi soe gemaect was van Adame, Om dat een vleesche ende een bloet 1010[regelnummer] Soude bede wesen, sijt des vroet, Ende oec een wille, nu besie, Onder hem beden, seggic die, Ende een genoechte moeten si houden, Sullen si mit Gode sijn behouden. V. Waeromme waren alle creaturen Niet gemaect in eenre uren? A. Om dat God woude openbare Dat Adaem hem gelike ware, Ende oec alle creaturen verre ende na 1020[regelnummer] Van hem souden comen als dede Eva, D'een van den andren geboren, Also ghi hier na sult horen, Vleeschelike van live te live, Tot dat die stede der keytive Vervult waren in den trone, Mit saligen sielen scone. V. Twi heeft God den mensche ghegheven Dat hi emmer in sonden moet sneven? A. Clerc, God heeft den mensche ghegheven 1030[regelnummer] Dat hi emmer in sonden moet sneven, Om t'ontfane te meren loen Met hem in den hogen trone. Waer hi niet gesneeft, is mijn verstaen, Sone hadde genen loen ontfaen, Mit sinen gewerke in den paradise; Des lieten sneven God, die wise. Haddi niet gesneeft, sonder waen, Sone haddi goet noch quaet gedaen, Des waren haren loen te minder; 1040[regelnummer] Want some 's heren Adaems kinder Die gaen nu om haer weldaden Mit haren meester te raden; Die hem hier van sonden wachten Ende ontsien der sonden geslachten, Sullen voer God bet ontfaen wesen Dan enich inghel, daer wi of lesen. V. Meester, of Adam ware bleven In 't paradijs sonder sneven, Mit wat genoechte soude hi 1050[regelnummer] Kinder ghewonnen hebben, segt mi. A. Clerc, Scrifture ons dus seit, Ghelijc dat d'een hant in d'ander leit Sonder ghenoechte, verstant ditte, Ende sonder enigerhande smitte, Ende sonder pine oec voertbrocht, En hadden si Gode niet verwrocht. Ende oec willics u maken vroeder, Alse 't kint waer comen van der moeder, Sout hebben gehat sine tale, 1060[regelnummer] Ende ghesproken alsoe wale Alse nu doen die kinder van ·XXXX· jaren; Dit sijn reden claer t'waren. Die mensche en hadde in gere wise Smette vonden in den paradise, Dats sonde, die mensche hebben gedaen. Ten boem gheeft mi te verstaen, Die ghevet 't eweliken leven, Mit solase sonder sneven, Al toter tijt ende tot der uren, 1070[regelnummer] Dat die stede der felle gheburen Met Adaems kinder waren vervult; In deser reden hem niement verdult, Dan soe souden si ewelike Ghevaren hebben in hemelrike
[pagina 14]
Sonder enich wederstoet, Ende hadde gesijn ingels genoet. Dus hadt mitten mensche vergaen, Hadde Adaem gene sonde gedaen. V. Twi scaemdem Adaem meer, 1080[regelnummer] Nader sonden dan hi dade eer? A. Om dat hi misdede an die vrucht, Die hinc ans paradijs lucht, Nochtan wiste hi wel al bloet Den overswaren wederstoet, Ende 't quade dat der of soude gescien; Aldus is 't gescreven van dien. Si ondaden haer ogen met desen, Niet dat si blint hadden gewesen, Maer haer kint beroerde in desen, 1090[regelnummer] Also als wijt hebben ghelesen, In haren natuerliken leide, Dat soe te voren niet en deide; Ende begonsten hem te scamen beide Van haren naturliken lede. V. Gaf hem enige cleidren God, Als si braken sijn ghebod! A. Ja hi, beide Yeven ende Adame, Om te decken haren lichame. Hi gaf hem ·II· rocken van beesten velle, 1100[regelnummer] Daer bi verstaen wi, na mijn vertellen: Dit decsel is van doden dieren, Ende dus sterfelic in allen manieren, Ende al dat van di comen sal, Sal ter doot, groet ende smal. Doe stac hi se uten paradise, Om dat si aten verboden spise; ·VII· uren of luttel min Waren si ten paradisen in; Maer hadden si Gods gebod gedaen, 1110[regelnummer] Si waren daer in bleven, sonder waen. V. Bericht mi, meester, mit talente, Twi waren si verraden van den serpente? A. Clerc, nu verstant mi wel, 't Serpent is glat ende snel, Ende luxurioes boven allen dieren, Ende subtijl in alre manieren. Hier bi nam die viant 't serpens gedane Om den mensche in sijn strec te vane; Hi maect hem crom bi valschede, 1120[regelnummer] Ende glat bi luxurien seden, Ende fel bi subtijlhede groet Om den mensche te bringen ter doet. Verstant dit wel, op desen tijt, Die viant hadde groten nijt, Dat die mensche soude comen Ten blijscap, die hem was genomen. V. Segt mi, twi si t'haren onvramen Soe saen uten paradise quamen? A. Ic segt di, clerc, wel geraect, 1130[regelnummer] Also houde als Yeve was gemaect, Wrochte si bi des viants rade, Ende beet in den appel, t' onser scade. Doe gaf sone t'eten haren here, Dat so sint becochte sere. Ter selven uren, wildijt weten, Sint soe vanten appel eten, Dat soe ghemaect was van den man, Dat was te middaghe, houti daer an. Hierom balch hem God, die wise, 1140[regelnummer] Ende stac se bede uten paradise; Voer 't paradijs sette onse here Cherubine, dat hi den duvel kere, Dat hire nemmermere in en come; Dit dochte onsen here vrome. God gaf hem te hant Een vierijn swert in sijn hant Toten hemel hoech ende breet, Dat der niement in en mochte, Eer 't onsen here tijt dochte. 1150[regelnummer] Maer dat bloet dat sint liep, Uut sijn heilege wonden diep, Dat heeft menieghe ziele ghecocht, Ende weder ten paradise brocht; Ende pensde dat hijt soude beletten, Ende hem bringen t' siere smetten, Dat hi nemmerme en soude comen Ter blyscap, die hem was ghenomen; Daer sijn wi comen mit groter eren, Bi der gracien Ons Liefs Heren.
[pagina 15]
1160[regelnummer] V. Meester, waer trac onse here Adam, Doe hi uten paradise quam? A. Clerc, hi ghinc ter selver aerde, Daer ne God uut maecte waerde; Ebron, soe hiet dat lant, Daer Adaem in wert becant. God, die stacken uten paradise, Om dat hi na dorps wise, Die eerde oefne soude, daer hi of te voren Gemaect was, soe ghi moghet horen. 1170[regelnummer] Doe hi hadde gheleeft ·XV· jaer, Waert geboren overwaer Sijn outste sone Caym, Ende Calmina, sijn suster mit hem; Ende over ·XV· jaer, alsoe wel, Waert geboren die goede Abel, Ende sijn suster Delbora; Ende over ·C· jaer daer na Vermoerde Caym Abel, den goeden, Dorpelike met fellen moede. 1180[regelnummer] Dien beweende Adaem ende Yeve. C. jaer doer sine lieve; Doene wilde Adaem met sinen wive, Nemmermeer meenten met haren live, Voer die wile dat hi vernam Den ingel, die van Gode quam, Die hem beval in sinen sermoen, Dat hi met Yeven hadt te doen; Want die vrucht, die na hem quame, Soude God sijn bequame. 1190[regelnummer] Doe was hi out ·CC· jaer, Ende oec ·XXX·, wet voerwaer; Doe wan hi sone Seet. Nemmeer en noeme ons die wet Kinder, gewonnen bi sinen wive, Dan allene dese vive. Van Seths gheslachte quam God, Die over al hevet ghebod. V. Meester, waest allene bi der vrucht, Die hinc in 's paradijs lucht, 1200[regelnummer] Dat Yeva met Adame 't Paradijs ruumde t'haren onvrame? A. Allene waest niet bi der vrucht, Dat si dogheden den zwaren plucht, Het was van haren hoverdige saken, Dat si Gods gebod verbraken, Ende si Gode gelike wilde wesen In vroesscapen, soe wi lesen, Bi den verradenesse van den serpente, Dat se brochte ten zwaren tormente; 1210[regelnummer] Want God hadde hem vermeten, Ghingen si van den appel eten, Dat hem beide tiere stonden Ghevallen soude sware zonde, Dat se die werelt al gemeen Niet en brochte uten ween. Clerc, duncti dat niet recht Dat elc scalc ende elc knecht Gode wesen onderdaen, Ende te sinen dienste staen. 1220[regelnummer] Dit en wilde Adaem niet weten, Ende viel in sonden mitter beten. Clerc, en duncti oec niet recht Dat elc besondich knecht Sinen scepper ere ende waerde; Want hine sciep van der aerde. Hier om soe en pensede niet Adam, doe hi viel in 't verdriet, Hine dede jegens Gods gebod, Ghelike enen quaden sot; 1230[regelnummer] Dat hi misdade, mogen wi scouwen, Dat ons alle dage mach rouwen; Want van den sonden, die hi dede, Sijn noch besmit onse lede. V. Bericht mi, meester, mit dier lere, Was 't gebod groet van Onsen Here. A. 't Ghebod van den hemelschen vader Was so groet, dat die werelt algader Niet mochte beteren die misdaet, Dan God selve, dat verstaet, 1240[regelnummer] Die 't gout in den cruce, doe hi starf, Ende menschelike doer ons bedarf. Mere dan al die werelt is Gods wille, Al daer hi sit in den hemel stille; Bi reden willic dit proven, Als der naturen mach behoven. Besie: quame yemen te di gegaen Ende seide: die werelt sel vergaen
[pagina 16]
En keerstu di omme niet; Ende God, die alle dinc besiet, 1250[regelnummer] Die verbode dat te doene; Dune souts niet sijn soe coene Di t'onderwinden van den ommekeren Jegen 't ghebod van Onsen Here. Dat mach men merken bi Adame, Die hem ommekeerde t'onser onvrame. Niet dat hi 't ansichte ommekeerde, Maer Gods ghebod niet en eerde, Als hi gebrac 't gebod Ons Heren, Mits vrouwe Yeva valscher leren; 1260[regelnummer] Want hi waende hebben geweest Ghelike sinen meester, als men leest. Hi dedc meere sonde, sijts gewes, Dan alle die werelt groet es; Want in de bete van den appel, Dede hi ·VII· sonden, weet men wel, Ende banter oec mede waerlike Al dat na hem quam in aertrike; Ende de minste sonde, sonder waen, En hadde alle werelt niet of gedaen, 1270[regelnummer] Sonder Jhesus Kerst alleine, Met sinen heilegen blode reine. Nu verstant, mensche roekeloes, Hoe di God, die passi, doer di coes, Doer die groete minne van di. Ay! stenen herten, twine pensdi, Ende doe dor sine wille pine Hem te minnen ende dijn evenkerstine Ghelike dijns selfs lichame. Dat ware dijnre zielen vrame 1280[regelnummer] So soustu varen sekerlike Mit Gode in sijn rike. V. Meester, nu bericht mi das Welk die eerste sonde was. A. Clerc, d'eerste sonde was Hoverde, In also vele, als hi begaerde Ghelijc Gode sinen scepper t'sine; Doe hi niet helt die gebode sine Was hi uten paradise gesteken; Dus horic in Scrifturen spreken. 1290[regelnummer] Doe wort Adaem sonderlinge Die nederste alre dingen, Die d'upperste was te voren, Ende boven alle dinc vercoren; Wie dat hem hier verheft meest Wert voer Gode een onsuver gheest. D'ander sonde als ic las Dat hi niet onderdanich was Te bouden sijns sceppers gebod; Doe plaechden Onse Here God, 1300[regelnummer] Ende wrac 't op hem ende op die sine, Mit herde menegerhande pine. Die derde sonde als ic 't vant, Die was Ghiericheit genant, Dat hi ghinc nutten, sonder waen, Dat hem God hadde heten laten staen. Hi begherde meer mitter herten Dan hem God gaf, des haddi smerte. Die vierde horic Sacrelege noemen, Die hem quam te groter onvromen, 1310[regelnummer] Om dat hi nam in den paradise Die geestelike verboden spise, Die hi in die heilege stede stal, Daer ons of quam den zwaren val; Ja, die vule sterfelike sonden, Daer wi mede sijn gebonden; Nu heeft hi ons daer uut verloest Mit siere passien ende vertroest. Gheestelike Keisdom was die vichte, Alsi vel in 's duvels plichte, 1320[regelnummer] Ende bi 't serpens rade misdede, Daer al die menschelichede Of moet dogen zwaer verdriet Om dat hi sinen scepper liet, Die hem gheestelike trouwe gaf, Ende daer boven zwaerlike snaf; Mit Lucifer in keesdoeme. Die seste sonde en mach niet bliven, Dats groot jamer, als wi scriven; Want hi den ·XII· gheslachte groet, 1330[regelnummer] Mit eenre beten gaf den doot, Ende omme die bete moeten varen Ter helle menich moeder baren. Van ghelike men delft in die aerde Den licham mitter vaerde, Die nemmermere daer na mach comen Sinen vrienden t'enigen vromen;
[pagina 17]
Also delven die viande Die sondige zielen, mit haren handen, In die helle, daer groot torment 1340[regelnummer] T'allen tiden is sonder ent, Ende sone mach smelten no dwinen, Soe ons seggen die divinen. V. Twi God Adaem sijn sonden niet verliet Als hine uten paradise stiet? A. Clerc, hadde Onse Here vergeven Adam sijn zware sneven So varinge, sonder eenige pine, Men hadde geseit, dies anscine, Dat hi niet wreken dorste die misdaet, 1350[regelnummer] Die hi dede in 's paradijs graet; Dus dede God als die wise, Ende stacken uten paradise, Omme dat hi verpenitencien soude Sine sonden menichfoude; Waert niet becocht na mijn verstaen So haddi Lucifer onrecht gedaen, Die allene om een gepens Verloes den hemelschen chens. Hadde hem God thans vergeven 1360[regelnummer] Die hemel waer ongeordineert bleven. Om dat dit niet wesen mochte, Soe becochte herde onsochte Jhesus Christus onse behout, Mit sijnre passien menichfout Om of te doen 's menschen sonden, Daer hi zwaerliken in was gebonden; Tot dat 's vaders Sone af dede Mit sire pure menschelichede, Als hi quam in dit ertrike 1370[regelnummer] Van sijn vaders hoge rike. V. Segt mi hoe Adaem te genaden Hadde gecomen van sinen misdaden, So dat hem God in gere wijs En hadde verboden 't paradijs? A. Adaem hadde eer moeten verwinnen Den duvel met crachte, wilt bekinnen, Ghelike dat verwonnen was Die quade felle Sathanas Van Onsen Here van hemelrike, 1380[regelnummer] Soudi hebben behouden Gods rike, Ende hebben gepijnt die waren verloren. Doer sine misdaet, wildijt horen, Ende wederbrocht ten paradise, Dat niement mochte doen dan God, dien wise. V. Meester, of God es vol genaden, Twi en vergaf hi niet Adaems misdaden? A. Clerc, God mocht hebben gedaen, Ende ten mensche weder ontfaen, Ende vergeven sinen misdaden 1390[regelnummer] Sonder te comen te genaden; Maer hadde hem God vergeven Altehant sijn zwaer sneven, Soe en ware hi nemmermeer Ghekomen te alsulker ere, Alsi nu mach gewinnen In den Hemel bi der Gods minnen. Hadde hi hem sijn sonden verlaten Sonder te doen enige bate, Soe waren dan die sonden bleven 1400[regelnummer] In 't paradijs sonder sneven, Ende Gods rike waer niet volmaect, Noch so scone noch so wel geraect Als 't nu es, des ben ic vroet. Verstant wel in dinen moet Dat God noyt onsuverlike Wilde laten comen in hemelrike; Si moesten gesuvert sijn te voren Souden si t'sire blyscap horen. Hier om wilde die here God 1410[regelnummer] Ons suveren mit siere bitter doot; Haddi die doot niet vercoren, Soe waren wi allen bleven verloren. V. Waeromme sende God niet hare Apostel of propheten of martelare Om te sterven voer Adame, Die ons brochte ter sonden blame? A. Clerc, omdat niemant sonder hi Hem mochte verlossen, geloves mi; Want si waren alle tien stonden 1420[regelnummer] Gheboren mit Adaems sonden, Daer om en mochte mensche engeen
[pagina 18]
D'ander verlossen uten helschen ween; Want alle die ye lijf ontfinghen En hadden uter hellen niet connen bringen Een ziele van Adaems valle, Daerse God verloeste alle. Propheten voerseiden in haer spraken Dat niemant soude mogen wreken Dan hi die gene die allene 1430[regelnummer] Worde geboren van eenre maget rene, Ende maget na hem bleve dan, Onbesmet van allen man. Doe sende die vader tot den maget Gabriele, ende heeft bejaget Dat si bi den Heiligen Geest ontfinc Den Gods Sone, dats ware dinc, Die onsen pays heeft bejaecht, Ende die duvelen alle verzaecht, Ende heeft te broken hare macht, 1440[regelnummer] Mits der ·III· personen cracht. Dits die redene, als ic merke, Dat hi selve sijn hantwerke Verlossen moeste met siere doot An den cruce dor onsen noot. Clerc, ons seit die Scrifture Dat sine pine te diere ure Was meere in den crucen graet Dan alle der wereld misdaet; Want mit eenen dropel van sinen bloede 1450[regelnummer] Haddi ons brocht te siere hoede, Haddi gewilt ende begaert. Maer hi hadde ons soe waert Dat hi zware passie wilde dogen Openbare voer alle ogen, Die hem daden die fellen Joden, Die quade honden, die vule roden, Mit zwaren slagen ende met grote in sijn ansichte, Daer sine bespogen bedichte, Ende liet hem in sijn herte steken 1460[regelnummer] Datter bloet uut moeste leken. Soe, sijn wi dul en pensen wi niet Om 't swaer vernoy ende verdriet, Dat hi dogede ende wilde becoren Doer onsen wille, die waren verloren, Tottien dat hi over ons betaelde Mit sinen bloede, ende wederhaelde. V. Lieve meester, bericht mi scoene Bi wat reden die Gods Sone Meer vleischelic wert dan die Vader, 1470[regelnummer] Of die Heilege Gheest algader? A. Clerc, om dat was voorseit Van den propheten over waerheit Dat die Gods Sone gelden soude Mit sire doot des menschen scoude. Dus vorseiden sijt, ende God wilt Dat hi dragen soude 's menschen scilt, Ende sijn geboren van enen wive, Die maget ende reyn soude bliven, Ende soude worden onse broeder; 1480[regelnummer] Dit wilde God, onse behoeder; Want 's menschen grote misdaet Moeste hebben vleeschelike aflaet Van des Gods Sone doot, Soude hi comen uter noot, Ende bringen in sijns vader rike Mit sijnre doot bitterlike. Hadde die Gods Sone niet vleischelike gewesen Soe en haddi ons niet mogen genesen, Niet te mere dan die Heilege Gheest, 1490[regelnummer] Noch die Vader, maer haer volleest Is altoes een waerachtich God, Die over al heeft gebod; Dits die reden dat hi alle gader Meer vleeschelic is dan die Vader. V. Meester, in hoe vele manieren Quam die menscheit, condijt visieren? A. Clerc, in drie manieren deedse God Vort comen na sijn gebod: Ten eersten maecti, waerde, 1500[regelnummer] Adame van der reynre aerde; Een ander van den man allene: Evan van Adaems vleisch en bene. In sinen slaep was soe gemaket Dat hi lach voer Gode al naket. In der derder manieren, so icket vernam, Comende van den wive ende van den man Met vleescheliker genoechten gewonnen, Comende van hem beide uut geronnen. Des vaders Sone was allene
[pagina 19]
1510[regelnummer] Gheboren van eenre maget rene, Al sonder enich mans scout; Dit is wonder menichfout. Die prevelegie was hem gehouden Dat hi sonder enichs mans scouden Van eenre maget soude sijn geboren, Om te verlossen die waren verloren, Mit sinen menscheliken bloede, Dier helscher armoede. V. Twi en sende die Vader van hemelrike 1510[regelnummer] Sinen Soen niet in aertrike, Eer die duvele in die werelt geraecte, Daer Noe d'erke om maecte? A. Clerc, siere comste was geen tijt Te verlossen die werelt wijt; Want haddi doe neder gecomen In aertrike t'onser vromen, Ende hi ons doe hadde verloest Mit sinen bloede ende getroest; D'een hadde den anderen doen verstaen 1520[regelnummer] Dat hare vorders hadden gedaen, Daer si bat geloefden an Dan an Gode, diese wan; Ende waer hi comen na die vloet Van der diluvie, als ic verstoet, Si hadden gewaent dat Noë, Abraham ende haer vorders mee, Dat hi bi lieden waer comen Den mensche te baten ente vromen; Ende waer hi comen na Moyses tijt, 1530[regelnummer] Des willic dat ghi seker sijt Dat dan die onsalige Joden Souden hebben geseit, die vule roden, Dat hadde gesijn bi Moyses lere, Niet bi der cracht van Onsen Here, Ende van der crafte des afgod der Sarasine; Daer omme wilde God dese pine Niet gedogen tien stonden, Om af te doen 's menschen sonden. Dus en was geen tijt sijn comen 1540[regelnummer] Om den mensche staen te vromen, Ende quame hi ten doemsdage Om of te doene tsmenschen plage, Sone ware niet bekint Sine passie ende sijn torment; Men hadde niet geseit dat sijn macht Den mensche uut sonden hadde gebracht. Daerom quam hi ter rechter tijt Om te verlossen den grote strijt, Daer wi lagen in groter werre, 1550[regelnummer] Daer die duvelen om sijn erre; Ende haddi langer yet gemerret, Wi waren alle bleven verwerret In onsen sonden sonder ghenaden, Ende die hemel en hadde niet gewesen Mitten saligen, als wi lesen, Die nu mit Gode sijn vercoren, Ende besitten dat was verloren. Daerom quam hi ter rechter tijt Om te weren 's menschen delijt; 1560[regelnummer] Want die liede waren in misdaden In dier tijt soe sere verladen Dat si sonden daden boven naturen, Dat zwaerlic wilde besuren Onse here Christus onse behout Om ons te benemen 't helsche cout. V. Brochte enige sonde Gods lam Na datti van den sondegen geslachte quam? A. Clerc, God, onse here, was geboren Van den suveren geslachte te voren, 1570[regelnummer] Dat ye in dese werelt quam, Daer die Gods sone lijf afnam. Dat geslachte hilt hi vrie, Daer sijn moeder af quam, Marie; Maer niet dat si waren quite Van Adaems sonden, seit die vite; Maer si hielden hem bat van sonden Dan els iemen te dien stonden, Ende hier om seit men dat si Meer van sonden waren vri. 1580[regelnummer] Maer die maget was onbesmet Van allen sonden, verstant dit; Want die vader van hemelrike Hadse der af gevriet sekerlike Dat so, noch haer lieve kint Mit sonden en waren besmit twint.
