Oudvlaemsche gedichten der XIIe, XIIIe en XIVe eeuwen. Deel 2

[p. 101]

Gedichten van Boudewijn van der Lore.

De zes nevenstaende gedichten zijn uit het gekende handschrift n^o 192 der Bibliotheca Hulthemiana genomen. De drie eerste dragen den naem van bovengemelden dichter; de drie laetste, schoon ongeteekend, vermeenen wy hem ook te mogen toeschryven, daer zy in denzelfden vorm en trant als de Achte personen-wenschen zijn voorgedragen.

De dichter Boudewijn Van der Lore leefde in de XIV^e eeuw, te recht Artevelde's eeuw genaemd; hy was een yverig voorstaender van 's lands rechten en vryheid, en immer waren de bedorvene zeden, welke niet selden van uit het hof tot de laegste rangen der maetschappy zich verspreiden, het voorwerp zyner hekeldichten. De twee eerste zyner dichtstukken bewyzen dit gezegde; in het gedicht de Maghet van Ghend, verheerlijkt hy den moed der Vlamingen, die het geweld van graef Lodewijk van Male beteugelden. In het tweede stuk: Dit's tijtverlies, haelt hy het verwijfd en weelderig leven van het gravelijk hof door den hekel, en wel te recht, want by al de schryvers dezes tijds vinden wy die schandelyke zedeverbastering aengeteekend. Ter overtuiging hebbe men slechts de 66^ste bladzyde der kronijk in te zien, welke tot opschrift draegt Dits die excellente Coronike van Vlaenderen. Antwerpen, 1531.

Het eerste gedicht, de Maghet van Ghend, welk ik reeds in den dichtbundel Theophilus plaetste, bezingt de zege door de Gentenaers op graef Lodewijk van Male, in den zevenjarigen oorlog behaeld, als hy met zyne legermacht twee malen (in 1380 en 1381) voor Gent verscheen, en twee malen gedwongen werd het beleg, onverrichter zake, op te breken.

De vlaemsche en brabandsche gemeenten hadden zich hoog verheven onder het

[p. 102]

kortdurend doch krachtig bestuer van Jacob van Artevelde. De Nederlandsche handelsteden, met de duitsche hansesteden vereenigd, maekten een machtig verbond uit, en een oogenblik scheen die regeringsvorm zich over gansch Duitschland te zullen verspreiden. De graven van Vlaenderen trachtten die gang te stuiten; hun macht en aenzien waren hier door niet weinig gedaeld; de steden huldigden hen nog, maer slechts als leenheeren, wien zy raed en daed verschuldigd waren, maer overigens erkenden zy hun geen toezicht over de zaken van 't stedelijk bestuer. Lodewijk van Male zag dit niet zonder nayver, en hy dorst het wagen zijn gezag door 't geweld der wapenen te vermeerderen.

Hier uit ontstond de zevenjarige krijg, wiens uitkomst zoo roemrijk voor Vlaenderen uitviel, dat de graef gedwongen werd de vrye regeringsvorm der stad Gent goed te keuren, by het vredetractaet van Doornik, in 1382.

Het is te veronderstellen dat dit dichtstuk, na het einde des tweede belegs, weinig voor den slag van Beverhout, gedurende de vredehandelingen te Doornik, werd vervaerdigd, daer men de begeerte naer vrede, welke alsdan geheel de stad Gent bezielde, op verscheidene plaetsen van 't gedicht, geuit vindt, voornamentlijk op vers 222 en 238. De stad Gent wordt in dit gedicht door de Maegd met den Witten Leeuw voorgedragen, welke door den ridder met den Zwarten Leeuw in de schild (de graef van Vlaenderen) en zyne gezellen vruchteloos wordt aengerand, want eene menigte verdedigers waren rond de Maegd, welke alhier door de schermheiligen der kerken en kapellen, mogelijks ook der Neringen en Ambachten worden verbeeld.

Niet min belangrijk is het vierde gedicht: De vier Heeren wenschen, door de toespelingen, welke men er op het Niebelungenlied in aentreft. De heer Mone trok reeds de aendacht op dit stuk in zyne Quellen en Forschungen, bl. 148, als een bewijs dat het nationael heldendicht der Niebelungen alsdan nog algemeen hier te lande gekend was. De persoonen, welke er sprekend worden ingebracht, zijn: Haghen, Geernoet, de milde Rudegeer, en Gontier; zelfs wordt er van Wittichts paerd Scheming en zijn zwaerd Miming gewaegd, welk eene grondige kennis van de noordsche sagen zou verraden, zoo gemelde heer Mone betuigt in boven aengehaeld werk, met de volgende woorden: ‘Die Anführung des Scimming und Mimming (denn so ist zu lesen) v. 143 ist merkwürdig, denn sie beweist, dass dem Dichter nicht nur die sage der Nibelungen, sondern auch ein Gedicht wie Dieterichs Flucht oder Volkslieder von Wittich bekannt waren. Denn in den Nibelungen kommt weder Wittichs Ross Scheming noch sein Schwert Miming, überhaupl seine Person nicht vor. Der Dichter kannte also mchr als die Nibelungen. Aber welch ein sonderbarer Wunsch Hagens, der ja den Balmung besass! donn zur zeit, als die vier Helden zusammen sassen, war

[p. 103]

ja Sigfrit schon todt. Man sieht an diesem wesentlichen Verstosse, dass dieses Gedicht reine Erfindung und Anschmiegung an die Sage ist, und keinen innern grund hat.’ Mijn vriend, de geleerde Heer Pr. Van Duyse, had de goedheid dit gedicht sierlijk in nieuwe nederlandsche verzen overtebrengen, het welk den lezer mogelijk niet onaengenaem te midden deze oude stukken zal aentreffen:

Daer zaten in een zale vier heeren eens vergaêrd,
Om wat den tijd te korten by d'aengenamen haerd.
Zy aten, en zy dronken, van lijf en ziel gezond,
En ieder dacht de beste te zijn van 't wereldrond.
Vorst Guntheere was de eene; naest hem zat Hagen neêr,
Wat verder zat heer Geernoot, en milde Rudegeer.
Nu sprak de dappre Hagen: Mijn makkers, 't is hier goed:
Wy leven heerenleven, en hebben heerenmoed.
Elk van ons vieren zegge, wat wensch hem meest behaegt;
Zoo weten wy, wat harte men in den boezem draegt.

- Ik wou wel (zeide Guntheer) by heldere rivier,
In 't bosch, mijn dakjen vesten, bekroond met looverzwier.
'k Wou visschen, ik wou jagen, in uitgelezen stoet
Van ridders, en van vrouwen, met blanke hand en voet.
Ik wou, als 't woelig visschen en jagen waer' gedaen,
Met al die schoone vrouwen weêr in mijn wooning gaen.
'k Wou eten, drinken, reien met menig goeden maet,
En al die tot my traden, beschenken naer hun staet.
En zoo ik dat niet wille, kome ik in diepen nood:
Dus mocht ik lustig leven en zweven tot ter dood.

- Ik wou (hervatte Geernoot) doof als een erpel zijn,
Wanneer my een verrader genaekt met tongfenijn.
Ik wou tornooien, stryden, gevreesd van land tot land,
Den vrouwen en verdrukten tot wraek en onderstand.
'k Wou de arme ridders redden, die 'k onder wege vond,
Opdat ze, vry van schulden, my volgden t'aller stond.
Ik wou de schoonste vrouwen van dorp en stede zien,
Die, vrolyk toegehuppeld, my groete kwamen biên.
En zoo ik dat niet wille, mag ik geen ridder zijn:
Dus mocht ik zeegrijk leven, met een lief vrouwekijn.

[p. 104]

 

- Ik wou (dit ylings wenschen brak Rutgeers lippen uit)

 

In 't bosch zijn, by de geuren van frisch gebloemt en kruid,

 

In 't koel verdek der boomen, omtrent het bloeiend rijs,

 

Waer meische vogels zingen, een ieder op zijn wijz'.

 

'k Wou daer een glazen zale, versierd met beeldenpracht,

 

Zoo dat al wie er kwame zich in den hemel dacht.

 

Ik wou een breeden zetel, uit elpenbeen gewrocht,

 

Waer ik met 't schoonste vrouwtjen verliefd op zitten mocht.

 

'k Wou dat een kop vóór my stond, ten boorde vol met goud,

 

Die altijd gansch en vol bleef, nam men ook menigvoud.

 

Ik zoude, elkeen verryken, die zat in tegenspoed,

 

En zoo ik dat niet wille, geschiê my nimmer goed:

 

Dus mocht ik rustig leven tot de onontwijkbare uer.

 

 

 

- 'k Wou 't paerd en zwaerd van Wittich (zeî Hagen, 't oog vol vuer),

 

'k Wou duizend vrome ridders, en knechten, hoog van moed;

 

'k Wou duizend schoone vrouwen; en maegden, melk en bloed.

 

'k Wou, als mijn breede stadspoort ontsloot, dat heel die drom

 

Van vrouwen en van maegden der wallen tin beklom,

 

En zag, by 't moedig stryden, wie dapper is van aert;

 

Ik ging, na 't moedig stryden, weêr stad- en zalewaert

 

Die roode monden kussen, die met een lach ten zoen

 

My, tripplend, tegentrokken, om 't harnas me uit te doen:

 

En zoo ik dat niet wille, weez' my geen man getrouw.

 

Dus mocht ik roemrijk leven, tot God me roepen zou.

 

 

 

Nu kan de vroede merken, wie 't best gekozen heeft,

 

En zeggen in wiens boezem het vroomste harte leeft.

De persoonen van het vijfde en zesde gedicht, zijn uit den Trojaenschen Oorlog ontnomen; het derde stuk, eene zedegisping op 's dichters leeftijd, werd reeds in het Belgisch Museum uitgegeven, D. II, bl. 432.

Vruchteloos waren onze opsporingen, welke wy nopens den dichter Boudewijn Van der Lore deden, zoo wel ter stedelyke als provintiale Archiven alhier.

[p. 105]

I.
De Maghet van Ghend.

In der coninghe tide van Babilone,

Plagghen drome ende visioene
Te hetene onder 't fole waerachtech;
Nu sijn die liede soe loghenachtech,
Dat men op die waerheit luttel ghist,
Aldus telt men droem voer mist.
Maer mijn here sente Daneel
Conste van drome spreken wel
Ende spellen, waren si licht of swaer,
Ende alsoe hy 't seide vant men 't waer,
Ende diesghelike hebbic vonden
Minen droem, dien ic vermonden
Wille, Goden t'eren van den trone.

Mi dachte na den visioene,

Want het dochte mi herde scone,
Dat ic in enen woude groene
Quam ghegaen tusschen twee rivieren;
Ic fruchte voer die wilde dieren,
Soe dedic oec voer die bose lude;
Maer die welriekende crude,
Ende der wilder voghelen-sanc
Die saten op die bome lanc,
Vervult met ghenoechten daer
Den sin van mi, ic liet den vaer.
Soe langhe doeldic in der bloemen,
Dat ic sach met haren stroeme
Twee rivieren in een versamen,
Want mijn oghen daer vernamen
Een die alder scoenster jester,
Dat je der naturen meester
Op dese werelt werden liet;
Mijn oghen en consten versaden niet
Ane te siene dat scone prieel,
Daer binnen dat lieflijcste juweel
Dat alsoe mi selven dochte,
Daer hare nature ic ane wrochte.

Dese scone, dese abele

Was gheatsameert van sabele,
Als hadde si ghedraghen rouwe,
Ende op hare rechte mouwe
Stonden vijf letteren sonder mee,
G.H.E.N. met eenre D.,
Van finen perlen uut orienten,
Ende in der scoet der scoender prenten,
Soe clam een leeu van perlen fijn,
Ghehalsbant ende ghecroent guldijn;
Die maghet si dauwen metten armen,
Recht of sine wilde verwarmen,
Ende custen daerna metten mont;
Aldaer ic op den oever stont
Van der scoender rivieren clare,
Soe merctic alle die ghebare,
Die si dreef die goedertier,
Jeghen dat edel witte dier,
Dweelc si aen hare borsten dwanc;
Mettien hief si op ende sane
Met eenre clare ghestadegher stemmen,
Die voys scoen in den hemel clemmen:
‘Suver leven ende vri,
Gaet voer gout, voer dierbaer stene;
Suver leven, God ere di,
Alle rijcheit die es clene;
O vri suver leven reine,
Van alder scalcheit seggic spi;
Jhesus Keerst van Nazarene,
Behoude vri suver leven in mi.’

Alse dit liedeken was ghesonghen,

Quam op die riviere ghespronghen,
Een ors daer op een here voerbare,
Met enen leeu van swerten hare,

[p. 106]

 

Clemmende in dat rode goud,

 

Ridders ende kneehten stout

 

Quamen soe vele in der scare,

 

Dat al dat wout verbevede dare;

75

Van anxste liepic in een hol,

 

Ic waende mijns levens gheven tol,

 

Van dien daer quamen metten here,

 

Si dreigheden alle die maghet sere,

 

Maer si en dorsten in gheenre manieren

80

Te hare gaen doer die rivieren,

 

Ende doer den leeu, die tant ende poet

 

Hem toende, uter Maghet scoet.

 

Dies hadde die prinse grot verdriet,

 

Die uut groten moede sprac dit bediet:

85

‘O felle dochter, mi es leit,

 

Dat ghi mi overhoerech sijt,

 

Haddics noch wel die moghentheit,

 

Ghi wort 'er omme ghecastijt;

 

Scande, toren, scade, verwijt,

90

Doeddi mi, si u gheseit.’

 

Die Maghet cnielde ende seide: ‘Here vader,

 

Doer Gode nu soe doet algader,

 

Uwen vrien wille met mi,

 

Behouden suver leven ende vri.’

95

Mettien ontvielen hare die tranen;

 

Ic waende die prinse doer dat vermanen,

 

Dochter, hadde gheseit, dat si,

 

En ware doer die heren die daer waren bi;

 

Daer was oec menech bi den here,

100

Dien die worden deerden sere,

 

Ende hadden wel ghewilt algader

 

Pais tusschen dochter ende vader.