[pagina 20]
V. Bericht mi, meester, of ghi mi mint, Hoe Maria ontfinc haer kint? A. Clerc, gelijc dat wilen ere, Bi der cracht van Onsen Here, 1590[regelnummer] Die droge roede ontfinc watere; Also ontfinc si haers sceppers lede, Mit ane den soeten woerde, Dat soe van den ingel hoerde, Als hi seide dat si soude Dragen een kint, sonder mans scoude. Mitten worde soe ontfinc Den Gods Sone, dats waer dinc, In haren gebenediden lichame, Dat was ons allen grote vrame. 1600[regelnummer] Belokenre dore quam hi nare; Dit is alle der werelt clare, Ende nam an hare menschelike nature, Ende ghinc uut beslotenre dure. Sonder pine genas si van hem, Der af ic wel seker ben, Ende die Gods Sone, onse broeder, Lach ·IX· maende in sijnre moeder, In bekennessen dat hi die ·IX· coren Wilde verlossen, die waren verloren, 1610[regelnummer] Mit salige zielen ende met sconen, Ende bringen in den hogen trone. Ter minnacht quam hi ter werelt in Om te verclaren 's menschen sin, Die in die deemsterheden verdoelde, Ende in die zwaren sonden vermoelde; Maer sijn moeder, die suver maecht, Heefter ons aflaet af bejaecht. V. Segt mi, meester, in u gedachte, Waerom God quam bi nachte? 1620[regelnummer] A. Clerc, hi wilde stillekine comen, Soe ic in die Scrifture hebbe vernomen Te verlossen die waren in deemsterhede, Bi sijnre groter oetmodicheden. Hi togede oetmoedicheit in 't beghin, Als hi quam ter werelt in, Ende in 't ende daer toe mede, Doe hi liet sijn menschelichede Aen den cruce tusschen tween dieven, Ende al om des menschen lieve. 1630[regelnummer] V. Meester, conste God alle wijshede, Als hi was in sijn jonchede? A. Clerc, verstant te diere vrame, Hi vorwiste in siere moeder lichame; Hi was triesor ende sciencie al In hemelrike ende hier in 't dal. Doe hi van siere moeder was geboren Was hi alsoe vroet als na of voren. Hi was vleeschelic sone, geestelic vader, Dacr omme wiste hijt alle gader 1640[regelnummer] Dat was gesciet ende gescien soude In den hemelen boven der moude. Hi hadde wel mogen spreken ende gaen Als hi was ter werelt onfaen, Also wel als t'einiger ure; Maer dat hi die menschelike nature Volgen wilde in der jonchede, Also sijnre moeder gheslachte dede, Die starfelic waren in allen stonden; Nu hebstu die waerheit ondervonden. V. Ghesciede enige miracle, doe onse behoeder 1651[regelnummer] Gheboren was van sijnre moeder? A. Jaet, ·VII· miracle herde scone Soe dede die Vader van den trone Sinen wel lieven sone t'eren. Nu hoert ende wautse leren: D'eerste was dat die Vader van den trone Dede verbaren een sterre scone; Boven den andren was so clare, Dat een wonder te telne ware, 1660[regelnummer] Die leden die coningen te handen Om Gode te doen offerhanden Te Bethleem, daer sine vonden In armen luderkine gewonden. In de sterre is betekent wel Gods claerheit, ende niet el, Als hijt mit sire passien verlichte Die lagen in 's duvels plechte, In lucifers stric gevaen. D'ander mirakel was, sonder waen, 1670[regelnummer] Dat die zonne hadde enen ommerinc, Goude gelijc, dat 's waere dinc, Die der sonnen omme ginc,
[pagina 21]
Daerse sceen; en liege u twint. Oec dochte den lieden dat leet Voer die zonne een purper cleet. Dese sonne bediet die genade Ons Heren, Die ons allen wel mach leren, Ende ons brochte uter hellen persse, Daer wi allen in waren gewassen. 1680[regelnummer] Wi verstaen bi den ommerinc Die passie, die hi anevinc, Dat hi se soude moeten besuren Over allen creaturen; Want hi van lichame tederst was, Was sine pine meest, als ic las, Doe hi an den cruce starf, Ende menschelike dor ons bederf; Dus geleec die passie den ommerinc, Die omtrint die sonne ginc; 1690[regelnummer] Want soe liep die werelt alomme, Ende verlosset al t'enen zonne. Die derde miracule, also ic las, Oec van eenre fonteine was, Die van water in olye verkeerde, Alse was geboren die wel geleerde. Die olye ende die fonteyne Bediet sine oetmodicheit reine, Dies hi noch overvloyende es, Die 't an hem soect, sijt's gewes, 1700[regelnummer] Met vrayer biechten, dat verstaet, Hi geeft den mensche aflaet, Ende daer na gheeft hi hem te lone In hemelrike die ewige crone. Die vierde was volmaect vrede, Die doe was in elke stede; Want niemen was in die tiden, Die op andren wilde striden. Die Gods Sone mach wel vrede heten; Want hi versoende die waren in veten 1710[regelnummer] Mit sire sware bitter doot An den cruce, door onsen noot. Die vijfte miracule was Dat die keyser geboot das Dat men alle die werelt bescriven soude, Bede die jonge, ende die oude, Ende te sinen dienste staen; Dat gebod was gedaen. Die keiser die dat gebod, Bediet die Gods Sone al bloot, 1720[regelnummer] Die 't al maecte mit sire hant Dat was in der werelt rant Om dat hem soude sijn onderdaen Ende te sinen dienste staen. Hi maecte alle zaligheit vri Mit sinen bloede, geloves mi; Wie sijn vrihede wil ontfaen Die moet dat dopsel ane vaen. Die seste was dat hem te gader helden Dertich manne met gewelden, 1730[regelnummer] Die welke niet wilden geloven Dat hi here was van hier boven, Ende riepen genade an haren Mamet, Ende hilden hem an duvels wet. Als hi dat sach die mochte meest Sende hi onder hem een tempeest Dat si alle lieten 't leven Dat hi hem hadde gegeven; Want si seiden in hare partien Dat hi gene heerscapien 1740[regelnummer] Over hem lieden hebben soude; Dus geviel 't als God woude. Daer mede togede hi openbare Dat hi almachtich God ware. Die ·VII· miracle, hoert her an Dat een stomme spreken began. Dat bediet stom volc ende dove, Die te hem keren mit gelove Bi der goedertierenheit van Onsen Here, Ende bi sijnre disciplien lere, 1750[regelnummer] Die te voren doef waren in den sin Ontfingen Gods gelove daer in; Mittien gelove moeti ons erven, Als wi van deser werelt derven. V. Bericht mi, meester van den gedichte, Twi God van den coningen nan gichte? A. Ic segt di wel, lieve clerc milde, Om dat God, onse here, wilde Altemale trecken in sijn rike Wat dat is in dit aertrike, 1760[regelnummer] Ende mit giften comen te genaden, Also die ·III· coningen daden;
[pagina 22]
Want hi begeert gifte t'allen stonden; Dats vray biechte over die sonden, Ende penitencie te doen daer naer Gewillike met herten claer, Ende hem te hoeden van misdaden, Ende Gode te bidden genade, Ende hem te houden over here, Ende hem te done werdicheit ende ere, 1770[regelnummer] Ende te minnen mit caritaten; Dat mach hem comen te baten. Die dus doet, God sal hem geven Mit hem 't ewelike leven. D'een coninc woende in Asya, D'ander in Affrica, Die derde in Europenlant, Dat herde wide was bekant. Dit sijn der werelt enden drie, Daer 't al in es, gelovets mie. 1780[regelnummer] V. Twi voer God in Egypten lant Uut des quaets Herodes hant? A. Dat was omdat die here milde Gheen heerscapie togen wilde. Hi wilde plegen na Moyses done, Die 't folc verloeste van Pharaone, Ende leet uut siere felre vete In 't soete lant van Behete, Dat hem God hadde geloeft daer, Te voren over menich jaer. 1790[regelnummer] Also verloeste God die sine Uter felre helscher pine, Ende leedse in 't salige Jherusalem, Daer si regneren selen mit hem Eweliken, al sonder ende, Sonder verdriet ende meswende; Te dien rike doe ons God comen Als hi die werelt sal doemen. V. Meester, wetti die reden yet Twi God in siere joncheit predicte niet? 1800[regelnummer] A. Clerc, in Lucase vinden wi bescreven Dat hi geenre predicacie wilde plegen, Hine hadde den volke eer getoget Sine miracule ende verhoget; Ende oec gaf exempel Onse Here Dat niement soude prediken ere, Eer hi t' sinen dage ware gehouden, Ende Gods leeringe hadde onthouden, Dat hi daerna mochte gewaerlike Prediken Gods wort van hemelrike. 1810[regelnummer] Die uter scrifturen niet castien, Ende die rechte leringe niet en lyen Van Jhesus Christus, onsen here, Misdoen tegen hem alte sere. V. Meester, wilt mi dat verdragen Dat ic u nu hier sal vragen, Ende twi hem God danne Dopen dede van Sinte Janne? A. Verstant mi, clerc, ende denc, Om dat die hemelsche coninc 1820[regelnummer] Wilde 't water mit hem wien, Omdat soude den mensche vrien, Ende ofdoen alle die smetten, Die den mensche sere missetten. 't Water is contrarie den viere, Ende 't folc gelijc den sonden fiere, Dat altoes van herten is heet En si dattet water wedersteet; Alsoe doet doepsel oec die sonden, Daer die mensche mede is gebonden 1830[regelnummer] Tot dat hi es gewyet Met Gods kersme ende gebenediet; Want wi waren alle in 's duvels net, Eer dat hi brac die oude wet, Ende hi wiede mit sinen bloede Om ons te bringen te sire hoede. Niement en mach behouden wesen, Also wi in scrifturen lesen, En si dat hi waert gewiet In de vonte ende gebenediet; 1840[regelnummer] Ende daer na in groter oetmodichede Sijn lijf ende sijn ziele bevrede, Ay, hoe oetmodich was die Here groet, Doe hi dor ons ontfinc die doot! Dat leerdi ons, so wi lesen, Dat wi oetmodich sullen wesen, Ende goedertieren, elc jegen andren,
[pagina 23]
Om dat wi in sijn rike wandren. Doetstu dijn evenkersten anders yet Dan du wilts datti gesciet, 1850[regelnummer] Dat sal God an di wreken, Daer di 't herte onttwe sal breken. V. Waeromme gehingedi die doet Ende die zware passie groet? A. Clerc, soude die mensche genesen Van der hellen, alsoe wi lesen, Soe moeste die Gods Sone die doot Gedogen om 's menschen noot; Want hadde God niet gestorven, Wi waren alle in die helle bedorven; 1860[regelnummer] Maer na sine godlike nature Mochte hem geen doot worden te sure; Maer na der mensceit hi gewan Die bitter doot, houti daer an. In oetmoedicheden starf hi Om den mensche te maken vri; Voer hem selven starf hi niet, Maer voer 't ferlorene diet Weder te bringen ter straten, Daerse Adam uut hadde gelaten. 1870[regelnummer] Sine passie, clerc, nu merke Leet hi door sijn hantgewerke; Daer waert die menschelike nature Gode herde zere te sure; Als die Gods Sone wort verbolgen Sal hi der giericheit volgen, Ende sal willen hebben vergolden sine doot, Die hi ontfinc doer 's menschen noot; Met open wonden bloedich sere Sal toten mensche spreken Onse Here: 1880[regelnummer] ‘Besich, dit gedoechde ic doer di; Wat hebstu geleden doer mi?’ Dan sal hi nemen sine vriende, Die hem getrouweliken diende, Ende setten se in sijns vaders riken, Dat geduren sal eeweliken. Hi sal oec spreken totten lieden, Die sonden daden ende quaet rieden: ‘Geet in die ewelike pine gereet, Die op u sal bernen heet!’ 1890[regelnummer] V. Meester, wat misdede Judas, Na dien dat 's Vaders wille was Dat sijn Sone die doot coes? Des bericht mi, sonder loes. A. Clerc, God wilde die doot smaken Dor ons, dat sijn ware saken; Om die grote quade felheit Misdede Judaes, is mi geseit, Ende om die verradenesse die hi dede, Doe hi sijn evenkersten dede onvrede. 1900[regelnummer] Niet allene om sijns sceppers doot, Noch om sijn anxte groot; Want vorsproken was Gods curinge Van menige propheten sonderlinge, Ende om dattet was alsoe voersien Soe moeste sine doet gescien. V. Waeromme starf hi an 't hout Die here, die quite onse scout? A. Clerc, om dat hi verlossen wilde Die lagen in 's duvels gewilde, 1910[regelnummer] Die bi den houte waren verloren, Ende moesten dogen den hellen toren, Om dat Adaem in den appel beet, Daer noch die duvel fel ende wreet T'onswaert draecht groten nijt Om dat wi lagen in sijn bijt, Ende mitten cruce sijn ondregen, Daer God, Onse Here, an was geslegen. Dat cruce was van houte viere, Dat dede God in dier maniere, 1920[regelnummer] Datti mitten cruce die ·IIII· hoeken Der werelt wilde besoeken, Wie dat sine vriende waren Ende hem sine doot openbaren, Dat si souden pensen om die smerte Haer leven dore mit goeder herten. V. Wat sal die Vader den Sone geven, Die dor ons liet sijn leven? A. Clerc, ten jonxten sal die Vader Den Sone geven die macht algader 1930[regelnummer] Van den vonnesse over sijn diet, Ende dies hem onderwinden niet
[pagina 24]
Dat wert den Sone een scone sone, 't Fonnesse te hebben in sijn bandone; Dat sal den genen wesen goet, Die hem hier of lof ende ere doet. V. Waerhenen voer ons sceppers geest Als hi sciet uter werelt tempeest? A. Mit Enocken ende Elyas in 't paradijs, Dus maect ons die scrifture wijs, 1940[regelnummer] Tot ·XL. wilen so was hi daer, Ende opten derden dach daer naer, Ter tijt van der minnacht rechte Verloste hi uter hellen sijn knechte, Abraham ende sijn andre vrient, Die niet der hellen hadden verdient, Ende Adame, den eersten man, Ende menige, die ic niet genoemen can, Uut den torment van der hellen, Ende uter leeder duvele quellen, 1950[regelnummer] Ende leedese in 't soete paradijs; Des maect ons die scrifture wijs, Ende die lichame bleven der aerde Also es als God selve begaerde. Clerc, Joden ende Sarasine Daden Gode an den cruce pine. Die Joden gaven den valschen raet, Ende die heiden daden die daet. V. Meester, waerom verrees God niet Te hant, doe hi van der werelt sciet? 1960[regelnummer] A. Clerc, soe hadde 't joodsche geslachte Hebben geseit dat hi in onmachte Hadde gesijn, maer niet al doot, Ende waer ontfloen der vresen groot. Het was voorsproken, sonder sage, Dat hi soude verrisen ten derden dage Na der pinen van sire curingen; Dit sijn alle ware dingen. Waer hi niet t' sire tijt verresen, Si souden in twifel hebben gewesen: 1970[regelnummer] Daeromme verrees hi ter rechter tijt, Des moet hi sijn gebenedijt. Ende haddi langer ene ure Gemerret, so en ware de scrifture Nie vervult mit waren worden, Soe men 't van den propheten hoerden; Des verrees hi ter rechter ure Soe ons orcont die scrifture. V. Meester, segt mi, in u gedachte, Twi hi was doot ·I· dach en ·II· nachte? 1980[regelnummer] A. Die twe nachte bedieden, seit men mie, Clerc, ·II· dode, dat segic die. Als die ziele van den lichame sceiden moet Dats een doot, des ben ic vroet; D'ander doot, nu merct al hier, Heeft die ziele in 't helsche vier. Elc mensche wese wel vroet Ende versta in sinen moet Soe wie dat hier stervet rene En starft maer een doot allene. 1990[regelnummer] Clerc, dat God oec een dach In sijn graf besloten lach, Meent dat hi die goede ten doemsdage Verlossen sal van 's duvels plage, Ende oec bringen sal t' sinen lichte, Dat comen sal uut 's vaders ansichte. V. Twi verrees hi op des sonnendaechs nacht; Berecht mi dat, oftu macht? A. Hi so wilde den sondach in alre manieren Boven alle die andren versieren; 2000[regelnummer] 't Sware jugement sal oec comen Opten sondach, hebbic vernomen, Ende wert op den Paesdach volent Dat vreeslijc jugement. Dit doen ons die gene weten, Die de scrifture hebben gemeten. V. Wat gedaente hadde die Here groot, Doe hi verrees van der doot? A. Hi was ·VII· warf meer scone Dan die zonne van den trone; 2010[regelnummer] Maer in de vorme en vertogedi hem niet Sinen jongeren, dat besiet; Maer in de zelve vorme gewaerlike, Die hi hier hadde op aertrike; Want sine hadden niet connen gedogen
[pagina 25]
Sine claerheit te sien mit ogen. Hi hadde an cleder van der lucht, Des sijt seker, sonder ducht. V. Hoe dicke verbaerde hem Gods lam Sinen jongeren, eer hi te hemelrike clam! A. Twaelf werf vertogede hem die here groot 2021[regelnummer] Sinen vrienden na sine doot: 't Eerste was, soe ic hore lien, Josep van Aramatien, Daer hi in den kerker lach gevaen Om dat hine van der cruce hadde gedaen; Marien, sire moeder, ander warf, Die bi hem was als hi starf, Om te verbliden haren sin, Daer ongetallic rouwe was in. 2030[regelnummer] Derde waerf verbaerde hi hem Magdalenen, ic seker bem; Ghine (sic) die minne, die so hadde groot, An hem geleit vor sine doot. Ter vierder warf den ·III· Marien, Die quamen, soe ic hore lien, Van sinen gracie wenende sere Om die minne van Onsen Here. Ter vijfter waerf vertogede Onse Here S' Jacob, sinen rechts zwere; 2040[regelnummer] Want s' Jacop hadde vermeten Dat hi binnen ·VII· dage en soude eten, Hine soude sinen scepper sien, Watter hem af soude gescien. Ter sester werf die here milde Vertogede hem Peter, als hi wilde, Al daer hi sat in groten wene, Buten sine gesellen allene, Om die locheninge, die hi dede, Daer men pijnde sijns sceppers lede. 2050[regelnummer] Ter zevender werf pilgrime twee, Die gingen in 't lant van Galilee In wene ende in tormente groot Om Jhesus, haers sceppers doot. Ter achter quam hi gevaren, Daer alle sine jongeren waren, Sonde allene s' Tomaes, Die aldaer doe niet en was. Daer quam hi in besloten dore Dat sine sagen wel ter cure. 2060[regelnummer] Ter negender werf, seit die scrifture, Vertogede hi Tomas sine figure Mit verschen bloedigen wonden, Ende heet dat hi se soude gronden Ende met vingeren tasten, Ende hem hilde in gelove vaste; Want hi ware die selve degen, Die an den cruce was geslegen. Ten tiende werf vertogeden Onse Here Op die marine van Tybere 2070[regelnummer] Sinen jongeren die vischeden in die marine Mit haren clenen scepelkine. Ter elfter werf, dats noch mee, Op den berg van Galilee, Daer sine sagen mit oge ane, Also men ons doet te verstane. Ter twaefter werf daer si saten Alle t' eenre tafel ende aten; Dus vertogede die here groot Twaelf werven na sine doot. 2080[regelnummer] A. Twi gewaget die ewangelie das Dat Magdaline d'eerste was, Die Gode sach na sine doot, Mit hare begaerte groot? A. Clerc, God dede vele tien stonden Die d'ewangeliste niet bevonden; Maer ander lieden brochten 't voert, Die 't van den discipelen hadden gehoert, Ende screven 't in vele boken, Daer men 't noch mach soeken. Dat dit is die waerhede 2090[regelnummer] Dat hi vele dingen dede, Die ons niet orcont die tempele, Van menigen sonderlinge exemple. A. In wat vormen voer hi te hemelrike wert God, die den mensche hadde so wert? A. Clerc, toten wolken so voer hi In die selve vorme die here vri, Als hi van sire moeder ontfinc; Dit is seker ware dinc. Boven den wolke hi hem verbaerde
[pagina 26]
2100[regelnummer] In die selve vorme ende verclaerde, Als hi verrees van dode te live Mit sinen bloedigen wonden vive, Ende voerde met hem onsen vader Adame, Die hi brochte uter helscher blame, Ende leden ins sijns vaders rike, Daer hi sal leven eewelike. V. Segt mi, meester, of ghijt gebiet, Bi wat saken en voer God niet In den hemel also saen, 2110[regelnummer] Als hi uten grave was gestaen? A. Clerc, God liet om drie saken, Die ic di vroet wille maken; Haddi gevaren mit sinen wonden In den hemel op die stonden, Sijn verrisen hadde te geenre stont In de werelt geworden cont, Also wel, alsoet nu es, Des sijt seker ende gewes. Dus so wilde hi hem vertogen 2120[regelnummer] Dat men sien mochte met ogen Dat hi waerlike was verresen, Ende oec van der doot genesen. D'ander sake was, sonder sage, Dat hi na den ·XL· sten dage Wilde betogen gewaerlike Dat hi voer in hemelrike, Ende dat al 't volc mochte weten Dat hi 't belof der propheten Hadde vervult hier op aertrike. 2130[regelnummer] Die derde sake was sekerlike Dat noch Antkerst gewerke Grote pine sal doen die heilege kerke. Die kerke betekent ons bequame Jhesus gebenedide lichame; Omme die plage die sal comen Bi Antekerste, hebbic vernomen, Daerom sal God na die plage Die werelt laten staen ·XL· dage In bekennesse al bloot 2140[regelnummer] Dat hi bleef ·XL· dagen na sijn doot. V. Meester is u yet bekant Of God sit 's vaders rechter hant? A. Die Sone is rechter hant ende luchter bede, Ende here van al 's hemels gelede, Also is hi licht ende glorie Boven alder werelt memorie. Alle die ye spraken met monde En souden sijn glorie niet gegronden, Door dies wille, clerc, soe merke 2150[regelnummer] Dat alle staet an 's Soens gewerke, Ende wat soe wille die Sone Die Vader wil oec 't gone, Ende soe wille oec die Heilege Geest, Nadat ic 't ware hebbe vor heest; Want alle ·III· sijn si een God Van wien wi houden ons gebod. V, Hoe bidt Marien haren sone Over die doechde sijn gewone; Ende hoe die Zone bit den Vader, 2160[regelnummer] Dies berecht mi alle gader? A. Jc segt di, clerc, al sonder waen, Hoe ic die waerheit hebbe verstaen; Die moeder Gods comt sonder vorste Ende toent den Sone haer borste, Ende seit tot hem: ‘Lieve sone, Nu penst dat ic was die gone, Die di queecte hier mede. Lieve kint, hore minne bede; Ic bidde dattu in dijn arme 2170[regelnummer] Den mensche nemes ende sijns ontferme, Ende vergift hem dat hi misvrochte Jegen di; want dune duer cochte.’ Dan keert hi hem ter moeder wert, Ende doet al dat soe begaert. Dan so gaen so bede te gader Voer den almachtigen Vader, Die soe toecht sine wonden, Die hi ontfinc doers smenschen sonden, Ende seit: ‘Lieve vader, siet 2180[regelnummer] Dit vernoy ende verdriet, Dit doechdic al dor den mensche, Om sijn spel bringen te wensche.’ Daer soe seit die vader zaen: ‘Neemten, die of hebt gedaen Sine sonden door uwe minne,
[pagina 27]
Ende brincten ten hemel inne; Ic salne blidelike ontfaen, Ende doen dat ghi wilt hebben gedaen.’ V. Meester, heeft God blijscap groot 2190[regelnummer] In den hemel sonder genoot? A. Jc segt di, clerc; volmaecte minne Soe heeft God in allen zinne Mit sinen Vader van den trone Ende met sinen gotliken persone, Als hi siet 't geselscap onbesmit Dat ter rechter hant sijns vaders sit, Ende omdat wi bi sijnre doot Sijn comen uter helscher noot; Maer als hi dan weder siet 2200[regelnummer] Op 't gebreckelike diet, Dat hi liet na sine doot bliven, Om wien hi hem liet ontliven, Dat hier gene duechde pliet, Ende oec emmer ten sonden tiet; Ende oec siet dat die heilige kerke Mede doelt in haren werke, Ende die Sarasinen ende die Joden met Niet willen ontfaen die nuwe wet, Ende niet willen ontfaen die dope, 2210[regelnummer] Die hi coft mit sinen cop, Ende hi menschelike vorme nam Om ons te bringen uter hellen dam, Ende wi emmer met onser quathede Volgen den helschen onvrede, Ende altoos die doecht laten, Ende volgen der helschen straten, Sone heeft hi niet na de menschelichede In den hemel volmaecten vrede, Ende omdat hem die mensche dus ontgaet, 2220[regelnummer] Die hi cochte in der cruce graet; Maer na die gotheit gereet Is hi altoos even blide, godweet, Hin wast waent noch verblijt Om gene saken, in geenre tijt. V. Meester, nu wilt mi bedieden, Wat segdi van geleerde lieden? A. Papen, clerken ende canoniken, Begeven lieden ende monicken, Ende al volc van religione, 2230[regelnummer] Die hem setten quaet te done; Van desen sijn een groot deel, Die den duvel dienen geheel, Ende sijn oec in allen stonden In 's duvels strec gebonden, Ende verliesen den oppersten tempele; Elc neem hier bi exemple: Wie dat valt van hogen stadte Vele te meer is sijn ombate. Nu besie elc dat hi hem houde 2240[regelnummer] An Gods blijscap menichfoude. V. Proeft, meester, met dine gewerke Hoe goed is die heilige kerke. A. Clerc, verstant te dire vrame: Also gelijc als die lichame Van lichame wort getrect, So blijft die lichame gestrect Sonder bevolen op die aerde, Alse 't hoeft is sijnre waerde. Aldus was gemaect, nu merke, 2250[regelnummer] Gods lichame, die heilege kerke, Ende waert al eens met hare Op den berch van Monte Calvare, Doe hi aen den cruce stoet, Ende doer den mensche gaf sijn bloet. Ghelijc dat die tonge den lichame berecht, Ende met tallen daer over vecht; Also sijn die liede op aertrike Berecht van Gode van hemelrike, Die hier dan sijn in sine stede, 2260[regelnummer] Bi sire groter oetmoedichede, Alse pausen, bisscopen ende papen, Die hier sijn sine cnapen, Ende vele leker liede mede, Die hier besitten sine stede Besien dat si geven sulc recht Haren evenkersten nu ende echt, Ende sulc recht van hem si gedaen Als si van Gode willen ontfaen. V. Meester, twi es Gods lichame 2270[regelnummer] Betekent bi den brode bequame,
[pagina 28]
Ende oec sine preciose bloet Betekent is bi den wine goet? A. Clerc, om dat die here groot Sprac: ‘Ic ben dat levende broot, Dat van den hemel quam allene, Ende geve der sielen voetsel rene.’ Hi seide ten mensche in aertrike: ‘Ic ben die wijngaert-rancke werlike.’ Daer omme is dat heilege bloet 2280[regelnummer] Betekent bi den wine goet. Gelike dats smenschens lichame Gevoet es bi den brode bequame, Also worden die zielen alle gader Gevoet van den hemelschen vader. Gelijc dat 't broot gemaect es Van vele granen, sijts gewes, Also was Ons Heren lichame Gemaect te meneger sielen vrame. Hier om is 't recht dat hi 2290[regelnummer] Bi den brode betekent si. Die wijngaert-rancke es lanc, Ende gaet recht op haren ganc, Ende 't sap es soete ende bequame, Ende verblijt menigen lichame; Also dede Ons Heren bloet, Dat uut sire siden woet, Doe hi dogede die zware smerte, Dat menige ziele scoet in 't herte, Ende droncken so vele van sijnre passien in, 2300[regelnummer] Dat si verbliden in haren sin, Ende si den duvel oec ontgingen Mitter soeticheit, die si ontfingen, Van sire passien die was groot, Die hi ontfinc dor onsen noot. Hier omme es dat bloet sine Betekent bi den heilegen wine, Ende bi den brode des gelike Sijn heilege lichame waerlike. 2309[regelnummer] V. Nu segt mi, meester, in uwer lere, Hoe die mensche mach comen t' Onsen Here? A. Clerc, met penitencien ende met vastene, Ende met doechden 't herte te lastene, Ende dattu does allen lieden, Dattu wils datti gesciede. Dat es die wech ende die strate Daer die ziele af hevet bate; Gelijc die spise in den lichame verteert, Soe wert die ziele van Gode geleert. Ja, metter doecht die es in hare; 2320[regelnummer] Dits die rechte waerheit ende clare, Ende al hadden wi enige dingen, Die ons tegen 't herte gingen, Wi moeten nochtan verduldich wesen, Ende dancken Gode van al desen Metter herten; eenparlike Sullen wi besitten sijn rike, Mit sinen vrienden algemene, Om dat wi hebben doepsel rene; Om hem geliken van genade, 2330[regelnummer] Die onsen vorme wilen nam ane, Ende wort onse broeder, dits 't gelove. Elc sie dat hi niet en dove, Ende blive in dit gelove vaste, Soe waert mit Gode sijn raste. V. Meester, die ten outare gaen, Ende Gods lichame ontfaen, Sijn si des te heileger yet? Daer af doet mi een bediet. A. Clerc, ic segt di waerlike, 2340[regelnummer] Diene ontfaen gerechtelike, Ende dan sonder hoeft sonden In haren ende worden vonden; Dobbel loen, dit es bescreven, So sel hem onse here God geven, Om dat sine oetmoedelike Ontfingen in dit ertrike; Maer die sondelike gaen te outare Ende besmet sijn met sonden zware, Die doen met haren gewerke 2350[regelnummer] Jegen Gode ende die heilege Kerke; Ende si slachten oec sekerlike Die Gode cruusten swaerlike, Ende si besmetten oec de wet, Die ons van Gode es geset, Ende geven quade exempel den lieden, Also si daden die Gode verrieden, Ende vercopen anderwaerf waerlike,
[pagina 29]
Ende geven hem den duvel op ewelike, Ende verderven hem so sere, 2360[regelnummer] Dat men se sal quellen emmermere In der hellen pine sonder ent; Daer waert hem een zwaer torment. V. Hoe eest metten papen die in sonden Messe singen met haren monden? A. Clerc, die sijn dan alre meest Verdoemt van den Heilegen Geest; Metten worden, die si spreken daer, Maken si Gods lichame voer waer. Gods lichame en es te minder niet 2370[regelnummer] Daten die paep in sonden tiet. Die goede worden en werden niet qwaet, Al hout die pape sondeliken staet. Van 't gelijc dat die sonne claer Scijnt op die vule modder verwaer, Nochtan ontfaet so gene smitte Van der modder, verstant wel ditte; Maer die modder waert van der sonnen haert. Al es die pape in sondelike vaert, Ende hi handelt Gods lichame scoene; 2380[regelnummer] Hine es niet te heileger een bone; Te minder en es niet dat sakerment; Dit willic dat elc mensche kint. Al ontfinge oec een goet kerstijn Gode van den handen sijn, Het es Gode wel bequame, Ende den mensche groote vrame, Op dat hi es sonder hoefsonden; Maer ontfinge hine t' eniger stonde, Als hi in hoeftsonde leeft, 2390[regelnummer] Herde zwaerlike hi dan sneeft. Also de blinde leit den blinden, Die niet en weten waer si belenden; Want elc leit anderen in den pit, Lieve clerc, verstant wel dit. Dus vallen se bede in die scade, Gevroeden si dat si niet en daden; Also eest recht metten sondare, Die valt in der helscher scare; Want waren si beide buten hoeftsonden, 2400[regelnummer] Soe waren si vor Gode salich vonden.