 

Maer die meeste hoep der lieden,

 

Haren prinse dat ontrieden,

105

Ende spraken hem scande ende lachter

 

Haren here ende trocken achter,

 

Om dat hi jeghen die Maghet sprac,

 

Ende vonden alsoe meneghen lac

 

Van der dochter voer 's vaders oghen,

110

Dat hi den breidel heeft ghetoghen,

 

Ende keerde achter van der rivieren,

 

Briscende als wilde dieren.

 

Die heren op die Maghet ghelieten,

 

Maer en conste hem niet bescieten,

115

Si moesten dat maeghdelike juweel,

 

Sitten laten in haer prieel,

 

Ende keerden achter van moede, te waren.

 

 

 

Ic rechte mi van onder den baren,

 

Alse die hadde gheweest in vare,

120

Die Maghet die wert mijns gheware;

 

Si dede hare grote oetmoedechede:

 

‘Comt hier, vrient, te mi,’ si sede,

 

‘In mijn prieel hebben si alle vri,

 

Die hem dorren ghetroesten te mi,

125

Ic ben die onnosel suver Maeght,

 

Die dore 't ghelove dese veede draecht,

 

Ende doer der werelt commun algader,

 

Dies belcht op mi mijn here, mijn vader,

 

Ende heeft mi meneghen anxt ghedaen,

130

Maer eneghe liede te sinen rade gaen,

 

Die sijn oecusoen van dien ghescille,

 

God betert als es sijn eighen wille.’

 

Mettien die Maghet neder sat,

 

Ende ic andworde hare op dat:

135

‘O werde suver bloeme rene,

 

Hoe dordi sitten hier allene,

 

Onder dese wilde diere,

 

Met uwen edelen witten diere,

 

Ende ghi hebt soe vele viande.’

140

Doen andworde mi die faeliande:

 

‘Vrient, allene en ben ic niet,

 

Ontdoet u oghen ende siet,

 

Mi es goet gheselscap bi,

 

Waer ie allene, soe wee mi!’

 

 

145

Doe verbaerde hem die dach,

 

Ende mi dochte dat ie sach,

 

Nort-oest van der Maghet staen,

 

Een scone helde wel ghedaen,

 

Den heileghen Keerst⁽¹⁾ in hare hulpen,

150

Ende sente Jacoppe met sire sculpen,

(1) De parochiekerk van den heiligen Kerst of S. Salvator stond nevens de abdy van S. Baefs. Als keizer Karel dit klooster in 1540 vernietigde en aldaer het Spaenjaerdskasteel opwierp, werd deze afgebroken, en de kapel van het hospitael van O.L.V. ter nood Gods tot parochiale kerk van S. Salvator verheven.

[p. 107]

 

Ende sente Bave⁽¹⁾, ende sente Machare,

 

Ende sente Lieven bi hem dare,

 

Ende den goeden sente Amant.

 

Ic keerde mi te rechter hant,

155

Ende sach den ridder sente Jorijs⁽²⁾

 

Die behoeder was der Maghet wijs,

 

Ende mire vrouwen sente Kateline⁽³⁾

 

Ende sente Janne⁽⁴⁾ metten lamme sine,

 

Die stont der Maghet alder naest;

160

Ay God! hoe scone te siene waes't!

 

Suut-oestwert began ic scouwen,

 

Ende sach dat beelde van ons Vrouwen⁽⁵⁾,

 

Ende sente Peter⁽⁶⁾ den heileghen sant,

 

Met sinen slotelen in sijn hant,

165

Sente Amelberghe met haren scure,

 

Ende sente Bertolf, die t'elker ure,

 

Teken gaf der Maghet vri,

 

Als haer wonder sal comen bi;

 

Ende die goede sente Quintijn⁽⁷⁾,

170

Die stont daer op een berchghelkijn;

 

Bat ave sente Obrecht⁽¹⁾,

 

Ende sente Nyclause bi hem echt,

 

Neven dat wyfelijcke diet,

 

Die die drie maeghden beriet

175

Dat si behielden suverheden;

 

Dese Maghet wilt hi oec bevreden

 

Met gherechter ordinanchen.

 

Sente Michiel, met siere balanchen,

 

Nam groten ware ter Maghet fijn;

180

Ende mijn here sente Mertijn,

 

Daer op hare die Maghet sere verliet.

 

In soude u connen ghesegghen niet

 

't Goede gheselscap op enen dach

 

Dat mi dochte dat ic sach,

185

Ende Fransoys⁽²⁾ ende sente Domijn⁽³⁾,

 

Ende sente Janne ewangeliste⁽⁴⁾ ende sent Austijn⁽⁵⁾

 

Ende menech ander beelde mede.

 

Nortwert over die scone stede

 

Sente Christofels van Brandijs⁽⁶⁾;

190

Suutwert over, sente Danijs⁽⁷⁾;

(1) Deze was de kerk der abdy, welke ook in 1540 werd afgebroken. Alhier berusteden de beenderen van S. Macharius, S. Lieven en S. Amand. Ter eere van S. Macharius werd in de XI^e eeuw eene afzondere kapel gesticht, welke alsnu nog bouwvallig bestaet.

(2) Het hoofdgilde van S. Joris had zijn hof en kapel in de vestingswerken aen de Vijfwindgaten tot op het einde der XIV^e eeuw, toen het zyne vereenigingsplaets by het Belfort in de S. Jansstraet hield. Omtrent 1445 was hun hof in de oude Halle op de Hoogpoort, alwaer in 't begin der XVII^e eeuw eene kapel werd gesticht.

(3) Deze kerk werd in 1644 herbouwd, en sedert S. Annakerk genaemd.

(4) Sedert 1540 dat de Munken van S. Baefs alhier als kanonikken werden verplaetst. wierd deze kerk S. Baefskerk genaemd.

(5) De parochiekerk van O.L. Vrouwe stond digt by de abdy van S. Pieters op den Blandinusberg; zy werd in 1799 afgebroken.

(6) S. Pietersabdy alwaer de beenderen berusten van S. Amelberge en S. Bertolf, die plach te cloppen, als 't oorlog of quaden tijt zoude worden, zegt Marcus Van Vaernewyck, Historie van Belgis, 1574, cap. 48, bl. 119, b.

(7) S. Quintenkapel en kluize in 't begin der XIV^e eeuw op den Blandinusberg. door Arnold Van Zwynaerde gesticht, werd in 1779 afgebroken.

(1) Is dit het hospitael van S. Aubert, gemeenlijk Portakker genaemd?

(2) Het Minderbroeders- of Frerenmineuren-klooster, in de XIII^e eeuw aen de Ketelpoort gebouwd, werd in 1600 aen de paters Recolletten gegeven en in 1799 afgebroken.

(3) Het Predikheerenklooster, in de XIII^e eeuw t'Onderbergen gesticht.

(4) Mogelijk het godshuis en kapel van S. Joannes Evangelist, aen de Brugschepoort, omtrent 1322 in 't Marienland, gebouwd.

(5) Het klooster der Eremyten van den H. Augustinus in 1299 nevens de kapel van S. Steven op den Turfbriel gesticht.

(6) De kerk van Evergem is den H. Christofel toegewijd. Als Lodewijk van Male in 1380 Gent belegerde, werd deze kerk waer de Gentenaers zich verschansd hadden door 's graefs troepen omsloten. Des nachts kwamen de bevelhebberen P. Van den Bossche en Raso van Herzeele uit de stad, vielen met hunne legerbenden, den vyand in den rug, en dreven hem op de vlucht. Hier op werd S. Martensvrede gesloten. (Zie Ann. Fland. Meyeri, p. 176, b.)

(7) Dorp, eene uer buiten de Petereellepoort geegen.

[p. 108]

 

West ons Vrouwe⁽¹⁾, oest sente Clare⁽²⁾,

 

Ele nam te sire siden ware.

 

 

 

Dus stont prieel in een cruus,

 

Doen sag ic dat mi dochte abuus,

195

Ghene santen ende santinnen

 

Versamelt ten preyele binnen,

 

Haer lijf ghewapent bruun van stale,

 

Met banieren van sindale,

 

Ende met meneghen wimpel scone,

200

Het mochte Gode van den trone

 

Hulpe dat edel avijs;

 

Vore den ridder sente Jorijs

 

Van perlen met robinen ghecruust,

 

Ende die leeu van perlen juust

205

Staende in 't velt van diamanten;

 

Alle santinnen ende alle santen

 

Die brachten alle haer teken daere,

 

Om die Maghet waren si in vare,

 

Dat haer iet mescomen mochte;

210

Want si hadden dat gherochte

 

Van den swerten leeu ghehoert,

 

Die se dicke hadde gestoert,

 

Dat en was d'ierste niet.

 

Doen dancte dwijfelike diet,

215

Hare behoeders altemale,

 

Ende sprac met eenre hogher tale,

 

Dat hoerden hare vriende algader:

 

‘God late minen wreden vader

 

Bekinnen dat hi onrecht heeft,

220

Dat hi in selken nide leeft,

 

Op mi sijn oudste dochterkijn;

 

Dat ic ende die vriende mijn

 

Met hen comen ter hogher soene!’

 

 

 

Doen ontspranc ic uten visioene,

225

Bedwelmt was ende verdrait,

 

Maer al te saen was ie ghepait,

 

Als ic in mi selven ginc,

 

Quam ie ter kennissen varinc,

 

Dat die leeu van diamante

230

Clemmende in den velde rampante,

 

Was de grave Lodewijc,

 

Ende sine liede ghemenelijc;

 

Ende bi den letteren vive Ghend,

 

Die riviere die Leie, ende die Scelt,

235

Ende dat prieel die meret ende die stede.

 

God die strecte sine heileghe leden

 

Voer ons ane den cruce, bid Bauwijn,

 

Beware dat edel maghedijn,

 

Ende hare vrienden allegader

240

Soene jeghen haren vader,

 

Dat dat woud van onghenadecheden⁽¹⁾

 

Heten moet 't prieel van vreden.

(1) Zou de dichter hier door de Byloke willen aenduiden, wier kerk der H. Maegd was toegewijd?

(2) S Clareklooster was nevens de kerk te Gentbrugge gelegen. In 1381 als Lodewijk van Male weêr voor de stad kwam, had naby dit klooster een hevig gevecht plaets, alwaer Walter van Edingen sncuveldc. (Zie Ann. Fland. Meyeri, p. 178, b).

(1) Vlaenderen word by oude schryvers wel soms het woud zonder genade genaemd. (Zie Dits die excellente cronike van Vlaenderen. Antwerpen, 1531, bl. 3, en Hist. van Belgis deur Marcus van Vaeruewyck. Ghent, 1574, bl. 96, b).

[p. 109]

II.
Dit 's Tijts Verlies,
enen edelen sproke.

Ic quam ghegaen al in ene kerke,

Daer ic vele scoender saerke
Sach ligghen, rijckelijc ghehouwen,
Daer onder heren ende vrouwen,
Hoghen meesters, ende prelaten,
Die welke haer rijkelijc ghesaten
Hadde ghelaten alte male,
Ende waren in ene doncker zale
Varen woenen van ·VII· voeten.
Ic las die letteren met goeder moeten,
Na tscarnacioens bediet,
Hoe dat elc bi namen hiet,
Die daer onder begraven lach,
Ende in dat leste dat ic sach
Enen den moeysten zaerc ghehouwen,
Die eneghe oghe mochte anscouwen.
Oec lach daer, dies sijt wijs,
Maniere dies conincs Darijs,
Ocht Alexanders, ochte Hector,
Ene tomme, die niet dor
Van werke en was, die saghic welven;
Al daer omme in mi selven
En constic niet ghewerden vroet,
Wanen comen mochte dat goet,
Dat ane die tomme lach allene,
Van goude, ende van dierbaer stene.
Oec saghic ane die tomme versiert
Letteren gheamaliert;
Ic lasse ende si orconden dies
Dat daer onder lach Tijt verlies.
Doen veranderde mi mijn sin,
Ende doe hoerdic ter tommen in
Ene stemme, na mijn bediet,
Die sprac: ‘En vervaert u niet,
Ende en wilt van hier niet gaen,
Maer wilt hoeren ende verstaen,
Ende en wilt orconden voert
Den volke, dat ghi siet ende hoert,
Van mi en sal u niet messchien.’
Ic sechende mi, ende bleef mettien
Hoerende na die stemme claer,
Die beschedelike sprac daer:
‘Hoerstu, Tijtverliesekijn,
Dat meest alle menschen sijn,
Die nu op der werelt leven,
Dies hem 't herte mochte beven,
Wystent sijt also ic 't weet,
Die meest in den name heet,
Die es die meest tijts verliest,
Die meeste edel, die meeste ries,
Ende die onsaclichste na die doot,
Ende es ter werelt here soe groet,
Noch prelaet soe hoghe ghewijt,
Dat hi oerboert sinen tijt,
Alsone hem God heeft verleent,
Dat noch swaerlijc sal beweent
Van hem werden, eer iet lanc.
Die recht souden gaen die sijn manc,
Die sien souden die sijn worden blent,
Die oude die sijn worden kint,
Die ghesonde sijn worden lam;
Die goedertierne sijn verwoet ende gram,
Die gerechte sijn worden spilde,
Die vrecke die sijn worden milde,
Die ghevers die sijn worden ghier;
Die heileghe kercke es persemier,
Voercoep ende symonye;
't Hoet der heren es Reynaerdie,
Suptijlheit dat 's scalken gront,
Waerheit wies ontrouwe orcont,

[p. 110]

 

Wille dat es worden Wet,

 

Fortse es voer Recht gheset.

 

Costumen, saghen, ende ander quaet

 

In 't boec van prevelegien staet.

75

Suptijlheit, scalcheit, dat 's ghedwas,

 

Dat sekerheit van trouwen was,

 

Die penninc es der werelt here.

 

Dat scande was, dat 's worden ere,

 

Dat ere was, dat 's worden scande,

80

Gods vriende sijn der werelt viande,

 

Die goedertierne heet men beesten,

 

Ende dat volc dat steerft met feesten;

 

Ende si huwen sonder vrucht,

 

Oude kintscheit es worden joecht,

85

Ende jonghe kintscheit, die niet en weet,

 

Maect men wethouders ochte beleet.

 

Het werden kindere ridders en papen,

 

Deen kint gaet bi den anderen slapen,

 

Eer hare enech es verjaert;

90

Si gaen ghewapent sonder baert,

 

Elc die moert anderen, sonder nijt.