II. V. Meester, maect God die sonden yet? Daer af doet mi een bediet. A. God en maecte noyt sonden, Dat hebbic wel vonden. Al waest dat Adam sonde dede Mit sijnre quader gulsichede, Als hi in de appel beet, So in de bibel bescreven steet; Hoe mochte die sonden mere sijn yet 2410[regelnummer] Dan dat men Gode te male tiet. Nemmermere en dade men fel sonde Helt men Gods gebod t'alre stonde. God heeft twee dingen gemaect Scoen, edel ende wel geraect; Dat ene es die nature, D'ander sceppenesse der creature. Die creaturen versieren, dat's waer, Den hemel scone ende claer; Gelijc dat verwe, blaeu of grone, 2420[regelnummer] Visieren die huse in haren done, Also versiert die goede siele wale Mit haren lichte Ons Heren sale. Nature doet ons oec verstaen Dat wi moeten sijn onderdaen Gode, sullen wi besitten sijn rike, Dat geduren sal ewelike. Sceppenesse bedieden d'ingel scone, Die vielen van den hogen trone Om die sonden, die si daden, 2430[regelnummer] Bi haren wille t'haren scaden, Ende werden soe afgriselic gedaen, Soe ons scrifture doet verstaen. God, Onse Here, en doet niet Dat si dogen sulc verdriet; Maer die hemelsche coninc Laet gescien alle dinc.
[pagina 30]
V. Noch berecht mi, meester goet; Eest zwaer dinc dat men sonde doet? A. Nu verstant, clerc, t'alre stonde 2440[regelnummer] 's Menschen alre minste sonde, Ja, hoeftsonde es mere werlike Dan altemale dit aertrike; Want die mensche verliester mede Hemelrike, die hoge stede. Eenre siele stede is mere geacht Dan hier alle der werelt macht; Als die mensche doet hoeftsonde, Soe doet hi te diere stonde Herde grote lelichede 2450[regelnummer] Gode ende den engelen mede. Daer bi prove ic wel te rechte Dat alle die Gods gader, die Gods cnechte Sullen besitten in den hogen trone Met Gode den eweliken lone. Die in hoeftsonden bliven in den ent Sullen hesitten der hellen torment; Nochtan mach niemen, seker sijt, Sonder sonde leiden sinen tijt. V. Segt mi, meester, met uwen monde 2460[regelnummer] Of manslacht is hoeftsonde? A. Clerc, manslachte es dicke goet, Die om Gode te wreken doet, Also David dede, die here groot, Die Goliase sloech ter doot; Want hi plach te crancken sere Gods volc in allen kere, Ende sloecht doot, waer hi mochte; Hier bi David dit niet becochte. Of die Sarrasine over mere 2470[regelnummer] Doot slaen om Onsen Here; In deser wijs doen si vrome Bede ter ziele en ten lichame; Maer die kersten sielen slaen doot, Die doen hoeftsonden groot Dat si dengenen nemen 't leven, Dor wien hem God wilde geven Aen den cruce menschelike, Om hem te bringen t' sinen rike. Nu merke dan die es vroet 2480[regelnummer] Wat hi jegen Gode misdoet, Die den andren nemen 't leven, Dat hem God hevet gegeven. V. Twi es dat God die goede mint, Ende die quade niet en kint? A. Clerc, God mint alle dingen, Die hi maecte sonderlingen; Maer alle dinc, dat wel verstaet, En set hi niet in enen staet. Hi sal doen als die dorscher doet, 2490[regelnummer] Die dorscht sijn coren metter spoet, Daer na neemt hi 't goede greyn, Ende leget al op een pleyn, Ende dat caf datter afgaet Soe leet hi elder, dat verstaet; Ende also sceit God, die coene, Elke dinc na sinen doene. Hier om seit men dat God allene Met alle dinc van sonden rene; Ende die in aren sonde bliven 2500[regelnummer] Sijn keitive alre keitiven; Want hi sent se ter hellen pine Om ewelike daer in te sine. V. Bericht mi, meester, lude of stille Wat mach bedieden vri wille? A. Wel, lieve clerc, vri wille dat es, Des sijt seker ende wes, Dat een mensche 't goede vor 't quade Mach kiesen bi sijns selfs rade. Desen vrien wille, des sijt wijs, 2510[regelnummer] Hadde die mensche in 't paradijs, Eer hijt verboerde mit sinen daden Bi des serpens valschen rade. V. Bericht mi, meester, sonder swike Dienen die duvelen Gode van hemelrike? A. Nu verstant mi, clerc, ende lere, Si dienen Gode, Onsen Here, In also vele, alsi Gods viande Pinen metten helscen brande; Daeromme heefse God geset 2520[regelnummer] Gelike enen pinende smet.
[pagina 31]
God sprac met sinen monde claer In die scrifture over waer: ‘Ic sal maken eenen scalc in aertrike, Die sal geduren ewelicke.’ Die welke scalc sal wesen ·I· begrijmt smet, als wi lesen. Die smet sal hem tribulacie geven, Die se verdienen in dit leven, Met ongetemperde coude ende hitte, 2530[regelnummer] Die sellen leggen in 's duvels pitte. Scrifture seit ons gewaerlike Dat hi die vercorne in aertrike Pinen sal ende hem pogen Te bringen uut Gods ogen, Ende waer hi mach in sonden vellen, Ende met tribulacien quellen Dat si Gods souden vergeten. Hier om pijnt hi, wildijt weten, Te vallen in der hellen scende 2540[regelnummer] Om te bringen met ellende. God bescherme alle die sine Dat si niet comen in sulker pine, Daer men heeft emmermere Rouwe, droefheit ende sere. V. Nu berich mi, meester vroet, Twi hebben hier die quade soe groot goet? A. God gedoget dat si worden rike Om ·V· dingen sekerlike: 't Eerste es dat si begeren 2550[regelnummer] 't Quade goet jegen den wille Ons Heren, Ende qualic winnen ende bejagen; Dies werden si ter hellen gedragen. Dander es, wilt verstaen, Of si iet goeds hebben gedaen, Dat si der of hier in aertrike Van Gode ontfaen haer hemelrike. Dit aertsche goet es haer loen Over des vaders hogen troen; Al datsi doen ende begeren 2560[regelnummer] Dat 's hoe si den scat mogen meren. Die derde dinc, dat seggic di, Als doen si quaet hoe dat si Daer in hem herde sere glorificeren, Ende gaen haer sonden dobbeleren. Die vierde dinc, willic u belien, Dat es dat si sullen bevrien Die zalige met haren gewerke, Die si doen tegen die Heilege Kerke, Om te nemen exempel te bet, 2570[regelnummer] Om te scouwen haer sonden besmet. Die vijfte dinc mach niet bliven; Maer ic willen di bescriven: God latet oec somige sondaren In sonden te regneren, te varen, Om dat si in genen dingen Connen geloven sire geselingen, Die de vercorne in aertrike Dagelix gedogen sekerlike. Dat oec die quade t' sulker stede 2580[regelnummer] Siecheit heeft in sine lede, Daeromme geeft hem God die plage Dat hi hem bepense alle dage Hoe bitter dat sijn die helsche dingen, Die si met haren sonden bringen; Want pensden si om de Gods genade, Si souden hem in biechten beraden. V. Meester, twi heeft God gegeven Den enen meer pinen in dit leven Dan hi enen andren doet? 2590[regelnummer] Des soe waer ic gerne vroet. A. Clerc, God doet om ·V· saken Den mensch dicke ongemake: 't Eerste es dat God, die goede, Den mensch verleent armoede Om dat hi sijn hoecheit sal laten sincken, Ende te bat om sine ziele dincken; Want hi hem in aermoeden meer ontmoet Te Gode wert ende dogede doet Dan hi in sijn rijcheit dede, 2600[regelnummer] Daer hi was verladen mede; Want al 't gepeins ende sinen zin Lach an den scat ende an 't gewin. Als hi daer na in armoeden vel, Dancte hijs Gode ende peinsde wel Dat hijt om sine bate dede, Dat hi hem verliet die rijchede, Ende oec meer penitencie ende pine Dan hi dede in die rijcheit sine.
[pagina 32]
Aldus soe dede Lasaruus, 2610[regelnummer] Die al verloes goet ende huus, Ende dancte Gode soe lanc so meere In sijn armoede vaste ende sere; Daer om heeft hi den hogen loen Met Gode in den hogen troen. D'ander sake, dat es anscine, Doet God om te proven die sine; Want hi provet sinen sirjant, Also men doet den diamant, Die men op een anbilt leghet, 2620[regelnummer] Ende slaeter op, soe men pleghet. Blijft hi geheel daer ter stede, Soe weet men wel die waerhede Dat es een fray diamant; Also proefde Joseppe sinen serjant, Die men vele trubilacien dede Om te bringen uut sire stede. Wat pine hi dogede of laste, Hi bleef emmer an Gode vaste; Daer om soe mach hi wel wesen 2630[regelnummer] Een vray diamant, soe wi lesen. Die derde sake doe ic di verstaen; Dat 's alse die mensche heeft misdaen Dat hi hem wachten sal t' allen stonden Voert meer van sonden, Gelijc den sot, die men bint met banden, Eer hi quaet doet metten handen; Want liet men gaen ontbonden Hi soude quaet doen t' allen stonden, Hadde hijs gebruuct ende macht, 2640[regelnummer] Ende van den bande waer onthacht; Alsoe menich mensche gedoget Meniche pine om t' sine verhoget, Bede an ziele ende an lichame, Om te vliene der hellen blame; Die wel met mindren tormente Waer geworden van Gods covente; Soe mere pine soe mere loen Van Gode, hier an en es geen hoen. Die vierde sake hebbic ondervonden Dat hem die mensche sal wachten van sonden, 2651[regelnummer] Ende scuwen 't quade sonder waen, Ende voert au die vaen; Gelijc dat die vader castijt sijn kint, Soe doet oec God die hi mint; Die hier doget pine ende smerte, Ende Gode danct met goeder herte, Hi dwaet hier of sijn vagevier, Dat fel es ende ongehier. Die vijfte si di bekent 2660[regelnummer] Dat die mensch hier doghet torment; Heeft hi vele hoeftsonden gedaen, Ende hire niet of en wille staen, Ende hem bekeren t' eniger doget, Ende Gode kennen over voget. Dese sijn in de sonden genoecht, Ende hebben hem soe wel gevoecht Dat sire niet willen comen uut; Des bliven si 's duvels bruut. Dese hebben hier helle ende ginder mede, 2670[regelnummer] Ende altoos rouwe ende serichede. Noyt was nieman in sonde bevaen Op dat hire wilde ave staen, Ende sine sonden wilde belien Gode ende Sinte Marien, Ende willike penitencie doen, God en vergaf hem sijn misdoen, Ende aflaet van sire misdaet; Dats den mensch groot toeverlaet. Hi es ontfermich die grote here, 2680[regelnummer] Ende genadich utermaten sere. Ja, dengenen die genaden An hem roepen van haren misdaden; Dus mach die sondaer t'allen stonden Genade vinden van sinen sonde. Of onse paep es in sonden bevaen Moeten wi hem sijn onderdaen; Du biste sculdich dinen paep te minnen, Ende in doechden te versinnen, Ende hem onderdanich te sine, 2690[regelnummer] Met alle den vijf sinne dine. Al wert dijn paep also quaet ·I· tirant, Als men vint in enich lant, Du en selten niet jugeren Met dinen worden, in gere manieren; Want sire grote sonde doen an, Die blameren Gods dienstman. Niemen soude andren doen waerlike Dan 's vader Sone van hemelrike.
[pagina 33]
Scrifture, die papen bringen voert, 2700[regelnummer] Is Gods wille ende sine woert; Elc souts hebben ontfermichede, Dat sijn paep dede quaethede; Want hi van bloede ende vleesche es Als een ander, des sijt gewes, Ende heeft temptacie in sijn wandren Van den duvel boven andren, Om dat hi sit in de stede Ons Heren, Ende moeten volke doget leren Hoe si den duvel sullen ontgaen, 2710[regelnummer] Ende Gods rike ane gaen. Dan peinst die duvel in allen sinne Mochte hi den herde verwinnen, Hi soude te baet lude ende stille Die scape hebben t' sinen wille. Herde van sinen prochiaenen es die paepe, Ende prochiane sijn sijn scaepe. V. Meester, twi heeft die salige mensche Die eerste rijcheit te wensche? A. Verstant, clerc, in dinen moet 2720[regelnummer] Dat die salige hebben goet; Dats om dat si alle goede dingen Met haren goede sullen volbringen, Ende met haren goede gewerken Vorderen sullen die heilege Kerke. Met altemale haer machte Hebben si doecht in haer gedachte; Si sijn oec boven alre sake In haer herte wel te gemake, Om dat si metten saligen sullen wesen 2730[regelnummer] Van Gode gecroent, soc wi lesen, Om dat si laten alle quaethede Van sonden ende van onsuverhede, Darse die duvel te vele stonden Tempeert om te bringen in sonden; Sijn oec herde gans in haer lede Om die grote gerechtichede, Die si doen haren evenkersten Om die minne van Jhesus Kersten. Hier om en sinse, God weet, 2740[regelnummer] Niet bedroeft van eniger siecheit, Maer emmer in bogen ende blide Om haer doecht, t' allen tiden. V. Meester, nu segt mi den fijn Of si allen onsalich sijn, Die onverduldich sijn in armoede, Ende haer pine niet en nemen in 't goede? A. Die haer pine Gode wanloven Worden van den hemel verscoven, Ende sullen die onsalichste sijn, 2750[regelnummer] Die hier ter werelt nemen fijn, Ende sullen oec gecleet wesen Met helscher blixme, so wi lesen. Alse droge hout bernet hier Sullen si bernen in dat helsche vier, Dat nemmermere sal te gaen, Als ons scrifture doet verstaen. Hier bi soude elc creature, Die waren in trubulacien sture, Gode loven in sijn pine 2760[regelnummer] Om ewelic met hem te sine In sijn soete hemelrike, Dat sal geduren ewelike. V. Meester, hoe sal 't met hem staen, Die gewillike penitencie ontfaen? A. Clerc, die hier oefne haer leden In penitencie met scaerphede, Die worden gecleet weldelike Met Gode in sine hemelrike. Onse Here geselt die hi mint, 2770[regelnummer] Also die vader doet sijn kint, Ende heeften in wanckenesse gedaen, Ende metter armode bevaen. Al es een mensche rike van goede; Nochtan mach hi wel armoede Al stille dragen in sijn herte, Die hem doet grote smerte; Van goede of van den vrienden sine, Die hi weet in groter pine, Ende hi niet gehelpen mach, 2780[regelnummer] Sijn herte bloet nacht ende dach. Dan dunct hi Gode dat hijt hem sent, Soe waer dat hi belent, Ende nemet goeden moede, Ende danct Gode van allen goede. Dese sijn wel met Onsen Here Om dat si quaetheit haten sere,
[pagina 34]
Ende si verbliden eenpaerliken Om 't gewin van hemelrike. Men vint in scrifturen bescreven 2790[regelnummer] Dat die salige sullen leven Met blidscapen ten jonxten dage, Daer God sel doen sine clage. V. Wat segdi, meester, in uwen moet Van hem die winnen 't quade goet? A. Clerc, verstant wel mine woert; Als die 't quade comt soe voert Dat hem geluc overvloyt hier, Ende hier wort weldich ende fier; Soe slacht hi den vissche die vloten 2800[regelnummer] Buten den andren met haren roten. Dese verbliden dat si buten gaen, Dan worden se metten engelen gevaen, Daer men se doot t' haren onvromen, Als si buten den water comen. Of si geliken die gherne scinken, Ende dicke soeten dranck drincken, Ende die in 't ende bitter waert, Daer toe onsuver ende haert. Selc waert haren dranc ewelike 2810[regelnummer] Dat si sullen drincken jammerlike; Want om haer hoverde groot, Die si hier drinken sonder noot, Over haer verweende cleder hier Worden si gewijst in 't helsche vier, Daer vule wormen t' allen stonden Hem sullen crupen in den monde, Ende al om over haer lijf; Dus bliven si ewelijc keytijf; Want het 's aldus bescreven: 2820[regelnummer] Die hier in sonden leiden haer leven, Ende haren scepper niet en wiken, Varen ter hellen eweliken. Maer, clerc, die hier sijn versmacht In armoeden, beide dach ende nacht, Ende gedogen grote berste Van coude, van honger ende van dorste, Die sinen gelike den genen al, Die 't eerst hebben sulc geval Dat si moeten drincken ende smaken 2830[regelnummer] Bitteren dranc in waren saken; Ende dan alle die bitterhede Verkeert in groter soetichede. Also doet God dor sine oetmoede, Die des menschen armoede Verkeert in bliscapen groot, Ende maecse engele genoot; Om haren honger ende derst Salse voeden Jhesus Kerst. Om die pine die si dogen 2840[regelnummer] Sellen si sitten vor Gods ogen. Hier omme est dat d'arme sijn Met God in sijn rike fijn, Ende sullenre in bliven sekerlike Sonder ende, oec eewelike. V. Meester, doet mi verstaen Van hem, die kerkelic goet ontfaen, Of van clerken die bekinnen Die scrifture in haren zinnen, Of si meer loens van Onsen Here 2850[regelnummer] Hebben dan 't folc van minder lere? A. Verstant, clerc, van desen doene; Al hebben lieden van religione, Alse pausen ende bisscoppen mede In aertricke meer mogenthede Dan leec volc of des gelike, Sine comen niet te bat in hemelrike Opdat si doen jegen Gods gewerke, Ende tegen 't gebod der heileger kercke, Dat si selve doen gebieden 2860[regelnummer] Die werelt dore allen lieden, Ende gene goede exemple hanteren Voer 't folc daer 't an mach leren Te comen ter hemelscher glorie, Die soete es boven alre memorie. Onthouden si den volke Gods woert, Ende sijt hem niet en seggen voert, Si sullen hebben also vele te meer In der hellen torments ende seer Als si meer consten dan d'ander lieden; 2870[regelnummer] Dat horic in scrifturen bedieden. Die heilege liede hebben bescreven: Die misdoet in dit leven, God sal over hem ten utersten dage Doen vele zware plage;
[pagina 35]
Ten doemsdage, ten lesten stonden, Daer God sal togen sine wonden. Van werliken lieden horic bedieden, Coningen, graven of ander lieden, Scepenen, scoute ende baeliuwen, 2880[regelnummer] Eest dat sijt volc te sere verduwen Ende achter steken van den rechte, Si varenre om in 's duvels plechte; Maer berechten si die liede wel, Ende haer ondersate niet sijn fel, Si sullen te meren loen hier boven Ontfaen, daer men Gode sal loven; Daer die angelen mit sange Altoes sijn sonder verlange. V. Meester, die doecht node horen 2890[regelnummer] Worden si in 't ende verloren? A. Die doecht in hebben, ende daeraf keren, Si verliesen den loen van Onsen Here, Ende worden gesteken in den torment, Daer nemmermere ziele weder went. Die goede worde gerne leren, Ende werken na der lere Ons Heren, Ende toten ende daer in volstaen, Die sullen Gods glorie ontfaen, Ende sal geduren emmermere 2900[regelnummer] Met Gode, onsen Lieven Here. V. Bericht mi, meester wel geraect, Waren alle die zielen te gader gemaect; Of sijnse gemaect bequame 's Dagelijcx ins 's menschen lichame? A. God, die noyt geestelic verstarf, Maecte alle dinc t'eenre warf; Maer elc hadde haer nature, Also ons seit die scrifture. God die alle dinc vorsiet, 2910[regelnummer] Ende elken geeft sijn bediet, Maecte die zielen van zulker naturen, Dat niemen te geenre uren Can geweten haer subtijlhede, Mit geenre hande behindichede. T' allen tiden die here vri Soe confermeert zielen hi Van sonderlingen gedane, Ende sentse den mensche ane. Dan soe seit die sone algader: 2920[regelnummer] Tot nu heeft gewrocht mijn vader Ende nu werke ic dageliken An menschen ziele in aertriken. V. Wat segdi, meester, van onsen behoede; Maecte God enige ziele dan goede? Mi wondert herde sere t' waren Datter soe vele ter hellen varen. A. Clerc, God, der werelt sceppare Maecte noyt ziele dan clare; Die Heilege Geest versierts mede 2930[regelnummer] Mit sire groter oetmoedichede, Ende bi naturen te leiden haren tijt, Ende te comen uter werelt strijt; Maer also comt in haer onsuver vat, Wart soe trach ende soe lat, Mit des lichamen genoechte, Dat soe vergeet haers selfs behoefte In overate, in overdrancke, Die stinct boven alle stancke, In luxurien daer hoverde in leecht, 2940[regelnummer] Daer menige ziele bi es ontweecht Te Lucifer, den helscen drake, Niet bi Ons Heren make; Hi geefse den lichame suver ende claer, Had soere haer gehouden naer; Maer si minnen meer 't onsuver vat Dan si doen die hemelsche stat; Daer omme wijst hise uut sinen rike Ende beveelse den duvel ewelike. V. Meester, segt mi of gi mi mint, 2950[regelnummer] Of die ziele es wetende twint? A. Nu verstant mi, clerc, in desen; Men vint in boeken, soe wi lesen, Dat Jan Babtiste kende Kerst In sire moeder, daer hi in erste. Hier an eest goet te verstane Dat die ziele heeft vroetscap ane, Wanneer dat se God bequame Sent in der moeder lichame; Maer dor die crancke nature, 2960[regelnummer] Die heeft die jonge creature,
[pagina 36]
Also comt ter werelt in, Een cranc vleiscelic begin; Hier omme willen die zielen binnen Haer vroetscap niet laten kinnen Voer die tijt ende die ure, Dat die menschelike nature So es comen t' haren dagen, Dat se vroetscap mach dragen; Dits die redene twi 't jonge kint 2970[regelnummer] In vroetscepen niet en es bekint. V. Meester, waerom heet 's menschen lichame Onsuver ende vul der blame, Die van kerstine es geboren? Dat soudic alte gerne horen. A. Clerc, dat doe ic u verstaen, Om dat hi met onsuverheden es ontfaen; Dat sijn vorsprokene saken Dat hem niement suver mach maken En si met penitencie allene, 2980[regelnummer] Sel si vor Gode worde rene; Also seit David, die vroede: ‘Wie mach mi bringen te mere hoede, Die es ontfaen in der onsuverhede, Also als mi mijn moeder dede!’ Die mensch was te livereert Van sinen sonden ende geclaereert; Maer anderwerven, dat verstaet, Es seder comen 's menschen zaet In onsuverheden onbequame, 2990[regelnummer] Metter genoechten des lichame, Die hi doet te meniger uren, Dat die ziele moet besuren Also waert ter helscher glode In tormente der armoede. Men vint dat die liede in huwelike Kinder winnen dagelike; Nochtan dat hare liede staet Onsuver es ende oec quaet. Elc mensche versta in sinen sin, 3000[regelnummer] Dat 's om die sonden daer si sijn in, Ende si doen alle dage, Als si hebben stede ende lage, In luxurie ende in hoverde, Daer die mensche in verleyt onwerde, Ende in vele andren dingen, Daer si hem mede onder mingen; Daer omme wort die mensce meest Gevloect van den Heilegen Geest. Dit 's die reden, dat verstaet, 3010[regelnummer] Dat herde onsuver es 's menscen saet; Als d'een den andren vint in sonden, Ende sie niet of werden ontbonden. V. Indien dat nature der mannen ende der wiven Sonder genoechte niet mach bliven, Vleischelike comen van haer beide hitte; Twi hevet kint van Adaems smitte? A. Clerc, nu verstant wel ditte: Dat elc kint hevet die smitte, Dat 's om genoechte van moeder ende vader, 3020[regelnummer] Die vloyt in 's kins geboert algader. 't Kint en mach niet weder staen Dat sine vorders hebben gedaen, Het moeter delachtich an wesen, Soe St. Ambrosius seit van desen. Ghelike dat erve mach verwandren, Comen van den enen op den andren, Also comt die smitte van Adame Hier an elxs menschen lichame. Metten doepsel mach men afdwaen 3030[regelnummer] Die sonden, daer 't kint mede es bevaen; Maer om sijn onsuverheit groot Moeten wi alle smaken die doot, Ende daer na te Gods vonnesse comen; Dus hebbic 't int scrifture vernomen. V. Twi laet God ter werelt comen in Kinder, die in der moeder doot sijn, Of sterven eer si doepsel ontfaen? Dat soudic herde gerne verstaen. A. Clerc, Gods vonnesse ende sijn lere 3040[regelnummer] Sijn so utermaten groot sere Dat icker af swige sonder bediet; Want en can 't gegronden niet; Maer si hebben sonderlinge glorie, Ende dancken Gode met alre memorie, Dat si sijn ontgaen der hellen, Ende der leder duvel quellen. Si sijn in deemsterhede sonder pine
[pagina 37]
Daer hem lieden in staet te sine, Tot dien dat God domen sal 3050[regelnummer] Te Josephat in 't soete dal. V. Hoe men in keesdom wint ·I· kint, Hevet der sonden yet en twint? A. Nu verstant, clerc, ende lere; Het en deert hem min no mere Op dat es also gedaen Dattet doepsel hevet ontfaen, Ende daer na te genen stonden En volget vaders, no moeders sonden. Die scrifture doet ons an scine 3060[regelnummer] Dat bede vader ende moeder sine, Die moeten ontgelden die soene Jegen Gode van haren misdoene; Dat si mit haren vulen werke Daden jegen die heilege Kerke. V. Meester, gi moet mi ontbinden Of 's vader ende moeder deren den kinde, Of des kints sonden yet den vader Of der moeder, bericht mi algader? A. Clerc, hets in scrifturen vonden 3070[regelnummer] Dat 't kint niet en wert gebonden In ghere wijs in 's vaders misdaet, Noch in der moeder, dat verstaet, Ende sine worden oec niet verladen Van haren kindren misdaden, Op dat sise in haer jonchede Leren te doen goede zeden, Beide met worden ende met slane, Om goede costume t' ontfane. Eest dat 't kint moeder ende vader 3080[regelnummer] In quaetheiden ontfleet alle gader, Ende niet willen doen bi haren rade; So sijn si quite haren misdaden. Maer willen si quaet gedogen, Ende sijt hem verbieden mogen, Te laten sijn quade daden; Doen sijt niet, si bliven verladen, Metter quaetheit daer si toecomen, Die si hem mochten hebben benomen. Daer omme souden si pinen sere 3090[regelnummer] Die kinder te leren goede lere, Die wile dat sise mogen dwingen Mit slane of mit andren dingen, Eer dat si uter joncheit terden, Ende in haer quaetheit verherden. En deerde Josuee niet alle gader Dat hi hadde enen quaden vader, Ende het deerde hem oec twint Dat hi hadde een quaet kint. V. Comter zware sonden of in live, 3100[regelnummer] Die sijnre nichten neemt te wive? A. Na der nature die vleeschelic es En eest geen sonde, sijt gewes; Maer bi den verbode van onsen sceppare So eest groot sonde ende zware. Bi reden willic dit betogen, Ende di hier leggen vor ogen: En had niet geweest sonde Dat Adam den appel beet mitten monde, Ende genut hadde die vrucht, 3110[regelnummer] Daer wi af hebben zwaer plucht, En hadde hem God verboden niet, Ende tegen sijn gebod niet verstiet, Sone hadt gene sonde gewesen, Also wi in scrifture lesen. Soe wie dat dan misdoet Jegen Gods gebod, die es onvroet, Ende sal daer omme dogen zware Pine, dits seker ware. V. Meester, ic hoerde gerne bedieden 3120[regelnummer] Waer omme hoge lieden Haren magen nemen te wive Dan ander lieden in desen live? A. Clerc, verstant wel mi ter mate In ouden tiden was 't karitate Dat die neve nam die nichte Om die maecscap houden dichte. Het was doe costume ende wet Omme die maechscap te houden bet, Dat si wel mochten leden haer leven, 3130[regelnummer] Dat es in ouden boeken bescreven, Beide met magen ende met vrienden, Die si wilden ende dat verdienden
[pagina 38]
Dat si se souden doen in haren sin, Also Deutronemie hevet in, Ende doer haer mage vreemde laten; Niet dat sise souden laten. Het was karitate in allen zinne Dat elc sijn evenkersten minne; Dit was in d'oude wet scrifture 3140[regelnummer] Eer God menschelic nature Van Marien hadde opheven, Ende ter doot wart bedreven, Als hij maecte die scone soene, Tusschen middach ende noene, Tusschen den Vader ende den mensche, Doe hi sijn spul brochte te wensce, Daer was die maechscap gevriet, Ende 't huwelic gebendiet, Ende menige ander regel goede, 3150[regelnummer] Die ons God gaf uut sinen bloede, Ende God sprac met sinen monde, Die 't verbrake dade sonde. Nu besie ele, eest wijf of man, Dat hi houde wel sinen ban. V. Bericht mi, meester, met uwen monde Mach men ville trouwen sonder sonde? A. Clerc, gelijc dat een wijf goede Es moeder haers kints in vleesce ende in bloede, Also es dijn wille dijn geestelic kint, 3160[regelnummer] Des en twivelt niet en twint, Ende dat kint der kinder broeder, Ende dijn wijf sijn geestelic moeder. Ende als een wijf heeft een kint, Ende dat die heilege kerke bekint, Dan es soe gevader staphans, Ende geestelike suster des mans. Villen te nemen in huwelike Verbiet die scrifture sekerlike, Ende en es oec niet geset, 3170[regelnummer] Noch geoorloft in de nuwe wet; Ende God en wil oec niet gedoogen Dat sulke huwelic wesen mogen. V. Meester, laet mi uwe consciencie smaken Van papen en van haren saken, Ende van papen der heileger kerken, Ende die in religione werken? A. Clerc, verstant, dus eest bescreven; Leden papen een goed leven, Ende goede exempele den volke geven, 3180[regelnummer] Ende hem wel houden sonder sneven, Ende si leden 't rechte voert Den rechten wech ter hemelscher poert; Ende dan sijn van goeder lere, Ende 't folc bringen t' Onsen Here; Gelike dat sout wert der wormen stanc, Soe wert die paep den helscen ganc; Ende menigen mensce doet hi Te hemel comen van sonden vri. Leven si oec wel, ende niet en leren 3190[regelnummer] Dien volke die woerde Ons Heren; So slachten si der colen die leget In 't vier ende gene lucht en gevet, Ende haer in d'assche verblint, Dat so niet mach sijn bekint. Leren si oec wel ende leden oec quaet leven, So sijn si bi der clocke bescreven, Daer scone lucht uut gaet Ende haer selve metten clepel slaet, Soe sere dat so breket ontwee; 3200[regelnummer] Des gelike min nocht mee. Leren si qualic ende qualiken leven So sijn si biden roeke beschreven, Die 't fier verdoemt ende verblint Datter geen lucht werd bekint. Nu wese elc pape soe beraden Dat sijn vole in geenre scaden Bi sinen toedoen ne gha, Daerse die viant mede va; Want waert sijn volc bi hem ontraect, 3210[regelnummer] Grote pine hem daer af naect; Want si sullenre om sonder ent Besitten der hellen torment. Maer eest dat volc hem selven deert, Ende hijt na sijnder macht weert, Met goeder leren ende met castien; Die liede hem selve vermaledien, Die paepe es van haren misdaden Quite, maer si bliven verladen.
[pagina 39]
V. Meester, die in religione sijn 3220[regelnummer] Hoe gedane wort aren fijn? A. Verstant, clerc, na desen saken; Eest dat sire genoechte in maken Religioselike sonder hoeftsonden, Ende si in 't ende so worden vonden; S' Pauwel spiegel der heileger Kerken Seit dat si met Gode werken; Maer die ten hoeftsonden gaen, Ende 't cloestelike gewerke laten staen, En qualike hantieren haer abijt, 3230[regelnummer] Die bliver omme vermaladijt, Ende sullen die onsalichste wesen, Daer wi in scrifturen of lesen, Ende in 't helsche vier belenden, Ende nemmerme daer uut wenden. V. Meester, nu wilt mi verclaren Wat gi segt van desen ridaren? A. Clerc, die hem met roven generen Ende haren evenkersten deren, Ende dustrueren met haren gewerke 3240[regelnummer] Daer si mogen die heilege Kerke, Ende vercauseren dagelike Weduwen ende wesen jammerlike; Van desen is dat David seit Dat si leven in der onsalicheit. Hier omme sal Gods gramheit comen Op hem in 't ende ende salse domen; Ende dan worden si geset In der hellen uutende besmet. Van andren seit die scrifture: 3250[regelnummer] Die oetmoedich ende gerecht ter cure, Ende gerne na goeden raden werken, Ende weduwen ende wesen gesterken, Ende die heilege Kerke houden te rechte, David seit dat sijn Gods knechte, Ende sullen hebben haer woeninge In hemelrike sonderlinge. V. Meester nu waut mi bedieden Wat sal gevallen den coeplieden? A. Wie in haren comenscap liegen, 3260[regelnummer] Ende haren evenkersten bedriegen, Ende vervalschen haer comenscapen, Daer si mede sijn begrepen, Die dus 't goet te hope jagen Valre mede in 's duvels plagen; Want als si sceden van desen live Soe bliven si ewelike keitive. Den getrouwen coepman staet dus niet; Die getrouwe comenscap pliet, Ende hem geweert mit waren worden, 3270[regelnummer] En sal niet besitten der hellen borde, En sal niet weten van der pinen Daer den quaden staet in te sine; Maer Gods blyscap bescouwen, Mit hem ende met Onser Vrouwen, Die den genen es gereet, Die hier in weldoen volsteet. V. Meester, nu doet mi verstanden Van werclieden die werken met handen? A. Clerc, die werken metter valscede, 3280[regelnummer] Ende onthouden haer lede, Ende haer dachhure niet verdienen, Desen sal haer dinc ontsienen. Van dustane eest bescreven: Om dat si leiden een valsce leven Dat het en es gene scande Dat si vallen in 's duvels hande; Maer die getrouwelike werken, Die winnen haer broot zalich, dat merke. In de scrifture es gestanden: 3290[regelnummer] Die sijn broot wint met handen, Hi es salich, dat seker sijt, Als ons orcont Davijt; Ende sullen hebben groot perdoen, Die haer werc getrouwelike doen. V. Meester, wat segdi van der scare, Die penitencie doen openbare? A. Lieve clerc, en sech dat niet Dat si penitencien doen iet, Dat openbaer penitencie hiet; 3300[regelnummer] Dats el niet, dat verstaet, Dan dat si bespotten die heilige Kerke, Ende oec Gode met haren werke,
[pagina 40]
Ende bedriegen haer ziele mede, Ende comen daer mede ter helscer stede. V. Wat segdi van hem die doen sonde, Ende daer in bliven tot alre stonde? A. Het staet bescreven in een sermoen: Die verbliden in quaetdoen, Ende glorieren in haren misdaden, 3310[regelnummer] Daer si mede sijn geladen, Dat haer sonden worden twivout; Dats hare ziele zwaer scout. Ende gaen si dan t' haren preester; Van haren sonden, die sijn deester, Wil hi se dan te penitencie briugen, So gaen si jegen den pape dingen, Ende seggen dan en mach niet vasten, Noch mi selven soe verlasten; Maer geeft mi dat ic mach doen. 3320[regelnummer] Ende maken dus een lanc scrmoen Om te hebben penitencie clene Over haer sonden onrene, Ende geeft hi hem iet te vele Daer si mede verbinden haer kele; Dan eten si ende drincken te bat, Ende maken hem te penitencie lat, Ende doen met haers papen bevelen; Daer omme moeten haer zielen quelen. Die genoechte van den lichame 3330[regelnummer] Die maect die ziele onbequame; Die dus hunne penitencie laten achter Sullen besitten der hellen lachter. V. Meester, wat sal hem geburen, Die dul sijn van naturen? A. Clere, si waren in der kinderscare, Die sterven beneden ·III· jaren; Want sine kennen geen misdoen, Des sijn si ter hellen ontfloen. Omdat si van sonden sijn onbekent 3340[regelnummer] Laetse God dogen gene torment; Maer en segge niet van den sotten, Wien toe comen is met lotten, Ende vroet waren in haren begin, Ende daerna dul in haren sin; Dat si geliken sellen den andren, Die mitten jonge kindren wandren; Want die scrifture gewaecht niet Dat si dogen sullen yet Anders dan die innocente, 3350[regelnummer] Die ontgaen sijn den tormente. V· Wat segdi van kinderen die jaren ·III· Of ·IIII· sijn out, berichtes mie? A. Verstant, clerc, ende wille gedogen Alle die niet spreken en mogen In de mate van ·IIII· jaren, Of oec jonger te waren, Ende die dan op haer lede Hebben ontfaen 't heilege Kerstenhede, Die worden alle gewaerlike 3360[regelnummer] Gecroent in 't soete hemelrike, Ende in Gods rike gesent Sonder t'ontfane jugement, Ende sonder pine haert hier ane Sullen si hebben engle gedane. Ende die kinder die van ·V· jaren sijn, Als si doen haren fijn, Of die daer boven sijn van ouden Sullen becopen hare scouden, Ende van goede werken werden gedoemt 3370[regelnummer] Wien dat scaet of vroemt. So nauwe is die helsce straten Dat daer niemant af hebben mach bate, Sonder die ten ende worden vonden Vri ende suver van allen sonden. Dit willic u in een bispel Bedieden ende proven wel: Het was een man ende had ·I· kint, Dat met herten hadde gemint; Omtrint so wast ·V· jaren out 3380[regelnummer] Dat sire becochte sine scout. Dat kint was van sulker sede Quam hem toe enich onvrede, So sprac 't lachter ende onnere Der mogethede van Onsen Here, Dat alte sware te noemen es; Des kints vader en rocht niet des, Ende liets hem gebruken al, Daer 't af had zwaer misval; Want daer 't sat op 's vaders scoet,
[pagina 41]
3390[regelnummer] Ende hadde bliscap groot Quam die duvel, doe wast genee, Ende brac hem den hals ontwee, Ende vordet mit hem ter hellen; Dus gevielt, als ic telle. V. Wat segdi van hem die houden 't lant, Alle dage winnen mitter hant? A. Nu verstant mi, clerc, van desen So sulre vele behouden wesen. Ja, die gene die eenvoudelike 3400[regelnummer] Ende sinpel sijn hier in aertricke; Want si voeden 't folc Ons Heren, Ende mit pinen si hem generen, Alsoo 't ons David, die prophete, Doet verstaen bi Gods behete: ‘Die gene die mit sire pinen Hi voet den lichame sine, Ende nuttet, als bepijnt es, Die es salich, sijt seker des.’ Die de pine van sine leden 3410[regelnummer] Nut in sire menscelichede, Ende Gode daer in es onderdaen, God sal hem in sijn rike ontfaen. V. Betekent mi, meester, met uwen rade, Jof God starf dor die quade, Alse hi dede dor die goede; Des berecht mi dor oetmoede. A. God, Onse Here, en starf niet Over dat verloren diet; Nochtan seit men dat die here groot 3420[regelnummer] Over alle mensche smaect die doet. Verstant mi, clerc, in dinen moet: God die storte sijn heilege bloet Over die vercoorne sekerlike, Om dat hi se bringen wilde t' sinen rike. Eer God dor die mensche liet sijn leven Was 't folc in so sware sneven Dat se an den Sone niet wilde geloven, Eer sine van den live sagen roven An den cruce dor den mensce, 3430[regelnummer] Om sijn spel te bringen te wensche. Daer om seit men over waer Dat hi starf over alle sondaren. Hi starf oec ende liet sijn leven Over alle die gene die sullen leven; Niet over die levende in dien tiden Dat hi die doot wilde liden, Ende niet om die doe waren In der doncker hellen gevaren. Jhesus sprae selve dese tale: 3440[regelnummer] ‘Ic liet mijn leven altemale Dor mine vercorne, wet dat wel, Van den buse van Israhel.’ Israbel beduut Gods sale, Scrifture betekent ons dat wale; Die vercorne scape sijn diegone, Die met hem sellen dragen crone, Om wien die Gods sone quam, Ende nam menscelike vorme an. Hi sprac: ‘Mijn bloet stort ie saen 3450[regelnummer] Om mijn vercorne, die waren gevaen.’ Dits 't selve bloet dat afdwaet, Sijn wi vroet, alle onse misdaet. Die scrifture leert ons aldus Dat die doot Jhesus Christus En starf anders niet den quaden Te verdomene om haer misdaden. Die vermaledide ontsien herde zere Die doot van Onsen Lieven Here, Dat hise op hem sal wreken 3460[regelnummer] Om hare besondige treken; Si sullen in die helscen riviere Om haer sonden ongehiere. V. Na dat die vercorne hebben verdient Dat si sijn Ons Heren vrient; Twi laet hem God dan, die rike, Torment gedogen in ertrike? A. Om dat si sullen te mere loen Hebben met Gode in den hogen troen, Om 't fernoy ende om den vaer, 3470[regelnummer] Die si hier dogen over waer. God wille dat si afdwaen Die sonden die si hier hebben gedaen; Want hine wil niet dat die sine Ginder no hier gedogen pine. Jof die vercorne der sonden plegen In aertricke, ende si daer jegen
[pagina 42]
Gene penitencie hebben gedaen, Sullen si nochtan Gods rike ontfaen. Clerc, noch verstant mi bet: 3480[regelnummer] Gods predestinatie is dus geset Dat si behouden sijn rike Die 't verdienen in dit aertrike; Want het 's aldus bescreven Dat si besitten 't ewige leven, Die hier penitencie ontfaen; Ende des willen achter gaen Moeten 't becopen in 't ander lijf, Sijn si man ofte wijf. Men vint in scrifture ter stonde 3490[regelnummer] Dat God sprac met sinen monde: ‘In mijns vaders huus so staen Vele woeninge sonder waen, Ende elc mensch na sine pine Sel besitten die woninge sine. Die dor God meest arbeit Sal mit hem hebben meest werdicheit; Die dor hem meest pijnt in dit leven Wert mit hem meest verheven; Ende die minst bliscepen heeft te lone, 3500[regelnummer] Daer boven in 's vaders trone Hem sal dincken dat hire heeft meest, So groot wart sijn volleest. Niement mach doen die pine gene Sonder bi Gods gracie allene, Niement en mach met genen dingen Van Gode gecrigen woningen, Dan hem God ordeneerde, die rike, Eer hi maecte dit aertrike; Want hemelrike en es niemens niet 3510[regelnummer] Dan des geens dire omme spiet, Ende die gene die Onsen Here Ontsteken wille mit sire lere. Daer omme en mach geen quaet Mensche doen goede daet, Sonder bi der gratie allene, Die hem geeft 't kint van Nazarene; Noch niemen en mach doen pine En si bi den wille sine. Van elken mensch es Gods wille wel 3520[regelnummer] Dat hi afsta der sonden spel; Want wil hi der sonden afstaen God salne gerne ontfaen, Ende oec houden over sijn kint Dat hi met alre herten mint. 't Heilege vonnesse hadde God te voren Geordineert eer hi waert geboren, Ende eer hi maecte wijf of man, Wiste hijt al, houts hier an. Den mensche maect hi van sconen leden 3530[regelnummer] Om dat hi in allen steden Deen den andren souden minnen, Ende over broeder ende suster kinnen, Ende doen so hi wilde dat men hem dade, So sonde God hebben sijns genade; Want bine wilde niet gedogen Dat d'een den andren soude verhogen, Ende onder voete leggen ende doen onwerde. Wie dat doet, God belges hem herde; Of die hordom ane vaen, 3540[regelnummer] Of die manne doot slaen, Of ander sondeliken daden, Dies men niet en soude sijn beraden, Die wilde besitten 't paradijs, Dat werweent es ende jolijs. V. Meester, bericht mi gereet Wat es 's vaders mogentheit? A. Soete clere, verstant wel mi, Het 's ene kennesse waer om dat hi Alle dinc voerseit behendelike, 3550[regelnummer] Die bi maecte in dit aertrike, Ende die gescieden van beginne, Hier of dar, sijt wel in inne; Want gene aertsche creature En mach comen te geenre ure Uten state daer so in was geset; Dus is 't bescreven in d'ouwe wet. Maer dat vorsien heeft die here vri, So heeft hi geordiniert, dat segic di, Dat hi bede dach ende nacht 3560[regelnummer] Te verwandelen hevet macht. V. Es die doot t' allen stonden Ene ziecheit over 's menscen souden? A. Die doot en es t'allen tiden niet Gemaect om 's mensen verdriet;
[pagina 43]
Om den goeden mensce is si gemaect Te comen ter glorien, die soete smaect, Als hi sceet uter werelt nide, Die sine ziele hilt in stride. Also lange als hi hier regneert, 3570[regelnummer] Raet die duvel datter zielen deert; Daer om was gemaect die doot, Die salige te bringen uter noot, Ende daer na te Gods rike comen, Daer geen ende wort genomen. Ic rade elken mensch te siene, Ende om dese glorie te verdiene. Clerc, die doot es oec gemaect Dore den soudare ongeraect, Die altoes pijnt nacht ende dach 3580[regelnummer] Hoe hi sinen wille volbringen mach In sonden ende in quaetheden, Om te vorderen sine vule zeden; Dese wille God ter werelt niet laten Omdat si doen den goeden onbate, Ende hars selfs ziele scaden Mit haren sondeliken daden. Desen geeft God die doot, Dat es der jamerliker noot, In de helle mitten duvelen wreet 3590[regelnummer] Ter pinen die nemmermere vergeet. Van deser pine, van deser noot So verde ons die Here groot, En moet ons bringen in sijn rike, Dat geduert ewelike. V. Nu segt mi, meester, in welker maniere Dat siec worden die wilde dieren? A. Nu merct, clerc, al sonder ducht, Si worden siec vander quader lucht. Het sijn oec sekerlike 3600[regelnummer] Negeen beesten in dat aertrike, Die siec sijn en die doot ontfaen, En es bi Gods wille gedaen. Al sterven beesten ende dieren Dicke elke na sire maniren, Sinc hebben der zielen twijnt Na hare doot, dat wel bekint; Want die geest die si hebben in Sterft mitten vleesch meere no min; Ende alle beesten waren gescepen 3610[regelnummer] Om des menschen nutscepen. V. Bericht mi, meester, mit allen Gescien alle dingen bi gevalle? A. Clerc, bi gevalle sciet twint, Maer bi Gods wille, dat bekint, Ende bi ordenacien uten vader, Uut wien spruten alle dinc te gader. Dit mogen wi merken alle dage, Beide an vriende ende an mage. V. Meester, waerom gesciet dat, 3620[regelnummer] Dat kerken verbernen ende heilege scat? A. Clerc, men vint gescreven werlike Dat hier in aertrike Gesciet dinc sonder redene geen, So wat het si, groot of clene. Dicke gevalt dat kerken of clusen Verbernen ende ander Gods husen, Daer dat goet qualic was gewonnen, Daer si mede waren gebonden. Als 't kerkelike diet sondelike leeft, 3630[regelnummer] Gevalt dicke dat die kerke sneeft Om dat si hem souden castien, Ende haer sonden te het belien. God geeft oec den weerliken mensch Om dat sine dingen gaen te wensch, Om dat hi hem soude bedincken Van dingen, die de siele versincken, Ende pensen dat hem doet die scade, Dat es om sijnre zielen genade. So wat die mensche te rampe heeft 3640[regelnummer] Dancke emmer Gode dat hi leeft, Met goeder herten, met bliden sinne, So blijft hem Gods bliscap inne. V. Gi segt: God es vol genaden; Twi staet hi dan niet in staden Hem, die haren tijt leiden in sonden, Dat si ter hellen niet werden vonden? A. Nu verstant, clerc, wat God doet; Hi toent den mensch ontfermige moet, Die hem selven kennen in armoden, 3650[regelnummer] Ende hem dancken mit oetmoede;
[pagina 44]
God es ontfermich op hem lieden, Die bekennen hare quaetheden, Ende diere vroet of willen staen, Ende gewillige penitencie ontfaen, Ende vroet ter doget sijn gereit; Hem geeft hi sine onfermicheit; Maer die doecht wanen hebben in, Ende te verre betrouwen haren sin, So dat si hem daer op verlaten, 3660[regelnummer] Ende hem selven doen gene bate; Dese bedriecht hare fierhede, Ende verliesen Gods ontfermichede. Niement soude wesen te fier Om weldaet die hi doet hier; Want gene weldaet blijft ongeloent. Elc sie dat hi hem selven niet en hoent Mit fierheden of met andren sonden, Die sine ziele mogen wonden. God geeft den gerechtigen lieden 3670[regelnummer] Sine gifte ende sine miede; Sine doecht gaet ter werelt dure, Ende besnijt elke creature; Want hi scinen doet wel clare Sine sonne op menige sondare, Ende voet hare lieder lede, Ende sent hem reyn, ende dan mede, Ende ander menige scoen teyken, Daer hi sine macht doet aenschijn. Dus toecht hi sine ontfermichede 3680[regelnummer] Dagelix an de menschelichede; Ende na dien dat God es gerecht So dade hi den duvel onrecht Opdat hi hem name die gone, Die geenre weldaet sijn gewone. Hi laet elken gebruken 't sine, Is 't in den hemel of in die pine, Daer hiet hi gerecht coninc; Want hi beghert gene dinc Dan hem toe comt mit rechte; 3690[regelnummer] Dus bliven die duvelen sijn knechte. Nu laet ons pinen ende clagen Dat wi sine hulde bejagen. V. Lieve meester, leert mi merken Te kennen die goet sijn in 't gewerke, Of die fel sijn van naturen? Dat wist ic gerne, mocht mi geburen. A. Nu verstant mi, clerc gereet, Die gerechtige hebben in hem sekerheit: Sine sijn niet in hare ansichte 3700[regelnummer] Fel noch suer, seit 't gedichte. Goede maniere sonderlinge Hebben si in haer wandelinge, Ende van soeten worden altoes; Want si sijn al sonder loes, Ende hebben menigerhande doget, Daer haer evenkersten bi verhoget. Die poetertieren sijn in haren sin Hebben vele quaetheiden in; Donckere ansicht hebben si, 3710[regelnummer] Mit valscen opsien, dat segic di. Ter quaetheit dapper ende snel, Traecht ter doecht, dat wet wel. Dat over quade venijn Dat hi draecht in 't herte sijn, Mit quaden moede bedenckelike Dat stort hi uut grammelike. Fel sijn si oec van gelate, Beide in huus ende op ter strate, Snauwende op meisniede, op wijf; 3720[regelnummer] Dit 's die maniere van den keytijf. V. Meester, hebdi yet ondervonden In hoe vele 's menschen sonden Hier ter werelt worden vergeven Van Gode, die ons gaf dit leven? A. Clerc, hi ·VII· manieren segic di, Wert die mensch van sonden vri: Doopsel, is 't eerste begin, Dat vele doechden bringet in; Want het dwaet of 's menscen sonden, 3730[regelnummer] Daer hi mede es gebonden, Tot hi heeft die heilege dope, Die God cochte te diere cope. Wie niet wert gedoopt in sinen name En heeft van sinen rike gene vrame. Gerechte biechte es d'ander graet, Mit penitencien, diere toe staet, Als wi vinden van Davite;
[pagina 45]
Die se wel doet wert van sonden quite. Martelie 't lichame es die derde, 3740[regelnummer] Die doet die ziele grote verde Jegen den fellen Luciferre, Dat hire dick om es erre, Als hem die siele daer mede ontgaet, Ende comt in des hemels staet. 't Fierde is van berouwenesse der tranen, Dat bluscht die sonden, so ic wane, Ende brinct die ziele ten hogen rike, Dat geduren sal ewelike. 't Fijfte is mit almossen te done, 3750[regelnummer] Also men ons seit in den sermoene; Also blust dwater 't vier; Also blust daelmossen de sonden hier; Also men gevet mildelike Om den Here van hemelrike, Daer omme worden oec verlaten Vele sonden utermaten. 't Seste es dine evenkersten te vergevene Dat hi misdoet in dit leven; Also God vergaf sine doot, 3760[regelnummer] Doe hi dogede die pine groot; Want God spreect dat si sijn Salich die haren evenkerstijn Dor Gode vergeven sine misdaden; Onse Here sal sijns hebben genade. 't Sevende ponte is gemate, Mit gerechter karitate; Want si es der doechde vrouwe, Ende verloest die siele van allen rouwe; Want men seit t' allen stonden 3770[regelnummer] Dat so bluscht tsmenscen sonden. Dit sijn die goede poynte VII, Die ons bringen van allen sneven. V. Noch so segt mi, meester fijn, Hoe vele dat vonnesse sijn? A. Clerc, ·II· hoerdic bedieden In scrifturen voer den lieden. V. Meester, somme seggen gemene Dat maer een vonnesse es allene? A. Clerc, daer moeten ummer ·II· wesen: 3780[regelnummer] Deen es biechte, die ons doet genesen Van allen sondeliken daden; Daer wi mede sijn verladen. Als een tot den paep seget Sine sonden, die de ziele verweget, Dan is die pape der zielen domere, Ende hi van sinen sonden nomere. Die penitencie es oec mede Orkonde al der stede; So wie dat hier die papen domen 3790[regelnummer] Van haren sonden, die tot hem comen, En worden daer of nemmermeere Gedoemt vor God, onsen Here. Het 's bescreven dat so sal comen Dat God niet twewerf sal domen; Want hi houter hem gepayt mede, Die hier die pape doet in sine stede. Die hem hier in biechten wrogen, Ende hem te penitencien voegen, Worden ten jonxsten dage ontladen 3800[regelnummer] Van allen sondeliken daden. S' Pauwels seit, dat heilege diet: ‘En doemen wi ons selven niet In rechter biechten voir die pape, Weder het here si of knape, Of in wat maniere si sijn van state? Hare sonden en worden niet verlaten Ter tijt dat God, onse Here, sal comen Mit sinen jongeren die werelt domen.’ Ten doemsdage sal dander sijn, 3810[regelnummer] Dat seget ons scrifture fijn; Daer wert geexamineert gewerlike Al dat ye quam in aertrike. Daer sal God recht rechter wesen, Dat seggen die 't hebben gelesen; Daer sal die duvel t' allen stonden Wroeger sijn van 's menscen sonden. Diere dan mede worden bevonden Worden in de helle gebonden. God sel seggen: ‘Vermaledijt si di hier; 3820[regelnummer] Gaet in dat ewige vier, Dat u sonder ende sal pinen!’ Dat sal hi seggen tot den sinen: ‘Comt, gi gebenedide, te hant Te mijns vader rechter hant, Ende ontfaet daer sine glorie,