 

Vrouwen draghen mans abijt,

 

Die manne gaen ghecleet als wive,

 

Niemen en mach sonde doen metten live,

95

Na dat woert der luxurien.

 

Manne, maghe ende ghebueren

 

Elc anderen haer wive ontvrien;

 

Papen ende wethouders die houden amien,

 

Boven haer belof van trouwen.

100

Lettel scamen hem die vrouwen,

 

Die maeghde hebben bout ghelaet;

 

Bastardie varinghe gaet

 

Boven wettelike trouwe.

 

Des men ter werelt mach aeusconwen

105

Plaghen, destruxien menegherande

 

Van bloetstortinghe ende van brande,

 

Van water, van steerften hier voerleden,

 

Maer wies noch ten daghe van heden

 

Es ghesciet, dan es maer spel,

110

't Gherechteghe sweert es alsoe snel,

 

Het es gheslepen an beiden siden,

 

Maer hoe 't sal steken ofte sniden,

 

Weet luttel iement eer hijt proeft,

 

Si werden jammerlijc bedroeft,

115

Dese voerseide dulle riesen,

 

Die haren tijt aldus verliesen,

 

Als ic den minen hebbe verloren.

 

Mi rouwet dat ic noit was geboren,

 

Dat ic den tijt van minen leven,

120

Hebbe der werelt dus overgegeven.

 

Mijn lijf dat was soe sere gheprijst,

 

Daer sijn nu die worme met ghespijt;

 

Mijn ziele ghescepen ende gheprent,

 

Na mijn werken swaer torment,

125

Daer waert dat ic rechte vare,

 

Waer mijn redene openbare

 

Onder dat volc, het waers wel noet.’

 

Die stemme suchte, ende ic verscoet

 

Aldaer uut minen visioene.

130

Ic rade elken dies heeft te doene

 

Dat hi hem verwachte dies,

 

Dat hi niet en hete Tijtverlies,

 

Die doot es snel, cort es die tijt,

 

Der werelt loen es onprofijt,

135

Want wie in den lichame es de meeste,

 

Es die menste in den gheeste.

 

Ende niemen en wilt wesen ghecastijt,

 

Al raet men hem sijn profijt;

 

Dat sijnder zielen mede gaet,

140

Dat dunct hem na der werelt quaet.

 

Dus bliven die herden metten scapen

 

Al verloren in der sapen,

 

Want elc wilt spreken metten vroede,

 

Dus gaet die reghele buten den loede,

 

Ende over den waghen soe sprinct die couwe,

146

Ende dat men vele meer seide hier toe,

 

Soe en mocht niet verbetert sijn.

 

Maer Van der Loren Baudewijn

 

Bidt elken, die dit leest ochte hoert,

150

Dat hi niet en si ghescoert,

 

Maer neme exempel bi deser dinc.

 

De here, die an 't cruce hinc,

 

Ende in 't graf lach voer den tempel,

 

Late elken kersten mensche exempel

155

Hier ane nemen, na sijn profijt,

 

Soe dat hi niet en verliese den tijt,

 

Alsoe mi dochte in visioene,

 

God sterke ons allen in weldoene.

[p. 111]

III.
Achte Persone Wenschen.

Achte persone saten

Op enen lichten dach,
Ende si droncken wel ende aten
In een vri ghelach.

Een ridder wel gheheer,
Een maghet van hooger connen,
Ende een clerc van wiser leer,
Met eenre fressche nonnen.

Een moenc met eenre baghine,
Een pape ende een gehuwet wijf,
Si droncken van den wine,
Vol vrouden was hem dlijf,

Si conden wel boerderen,
Singhen boerden, saghen,
Dat si vrouden willen fuweren
Ende hebbens eens ghedraghen:

Wi argher na sinen staet
Aldaer wenschenen soude,
Dat hi sonder verlaet,
t'Gelaet te male goude.

‘Ic wenschene ter stonde,’
Sprac een ridder wert,
‘Om voghelen ende om honde,
Om wapene ende om peert,

Van den hoechsten fore
Van al erterijc.
Ende, ic om aventure
Moeste varen ewelijc,

Met goede inghesinde,
Met vrouwen ende met vrome knechten,
Vlieghen, jaghen met winde,
Tornieren, joesten, vechten.
Die werelt dore in eren,
Altoes vol die malen,
Soe waer ic wilde hoveren,
Willic wel betalen.

Ende ons niet en ghebrake
Noch over en scote niet,
Ende men in eren van ons spraken
Waer wi hadden ghelet.

Te leven in ghesonde
Op dit ertrijc,
Ende na die leste stonde
Te varen in hemelrijc.’

Die maghet wel ghedaen

Haren mont si ontdede,
Den ridder sach si aen
Dese worde dat si seide:

‘Soe wenschene ic u bi te sine
In suverliken state,
Al dat leven mine,
Ende ic u niet af en sate.

Ende wi minden beide,
Sonder eneghe dorperen nijt,
In goeden gestadicheiden,
In gheerde els gheen delijt.

Danssen ende reyen,
Vlieghen ende jaghen,
Pipen ende scalmeyen,
Ende al die ons saghen,

Dat si ons onsten doghet,
Ende oec ere daden,
Sone woudic mine jonghe joghet
Nemmermeer bat bestaden.

[p. 112]

65

Ic woude oec met u sterven,

 

Ende met u geven tseins,

 

Ende hemelrike verwerven,

 

Dit scaffic vore een wensch.’

 

 

 

Die clerc sach op die nonnen,

70

Ende seide: ‘Religiose,

 

Ic woude ghi mi wout onnen

 

U minne graciose,

 

 

 

Inde ic mijn studeren

 

Moeste laten varen,

75

Ende met u verteren

 

Mijn goet al mine jaren,

 

 

 

Ghelt, panden ende boeken,

 

Der kercken ende der scolen

 

Ende woudic nemmermeer roeken,

80

U minne doet mi soe dolen,

 

 

 

Ende ic met u singhen

 

Mochte nacht ende dach,

 

In vrouden met u minghen,

 

Dat ware mi een groet ghelach,

 

 

85

Ende ons niet en ghebrake

 

Spise, ghelt, no dranc;

 

In gheerde gheen ander sake,

 

Al mijn leven lanc.’

 

 

 

Doen quicte metten oghen

90

Dat soete soete nonnekijn,

 

Ende sprac: ‘Bi Gode, den hoghen!

 

Ic wille den wiele mijn,

 

 

 

Ende mijn nonne-ghewant,

 

Ende cloester al te male,

95

In gloede ware verbrant,

 

Ende ic wiste wale,

 

 

 

Dat ghi mijn minne droecht,

 

Ghelijk dat ic u an,

 

Soe ware ic vernoccht

100

Met u, lieve man,

 

Ic liete dat covent

 

Te male ende die abdesse,

 

Ende gave al mijn consent

 

Te leren uwe lesse.

 

 

105

Het is ene grote pine

 

Dit lesen ende dit singhen,

 

Ende dus besloten te sine

 

Vore vrie wandelinghen.’

 

 

 

Die moenc daer omme loech,

110

Ende sach op die baghine:

 

‘Ic wenschen om mijn ghevoech

 

Van spise ende van wine,

 

 

 

Ende aldertieren wiven,

 

Om ghelt ende om abijt,

115

Soe woudic altoes driven

 

Met hem mijn delijt.