[pagina 46]
Die soete es boven alre memorie, Die u sal geduren sonder fijn.’ Dit sel der saliger loen sijn. Nu sie elc, jonge ende oude, 3830[regelnummer] Dat hijt niet verliese bi sijnre scoude. V. Meester, dat u God geve al goet, Is penitencie aver toe goet, Alset die mensch also staet Dat bi die sonden niet en laet? A. Clerc, verstant ende hore na mi; Een exempel so segic di. Nu verstant wel mijn bediet: Gelike dat arsater niet En mach genesen te genen stonden 3840[regelnummer] Des menscen diepe wonden, Eer dat yser, al sonder waen, Uut sinen wonden es gedaen, Ende binnen en buten gedwegen, Mit saken diere goet sijn jegen; Also en helpt penitencie niet, Also lange als men der sonden pliet; Maer wil men der sonden afstaen, Die penitencie, die men heeft gedaen, Sal hem dan comen te baten, 3850[regelnummer] Als men die sonden heeft gelaten; Want so ons seit Solomoen Van den genen die sonde doen, Dat si sijn scalke sekerlike Der sonden alhier in aertrike; Niemen mach mit genen saken Den besondigen scalc vri maken, Sonder met weldaden allene; Die mach men vri maken ende rene. V. Meester, bericht mi gereet 3860[regelnummer] Van den onvroeden 't ondersceet? A. Clerc, verstant mijn bedieden; Drie manieren sijn van onvroden lieden: t' Eerste es onwetentheit van zinne, Als hem die mensch niet wilt bekinnen Wat dat hoert ten gelove, Ende hout hem vaste in duvels rove, Ende niet te kerken wille gaen, Daer hi 't gelove mach verstaen. Dese sijn ter werelt so verwerret 3870[regelnummer] Dat God op hem es vererret. Van dustanigen lieden seit die prophete In den souter, bi Gods behete, Dat haer woerde sijn quaet ende loes, Ende haer leven valsch ende boes; Want sine willen niet bestaen Enige doecht, noch anevaen. Desen worden niet vroet van zinne Ten jonxsten dage, so ic kinne; Want si veronwerden die weldaden, 3880[regelnummer] Daer om en sal gescien gene genade, Ende hare pine sal dobbeleren In de helle, sonder cesseren. O mensce, onwetende van sinne, En verlies niet die Gods minne Om 't quade goet van aertrike; Maer pine altoes om Gods rike. Dander ontwetentheit van lieden Is, die Gods lere horen bedieden, Ende al eest dat sijt verstaen, 3890[regelnummer] Sine laten 't niet in 't herte gaen, Ende en soeken niet Gods gewerke Te sermoen noch in de kerke. Dese bliven vermaledijt mede Of en doe Gods ontfermichede. Ons seit Jeremie, die prophete, Die 't voerwiste, bi Gods behete, Dat si hem meer te quaetheden Gereden dan ten goeden zeden. Bi redene prove ic dit 3900[regelnummer] Daer 't folc zwaerlic of es besmit; Want hadden si van cledren berste, Ende oec honger of dorste, Si souden hem pinen mere Om te gecrigen haer lijfnere; Sone beiden si niet toter stont Dat men 't hem stake in de mont. Omdat die ziele is beter dan die lichame, Waren wi sculdich te doene hare vrame Om hare te bringen ten leven, 3910[regelnummer] Dat ten zaligen es gegeven. Die derde onwetenthede van lieden, Die willic u al hier bedieden; Dat sijn die so beestich sijn van sinne
[pagina 47]
Dat sy gene doecht hebben inne; Want wat men hem seit met monde En connen si twint gegronden; Want si en connen goet noch quaet. Dese vinden voer Gode ofelaet; Hare dulheit ende haer blame 3920[regelnummer] Quam hem van den eersten Adame; Want en hadden sine sonden gesijn, Wi souden te male behouden sijn, Ende hadden vol van doechden gewesen, So wi in scrifturen lesen. Hierom radic elken ter vaert Dat hi die sotte niet veronwaert; Want hire die helle an mach winnen, Wille hijs hem niet bekinnen. V. Wat loen sal hebben die sondare 3930[regelnummer] Van sinen sonden, maect mi clare? A. Van den weldaden, die hi heeft gedaen, Sal hi emmer loen ontfaen, Eest in dit leven, sijt 's gewes, Of in 't ander, dat beter es. In dit te wesen rike van goede Dat hi hier hout in sier hoede, Of dat sine name wort geëert In hoecheiden ende gemeert, Dit es die loen in dit leven, 3940[regelnummer] Die God den sondare pleget te gevene, Ende in die helle wort oec sijn pine Te minder om sijn weldaet sine. God, die here is van den trone, Geeft elken sonderlinge lone Na sine verdiente in hemelrike, Of in de helle wrake des gelike. Die in de helle minste pine heeft, Hem dinct datti meest sneeft, En donsalichste is van hem allen, 3950[regelnummer] Die daer in de helle vallen. In den hemel eest niet des gelike; Want daer besit elc sijn rike. Elken 't sine soe wel genoecht, Alsoot onse here heeft gevoecht; Die minste heeft van 's vaders trone Waent sijn van den meesten loen. Soe wel genoecht elken 't sine, Ende dat comt al bi Gods anscine. V. Meester, wat segdi van den gonen, 3960[regelnummer] Die pelegrimagen sijn gewone Te doene t' Aken of t' ander stede, Daer sijt beloven mit haesticheden? A. Het ware beter dat men 't gelt gave Den armen ende daer mede lavede, Dan sijt verteren achter straten, Daer 't hem luthel comt te baten. S' Daniel bevroet ons des Wie dat sonder hoeftsonden es, Ende den Heilegen Geest hevet ontfaen, 3970[regelnummer] Die mogen pelegrimagien gaen. Ja, met haren properen goede, Dat hem es comen van goeder hoede, Of hebben gewonnen mit labure, Ende onder hem es worden t' sure, Ende dan deilen van dien goede Diegene die hebben armoede, Die op hem roepen ende kermen; Diere sullen si van herten ontfermen. Dese sijn die in de heilege kerke 3980[regelnummer] Delachtich werden mit haren gewerke, Ende oec bidden in den wech mede Om alre hande zalichede. Dustane pelegrimagie es goet, Dat weet ic wel in minen moet. Vond men lieden diese dus daden God soude hem doen genaden; Maer diese doen om prijs ende lof, Dese hebben haer loen daer of Op den wech t' siene diverse dinge, 3990[regelnummer] Of si vinden sonderlinge Busschen, merscen, castele ende port, Ende ander dinc weder ende voert. Ende t' etene sonderlinge spise, Die si vinden in menigerhande wise, Daer in nemen si haren loen; Maer desen wech es al hoen, En en baet hem niet een twint, Also men bescreven vint. Die oec pelegrimagien beginnen, 4000[regelnummer] Ende 't goet mit woeker winnen, Of mit causeren of mit liegen Pinen hem Gode te bedriegen, Ende si worden Gode also bequame,
[pagina 48]
Ende sinen sancten also gename, Alse Herodis was den wiven, Wies kinder hi dede ontliven, Ende mit sinen bloedigen handen Hem lieden sloech mit haren tanden. V. Meester, wane quame die gebode, 4010[regelnummer] Die men hout van den afgode? A. Clerc, uten torre van Babel Quamen deerste afgode wet men wel. In dien torre was gemaect werlike D'eerste coninc van aertrike; Nemroth was sinen name: Hi dede maken een beelde bequame Scone ende suver van finen goude Om dat 't folc dat aenbeden soude. In 't ende dwanc hi sinen vader 4020[regelnummer] 't Folc te aenbedene alle gader; Alle die gone die tot hem quamen Anbeden hare afgoden t'samen, Also deden si oec te Romen, sonder spot, Anbeden si Romeluse, haren afgod, Ende aldus waren die afgode Eerstwerven verheven boven; Ende die duvelen daer na quamen In der afgoden lichamen, Ende spraken uut hem openbare 4030[regelnummer] Ende bedrogen de liede claer, Ende noch alle dage doen, Die hem houden an haer sermoen. V. Meester, segt mi, dat u God lone, Waer staet die torre van Babilone? A. Verstant, clerc, ende niet en laet, Daer nu die grote Babilone staet, Die boken seggen ons aldus Datten dede maken die coninc Semiramus. Het waren gigante, die maecten 't so vast; 4040[regelnummer] Want sinen wilde gene gast. Si waenden hebben so hoech gemaect Dat hi ten hemel hadde geraect, Ende waenden also Gode gekrigen; Mer haer waen moesten bliven. Daer sende God onder hem lieden Talen van ·LXXII· manieren; Doe verstont niemen anders tale; Dus bleeft achter toren ende sale. Die tor was lanc, wijt ende so gedaen 4050[regelnummer] Dat hi ·XL· milen hadde bevaen. Noch so volget daer meer na: Die muer was hoech ·XLIIII· stadia, Ende elc stadia, wie dat wondert, Hout passie ·XXV· hondert, Ende elc passie, als ic bescrive, Die so hout voeten vive, Ende elc ·XXV· stadie maken die mile, Die hout ·II^m· passie, sonder gile. Ten naesten dat wijt seggen mogen, 4060[regelnummer] So was die muer ·IIII· milen hoge, Des muers dicke soe ic vinde in boeken Was. C. en. L. gelachten, wies roeke. Elc gelachte was een vadem lanc, Die mi seide hebbe danc. Men seit dat uut deser stede sal gaen Een slange, die sal bevaen Al aertrike mit hare macht; Dat sal gedogen die Gods cracht. Het 's bescreven, also wi lesen, 4070[regelnummer] Dat Antkerst die slange sal wesen Mit worden sal hi venijn Alle die werelt ende oec pijn, Ende hem maken aelmachtich God; Die aen hem geloven die sijn sod. V. Bericht mi, meester, sonder sneven, Twi mensce niet mach leven Achte dagen mit enen male. Bericht mi dies, so doedi wale? A. Clerc, hadde die mensce te gere tijt 4080[regelnummer] Honger noch dorst, des seker sijt, Op dat hi met enen male ·VIII· dage mochte leven wale, Sone soude hi de lede sine Niet willen geven t' eniger pine; Hier om heeften God gescepen Dat hi mit honger is begrepen, Ende oec moet dorsten, sonder gile, Op dat hi heeft enige wile. Ambrosius seit, die God hadde wert, 4090[regelnummer] Dat honger es een scarp zwaert
[pagina 49]
Ende dat hi comt t' allen stonden Van 's menscen vule sonde; Daer om gaf hem God in desen Dat hi van honger bedwongen soude wesen, Ende gaf den lichame die macht Dat hi moet pinen met sier cracht, Ende den duvel daermede ontgaen, Diene gerne soude vaen. Wet dat sonder pine sekerlike 4100[regelnummer] Niemen mach comen in hemelrike; Daer omme doecht hi honger ende coude, Ende ander pine menichfoude, Dat hi Gods rike sel verwerven, Als hi siere sielen sel derven. V. Segt mi, lieve meester mijn, Is elken geset sine termijn Hoe lange hi hier leven sal; Des bericht mi van al? A. Clerc, elc mensce groot ende smal 4110[regelnummer] Is geset hoe lange hi leven sal, Ende boven sier tijt, sonder gile, Mach niemen leven gene wile; Maer elc mensce mach wel sijn leven Corten voer sine tijt In vele manieren, des seker sijt: Eest in water, of in strijt, Of verbernen in viere, Of verbeten worden van diere, Ende verhangen oec met linen, 4120[regelnummer] Dat corten doet sijn termine. Dustane dingen en sijn niet Van Gode geset, die 't al gebiet. Desen slachten den huerlinge, Die haren loen verliesen met quade dingen Dat men hem vor tijt orlof geeft; Dus doet God die qualiken leeft Hier in aertrike mit vule sonden; Hi geeft hem orlof vor sine stonden, Ende cort hem sijn rechte telt 4130[regelnummer] Om die sonden, daer hi in quelt. Niet dat si alle Gods rike derven, Die in deser maniere sterven Sonder penitencie ende confesse; Dat waer een zwaer lesse; Maer die sterven in goede memorie Die varen in 't fier van purgatorie; Daer sijn si seker van Gods rike Mitten saligen sekerlike. V. Segt mi, meester, met uwen monde, 4140[regelnummer] Doet die rechter enige sonde Om dat hi die quade verdoet? Des soe waer ic gerne vroet. A. Ic segt di, clerc, al sonder waen, Hi dede sonde liet hi se gaen; Want hi es geset in de stede Te rechten over die verboerde lede. V. Doet die mensch enige sonde, Die se hanct, blint of wonde? A. Clerc, verstant wel mijn bediet, 4150[regelnummer] Hine doet daer an sonde niet Op dat hi bevelet 't gerechte; Hine heefs vor Gode gene plechte, Is hi mit rechte gejugeert Omme die quaetheit die hi anteert. V. Meester, ic soude gerne weten Die met sonden sijn beseten, Ende om die soude gewijst ter doot, Ende berouwenesse hebben groot Van haren sondeliken daden, 4160[regelnummer] Of si vinden sellen genade? A. Clerc, ic sal di berechten sciere: God es erde goedertieren Ende ontfermich t' allen stonden. Als die mensch claget sine sonden An den here van hemclrike, Hi vergeefse hem vrindelike, Ende ontfaten mit beiden handen, Ende setten in purgatorie te handen, Ende daerna in den hogen troen; 4170[regelnummer] Dits der berouwenesse loen. Also purgierde God te hant Den dief, die hinc ter rechter hant, Als hi op hem riep genade Van sinen sondeliken daden. Hi vergafse hem vriendelike, Ende senden in sijn vader rike;
[pagina 50]
So doet hi hem allen, niet hem somen, Die te genaden willen comen, Ende ten ende berouwenesse ontfaen; 4180[regelnummer] God, onse here, ontfancse saen. V. Twi die juonge kindren bet leren Dan die oude, dats mijn begeren? A. Clerc, die jonge hebben nuwe sin, Daer geen gepens en es in Van genen dingen namelike Dan om hare leren eenlike. Die oude delt sijn gepens Om sijn goet, haer ende gens, Bede bi der zee ende bi lande, 4190[regelnummer] Om winninge meneger hande. Daer omme comet dat si Niet so vele leren, dat seg ic di, Alse die van haren sinne Vri sijn ende van goeder minne, En nouwer om hebben morkelinge Dan allene om haer leringe. V. Meester, wisten die propheten te voren Alle dat si seiden, laet mi horen? A. Ja, si wel, lieve clerc goet, 4200[regelnummer] Si vorwisten 't al in haren moet. Twi sijt spraken so doncker, care, Si en hadden 't bet geset op hare; Si waren niet sculdich haer gepens Den lieden te seggen, hare ende gens. En betaemt niet den wercman, clerc, Dat hi alle lieden vorseit sijn werc; Want waer elc sijns wercs vroet, So en waer si conste nouwer toe goet. Het waren patriarken die 't fondament 4210[regelnummer] Eerstwerven maecten mit genent Van der Heileger Kerken allegader; Dit mogen wi merken bi den vader. Propheten waren niet ontweget Die vorseiden 't sacrament, dies men pleget Bi scrifturen ende bi wetten, Die de vader hem lieden setten. D'apostel, die daer na quamen, Brochtent tgelove alte zamen; Mit predicacien ende mit leringe 4220[regelnummer] Brochten sijt tfolc te goeden dinge, Ende leren hoe men die niwe wet houde Van Jhesus, onse behoude. Scrifture is op dat bescreven Dat alle die gene die leven Sullen merken ende verstaen Wat God dor ons heeft gedaen, Ende wi moeten houden die gewerke, Die God gaf die Heilege Kerke Op dat wi behouden sullen sijn, 4230[regelnummer] Als wi doen onsen fijn. Die Heilege Kerke es moeder allene Van allen die hebben doepsel rene; En soe ne willen niemant ontfaen Die gene doepsel ane vaen. God es selve die Heilege Kerke, Die ons leert mit goeden werken. Dat dede hi ons wel anscine Doe hi leet die zware pine, Ende an den cruce storte sijn bloet 4240[regelnummer] Om ons te bringen in sijn behoet. Die desen God niet en minnen, Ende sine werken niet willen kinnen, Alsi sterven sal hise saen Uut sinen oogen heten gaen; Ende geven hem d'ewelike pine, Daer hem altoes in staet te sine. Op hem sullen sine worden sniden Gelike zwerden an beiden ziden. V. Meester is 't waer, als men seget, 4250[regelnummer] Dat elc sijn engel te hebben pleget? A. Clerc, elc mensce ende elc poort Heeft enen ingel, die hem toehoert, Diese achterwaren ende leeren Hoe si hem van sonden bekeren. Die ingel die de stede wachten Pinen hem bi dagen ende bi nachte Dat d'een den andren te rechte hout, Ende niet verburen bi sire scout; Ende si elken doen recht ende wet, 4260[regelnummer] Eest an lijf of an let. Ysidorius, die meester, seget: Alle dat die ziele te hebben pleget Heeft enen ingel, diene wachte,
[pagina 51]
Bede bi dage ende bi nachte, Hare te geven solaes ende troest, Hem te dienen, die se heeft verloest. Dingel vertellen Gode, daer 't al an staet, Der zielen doecht ende haer weldaet, Ende also starft in die doget 4270[regelnummer] Soe ontfaetse die hemelsce voget; Dan es haer ingel herde blide Dat hise heeft brocht uter werelt stride. V. Twi vertrect dingel onsen sceppare 's Menscen weldaet ende maecse mare, Ende hi selve alle dinge weet; Des bericht mi gereet? A. Clerc, verstant mi ten wensce: D'engle dienen den mensche, Ende bringen die weldaet also saen 4280[regelnummer] Voor Gode, als sise hebben ontfaen. Oracius, die meester, seget Dat d'ingel Gode te seggene pleget 's Menscen doecht ende sijn gewin, Eest dat hire genoechte hevet in. Van onsen weldaet dancken si eenparlike Gode, den Here van hemelrike; Ende si bedroven alsoe sere, Als hem die menschen te sonden keren, Ende hi den duvel dienen gaet, 4290[regelnummer] Daer hi die helle om ontfaet. Maer dewangely seit ons dat, Als die mensce es besmit Met sinen quaden vulen sonden, Die de arme sielen wonden, Ende hi dan te biechten gaet, Ende penitencie daer of ontfaet, Ende hi se doet met goeder herten Over die sonden, die sere smerten; Dan so verblijt sijn engel sere, 4300[regelnummer] Ende danckes Gode, onsen Here, Dat hi den duvel es ontgaen, Die hi was worden onderdaen. V. Meester, of die engel eenparlike Mitten mensche sijn in aertrike; Wanneer comen si voor Gode, Daer si houden sine gebode? A. Clerc, als die mensce heeft te doene Van sinen engel om te maken soene Van sinen fellen zwaren zonden, 4310[regelnummer] Daer hi mede es gebonden, Ende hi sinen engel begaert, Dan comt hi neder metter vaert. Mit enen wensce so comen si Die mensce te maken van sonden vri Van den hogen troen hier neder; In corter stont keren si weder, Als si den mensch hebben beraden Van sinen sonden ende ontladen; Ende haer glorie en es niet te minder 4320[regelnummer] Waer dat si sijn, hier of ginder. Gods glorie ende sine gichte Scouwen si ende sijn ansichte Van hier beneden in aertrike, Alsi waren in hemelrike. V. Meester, berecht mi ten wensch, Heeft die duvel macht over den mensch? A. Clerc, verstant ende wes vroet: T'elken dat die mensce misdoet, Die duvel bescrivet also saen 4330[regelnummer] Als hi die sonde heeft gedaen. Dan temteert hine voert Om te brengen in mere moert, Mits den sonden heeft hi over hem macht Bi den gedoge des Gods cracht, Ende trect ons emmer te quaetheden; Dus heeft die mensch luttel vreden. Danne vertrect elc Luciferre Met groten scerne 's menscen werre, Ende sine sonden blidelike 4340[regelnummer] Daer hi mede verboert hemelrike; Maer als die mensche weder staet Die sonden, die de ziele verslaet, Mit biechten ende met weldaden; Dan comten sijn ingel beraden. Dan worden die duvelen in corter stont Geworpen in der hellen afgront Van sinen oppermeister in groter werre, Ende waert op hem herde erre, Om dat hem die siele sijn ontgaen, 4350[regelnummer] Die hem te voren was onderdaen;
[pagina 52]
Om dat die mensch liet die sonden, So blijft hi in de helle gebonden; Want God wil niet gehingen Dat die duvel mit enige dinge Den goeden mensch meer quellen Daer hine mede bringt ter hellen; Maer die mensce die t' allen stonden Vaste blivet in sinen sonden, Ende hem niet wille ter doget keren, 4360[regelnummer] Die verliest die hulde Ons Heren, Ende die helle sal sine wesen, Daer hi nemmermere mach genesen; Dan sijn die duvelen in groten rivele Dat hem die ziele es worden te dele. V. Meester, berecht mi dan ter stede, Ende segget mi die waerhede, Of si 't fat der kersten lieden Mogen besitten; wilt mi bedieden? A. Clerc, sine mogen te gene termine 4370[regelnummer] Besitten 't fat der suver kerstine, En si dat hem wille orloven Die hoge coninc van hier boven. Wat hi doget, dat verstaet, Dat een wort gepijnt om sijn weldaet; Dat comt hem daer na te groten lone, Dat hi wederstaet des vians hone In penitencie ende in weldaden, Die emmer blijft in goeden staden. Betide heeft oec die duvel macht 4380[regelnummer] Van den ingel, die den mensch wacht, Dat hi den quaden mensch maect ongesont, Ende neemt hem 't lijf in corter stont; Dat comt bi den vulen sonden, Die hi doet te meniger stonden; Dan leet hine onder die sine. 's Goets menscen lichame is gewiet, Gelike den tempel die God vriet, Ende sacreert mitter heileger dope; Des wi mogen sijn in hope. 4390[regelnummer] Bi olye, bi kersme, sonder waen, Sijn ons vele sonden afgedaen; Want die Scrifture seit aldus Dat die tempel Jhesus Christus Es die goede kersten mensche, Als hi sijn spel set te wensche. In desen tempel rust t' allen stonden Hi, die mach vergeven sonde, Dat es Jhesus, onse behout, Die af dede onse scout, 4400[regelnummer] Mit sire zware bitter doot; Dancken wijs hem, wi hebben 's noot. V. Segt mi, meester, mit genende, Helpt yet den mensche in sijn ende Dat hi die olye ontfaet, Als hem die doot ane gaet? A. Ja soe, clerc, al sonder waen: Die penitencie hebben gedaen, Ende in berouwenesse sterven Si helpt hem Gods rike verwerven. 4410[regelnummer] Die olie es een sakerment, Dat den duvel sere verblent, Ende leet die siele uter helle pade, Mits haere ander weldaden; Alsoe sceet uten lichame So hefser of grote vrame. Hem waer beter sonder waen Dat hi geen olye hadde ontfaen, Die mit hoeftsonden es geladen, Want so hem niet staet in staden; 4420[regelnummer] Maer dagelix sonden doet si af, Als die wint doet vliegen caf. V. Berecht mi, lieve meester goet, Is penitencie iewer toe goet? A. Doet een mensce ten lesten stonden Penitencie over sine sonden, Ende grote berouwenesse hevet Van den sonden, daer hi in clevet, Die vindet emmer ontfermicheit 4430[regelnummer] An Onsen Here, vor waer geseit; Want ons leert die Scrifture, Wanneer ende te welker ure Dat een versucht om sine sonden, Ende genade bidt t' allen stonden, So salse hem wel vriendelike Die Here verlaten van hemelrike, Ende setten in den wech te hemel waert,
[pagina 53]
Daer hi sal comen al onvervaert; Dat 's in vier der purgatorie. 4440[regelnummer] Dat seggen die heileger liede memorie Dat men die vule sonden hier Af moet doen in 't vagevier. Noch segt ic di, sonder vragen: Die gene die hier haer sonden dragen Totten ende, ende die wille laten niet, Die sonden laten in 't verdriet; Bi di waende hi langer leven Sine hadden die sonden niet begeven; Maer die quade vule sonden 4450[regelnummer] Laten den mensch ten lesten stonden; Dan willen si niet langer sijn Mitten sondare, dats anscijn. Dit sijn die hare sonden vercopen, Ende altoes ten sonden lopen, Ende hem selven niet willen reden Jegen dat zware henesceden. Van desen is 't geaventuert Sine hebben Gods rike verbuert. V. Berecht mi, meester, wijs man, 4460[regelnummer] Wanne dat d'eerste sonde quam? A. Clerc, van den beete die beet Adam, Daer hi om uten paradise ran, Daer af quam ons d'eerste val, Ende dit grote ongeval. Oec isser ons af comen die doot, Die den mensce doet pine groot. Clerc, verstant mine gebode: Ic segge dat sijn drie dode, D'een hebben die kinder clene; 4470[regelnummer] D'ander die jonge liede gemene; Die derde die oude liede gedogen. Dus hebben wise alle drie vor ogen; Elc hevet sine pine sonderlinge Vander doot bi Gods gehinge. V. Berecht mi, meester, ic hebs hope, Mits dat die sonde ende die cope Werden vergeven ten lesten stonden, Ende die doot es ·I· pine van sonden; Twi laet God die vercorne kerstine 4480[regelnummer] Die doot gedogen ende die pine? A. Clerc, hadde God den mensce gegeven In den vonte onsterfelike leven, So soude die mensce gebrekelike Hebben geweest narstelike. 't Doopsel om d'onsterflichede Te gecrigen, oec daer mede Gegeven so heeft God gemene Elken mensce die doot allene, Ende dat haer niemen mach ontgaen, 4490[regelnummer] Hine moeter of sijn gevaen. Nu verstant, clerc, sonder hoen: Te meere pijn, te meere loen, Die meest pinen heeft in aertrike, Ende des danct Gode van hemelrike; Sinen loen sal wesen twivout, Dit gelove vaste hout, Also wi bescreven lesen: Sone macher niement behouden wesen, Of hi en si anderwerven geboren. 4500[regelnummer] Dat bediet doopsel, als wi horen. Wie doopsel in de vonte ontfaet Heeft van Adams sonden aflaet, Ende es geset in den wech mit eren Te comen ter blijscap Ons Heren, Ende macher bi winnen saen Die glorie, die niet mach vergaen. V. Meester, ic hoerde gerne bedieden Twi dat wilen eer die lieden So out waren van gedane, 4510[regelnummer] Eer sijt tgelove vingen ane? A. Clerc, doe wast tgelove so clene Dat niemen wilde ontfaen doopsel rene; Hine wiste bede quaet ende goet, Ende dat den doopsel bestoet. Het was doe costume mede Dat men elken 't gelove sede. Als doe wiste ·I· Sarasijn Wat sculdich was te doen een kerstijn, Ende docht hem Gods wet 4520[regelnummer] Beter sijn dan sine Mamet, So dede hi hem dopen in der namen 's Vaders, Soens ende scheilichs Geest, amen. Aldus dede sinte Mertijn, Die in 't gelove wert goet kerstijn.
[pagina 54]
Nu hevet die Kerke anders geset; Want vele kinder storven besmet, Ende mochten der hellen niet ontgaen Eer dat si doopsel hadden ontfaen, Ende hier omme is 't jonge kint 4530[regelnummer] Gedoopt eer 't sonde bekint. Scrifture seit ons warlike: Die ongedoopt verliest Gods rike. Elc mensch die wil sijn behouden Moet in 't herte twe poente houden; Dat 's doopsel ende vray gelove; Hier in niement en dove. Niemen blijft behouden bi den doopsel allene, Hine hebbe goet gelove ende rene; Ende 't gelove mach niet sonder doepsel sijn, 4540[regelnummer] Dat seget sinte Augustine, Of en comtoe sonderlinge Bi Gods gracien in waren dingen, Also propheten ende mertalaren, Die vor Gods geborte gepassijt waren, Die niet mochten hebben die dope, Ende storven op Christus hope. Hadden sy tijt gehadt in dit leven Sine waren niet sonder doopsel bleven. Van dustane seit die scrifture 4550[regelnummer] Dat si behouden sijn ter ure. Men heeft vonden dat gesciede Van selken ongedoopten diede Dat si oec hadden oflaet, Dor 's vaders ende moeders weldaet. In dewangelii mach men lesen Dat God, Onse Here, dede genesen Een maget, die noyt hadde bekint Van den gelove yet een twint, Noch diese ter werelt brochte in, 4560[regelnummer] En hadde doopsel meer no min; Maer also gelovede an Jhesus mede Dat hi se genas dor haer bede. Wie vray gelove wille ane gaen Moet in 't herte ·III· pointe ontfaen. Wie vraye gelove in 't herte draecht; Sijn mont toent dat ende gewaecht, Ende sine werken doen 't anscine Alomme sine evenkerstine. Oec moet hi hebben ontferme, 4570[regelnummer] Bede op crancke ende op arme, Ende getrouwe sijn in siere werke Sallen minnen die Heilege Kerke. Clerc, wie dese pointe wel hout, God sal hem vergeven sine scout, Als die ziele ente lichame Sceden sullen mit groter scamen, Die van andren moeten sceden, Sonder twivel, onder hem beiden. V. Lieve meester, wilt mi bedieden 4580[regelnummer] Ende seggen of ter quader liede Sonden sijn vergeven also saen Alsi 't sacrament hebben ontfaen? A. Clerc, in de vonte, dat verstaet, Vergeeft hem God alle misdaet; Maer vallen si weder in de sonden, So dobbeleren si t' allen stonden, Ende werden weder zwaerlijc bevlect In sonden, daer si uut waren getrect. God sal seggen mit sinen monde: 4590[regelnummer] ‘Ic verliet di dine sonde, Wel onsalich kersten mensce, Ende dijn spel was comen te wensce; Maer dor die sonden, daer du quames an, Bistu comen in den helscen ban; Daer di in staet te sine Ewelike, in groter pine.’ V. Bericht mi, meester, te wensce Of yet deert den goeden mensce, Dat hi starf haesteliken doot 4600[regelnummer] In desen waerliken noot? A. Clerc, verstant wel mijn bediet: Die goede en sterven qualike niet Na der zielen, dat verstaet, Hoe dat mitten live gaet. Wat dode die gerechtige sterven, Dus soe moeti hemelrike verwerven. Clerc, vele lieden hebben pine Dat si jugieren haren evenkerstine Ter hellen, mit haren worden fel; 4610[regelnummer] Want niemant weet die waerheit el Dan God, die 't al jugeren sal, Ten jonxsten dage, groet ende smal.
[pagina 55]
Ic rade dat elc vorsie sijn sake, Ende late sijn evenkersten mit gemake. V. Noch bericht mi, meester vroet, Of die quade yet es goet Dat hi hier legge ende bederve, Ende daerna op sijn bedde sterve? A. Clerc, wat dode die quade smaken 4620[regelnummer] Sine kennen Gode in gere saken, Ende haer leven es alte quaet Om dat si niet belien haer misdaet Den pape, ende haer vule sonden, Die se leden ter hellen gronden. Hare pine, die si hier dogen, En machse ginder niet verhogen. Die pine en helpt den quaden niet, Die altoes der sonden pliet. V. Meester, helpen die messen yet 4630[regelnummer] Den levende in sijn verdriet? A. Men heeft vonden te meniger stede Dat messen ende ander bede Den levenden heeft goet gedaen, Als hi in node was bevaen; Dat heeft men ondervonden wel. Nu hore hier af ·I· bispel: Een man was van sinen vianden In prisone mit zwaren banden, Ende wet dat sijn wijf plach 4640[regelnummer] Over hem t' offeren op silken dach. Als die man quam t' sinen wive Seide hi haer: ‘Doe ic was keitive, Gevaen, daer ic zwaerlike lach, Soe was emmer somige dach Dat ic was onbonden ende vri; Maer ic en weet die reden twi.’ Doe hi haer vertrac sine clage, Doe pensede soe om die dage Also messen ende gebede 4650[regelnummer] Met offerande over hem doen dede. Die misse staet oec in staden Den doden, op dat hi niet te seere es verladen Mit vulen sonden in de doot, Niet te zwaer, noch niet te groot; So mach die messe met offerande Den doden wel in staden standen, Opdat die mensce begerte groot Daer toe hadde voor sine doot. V. Nu segt mi, meester, ·I· bediet 4660[regelnummer] Of den goeden mensce deert yet Dat menne graeft buten kerchove, Ende buten der stede van groten love? A. Clerc, verstant te dire vrame: Eest dat men des goeden lichame Begraeft buten der heileger kerken, Men sel verstaen ende merken Dat die ziele niet wort ontfaen Om quade dat so heeft gedaen Na die doot ofte oec te voren; 4670[regelnummer] Maer omme die sonden wort verloren. Als elc goet mensce doet sijn ende In wat steden dat hi belende, Die stede es emmer gebenedijt Daer af ende wel seker sijt; Want God, Onse Here, die goede, Wyede die werelt mit sinen bloede, Daer hi ane den cruce starf, Ende menschelike dor ons bedarf. V. Hebdire yet gelesen of, 4680[regelnummer] Of men den lichame in 't kerchof Begraeft oft der zielen helpt yet; Daer af doet mi een bediet? A. Vele lieden begeren ende seggen Dat si in kerken willen leggen; Het comt hem dicken in bederven En si dat si in hoeftsonden sterven, Helpt den goeden ende staet in staden; Want si teer worden verladen Van sonden ende van quaetheden, 4690[regelnummer] Mits den goeden heilegen steden. Ende mits der messen, die men daer doet In de kerke, des sijt vroet; Want goede liede vorwaer Soe vergadren dicke daer, Ende vrienden ende mage so men pleget Comen ten grave, soe men seget, Ende bidden over haer vriende sere Den hogen coninc, onsen here,
[pagina 56]
Dat hi der zielen vergeven moete 4700[regelnummer] Van haren sonden die zware boete, Ende soe saen worde beweget Ter glorien, daer men ons af seget. Den quaden deert vor waerheit Dat men in heileger steden leit; Want die duvel, hets t' alre tijt, Bede gramscap ende nijt, Soe dat si dicke mit groter ouwerde Den lichame worpen uter erden, Also ic u sel bedieden wel; 4710[regelnummer] Want dat wilen eer gevel. Een bisscop was die Felix hiet, Die eens sede ende ne loech niet Dat hi een nonne kende, Die haer suverhede minde, Maer haer tonge was t' allen stonden Tspotten ente scernen onbonden; Dese starf ende wart geleit In de kerke, also men seit. 's Nachts sach die coster die visioen 4720[regelnummer] Den lichameontgraven, ende staende doen Vor den outaer in ·II· sticken sniden, Ende d'een helft bernen tien tiden, Ende d'ander helft bleef ongescaet. 's Dages daer na dat hi op staet Vertelde hijt den covente daer, Ende leedse vor den outaer, Aldus hise bernen sach. Op den steen, die der lach, Sach men 't litteken van den viere, 4730[regelnummer] Noch mere noch min in dier maniere, Of daer hadde gesijn te hant Eens menscen vorme verbrant. Clerc, noch bedinge noch ween En helpt den quaden niet en sleen. Maer verloren so en blijft si niet, Die men doet over 't ferloren diet; Want so keert op die gone, Die der weldaet sijn gewone.
III. V. Segt mi, meester, uwen raet 4740[regelnummer] Hoe dat mitter zielen staet, Die hier versceden bede gemene, Ziele ende lichame mit groten wene? A. Ghelijc ·I· brudegom, die wert uut Verweendelic om sine bruut Mit scone geselscip t' ontfane, Ende mit liefliker gedane; Alsoe doen die ingelen scone, Die comen uten hogen trone; Als die goede mensce is versceden 4750[regelnummer] Nemen si die ziele ende leden Mit groten sange, blideliken T'ons liefs Heren hemelrike. Dat rike sal bi den genen geven, Dies verdienen in dit leven; Maer die ziele die hene gaet, Ende sonder weldaet uten lichame sciet Die wert oec mit feesten groot Ontfaen in d'eeuwelike doot, Ende geworpen in der hellen pine; 4760[regelnummer] Daer haer altoes in staet te sine. Van der pine verde ons God, Die over al heeft gebod. V. Bericht mi, meester, op minne groot, Hoe God die sine troest ter noot? A. Clerc, dicke gevalt dat Dat heilege liede rumen haer vat, Die vor haer doot vervaert sijn sere; Want si ontsien den groten Here. Weet dat een heilig man lach 4770[regelnummer] Vervaert op sinen sterfdach; Na sine doot hi hem verbarde In een abijt, ende hi verclaerde Sinen jongeren, ende dede hem verstaen Hoe vriendelike hi was ontfaen; Licht in dien vaer tiden stonden So dede hi of somige sonden, Die hi, wanic, vor sinen inde, Licht over hem niet bekinde; Want bede stille ende openbare
[pagina 57]
4780[regelnummer] Vertroest God die sijn in vare, Dat si gene vrese te groot En sullen hebben vor hare doot. Een monic was in ·I· covent te samen, Die Anthonis heet bi namen; Die themelrike tiden began Mit vele tranen vort an. Die scrifture hi ondersochte, Also hi alre beste mochte, Niet dat hi clergie in scouwe; 4790[regelnummer] Maer alle worden van berouwe Dat sijn sin daer bi ontsteke, Als hi selke worde spreke Hoe hi comen mochte daer boven. 's Nachts na sijn bidden ende loven Soe quam hem an een visioen, Ende men sprac te hem: ‘Reet dijn doen! God die hiet di hene varen.’ Hi antworde: ‘En hebbe te waren Gene troest te vaerne mede.’ 4800[regelnummer] Ende men antworde hem ter stede: ‘Mac van dinen sonden gescal, Si worden di vergeven al.’ Doe hi dit eens hadde gehoert Doe bleef hi in ware vroet. Ter naester nacht daer naer Was hem gedaen so groten vaer Dat hem an quam enen rede, Daer hi sijn ende in dede, Ende voer ter glorien van her boven, 4810[regelnummer] Daer die engelen Gode loven. V. Bericht mi, meester, lieve man, Welc sijn die volmaecte zielen dan? A. Clerc, die met genen hoeftsonden In den ende worden vonden, Ende die oec houden die gebode, Die ons sijn comen van Gode. Die dan doet meer goeder gewerke Dan gebiet die Heilege Kerke, Ghelike liede van religione, 4820[regelnummer] Ende maechden van heilegen doene, Die de werelt laten dor armoede; Dese sijn in Gods hoede, Om dat si leiden een zwarer leven Dan ons die ·X· gebode geven. Al dusstaen volc al sonder waen Waert mit Onsen Here ontfaen. Clerc, noch willic u bedieden Van der oerder der gehuwede lieden; Soe wie har huwelic wel houden, 4830[regelnummer] Haren loen wert hem wel vergouden, Ende elc man is sculdich sijn wijf Te minnen als sijns selfs lijf; Ende 't wijf oec weder haren man, Mit alre herten, soe si can. Ende moeten beide sijn een wille, Onder hem tween, lude ende stille. Dit 's d'ordinancie, die Onse Here Selve maecte mit groter ere. Soe wat mensche heeft ontfaen 4840[regelnummer] Dien bant van huwelic, ende bestaen Die pine hem dat hijt so houde Dat hi die ziele vor Gode behoude, Soe datten God niet en sent Ter hellen, als hi dit leven ent. Wie dat desen staet wel hout, Ende niet brect bi sire scout, Ende hem wel hout in weldaden Vor Gode vint hi genade; Ende es ter selker tijt geboren 4850[regelnummer] Dat hi mit Gode es vercoren. Die haer penitencie niet hebben gedaen Moeten in de purgatorie gaen, Ende leiden pine vor har sonden Vort an al toten stonden, Dat si mogen wesen vertroest Mit weldaden en verloest Van haren vrienden, die na hen bleven In dese werelt, na haren leven. Ne maer si sijn nu herde dinne, 4860[regelnummer] Die ane die dode leggen minne, Ende die aelmossen over hem geven Van dat hem bleef na dit leven. Daer om dincken si sere hinderen, Die hare ziele bevelen hare kindren, Die liever hadden een scoep met wine Dan die ziele van vader ende moeder sine Uter pinen waren verloest, Ende met Gode waren vertroest.
[pagina 58]
Hier om souden wi keitive 4870[regelnummer] Ons bepeinsen binnen onsen live Om hemelrike t' ontfane, Ende op geen aeldinge te laten stane; Want hebben sijt goet bi den ende Hem en roect waer die ziele belende, Al waer se in der hellen gront; Dit 's groet jamer t' alre stont. Sulke werden ter purgatorie gesent So ons scrifture doet bekent, Die werden verloost binnen ·VIII· dagen 4880[regelnummer] Met weldaden, hoer ic gewagen. Sulke binnen ·XX· dagen ende ·III·, Also scrifture orcont mie; Sulke sijnre in der jaren hondert, Dit 's waer, wien dat wondert. Selke moeter oec in staen Tot dat jugement worde gedaen; Dese mach sere verlangen Na deser werelt vergangen; Want alse haer purgatorie es leden 4890[regelnummer] Comen si ter eweliker vreden; Der moet ons onnen te commene Hi die 't almachtich es te dommene. V. Meester, ic soude gerne vragen Waer omme dat sijn ·VII· dagen In elke weke ende nemmeer? Berecht mi des, ic hebs geer. A. Verstat, clerc, en bevroet di des Dat ·III· ende ·IIII· sevene es; Bi den ·III· dagen verstaen wi gereit 4900[regelnummer] D'almachtige drievoldicheit, Ende bi den andren dagen te samen Sijn betekent onser alre lichamen, Die gemaect sijn van substancien viere, Dat seit ons scrifture al hire. Drie crachten in den mensch sijn, Also men vint in 't latijn: D'eerste crachte es, dat verstaet, Dat soe heeft wille t' eniger daet; D'ander dat so met haren rade 4910[regelnummer] Kiesen mach 't goede vor 't quade; Die derde cracht es sonder waen Datse gedenckenesse heeft ontfaen Van der godlicheit Ons Heren; Dit mach men merken ende leren. In scrifture hore ic gewagen Dat die weke loept ·VII· dagen; Daer omme willic u visieren Twi men den lesten dach moet vieren, Ende eren boven alle die andren; 4920[regelnummer] Om dat men sel ter kerken wandren, Ende God bidden om genade Van allen sondeliken daden; Of die ziele heeft gedaen dinc Mit haren ·III· giften, die so ontfinc, Vander drievoldicheit scone, Die es woenende in den trone, Dat soere pardoen of moeten ontfaen, Ende voert aen in doechden volstaen; Ende of die lichame es besmet 4930[regelnummer] Jegen Gods, Ons Heren wet, Dat hijt op den sondach boete In de kerke mit goeder moete. Elc kersten mensche es gebonden Den sondach te weiren van sonden, Ende jegens Gode in baten staen Van dat hi in de weke heeft misdaen; Want op den gebenediden sondach Verrees God uten grave daer hi in lach; Daer bi souden wi den sondach wel 4940[regelnummer] Van sonden wieren quaet ende fel, Ende horen sermone ende messen, Met alle onser verstannesse. Die dus doen sullen ontfaen Pardoen van dat si hebben misdaen, Ende worden te Gode geweget, Als ons scrifture seget. V. Meester, nu berecht mi hier Of purgatorie es een vier, Of wat mach purgatorie wesen? 4950[regelnummer] Nu bevroet mi van desen. A. Clerc, verstant mijn bedieden; Ic segdi dat selke lieden Alhier purgatorie dogen Om grief, die si hebben vor ogen. Eest van honger of van naectheden, Of van couden an haren leden,
[pagina 59]
Of onwarscip van magen; Die dese vriendelike verdragen Op dat si dancken van desen, 4960[regelnummer] Soe macht wel purgatorie wesen. Noch es een purgatorie groot, Die de ziele doecht na der doot; Maer dese en es niet dier gelike, Die men gedoecht in aertrike; Want der purgatorien vier Gedogede niemant ·I· dach hier, Al ware hi van stale te hant, Also haert als die diamant, Hine moste dwinen ende sterven, 4970[regelnummer] Ende te pulver verbernen; Want purgatorie es so heet Dat artste vier her scade heet. Bi reden prove ic di dit hier: Of men scerve ·I· vier An de want, verstant wel ditte, Daer die ziele in den purgatorie sitte; Soe comen her heilege liede te voren, Diese in dese werelt hadde vercoren, Ende ere daden ende gichten, 4980[regelnummer] Dese hare purgatorie lichte, Mit soeten roke, mit troesten goet, Dat haer pine lichten doet. Dit doen si dicke, sonder waen, Tes si der pinen sijn ontgaen, Ende sitten mitten saligen gesellet, Daer alle torment is gevellet. Niement mach Gods rike ontfaen Vor sine sonden sijn of gedaen Mit weldaden, hier in aertrike, 4990[regelnummer] Of met purgatorien in 't ander rike. V. Bi wat reden eest dat comt Dat God den lichame soe doemt? A. Clerc, om dat hi hier veronwerde God te doen ere ende werde, Ende hi liever had sine genoechte Dan der armen zielen behoefte, Ende hi die zielen te sonden trecte Meer dan so selve mecte; Want die ziele soude dicke bestaen 5000[regelnummer] Doecht, wilte de lichame ane gaen. Daer om wert God verbolgen Dat die ziele den lichame moet volgen. Dat radic den mensche gebreckelic Dat hi sijn vleesce houde soberlic, Dat sine ziele ten lesten stonden Vor Gode salich worde vonden. S' Ambrosius die seget: ‘Gelike dat een lants here pleget, Die op sine viande wille striden, 5010[regelnummer] Wat hi mach mit allen nide, En als hi hem comt naer Soe doet hi hem pine zwaer; Hi bernt hem of die woenstede sine, Ende daer na doet hi hem mere pine; Want hine slaet toter doot; Dat doet hem doen die nijt groot. Also sel God wreken op den lichame Die vule sonden ende die blame, Ten jonxsten dage, als hijt sal domen 5020[regelnummer] Dat van den eersten man es comen.’ V. Meester, hebdi iet vernomen Hoe vele zielen die sullen comen Te hemelrike ende worden ontfaen, Als dese werelt sal te gaen? A. Clerc, ic segdi sonder waen Dat in Gods rike worden ontfaen Also menige ziele, dat bescreven, Als ingelen vielen, die waren verheven Met Lucifer, den overmoeden, 5030[regelnummer] Die leget in der hellen gloede, Ende die met hem waren verdult; Als haer steden werden vervult Soe sel der werelt ende sijn; Dus ist bescreven in 't latijn. V. Meester, waer staet die helle, Daer onsaliger zielen quellen? A. Clerc, ·II· manieren van helle sijn, Daer die ziele in dogen carijn; D'ene boven der andre gestaen. 5040[regelnummer] Van den ·II· hellen, sonder waen, Wet dat opperst helle staet In 't nederste van der werelt graet; Dat nederste is een put sonder gront,
[pagina 60]
Dat maect ons scrifture cont. 't Opperste es soe vreselic, Men mach gepensen haer gelijc; Want haer vier es so gedaen Dattet niet mach te gaen; Daer es krijslinge van tanden, 5050[regelnummer] Ende wringinge van handen, Ende weninghe van ogen Om den rou die si dogen In dat vreselike vier, Dat anxstelike es ende ongehier. Die nederste put es in d'aerde Gemaect, mit groter onwerde; Gelike dat men den lichame Mit vleesch ende ... delvet t' samen; Also delven oec die viande 5060[regelnummer] Die zielen in den put met haren handen; Want hem mogen gene weldaden Nemmermere staen in staden. Hier sach die rike vrecke, Die broot ontseiden den Gods knechte, Lasaruse, den heilegen man; Dit soe seit ons Sinte Jan. Daer es een sonderlinge vier, Dat vreselic es ende ongehier; Al liep in alle die werelt fonteine, 5070[regelnummer] Ende al 't water dat God doet reinen, Sone sout blusscen nemmermeere; Het 's so heet ende bernt so sere. Noch min geliken hem onse viere Dan men een screve in deser manire. Daer es oec vier, des sijt wijs, Dat couder es dan enich ijs, Ende bernt so sere sonder waen Als stro in een oven gedaen. Al leit men in dat coude vier 5080[regelnummer] Een yser berch, verstant hier, Hi soude verwandelen wel lise T' enen coude verbernen yse. In desen vier hebbic verstaen Dat daer grote draken in gaen, Die vreselike sijn ende gapen, Ende laten die ziele niet slapen Van der pinen, die si hem doen; Si gheven hen menigen vul prisoen. In desen put es sonder wanc 5090[regelnummer] Uter maten zwaer stanc; Die torment es alte zwaer, Die de zielen dogen daer; Die duvelen slaen se eenparliken Mit yseren roeden jammerlike. Dus dogen si dach ende nacht gereet Menich torment ende menich leet, Ende alle pine es hem vor ogen, Die dese pine moeten dogen. Noch soe es daer een torment, 5100[regelnummer] Die si dogen al ongehent, Dat es deemsterhede soe groot; Men mach gepensen haren noot, Ja, soe dicke dat men se tasten mach, Ende die geduret nacht ende dach. Dat om die sonden daer si in bleven, Als si lieten dit aertsce leven; Dese sonden sullen sonder waen Ten jonxsten vor har hoeft staen. Daer brieschen die duvelen mit monden 5110[regelnummer] Dach ende nacht t' allen stonden, Gelike stieren, die sijn verwoet, Ende altoes qualike gemoet. Daer toe sijn der zielen handen Gebonden met yseren banden, Die heet sijn gelike den viere; Dit es pine ongehiere. God late dier pine ontgaen Alle die kersten sijn gedaen. V. Ay, meester, es u yet bekent, 5120[regelnummer] Twi die ziele dogen sulc torment? A. Dat si 't geslachte van hemelrike Soe onwerden in aertrike; Dies wille God dats die viande Veronwerden ende doen scande; Want alsi waren in desen live Veronwerden si die Gods keitive; Ja, mitten vier der onreinichede, Datter zielen bejaecht onvrede Mitten duvelen in 't helsce vier, 5130[regelnummer] Dat vreselike es ende ongehier, Ende waren vercout in de doecht al; Des si besitten 't helsce dal.