 

 

 

Baden ende stoven

 

Altoes ende bancketteren,

 

Springhen, dansen, hoven,

120

Dobbelen, goet verteren.’

 

 

 

Hemelike green

 

Aldoen die baghine,

 

Ende seide: ‘Here, al in een

 

Begheerdi vroudelije te sine.

 

 

125

Ic wenschene om grau abijt,

 

Ende om doeke wit

 

Om tsondaghes enen maeltijt,

 

Ghelijc dat hi es dit.

 

 

 

Ende met allen cloesterieren

130

Wel te sine ghemint,

 

Mi woudic dan anteren,

 

Alse een heilich kint.

 

 

 

Mijn sonden hem verelaren,

 

Ende doen al haer bevel

135

Dus woudic mine jare

 

Altoes leven wel.’

[p. 113]

 

Die prochipape sprac:

 

‘Ic wenschen om hoghe cueren,

 

Ende om solaes ende om ghemac,

140

Vette kokene ende volle scueren;

 

 

 

Om offerande groet,

 

Om vele cappelrien,

 

Van wijn wit ende roet,

 

Ende om vette amien,

 

 

145

Ende vele cappelane

 

Te hebbene onder mi,

 

Als mi niet en luste op te stane

 

Dat si mi hielden vri.

 

 

 

In 't dopen, graven ende trouwen,

150

In 't moneghen ende met singhen,

 

Ende in 't biechten van den vrouwen,

 

Woudic mi somtijts minghen.

 

 

 

Aldus woudic mi gheestelijc

 

Van zielen hebben cuere,

155

Ende leven ewelijc

 

Toter lester ure.’

 

 

 

Dat ghehuwet wijf

 

Te wenschene doen began:

 

‘Ic woude die keytijf

160

Albecut, mijn man,

 

Ware onder die moude,

 

Soe nauwe daer hi mi wacht,

 

Dat ic gheender vroude

 

Te ghebruken en hebbe macht.

 

 

165

Met goeden papen vet

 

Te hebben conpaengie,

 

In gheesteliker wet

 

Es rechte melodie.

 

 

 

Si hebben warme cledere,

170

Ende sachte seden,

 

Dese vrouwen teder

 

Eest grote salicheden.

 

 

 

Hare worde sijn soe vriendelijc,

 

Boven den leken ruden,

175

Te wenschene ewelijc

 

Met desen goeden luden.’

 

 

 

Als 't wenschene was ghedaen,

 

Elc op den anderen sach,

 

Van wien men soude ontfaen

180

Moghen dat ghelach.

 

 

 

Des doet u ghewach

 

Van der Lore Bouden,

 

Wie 't best gheven mach,

 

Ghi hebbet wel onthouden.

[p. 114]

IV.
De vier Heeren Wenschen.

Het saten heren viere
In eenre salen wijt
Bi enen sconen viere
Ende corten haren tijt.

Si aten ende si dronken,
Si leiten heren leven,
Si wouden viere die beste
Van alder werelt wesen.

Dat een' was mijn heer Hagen,
D'ander die coninc Gontier:
Die derde mijn heer Geernot,
Die vierde die milde Rudegeer.

Doen sprac mijn heer Hagen:
‘Ic wille ons raet geven,
Op dat gijt loft, gi heren,
Hoe wi weten selen,

Welc hier van ons vieren
Draget den hochsten moet.’
Doen sprac die milde Rudegeer:
‘Heer Hagen, dat ware goet,

Wi en weten wat doch maken,
Laet ons maken iet,
Daer wi omme lachen,’
Sprac dat coene diet.

‘Wi sijn hier heren viere
Ende hebben heren goet,
So doen wi als ic wane
Ende dragen heren moet.
Nu laet manlijc wenschen,
Hoe hi altoos woude leven
Sonder enich sterven
Oft enich siec wesen,

Ende wies hi woude plegen
Die dage, die hi leeft,
So mach [men] aen ons merken,
Wie 't vromste herte heeft.’

‘Nu willic ane wenschen,
Sprac die coninc Gontier,
Ic wilde in enen sconen woude
[Ic] moeste wesen emmermeer;

Op ene clare riviere
Mine tenten hebben geslagen,
Met ridderen ende met vrouwen
Varen vischen ende jagen;

Ende dat wout altoos
In mei's tide soude staen,
So woudic met sconen vrouwen
Varen, vischen vaen,

Met witten handen ende voeten
Vischen in die vliet.
Hoe mochte enege herte
Gedroeven die 't ane siet?

Als dat vischen ende dat beten
Ende dat jaghen ware gedaen,
Woudic met sconen vrouwen
In die tente weder gaen,

[p. 115]

 

Eten, drinken, reien,

 

Dansen in 't gevoech;

 

Hem allen, die te mi quamen,

60

Dat ic hem gave genoech.

 

 

 

Aldus so woudic leven

 

Mijn leven sonder waen,

 

Een ander wensche dat sine,

 

Ic hebbe dat mine gedaen.’

 

 

65

‘Nu willic aen wenschen,

 

Sprac die coene Geernoot;

 

Als een verrader te mi quame,

 

So woudic wesen doof,

 

 

 

So wat hi tot mi sprake,

70

Dat ic 's niet en conste verstaen,

 

So soude wel selden dorperheit

 

Uut minen monde gaen.

 

 

 

Ic woude van lande te lande

 

Tornieren ende jagen varen,

75

Waer ic ere mochte gewinnen,

 

Daer en woudic niet jegen sparen.

 

 

 

Der armer ridderen pande,

 

Die ic vonde ane den wegen staen,

 

Woudic hem allen quiten

80

Ende doen se mi volgen saen.

 

 

 

Ic woude van riken borgen

 

Varen ten riken steden,

 

Ane sien die sconen vrouwen,

 

Die mi lachende quamen jegen;

 

 

85

Ende gelden elken wert

 

Na den wille sijn;

 

Aldus so woudic leven

 

Al dat leven mijn.’

 

 

 

‘Nu willic aen wenschen,

90

Sprac die milde Rudegeer,

 

Ic wildic in enen sconen foreste

 

Moeste wesen emmermeer,

 

Daer die bome scone stonden

 

Ende dat gebloide rijs,

95

Ende dat suete cruut daer onder

 

Elc na sijnder wijs

 

 

 

Gebloit met sinen bloemen,

 

Als in den tijt van meje,

 

Ende elc vogel daer songe

100

Wel na sijnder leje.

 

 

 

Daer woudic hebben staende

 

Ene sale van gelase,

 

Daer in gewrocht historien

 

Ende beelden van ymase;

 

 

105

Ende aldertieren gesten,

 

Die mi viseren mochten,

 

Wie dat daer binnen quame,

 

Dat hem hemelrike dochte.

 

 

 

Ende alles dies men begeerde,

101

Genoech daer ware bereit,

 

Ooc woudic van epels-bene

 

Enen setel hebben so breet,

 

 

 

Dat ic daer wel op sate

 

Na den wille mijn

115

Met twen den sconsten vrouwen,

 

Die in den werelt sijn;

 

 

 

Ende een rijclijc bedde

 

Daer vor mi soude staen

 

Ende ic in die wille ware,

120

Dat icker op soude gaen

 

 

 

Met haer liggen spelen,

 

Daer 't mi best af bequame

 

Ende ons niemen en sage,

 

Die 't in arge name.

 

 

125

Ende daer vor mi soude staen

 

Een cop van finen goude,

 

Die van guldenen penningen

 

Altoos vol wesen soude,

[p. 116]

 

So wat ic daer uut dade,

130

Dat hi altoos vol bleve,

 

Dat ic alder werelt

 

Genoech mochte geven.

 

 

 

Ende sijt dan alle wisten,

 

Die giften hadden noot,

135

Maect ic se niet alle rike,

 

So en geschie mi nemmermeer goet.

 

 

 

Aldus so woudic leven

 

Den dach, die God sijn sal

 

Here in hemelrike

140

Ende hier in 't ersche dal.’

 

 

 

‘Nu willic aen wenschen

 

Sprac Hagen, die degen fijn,

 

Ic woude Scimminc Nimminc

 

Beide waren mijn,

 

 

145

Ende ic in eenre goeder stat

 

Belegen moeste wesen

 

Met dusent den besten ridd'ren,

 

Die in die werelt leven,

 

 

 

Ende met dusent knechten

150

Die vromste, die nu sijn,

 

Woudic in eenre goeden stat

 

Altoos belegen sijn;

 

Ooc met dusent vrouwen,

 

Die scoonste, die nieman sach,

155

Met dusent den reinsten maegden,

 

Die men vinden mach.

 

 

 

Ende als die porten van der stat

 

Op waren gedaen,

 

Woudic dat vrouwen ende joncvrouwen

160

Ten tinnen gingen staen,

 

 

 

Sien die ridders striden,

 

Wie ridders leven can,

 

Ai ocht ic dit niet en woude,

 

So en getrouwe mi nemmermeer man.

 

 

165

Ende als dat scoon pongijs

 

Vore die porten ware gedaen,

 

Woudic weder ten vrouwen

 

In die sale gaen

 

 

 

Cussen die rode monde,

170

Die mi lachende quamen jegen,

 

Ende mi de maelgien uut plucten,

 

Die mi in 't lijf waren geslegen.

 

 

 

Aldus so woudic leven,

 

Al dien dach dien God leeft,

175

Nu mach elc vroet man merken,

 

Wie 't vromste herte heeft.’

[p. 117]

V.
De Vijf Vrouwen Wenschen.

Het saten vrouwen scone

Vive in eenre steden,
Ende elc die droec een crone,
Met groter moghentheden.
Die stat daer si in saten
Die stont te Troyen binnen,
In eersamliker staten,
Ende spraken al van minnen.
D'ierste was Ecuba,
Des conincx Priamus vrouwe;
Die ander was Elena,
Die derde, als ic bescouwe,
Was die scone Pollexima,
Ysaude was die vierde,
Die vijfste was Adromica,
Die den rinc viserde.
Vrouwe Venus, die godinne,
Was onder haer scare.

Doen sprac die conincx coninghinne

Van Troyen openbare,
Si spraken al van minnen:
‘Nu bidden wi te deser stont,
Miere vrouwen, der godinnen,
Dat si versta den gront,
Hoe elc best woude lonen
Haer lief, mocht sijs ghewinnen,
Ende si ons dan wilt tonen
Weelc best toent van minnen.’

Doen sprac mijn vrouwe ver Venus:

‘Elc segghe daer af sine conde,
Daer na soe willic verclaren,
Wie uten reinsten gronde
Best lonen can met trouwen
Den minnere, dien si mint,
Ende die ic can bescouwen
In 't hoechste dat sijt vint.’

Die coninghinne Ecuba,

Des coninx Priamus vrouwe,
Sprac: ‘Vrouwe Venus, hoerter na,
Die ic minne met trouwen,
Hem gavic te lone
Wel na den wille mijn,
Een vergulden crone,
In wat hove hi moeste sijn,
Alse hi se wilde setten
Op 't hoeft t'elker uren,
Dat hi sonder letten
Wel kinde die figuren
Miere herten binnen,
Ende die daer ter stede
Die herten mochte kinnen,
Ende ander liede ooc mede
Die omtrent hem waren
Van gronde na haer menen,
Ende hi dan mochte varen
Hoveren t'allen hove,
Ende als hi weder wende
Dat hi die wilde lonen
Daer hi meest trouwe in kinde,
Soe hopic dat ic soude
Hulde ane hem ghecryghen,
Quiette hi wel sine scoude,
Hier mede soe willic swigen.’

Doen sprac die vrouwe Helena:

‘Die ic met trouwen minne,
Die willic lonen al daer na
Dat mijn herte hevet inne,
Hem gavic te lone
Een rikelijc ghespan
Van finen goude scone,

[p. 118]

 

Daer sele viertuut hinghe an,

 

Wanneer hijt over hem droeghe,

 

Stille ende openbare,

 

Soe waer men op hem sloeghe

75

Dat hem niet en scade een haer,

 

Ende hi dan voere hantieren

 

Wapenen t'allen tiden,

 

Steken ende tornieren,

 

Vechten, stormen, striden,

80

Ende alomme in elke weghe

 

Daer hi quame op 't felt,

 

Dat hi daer wonne den seghe,

 

Ende wanneer hi ware verselt

 

Ane vrouwen, die hem verhogheden

85

Ofte joncvrouwe in spele,

 

Dat si hem onste toechden,

 

Ende wanneer hi luttel of vele

 

Ane 't ghespan dan quame

 

Van goude metter hant,

90

Dat hi dan dachte om haren name,

 

Die 't hem hadde ghesant,

 

Soe soudic hopen wale

 

Sine hulde te ontfane.

 

Hier mede indic mine tale,

95

Een ander spreke voert ane.’

 

Doen sprac die scone Pollexima:

 

‘Ghi vrouwen, wilt mi horen,

 

Ic wille lonen al daer na

 

Dien ic hebbe uutvercoren.

100

Ic gave hem een vingherlijn

 

Dat selke virtuut hadde inne,

 

Als hijt stake an den vingher sijn,

 

Dat alle sine vijf sinne

 

Met mi worden ontsteken,

105

Ende hi droeghe hoghen moet

 

Wat hi dan wilde spreken,

 

Dat hi ware soe behoet

 

Dat dat niemen en mochte

 

Met redene calengieren,

110

Ende dat hi dan volbrochte

 

Soe wat hi wilde visieren,

 

Bi nachte ende bi daghe,

 

Ende wanneer hi die scare

 

Siere vianden saghe,

115

Ende wanneer hi hem doen ruerde

 

Dat niement en ware soe coene

 

Dat hi na hem duerde,

 

Hine maecte met hem soene,

 

Ende dat hem dat soude bliven

120

Al dat leven sijn,

 

Des willic vroude driven,

 

Dat ware die wille mijn.’

 

Andromica sprac: ‘Sonder si

 

Mochtic den minen lonen,

125

Na die trouwe, die es in mi,

 

Ic wout hem saen wel tonen.