[pagina 61]
V. Meester, wie sijn die in der hellen Gepijnt sijn ende dus quellen? A. Clerc, in desen zwaren torment Sone es el niemant bekent Dan die haer lijf in hoeftsonden enden, Ende haer misdaet niet en bekenden; Also hoverdige ende nidige mede, 5140[regelnummer] Ende luxurie ende gierigehede, Ende die de lieden raden van bachten, Dies hem niemant en can gewachten, Ende hordom doen ende valschede orconde, Ende altoes quaet spreken mit monde, Ende hem oec van haren sonden Niet biechten te gene stonden, Ende gene weldaet willen ane gaen Over die sonden, di si hebben gedaen; Dit sijn si die worden bekent 5150[regelnummer] Mitten duvelen in haer torment. V. Berecht mi, meester, lieve geselle, Wie is die rechter van der hellen? A. Clerc, ic saltu seggen nu: Lucifer es daer baeliu, Ende die duvelen, die met hem vielen, Die tormenten 's menscen zielen. Van Gode hebben si die macht Die zielen te pinen nacht ende dach Vor hare quade vule sonden, 5160[regelnummer] Daer si mede waren bevonden. Dit sijn die rechters Ons Heren, Die de quade tormenteren Mitten helscen vier heet, Dat hem altoes es gereet. Clerc, ic segge dat men seget Dat 't uterste vier van der hellen pleget Lichter te bernen sonder waen Dan stro, dat in den oven es bevaen; Ende t' selker stede, des sijt wijs, 5170[regelnummer] Soe is 't couder dan enich ijs. Die sielen die in deser pinen staen, Die moeten eweliken gaen Van den vier mit groter coude; Dus dogen si pine menichfoude, Ende van der couden de hitte; Elc es sculdich te merken ditte, Ende hem te pinen naerstelike Hoe dat hi come te Gods rike. Die propheten doen ons gewach 5180[regelnummer] Dat die quade vor domsdach Sellen die zalige sien in hemelrike Mit haren ogen sekerlike. Daer sal 't kint kennen den vader, Moeder geslachte alle gader, Ende die salige d'onsalige al, Doe si sellen leggen in 't helsche dal. Die zalige sellen hebben bliscap groot, Daer si ontgaen der hellen noot, Ende d'onsalige droefheit ende toren 5190[regelnummer] Dat si Gods rike hebben verloren. V. Meester, als die goede gesellen sien Der quaden groot torment gescien, Sullen sijs hebben gene ontfermicheit? Des bericht mi gereit. A. Clerc, als siet 't kint in de helle der moeder, Of sinen vader, suster of broeder, Ende 't wijf haren getrouweden man, Die soe mitter wet gewan, In de helle dogen zwaer verdriet; 5200[regelnummer] Si en sullenre een twint op micken niet; Niet te meer dan si sagen spelen Visschen in 't water ende velen. David seit ons, die prophete, Dit al wiste bi Gods behete, Dat die goede werden te make, Als si sullen sien die Gods wrake Over die besondige zielen, Die hier in hoeftsonden vielen. V. Noch segt mi, meester, ·I· bediet 5210[regelnummer] Of die zalige bidden yet Over die gene die sijn gedaen In der hellen, mit pinen bevaen? A. Clerc, en ware niet betame; Want nemmermeere gene vrame Noch genaden, dat si u cont, En wort hem in der hellen gront. Want men over hem lieden bade En mochte doen gene stade;
[pagina 62]
Want haer jugement is comen 5220[regelnummer] Dat hem gene weldaet mach vromen; Diere in sijn bliver ewelike Van Gode vergeten in den slike. In scrifturen hebbic gelesen Dat die zalige selen wesen Soe vaste an Onsen Here gevoecht Dat hem al wel genuecht 't Fonnesse dat God den quaden Doet dor haer sondeliken daden. V. Noch segt mi, meester lofsam, 5230[regelnummer] Eer God in de werelt quam, In wat hellen waren die gerechte, Die uutvercoren Gods knechte? A. Clerc, nu wille mi verstaen, Si waren in enen stede gedaen Daer d'een den andren was onbekent; Maer sine hadden geen torment; Nochtan waenden si hebben geweest In de swaerste helle, soe men leest, Om dat si waren gemeenlike 5240[regelnummer] Gesloten buten hemelrike; Maer daer na als God gebood, Ende hi gesmaect hadde die doot, So brochte hi sine vercorne knechte Daer boven buten alle gevechte; Maer die helle en brac hi niet, Daer inne was 't ferloren diet. Clerc, die in de nederste helle staen Waren si in de opperste gedaen, Hem soude dincken sekerlike 5250[regelnummer] Dat si waren in hemelrike. In 't donckerste lach die vracke rike, Doe hi bat een droppel waters oetmoedelike Lasaruse, Gods gestade vrient, Dies jegen Gode hadde verdient. Lasaruse, Gods vrient, doe sat In Abrahams scoot, hijs hem bat. Abraham antworde ende sede Den riken vrecken, dat sine bede Lasarus niet soude horen; 5260[regelnummer] Want hi die al hier te voren Een luttel van den crumen bat, Ende du wederseit hem dat, Ende husses op hem die honde dine, Die of litten de roven sine. Daer omme wert di niet gesent Mede te minren dijn torment. V. Meester, kent d'een den andren, Die in d'ander werelt wandren? A. In 't uterste vonnesse, so men seit, 5270[regelnummer] Sel elc andren kennen gereit; Noch so willic di meer bedieden Dat dan alle die gerechtige lieden Sullen andren kennen also saen Dat si in hemelrike sijn gedaen; Ende haer geslachten ende haer magen, Ende haer vriende, die si oit sagen, Die dan sijn in hemelrike, Sullen andren kennen gewerlike, Ende har namen ende haer gewerke, 5280[regelnummer] Ende wat si deden dor die Heilege Kerke. Die quade die in de helle wandren Sullen oec kennen malcandren, Ende haer sonden ende haer misval Sullen si kennen groot ende smal. V. Meester, die sijn in hemelrike Bidden si over die sijn in aertrike? A. Clerc, so ons seggen boeken, Soe bidden si over die versoeken, Ende die se mit bedingen nopen, 5290[regelnummer] Ende op hare hulpe hopen. Ende si bidden oec herde zere Over die dienen Onsen Here, Dat se Gode hoede over die viant, Die den sinen doet groten pant; Ende dat si mit salicheden Moeten comen ter hemelsce steden; Ende of sy sijn in dolingen Datse God daer uut moet bringen, Ende sinen vader worden gesent 5300[regelnummer] In den troen daer alle rouwe ent. V. Meester, hebdi yet gelesen Hoe daer der goeder bede sellen wesen? A. Ic seg di, clerc, sonderlinge Al haer begerte is bedinge;
[pagina 63]
Ende sine begeren gene dinc Dan selve wille die hoge coninc. Al dat si bidden ende begaren Dat geeft hem God sonder sparen. V. Meester, die in hemelrike sijn gedaen 5310[regelnummer] Hebben si volmaecte bliscap outfaen? A. Clerc, ic does di een bediet; Volmaecte bliscap hebben si niet Eer leden wort dat jugement; Dan wort hem vol blijscap bekent. Si slachten hem die sijn geseten T' eenre maeltijt, daer si eten Mit bliscepen ende hebben delijt; Also eest mit hem, des seker sijt. Alsi pensen om hare gewaden, 5320[regelnummer] Die si t' huus lieten onberaden, Sone doet hem die feeste geen goet, Als hem dit coemt in haren moet. Also sorgen die zalige al Om haer vriende in 't aertsce dal Hoe si de glorie sullen ontfaen, Ende den duvel wederstaen. Als die volmaecte te gader comen Wert elc blide om 's anders vrome, Ende dit waert dat jugement 5330[regelnummer] Dat hem vele bliscap wert bekent. V. Segt mi, meester, sonderlinge Welc es der zaliger woninge? A. Der zaliger zale es Gods ansichte; Dat 's volmaecte van allen lichte; Daer wonen si in die zalich sijn In dat soete claer anscijn. Gelijc dat 's menscen sielen leget In den mensche ende levens pleget; Soe leeft die zalige ziele rike 5340[regelnummer] In Gods anscijn van hemelrike, Al sonder pine ende verdriet, Also ons scrifture te seggene pliet. Die meest sonden heeft gedaen Die wert vor Gode best ontfaen. V. Meester, ic warts gerne vroet Weten die zalige al dat men doet? A. Die in hemelrike sijn geraect Weten al dat men in aertrike maect, Ja, als si willen in haren moet; 5350[regelnummer] Nu verstant, hets di goet. Noch segic di, wilt nu 't horen, Die ter purgatorien behoren Die en weten twint niet Wat in dese werelt gesciet, En si dat hem worde bekent Bi den engel die hem God sent, Of bi sonderlinge vrienden, Wien si in dese werelt dienden. Maer die in de helle sijn geseten 5360[regelnummer] En mogen van der werelt niet weten; Niet meer dan ons es bekent Waer dat die ziele belent. V. Meester, seg mi sonder sparen, Die ziele die hene varen Comen si weder ter werelt yet Te segne wat hem es gesciet? A. Die in de purgatorie comen Mogen niet uut, al sout hem vromen, Si hadden van haren ingel ontfaen 5370[regelnummer] Orlof, wien si sijn onderdaen; Maer als si orlof mogen gewinnen Soe comen si mit allen sinne, Ende seggen die mensch haren staet Van der purgatorien graet. Dan bidden si om weldaden, Die se daer uut mogen ontladen; Ende als die weldaet es gedaen, So wort so verloest saen. Dan bidt so over hem vaste, 5380[regelnummer] Die se van der pinen ontlaste; Maer die sijn ter bliscap Ons Heren, Daer en es geen wederkeren. Wie daer comt en mach niet uut, Daer in es een so groot dedut; Die oec ter hellen sijn gevaren Mogen hem niet openbaren Te geenre wilen, in geenre stont; Sine bliven in der hellen gront, Ende gedogen der hellen plage 5390[regelnummer] Daer in toten doemsdage.
[pagina 64]
Sine mogen gene orlof ontfaen Dor d'ondaet, die si hebben gedaen; Al scijnt dat si hem verbaren Die sijn in der duvel scaren, Hets een duvel in haer gelike, Oft een ingel van hemelrike. Om den mensce te bedriegen Peinsen si alletoes om liegen, Hoe si den mensce mogen deren, 5400[regelnummer] Ende van der glorie Gods keren, Die sijn verloren dor haer hoverde, Ende vielen in groter omwerde. V. Noch segt mi, meester, t' onser vrome, Wane dat comt die drome? A. Clerc, het gevalt wel ode Dat si dicke comen van Gode; Als den saligen sel gescien enige dinc, Soe sent hem die hemelsche coninc In drome wat hem gescien sal, 5410[regelnummer] Ende latent vor weten al. Aldus quamt hem in drome te voren Joseppe, dat hi was vercoren Here te sijn in Egyptenlant, Dat scrifture wel bekant. Bi wilen gevallet oec wel Dat drome comen van den duvel, Ende brinct den mensche in dolingen, Daer hi sel vorderen quade dingen. Dus quam Pilatus wijf te voren 5420[regelnummer] Dat so beletten soude den toren Tusschen Jhesum, den milden, Ende die Joden, diene crucen wilden. Oec gevalt wel dat men siet Wat den mensch dagelix gesciet, Ist in sprake of in horen, Comt hem gerne 's nachs te voren. V. Meester, ic soude gerne horen Waer Antkorst worde geboren. A. Clerc, nu verstant ende hoert: 5430[regelnummer] In Babiloine, in de grote poert. Hi sal in hebben 's duvels geest, Ende vermogen Satanas vulleest. In de stede van Corosan Wert hi gevoestert, seit St. Jan, Ende opgehouden met duvelien, Ende gequeect mit nigramacien. Hi sel hem maken Here ende God, Ende over al doen houden sijn gebod; Hi sal ·XXXIII· jaer te voren comen 5440[regelnummer] Eer God die werelt sal domen; Van Caymes geslachte wert hi geboren, Dat 's der werelt een groot toren. Over alle die werelt sonder spot Sel hi hebben sijn ghebod. In ·IIII· maniren, dus is 't geset, Sel hi 't folc bringen te sire wet: In 't eerste sullen hem edel ende rike Dor sinen groten scat wiken. Die scat die heeft sijn verloren 5450[regelnummer] Sel hem dan alle comen te voren. 't Gemein volc wert hem onderdaen Of het sel die doot ontfaen; Hi sel van boven ·I· vier doen comen Herde vreselic, hebbic vernomen, Dat die gene sal verslaen Die hem niet worden onderdaen. Papen, clercken groot ende smal Sel hi uten gelove bringen al Mit sire overgrote cleergien, 5460[regelnummer] Soe sel hise alle vermaledien; Alle scrifture worden hem onderdaen, Die der duvelen bestaen; Alle subtijlheit sel in hem wesen, Also wi bescreven lesen. 't Fierde poynt es dat hi sal Die van religione bedriegen al Mit miraculen, die hi sal togen, Die si sullen sien mit ogen, Ende sine teeken sullen hem doncken so claer 5470[regelnummer] Dat sise houden sellen over waer. Hi sel ongedoept op doen staen, Aldus doet men ons verstaen; Maer die doopsel hebben ontfaen Sel hi niet mogen op doen staen; Want God en sal 's niet gehingen Dat hi soude volbringen Dat hi se soude doen verrisen Mit sire cracht, in gere wisen;
[pagina 65]
Maer den ongedoopten lieden 5480[regelnummer] Sel hi wel mogen gebieden Dat si dor sijn gebod opstaen; Als hijt gebiet wert gedaen. Die levende sellen sinen wille Alom orconden lude ende stille; Dus wert hem al onderdaen, Dat die werelt heeft bevaen. Daer na sal Lucifer comen, Also als ic 't hebbe vernomen, Ende sel in een onsuver vat gaen, 5490[regelnummer] Dat noyt doopsel hadde ontfaen, Ende sal hem doen prediken sijn gebod. Hi sel seggen: ‘Du biste God Waerachtich, dat weet ic sonder loes.’ Dus worden die liede radeloes. Vele tekenen sal hi togen, Ende den volke leggen vor ogen. Den blinden sel hi geven licht, Ende den cropel doen gaen richt; Die vor hem stom ende doef staen 5500[regelnummer] Sel hi doen spreken ende horen saen. Te Jherusalem sel hi geraken, Ende den tempel doen weder maken, Ende salre in setten een outaer, Ende hem selven offeren daer, Ende maken altoes hem selven God, Als of bi over al hadde gebod. Alse die Joden dit hebben vernomen Sullen si alle tot hem comen, Ende aenbeden oetmoedelike 5510[regelnummer] Alse over God van hemelrike. Dan sellen comen prediken sere Enoc ende Elyas 't wort Ons Heren, Dat dan bede groot ende clene Sullen ontfane gelove gemene, Ende weder bi predicacie keren; Dat sullen doen Gode t' eren. Geere predicacie sel hi plegen Vor hi ·XXX· jaer heeft gedregen; Daer na sel hi regneren sekerlike 5520[regelnummer] Twee jaer in dit aertrike. Dan sel hi climmen op enen berch Die keitijf, die vule dwerf, Ende seggen ten volke: ‘Compt te mi, Hemelrike es u eygen vri.’ Ende dan sal hi opwert vliegen, Ende hem selven bedriegen. Op die lucht sal hi willen rusten Dan sal hi neder vallen ende bersten, Ende varen in der hellen pine 5530[regelnummer] Ewelike, ende oec die sine. Daer salne God mitten monde Vermaledien te dien stonde, Om dat hi die Heilege Kerke Vellede mit sinen gewerke; Ende die an sine gelove bliven Werden verdoemt, soe wi scriven, En si dat se hem bekeren Weder ten gelove Ons Heren. V. Meester, hebdi yet vernomen 5540[regelnummer] Hoe Enoc ende Elyas sullen comen? A. Clerc, in dier maniren, in dier wijs Datse God sette in paradijs, In dien gelike, in dien gedane, Sullen si wesen, dat ic wane. V. Als Antkerst sinen wille heeft gedaen Sal dan die werelt yet lange staen? A. Ja so, clerc, achter die plage So salse staen noch ·XL· dage, Ende dat sal doen gewaerlike 5550[regelnummer] Die hoge Here van hemelrike. Dor die gene, wilt verstaen, Die Antkorst uten gelove liete gaen, Om dat si bliven den selven stonden Mogen beteren hare sonden, Ende sullen geloven gewaerlike Dat hise bedroech zwaerlike. Als die ·XL· ste dach neemt fijn So sal der werelt inde sijn; Ende als soe ende heeft genomen 5560[regelnummer] Dan soe sullen ingelen comen, Ende blasen seere mit bosinen, Ende doen 't der werelt dorscinen Dat een vreselic vonnesse sal sijn Op den mensch, dat wert anscijn. Hare horne sullen ropen over al: ‘Staet op, gi dogen, groot ende smal!’
[pagina 66]
Ter minnacht salt verrisen, so wi horen, Alle dat ter werelt wert geboren. Si worden verresen alsoe saen 5570[regelnummer] Dat men een oge op soude slaen. Die scrifture doet ons gewach Dat sel wesen op enen sondach. Dan sellen vergaderen alte zamen Die zielen mitten lichamen. V. Lieve meester, maect mi vroeder Of een kint van sire moeder Doot ter werelt wort geboren; Sal men 't daer sien ende horen? A. Clerc, het 's aldus bescreven 5580[regelnummer] Dat alle die ye hadden leven, Ende in der moeder haer lijf ontfingen, Sellen comen te dien gedinge In der zelver gedaen t' waren, Als of si waren van ·XXX· jaren. Al wer oec een mensch geboren Van enen wolf, als wi horen, Ende oec ander beesten verslonden, Het soude verrisen tien stonden, Bede in vleesce ende in bloede, 5590[regelnummer] Ende oec comen vor Gode, den goeden; Want al dat mensch heeft gewesen Sal dan van der doot genesen, Ende 't fleesch dat van den beesten quam Blijft der aerden, als ic vernam. Niement sal daer hebben gebrekenesse Van sinen leden, dit 's waer lesse. Clerc, ic sal di seggen mee Al hadden die vissche in der zee Enen mensce geeten al; 5600[regelnummer] Weet oec dat hi verrisen sal, Soe dat an hem niet sal missitten Van genen dingen, no van smitten. V. Meester, 's menschen haer ende sijn naghele, Die aen hem staen so behagele, Selt dan an den mensche staen, Als hi ten vonnesse moet gaen? A. Nu hoert, clerc, ic sal 't di wisen Dat si also niet sullen verrisen, Ende togen bi exempel dan 5610[regelnummer] Wat Onse Here den mensche jan. Gelijc enen die maect een vat, Ende niet wel geraect dat; Soe maect hi van der selver aerde ·I· beter ende van mere waerde. Also sel oec God, die hoge coninc, Wel mogen maken een ander dinc Over des menschen lichame, Also sijn wille es ende bequame, Ongelijc der eerster vormen, 5620[regelnummer] Die lach in der aerden onder die worme. Hi sel den mensche enen lichame maken, Dat van der aerde niet sal maken; Sonder onsuverheit sel hi wesen, Ende vol claerhede, so wi lesen. Al hadde een mensche ter werelt ·IIII· handen, Ende ·II· hoefden op sinen buuc standen, Ende oec vinger ·VI of ·VII· Het gaet al of ten andren levene; Want elc wort daer al volmaect 5630[regelnummer] En van lichamen wel geraect, So dat hem niet sel missitten, Noch oec letten ghene smitten. Dat hem gebrect sal God meren; Heeft hi te vele hi salt weren; Die zalige sullen dit lichame bringen Onbesmit van allen dingen, Ende sullen sijn soe over clare Dat een wonder te seggene ware. Onsterflic sellen haer lichamen sijn, 5640[regelnummer] Dus leert ons die scrifture fijn. Die quade sullen daer vor ogen Haren lichamen moeten togen, So lelijc ende soe zwert van sonden; Men mocht gepensen te stonden. V. Meester, hebdi yet vernomen Hoe God ten vonnesse sel comen? A. Hi sal comen als ·I· keyser rike Mitten geselscap van hemelrike. Die ingelen, soe ic hore wagen, 5650[regelnummer] Sellen cruce ende crone dragen, Tsere ende nagele mede, Die dorwonden sine lede. Dese tekene sal hi togen
[pagina 67]
Elken mensche vor sine ogen. Bi den teeken wort hi bekent Dat hi sal doen vreselie jugement. Dan sal opstaen over al Alle die doden, groot ende smal, Om te comen gemeenlike 5660[regelnummer] Jegen den Here van hemelrike. D'elementen sellen verstormen sere Om den anxst van Onsen Here, Ende oec mede sonne ende mane Sellen verliesen hare gedane. Die sterre die wi an den troen sien Sullen Gode mede ontsien. Al aertrike sal beven dan Om die vrese die men sal sien an. Daer sel elc redene moeten geven 5670[regelnummer] Van dat hi misdede in dit leven; Te Josephat sel gescien 't Fonnesse dat wi mogen ontsien. Josephat, dat es een dal, Daer God die werelt doemen sal; Boven dien dale, des sijt wijs, Staet dat aertsce paradijs. Clerc, nu wille mi noch verstaen: 't Fonnesse wert in de lucht gedaen; Daer sullen wesen die mertelaren, 5680[regelnummer] Ende oec der apostelen scaren, Confessore ende volc van religione, Die wederstonden 's duvels bandone. Si sullen sitten maken van der lucht, Des sijt seker, sonder ducht; Haer conciencie, haer heilege leven Die sullen hem daer sitten geven. Daer sal God maken sijn sitten gereit Op den stoel der almachticheit; Daer sal hi roepen sine vriende, 5690[regelnummer] Die hem in deser werelt diende, Ende salse setten t' sijnre rechter hant, Ende doen hem sine glorie bekant, Ende sal seggen: ‘Gi gebenedide, Gi wert die gene, die mijns belide, Als ic achter straten ginc, Ende mi zware coude bevinc, Ghi cledet mi ende voedet wel; Ic was dorstich gi gaeft mi voetsel, Herberge soe gaef di mi, 5700[regelnummer] Ende mine voete soe dwoech di, Ende gi versoentet mi mede, Als ic hadde serichede. Daer omme si di gebenedijt Met minen Vader t' alre tijt; Want mine glorie sal versienen, Ende mijn engelen sellen verdienen!’ Ter luchter side sellen die quade staen Herde droeve ende sere ondaen. God sal tot hen seggen dan: 5710[regelnummer] ‘Ic was naect, gi ne gaeft mi niet an; Hongerich ginc ic achter straten, Van u quam mi niet te baten; Van dorste dogedic groot leet, U herberge was mi ongereet; U en ontfermde niet mijnre lede Vol hoverde werdi mede, Ende gierich om 't aersche goet; Daer om seldi in der hellen gloet!’ Noch sal hi spreken te hande 5720[regelnummer] Tot sinen leeden vianden: ‘Waerdi comen t' eniger stonden Te genaden van uwen sonden; Ic hadde u getoecht gereit Mine grote ontfermicheit; Dor uwe sonden staet u te sine Ewelike in der hellen pine. Nu gaet van mi, vermaledijt Moeti wesen in alre tijt!’ Dan sullen si sien van daer si staen 5730[regelnummer] Dat die helle sal sijn ontdaen; Dan sullen si vallen als een loet Mit haren anschijn op d'erde al bloet, Ende souden gerne daer in vlien Mocht hen 't geluc gescien; Want hare pine sullen si sien vor ogen, Die si ewelike moeten dogen; Sine vercorne, dus is 't gesciet, Sel hi geven sine ontfermicheit, Ende hi sal togen sine vianden 5740[regelnummer] Hem te lachter ente scanden Sijn cruce ende sijn wonden, Die hi ontfinc dor onse sonden. Hi sal ·I· vier van boven doen comen,
[pagina 68]
Also als ic hebbe vernomen, Ende doen verbernen wel sciere Alle die werelt met enen viere. V. Meester, nu bericht mi scone Bi wat reden die Gods sone Sal doen 't uterste vonnesse; 5750[regelnummer] Dat wistic gerne te mijnre lesse? A. Het 's recht der pinen ane vaet Dat hi die bate daer af ontfaet; Die sone ontfinc die bitter doot Den mensche te lossen uter noot; Want hi wiste wel ende sach Dat die mensche in sonden lach, Ende jamerlike was bedrogen Bi den viant, die viel van hogen In der dieper hellen crijt, 5760[regelnummer] Des hi op den mensche hadde nijt, Dat hi die glorie soude ontfaen, Die hem bi hoverde was ontgaen. Doe pijnde hi hem ende pensede Hoe hi enich dinc geveinsde Daer hi den mensch mochte mede Doen vallen van der weerdichede, Ende nemen dat hem God had gegeven. Doe dede hi den mensch sneven; Des beclagede hem de zone den vader, Ende seide: ‘Moet emmer ter hellen algader, 5771[regelnummer] Dat ye in aertrike quam Van Adame, den eersten man; Dat waer rouwe sonder genoot. Ic soude eer die bitter doot Dor den armen mensch ontfaen, Vader, docht u goet gedaen.’ Die vader merct ende bekint In den sone wie hi mint Dat hi wille mit sinen leden 5780[regelnummer] Behouden 's menschen erfachticheden; Dus wert die sone, soe men saget, Geboren van ere suver maget, Ende wilde daer na sterven Dor den mensche ende bederven. Om dese dinc, om dese clage Sel die vader ten doemsdage Te Josephat, in 't soete dal, Den sone geven die macht al Mede te doen al sijn gevoech; 5790[regelnummer] Dit 's den mensche eren genoech Datten 's vaders sone sal doemen Als hi ten vonnesse sal comen; Want hi weet wel te voren Dat hi dor den mensch wert vercoren; Hi sal te genadiger wesen Den mensche, so wi hopen in desen. V. Meester, hebdi yet verstaen Hoe God die goede sel ontfaen? A. Die goede sullen hebben haren ganc 5800[regelnummer] Onder die quade al gemanc, Ende die quade sullen hem mingen Onder die goede ten gedinge. Daer werder vele over goet bekint, Die quaet worden in jugemint, Ende vele salre quaet schinen op 't velt, Die God sel nemen in 't gewelt. Clerc, daer sellen ingelen wesen, Die sellen onder lesen Die goede uten wieden; 5810[regelnummer] Dus horic scrifture bedieden. Gelike dat die ackermanne 't Coren sceden mitten wanne, Ende 't caf leggen op een plein, Ende op ander side dat goede grein; Also sullen d'engelen die goede sceden Bi ordinacien onder hem lieden; Ja, in vier partien, dat 's waer, Worden si versceden daer: D'eerst geselscap hore ic nomen 5820[regelnummer] Sel volmaectelike te Gode comen, Ende sellen oec over 't fonnesse wesen; Daer men die quade uut sal lesen, Die vermaledijt sullen bliven, Bede mit ziele ende met live. D'ander geselscap hore ic lesen Die gecrone in haer huwelic hebben genesen, Ende getrouwe sijn elc andren, Ende hier sonder hoeftsonden wandren, Ende biechte spreken mit haren monde, 5830[regelnummer] Ende rouwe hebben haren sonde, Ende daer af penitencie ontfingen,
[pagina 69]
Die si voldaden in waren dingen; Dan sal elc goet kersten sijn bekent Vri ende quite in 't jugement, Ende over liden 't fonnesse zwaer, Dat den quaden sel gaen te naer; Ende omme haer quade vule sonden Worden si in de helle verslonden. Derde geselscap, dat 's anschijn, 5840[regelnummer] Sel sonder vonnesse verdoemt sijn; Dat sullen wesen die sonder wet Waren, ende in sonden besmet, Gelike Joden en Sarasine, Die Onsen Here daden pine, Doe hi t' sinre passien ginc, Ende hem niet en helden over coninc, Ende niet gelofden an sine gebode, Ende aenbeden haer afgode. Op desen sal geen vonnesse gaen, 5850[regelnummer] So ons scrifture doet verstaen; Daer si ten vonnesse sellen standen Sellen si Gode sien t' haren scanden, Ende sellen verdoemt van hem gaen, Alsi sijn ogen op sal slaen. 't Fierde geselscap moegedi horen Sel mit Gods vonnesse sijn verloren, Dat worden die vermaledide kerstine, Die hier Gode deden omwerde anscine, Ende valscheit der Heileger Kerken 5860[regelnummer] Mit haren quaden, bosen gewerke. Als God dese sal sien mit ogen Sal hi hem sine gramscap togen, Ende sal tot hem seggen ter tijt: ‘Nu gaet van mi, vermaledijt, Ic hadde honger ende dorst groot, Gine gaeft mi niet te mine noot!’ Nu verstat ende sijt des vroet Dat die quade kersten meer misdoet Jegen Gode dan die in 't gelove es bekint 5870[regelnummer] Ende oec Gode niet en kent. Nu wachti, kersten, wat gi does; Want du wets wel alstu misdoes, Ende alstu sonde heves gedaen Saltu gereet te biechte gaen, Ende hebben rouwe van dinen sonden, Daer du mede worts gebonden; Want dese kennesse en heeft niet 't Onsalige, ongelovige diet; Daer omme en sullen si niet die pine 5880[regelnummer] Hebben gelike quade kerstine. V. Meester, bericht mi van desen Of God yet tornich can wesen? A. Clerc, men dede noyt die saken Daer men gram om mochte maken. Die here heeft so bliden gedane, Hem en gaet geen belgen ane, Noch gramschip in hem, Daer af ic wel seker bem. Clerc, ic hebbe wel vernomen 5890[regelnummer] Dat God, Onse Here, sal comen Mit bliden anschijn in den crijt, Daer hi de werelt sal maken quijt. Hi sal in dat domen sijn Sochter dan ·I· lammekijn; Maer als die verdomenesse vallen sal Op d'onsalige in 't helsche dal, Sullen si seggen mit wenenden ogen Dat si Gods gramscap moeten dogen, Ende oec sine verbolgen sprake, 5900[regelnummer] Ende wert gene gramscap maer wrake Van den sonden, die si hier daden, Doe si daden gene genaden Haren armen evenkerstene, Ende sine gedochten niet der pinen, Die God dogede om haer sonden, Doe hi ontfinc sijn heilege wonden An den cruce herde bitterlike Om te verlossen al aertrike. Clerc, verstat mi te wensche 5910[regelnummer] Gelike dat die sonne siet elc mensche Mit sinen ogen herde scone, Daer so gaet an den trone; Also sullen dan sonder waen Alle conciencie sijn ondaen; Daer sel elc andren sonden kennen wel, So wi doen die sonne an den hemel, Weder so doncker es of claer; Des mach elc hebben vaer. Is oec iemen die hier sine sonden 5920[regelnummer] Den pape seit mit sinen monde,
[pagina 70]
Ende penitencie gedaen op enich dach, Van den sonden wert egeen gewach. Ay mensche, peinse ende micke Dattu so beters dine stricke, Dattu ten jonxsten dage wert vonden Claer ende suver van sonden. V. Bericht mi, meester, na dine lesse Hoe 't wesen sel na 't fonnesse? A. Alst 't fonnesse wort gedaen, 5930[regelnummer] Soe worden alle die duvele gevaen, En geworpen in gront Van der hellen, dat si u cont, Ende die vermaledide mit hem leden; Dat segic u over waerheden, Ende sellen daer ewelike bliven. God sal metten saligen cliven In dat heilege Jherusalem; Daer bliven si ewelike met hem; Daer sellen si t' elker uren 5940[regelnummer] Bescouwen 's vaders figure, Die sal wesen sonder genoot, Ende in hem hebben glorie groot. Daer sal dan die menschelichede Rusten in de godlichede, Ende sine bliscap sal dorgangen Elke ziele sonder verlangen. Alle bliscap wert daer anschijn Elke na die verdiende sijn. Die dan wert van den minsten loen 5950[regelnummer] In den hemel, in Gods troen, Hem sal dincken dat hi es Van den meesten, sijt seker des; So wel sal 't hem genoegen, Daer se God te gader sal voegen; Want haer bliscap wert alte gader Dat si bescouwen den hemelscen Vader, Die verclaerde haer ansichte Mit sinen glorie, mit sinen lichte. V. Meester, hebdi yet vorsien 5960[regelnummer] Wat metter werelt sal gescien? A. Clerc, God salse met enen viere Te pulver verbernen sciere; Also sal gescien dese dinc, Gelike dat wilen die diluvie ginc Boven alle berge ·XV· cubitus, Ende geduerde ·XL· dage aldus; Also sal 't fier boven alle berge gaen, Also ic 't in 't waer hebbe verstaen. In deser wijs so wert gedaen 5970[regelnummer] Der werelt wandelinge saen, Ende der werelt armoede mede, Dat coude, hitte ende serichede, Dese vernoy sellen te gliden; Maer d'elementen sellen verbliden, Ende werden gesuvert van der donckerheit Mit overtalliger claerheit. Noch verstant mi herde wel, God sal maken enen niwen hemel, Die scoenre ende clare sal sijn 5980[regelnummer] Dan nu es dat sonneschijn. Hi sel verniwen die sonne ende die mane Mit sonderlingher gedane. Oec vint men, als wi lesen, Dat die sonne claere sal wesen ·VII· werf an 't firmament Dan soe met ons es bekent, Ende die sterre in haren schijn Sellen ·VII· werf clare sijn, Ende die mane sal met enen ringhe 5990[regelnummer] Versiert sijn sonderlinge, Die men noyt an haer gesach In dese werelt op genen dach. God sal dan maken niwe aerde Scoenre ende van mere waerde ·VII· warven dan so nu es, Des sijt seker ende gewes. Dat d'erde ontfinc Ons Heren bloet, Dat uut sinen wonden woet, Ende der heileger martelaren, 6000[regelnummer] Die in aertrike gepassijt waren; Daer omme salse die hoge coninc Versieren mit vele scoenre dinc, Dat nemmermere mach vergaen; Dit doet ons scrifture verstaen. God salse versieren, des sijt wijs, Gelike dat was 't aerdsche paradijs, Ende 't water dat Ons Heren lichame Dwoech t' onser alre vrame,
[pagina 71]
Ende niet stille mach staen; 6010[regelnummer] Dan sal sijn lopen sijn gedaen. Scrifture seit dat water al Clare sijn dan enich cristal. In de werelt sal dan nemmermere Comen sonde, rouwe, noch sere, Maer bliscap ende groot delijt; Des willic dat gi seker sijt. Watter God mede doen sel daer naer, Dat waer mi te seggen zwaer. V. Meester, segt mi die reden al 6020[regelnummer] In wat vormen die mensch verrisen sal? A. Hi sal ·VII· warf clare sijn Dan nu es dat sonneschijn, Ende sal oec in de oude verrisen Dat onse scepper dede, die wi prisen; Maer omme dat es een soeter sanc Te hoorne d'oude ende die jonghe gemanc, Ende die kinder metten wiven, Des willen somige clercken scriven Dat elc sel verrisen in den ouden 6030[regelnummer] Gelike dat hi voer ter moude. Daer sal men mogen sien ende horen Also naect als hi wert geboren. Des sullen si hem scamen niet Gelike d'een engel den andren siet; Si sullen scemeren van scoenheden, Die sullen bedecken hare leden. God sal cleden den lichame gereet Mitten cledren der salicheit; Ende sine ziele sal God versconen 6040[regelnummer] Mitter salicheit der drie personen. Si sullen haren wille volbringen In allen maniren, in allen dingen; Want haer wille wort ·I· parlike Te lovene Gode van hemelrike. Si sullen hebben wel bedechte Vor hem lieden Gods ansichte. In wat steden si hem besetten Sullen si wesen sonder letten. Haer gepeins, wille ende wesen 6050[regelnummer] Sel emmer in Gode gevoech wesen, Daer om sal al haer gedochte Volbringen in soetheden sochte, Ende gedincken haer pine te zamen, Die si doechden mit haren lichamen; Gelike als een keyser rike, Die comt uut enen wige blidelike, Ende vertelt dat hi hadde geval Dat hi den strijt verwan al; Also blide worden si te waren 6060[regelnummer] Dat si den duvel sijn ontfaren. V. Nu bericht mi, meester rike, Wat bliscepen hebben die zielen in hemelrike? Ic wiste gerne sonder waen Hoe hare bliscap is gedaen. A. Clerc, hare bliscap hore ic gewagen Es sulc dat noyt ogen zagen, Noch oren hoerden sekerlike Van soetheden dies gelike. Noch noyt mont vertellen mochte, 6070[regelnummer] Noch herte gepeinsen gedochte Die scoenheit ende die verweende dingen, Die hem God sal geven sonderlingen. Clerc, ic doe di noch verstaen Dat die salige sullen ontfaen ·XIIII· glorien herde scone Mit den vader in den trone; Daer wert hem lieden wel bequame: ·VII· der zielen, ende ·VII· den lichame. Die lichame sel hebben gereit 6080[regelnummer] Scoenheit, dapperheit ende stracheit, Weelde, vroetscap ende gesonde, Ende ontsterflic in allen stonden. Die ziele sel ontfaen mere ·VII· giften van Onsen Here, Dat es minne ende wijsheit, Vroetscap ende mogentheit; Grote sekerheit ende bliscap Sel die ziele ontfaen in nap, Ende ewelike sal 't haer bliven 6090[regelnummer] Sonder nemmermere verdriven. V. Meester, nu doet mi verstaen Hoe elke bliscap es gedaen? A. Nu verstat wel dese woert, Die ic di sal bringen voert, Clerc, of di God gave te lone
[pagina 72]
Die scoenheit van Absolone, Die welken hadde smette no blame An sinen sconen lichame: Sijn haer was gelike den goude, 6100[regelnummer] Dat hem stont op sine moude. Wie dese scoenheit bleve geheel Die hadde een scoen vordeel; Ende waerstu daer toe also snel, Alse was die dapper Asel; Want hine vant dinc gene, Hine verliepse wel met enen bene, Ende hine vincse wel gereit; Dat was grote dapperheit. Ende waerstu also starc in dinen doen 6110[regelnummer] Alse was die starke Samsoen; Hi was die ·M· gewapender man Allene met sire hant verwan, Ende doot sloech op een velt, Dat was wonder ende gewelt; Ende hadstu daer toe in dijn bedwange Alse keyser Augustis hadde lange Alle de werelt, ende waer dijn eygen goet, Dats al niemen hadde enen voet; Ende waerstu also wijs in dinen doen 6120[regelnummer] Alse was die coninc Solomoen, Die met sire wijsheit vroet Al volbrochte dat hi bestoet; Ende waerstu daer toe also gesont Alse Moyses was t' eniger stont, Die noyt siecheit hadde gedragen, Als van enen tant te wagen; Hine hadde noyt zwaer verdriet, Dat hem sijn ogen donckeren yet; Ende hadstu oec van Gode gegeven 6130[regelnummer] Dattu also lange soutstu leven Alse Mathusalem, die wel naer Oec levede tien hondert jaer; Ende waerstu ter werelt gemint met vlite Alse Jonatas was van Davite; Hi mindene boven wijf ende man, Ende boven hem selven nochtan; Ende hadstu hiertoe oec allene Die wijsheit van der werelt gemene, Ende soe vordi waer ondaen, 6140[regelnummer] Ende in dijn herte woude gaen, Soe waerstu vele vroeder dan Dan Salomon, die wise man; Ende waerstu also gemint te hant Alse Josep was in Egipten lant, Wien 't folc aenbeden mere Dan Gode, Onsen Lieven Here; Ende waerstu oec een leitsman Boven alle der werelt dan Alse Moyses was van die van Israel, 6150[regelnummer] Soe waerstu mogende weet ic wel; Ende waren 't alle dine vriende, Die omtrint di waren ende dienden, So moestu sijn van goeden moede Getrouwelike in seker hoede; Ende hadstu oec des verdient Dat alle die werelt waer dijn vrient, Ende du oec mochste volbringen Alle dat die werelt mocht volstringen; So mochstu mit rechte wel 6160[regelnummer] Hebben jolijt ende spel; Ende waerstu also seker in 't herte dijn, Alse Enoc ende Elyas sijn, Die seker sijn van desen liven Dat si altoes levende bliven; Want niemen mach hem 't paradijs Nemen in geenre wijs Dan God, dieser in mede, Dit es grote sekerhede; Ende du mochts volbringen 6170[regelnummer] Alle dese vorseide dingen, Ende alle dat ware onder den trone; Dit waer geften vele ende scone. V. Ic segge, meester, in mijn gedochte, Die dit al volbringen mochte Dat hi van Gode meer hadde te lone Dan die ingel van den trone. A. Clerc, dijn gepens ende dijn waen Es min dan niet, waut verstaen; Want alle dese werlike sticken 6180[regelnummer] En mach men niet ·I· caf micken Jegen die bliscap die God bereet Der zaliger zielen, alse men sceet. Alle die ye spraken met monde En geseiden niet te gronde
[pagina 73]
Wat haer God hevet bereit Mitten sone der drievoldicheit. Hare bliscap ende haer glorie Sal sijn boven alre memorie; Ay, edel creature, nu siet 6190[regelnummer] Dat ghi dese glorie en verliest niet, Die u God heeft gegeven Als gi sceet van desen leven. Du prijs die giften van der werelt, Die valsch sijn ende verdwerlt Jegeu die scoenheit van den trone, Die de zalige hebben te lone. Ic segge dat Absalons scoenheit Waer der zielen een donckerhede; Die zalige sellen daer clare sijn 6200[regelnummer] Dan nu es der sonnenschijn. Asahels grote dapperhede Waer der zielen een traechede; Want so wert alte snel Alse gepeins, dat weet ic wel. Sampsoens stracheit, dat verstaet, Waer met hare een crancke daet; Want der zaliger zielen cracht Sal sijn van soe groter macht Dat soet al sel verwinnen 6210[regelnummer] Wat iegen es met onminnen. 's Keysers Augustus mogentheit, Als ons scrifture seit, Waer met hare, sijts gewesse, Een zwaer vangenesse; Want machtiger man dan hi Mochten vaen, dat seg ic di, Ende niemen mach te genen stonden Die zalige zielen houden gebonden; Niet te meer dan die Joden gemene 6220[regelnummer] Mochten gebieden van Nazerene Jhesum, den coninc milden, Te verrisene, als hi wilde; Niemen machse vaen no deren; Si sijn altoes daer si begheren, Si sijn daer si willen, hier ende ghins, Snelre dan enich gepeins. Dit es weelde ende mogentheit Alle dat ic hier hebbe geseit. Salomoens grote wijshede 6230[regelnummer] Waer metter zielen dulhede; Want ertsche vroetscap es el niet Dan t' onneerne 't aersch diet. Moyses gesonde waer siechede Der zielen in alle hare lede; Want siecheit noch ongesonde En mach haer deren te geenre stonde; Niet te meer dan een kersten Mach dor houwen 't sonneschijn, Dat hem deert of nose; 6240[regelnummer] Dits daer af die rechte glose. Van deser werelt 't lange leven Waer met hem een cort beweven, Ende ene wel gallike doot; Want haer bliscap es so groot, Ende haer leven sonder verganc, Ende sonder enich verlanc; Want so sal leven ewelike 6250[regelnummer] Mitten vader van hemelrike. Meere vroetscap dan men mach peinsen Heeft elke ziele sonder veinsen; Ende die vroetscap sal geduren Ewelike in allen uren. Enoc sekerheit ende Helyen En es niet yegen der zielen vrien; Want hare vriheit es so gedaen Dat so niet mach vergaen. Van Joseppe oec die minne, 6260[regelnummer] Waer hier tegen te prisen dinne; Want die minne der zielen goet Blijft ewelike, des sijt vroet. Die ere die Moyses ontfinc, Doe hi mitten kindren van Israel ginc Om te leidene 't Israhelsch diet; Die ere waer oec herde clene Jegen die heeft die ziele rene. Dat alle die werelt mach volbringen 6270[regelnummer] Ware herde clene dingen Jegen die macht der zielen vri, Die Gode comen es al bi. Alle dese bliscepen sijn al niet Jegen dat men vor Gode siet. Grote genoechte sal daer wesen, Dat seggen sijt, die 't hebben gelesen.
[pagina 74]
Si sullen sien ende mogen togen Alle bliscap met haren ogen; Wat si willen ende begaren 6280[regelnummer] Sel hem niemen mogen deren. Si sullen hebben groot delijt In onsen sceppare t' alre tijt, Ende die ingelen allegader Die wonen mitten vader. Clerc, noch willic mi vermeten Dat die zielen sullen weten Elc anders bliscap daer, Daer si worden in den hemel claer; Ende sullen kennen haer vianden, 6290[regelnummer] Die sijn in der hellen bande. O wi, wat bliscepen sel daer sijn! Daer die sonne in haren schijn Sal sijn ·VII· werf claerre, Ende scoenre en openbarre Dan si nu es op enigen dach, Des doet ons schrifture gewach. Elc salre hebben wenschen wout, Na sijnre begerte jonc ende out; God sal hem daer geven gereit 6300[regelnummer] Sine grote ontfermichede. Daer sal men bliscap gedichte Sien in Jhesus Christus ansichte; Grote scoenheit sal men daer scouwen An Marien, Onser Vrouwen; Aldus gedaen soeten edelheit. Ay verstant, edel creature, Dattu niet verboeres t' eniger ure Die bliscap, die di es gehouden Mit dinen sonden, mit dinen scouden, 6310[regelnummer] Die mochs winnen in corter stont Ende wachte van der hellen gront, Daer zielen pine en es so clene, Sone heeft also vele rouwen allene Alse die hemel glorien hevet; Dits also waer als God levet, Ende die ziele diere in staet te sine Hebben altoes also grote pine, Alse die zalige hebben weelde, Die sijn versiert mit Gods beelde. 6320[regelnummer] Mensch, peinst om dine sonden hier Dattu niet besitte 't helsche vier, Dat nimmermere sel te gane T' eniger stont sonder waen. Mit cleenre pinen in dit leven Machstu blusschen dat zware sneven. Marien kind, die Gods sone, Die alre doechden es gewone Moet ons bringen, daer sijn die sine, Ende verde ons van der hellen pine, 6330[regelnummer] Na dit arme corte leven, Ende moet houden sonder sneven; Des jonne ons die Hemelsehe Vader; Nu segt amen alle gader.

Vorige Volgende

Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 3

Die dietsche Lucidarius.

Dit es die dietsche Lucidarius, hoe die clerc den meester vraecht ende die meester antwert.
I.

II.

III.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Die dietsche Lucidarius.

Dit es die dietsche Lucidarius, hoe die clerc den meester vraecht ende die meester antwert. I.

II.

III.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Dit es die dietsche Lucidarius, hoe die clerc den meester vraecht ende die meester antwert.
I.