 

Enen roc van goude

 

Wildic hem gheven dan

 

Te draghen alsoe houde,

130

Als hi den roc hadde an,

 

Soe wie hem ware van moede

 

Fel dat dat verkerde

 

Tot hem waert al in goede,

 

Ende dat hine minde ende eerde,

135

Ende hi al achter sprake

 

Verstonde uut elken monde,

 

Ende enen steen van selker sake

 

Binnen den roc dan stonde,

 

Als hine uut wert keerde

140

Dat hi hadde al te hant

 

Ene borch waer hi se begheerde

 

In elkes heren lant,

 

Ende men daer na mochte scouwen

 

Alles liefs ghenouch,

145

Met riddere ende met vrouwen

 

Beset na sijn ghevoech.

 

Oec gavic hem daer toe

 

Enen steen soe fijn,

 

Dat hi ware spade ende vroe

150

Soe waer hi wilde sijn,

 

Als hine hielde in die hant

 

Wes hi dan wilde lien,

 

Dat hi dan bleven ombecant,

 

Ende van oghen onbesien,

155

Sonder van hare allene,

 

Die in hem spant crone,

 

Ende oft ic anders mene,

 

Met herten dan ic hem tone,

 

Sone moet mi, nemmermeer wert

160

Ere no goet ghescien;

[p. 119]

 

Hier mede endic mine woert.’

 

Doen sprac op mettien

 

Vrouwe Venus ende seide:

 

‘Ic soude vonnesse wisen

165

Hier te deser stede,

 

Ende den hoochsten prisen,

 

Ende dat wel besceiden,

 

U allen wel verclaren,

 

Ghi vrouwen, nu gheeft mi beide,

170

Ic segghe u wel te waren,

 

Heren ende vrouwen,

 

Selen daerna gheraden,

 

Wie best loent met trouwen

 

In hare kimmenade

175

Ende die best na gheraet

 

Dat es een minnere fijn,

 

Die sal na sinen staet

 

Met mi verheven sijn.

 

Nu gheraet hier naer,

180

Ghi heren ende ghi vrouwen.’

 

Dus sciet dat hof aldaer,

 

Weelc loent best met trouwen?

VI.
De Vijf Heren Wenschen.

Het saten heren vive,

In eenre scoender stede,
Bi enen sconen wive,
Ende meyden hem daer mede.
Si speelden ende si loeghen,
Si peinsden om haer lief,
Het mochte hem wel ghenoeghen,
Men sach noit scoender wijf.
Die stede, daer si in saten,
Lach in der Gryekenlant,
Daer Paris uut haelde
Des conincs liefste pant.
Die vrouwe, daer si bi saten,
Was Venus, die godinne,
Daer si alle ane hoefden
Die draghen rechte minne.
D'ierste van den vijf heren
Was die coninc Menelaus.
D'ander Hector van Troyen,
Parijs ende Troylus,
Ende beide die broeders sine;
Daer toe Pallidamas;
Dit waren die vijf heren,
Sijt nu seker das.
Doen sprac Hector van Troyen:
‘Wi sijn heren van machte,
Ende rike van groten goede,
Ende edel van geslachte;
Nu laet ons miere vrouwen
Bidden der godinnen,
Dat si ons wille vraghen,
Waerbi wi moghen bekinnen,
Wie van ons meeste sijn herte
Ter minnen dienste leecht,
Ende dat si ons dan berechte,
Als elc 't sine heeft gheseecht.’
Dan sprac vrouwe ver Venus:
‘Dat willic doen wel sciere;
Ic wille u gherne vraghen,
Ridderen goedertieren,
Nu segt wies sal hi plegen,
Die minnen wilt met trouwen
Om eerst gheloent te sine
Van maegden ende van vrouwen?’
Die edel coninc Menelaus
Droech die griexsche crone,
Hi sprac: ‘Die comen wille
Ter minnen hoegsten lone,
Hi sal vrouwen dienen,
Met sanghe en met spele,

[p. 120]

 

Met dansen ende met reiden,

 

Ende dies niet te vele,

 

Te tiden ende te maten,

 

Daer sijs meest begheert,

55

Ende als hi bi haer comt,

 

Soe segghe hare wat hem deert.

 

Dus woudic vrouwen minnen

 

Om ierst gheloent te sine,

 

Nu spreke voert een ander,

60

Hier mede latic dmine.’

 

Doen sprac Hector van Troyen:

 

‘Ic wilder tsmijns toe saghen,

 

Dore d'ere van allen vrouwen,

 

Willic mijn leven waghen,

65

Met wapenen stormen, striden,

 

In elker vremder stede,

 

Ende men hem dade cont,

 

Wat ic met wapenen dede,

 

Om selken loen t'ontfane,

70

Al si men onnen soude

 

Die liefste, die ic minne,

 

Ende of ic dies niet en woude,

 

Soe moet se mi begheven,

 

Ende nemmermeer wesen vrient,

75

Want ic en weet gheen leven,

 

Dat bat der minnen dient.’ -

 

‘Nu willic segghen dmine,’

 

Sprac Parijs, Priamus kint,

 

‘Die van sconen vrouwen

80

Ierst wilt sijn ghemint,

 

Hi moet al daer volghen,

 

Ende en sparen nacht no dach,

 

Hine come ter selver stede,

 

Daer hi se spreken mach,

85

Met woorden ende met werken,

 

Haer dienen soe hi best can,

 

Ende als hi bi haer comt,

 

Soe proeve hem als een man

 

Coenlike, sonder duchten,

90

Ende nemen sijn aventure.

 

In can niet anders minnen,

 

Dus wijst rechte nature.’

 

Doen sprac Ectors broeder,

 

Die jonghe Troylus:

95

‘Ic soude hovesche vrouwen

 

Wel node minnen aldus,

 

Met enegher dorperheden,

 

Die men ghepeinsen mochte,

 

Maer ic woude haer dienen,

100

Met suveren ghedochte,

 

In rechter hovescheden,

 

Tot dat mi mochte ghescien,

 

Ende op desen goeden hope

 

Alder trouwen plien,

105

In doghden ende in eren volghen

 

Voert al mijn leven lanc,

 

Dus woudic vrouwen minnen,

 

Ende dienen om haren danc.’ -

 

‘Nu willic segghen dmine,’

110

Sprac her Pallidamas,

 

‘Wanneer ic minnen woude,

 

Soe woudic plegen das

 

Als si mijn doghen wiste,

 

Soe woudic voert hantieren,

115

Met boden ende met brieven,

 

Met gichten meneghertieren,

 

Ende dier soe vele gheven

 

Hem allen, die bi haer waren,

 

Dat si doghet van mi spreken,

120

Soe soudic sciere wel varen,

 

Ende dan haer selven spreken,

 

Als 't mi mochte ghevallen,

 

Dus woudic vrouwen minnen

 

Dat seggic voer u allen.

125

Nu segt ons, vrouwe Venus,

 

Welc onser meest sijn herte

 

Ter minnen dienste leecht,

 

Ende doghet die meeste smerte

 

U selens wel gheloven

130

Ghemeinlec alle die liede,

 

Ghine cout niemen smeken,

 

Dore bede, noch doer miede.’ -

 

‘Dit willic gherne waghen,’

 

Sprac ver Venus saen,

135

‘Maer wi moeten 't verdaghen,

 

Het 's tijt dat wi nu gaen;

 

Laet elken, sonder linghen,

 

Bedinken ende werden wijs,

 

Wien ic van desen dinghen

140

Beest gheven mach den prijs.’