Neen, Huizinga, niet: In de schaduwen van morgen. Maar: In het licht van den komenden dag. Eenige opmerkingen naar aanleiding van Huizinga's "In de schaduwen van morgen"

5. Heroïsme en nationalisme.

In een, ik zou haast zeggen ‘litterair’ hoofdstukje over heroïsme ziet Prof. Huizinga kans om tegen overdreven verheerlijking van de daad èn van den bedrijver daarvan te waarschuwen op deze wijze, dat hij van oordeel is dat tot die verheerlijking zullen toestroomen die elementen, die in het geweld de bevrediging vinden van hun animistische of pathologische instincten. Alsof ‘de daad’ altijd alleen in

[p. 11]

‘het geweld’ bestaat en er verder in de tegenwoordige wereld geen ontzaglijke organiseeringen plaatsvinden, die met ‘het geweld’ niets te maken hebben. Alsof aan den anderen kant, aangenomen dat men zich voor een enkel oogenblik stelt op dat standpunt van den schrijver, tot de bevordering en de verheerlijking van de verslapping in b.v. den vorm van antimilitairisme of zoogenaamde ‘vredesbeweging’ niet die elementen toestroomen, die in de zwakheid en niet-paraatheid van anderen, voor zichzelf en hun idealen en leiders voordeel zien. Caveant Consules! Doch deze zijde blijft onbesproken. En dan volgt er, dat een strikt militair gezag die toegestroomde elementen binnen zekere perken zal kunnen houden. Dat geldt toch zéker voor deze genoemde keerzijde van het vraagstuk!

Neen, de verheerlijking van ‘de daad’ is nog geen verheerlijking van het geweld ‘an sich’ en het wordt alleen met het oog op een zeer bepaald doel zoo beschreven. En ik hoop dat die beschouwing geen ingang vindt bij het Nederlandsch publiek. Ik vertrouw dat het daarvoor te nuchter zal blijken. Energie en leven leiden tot ‘de daad’ en gelukkig; zonder dat is geen leven mogelijk en men dient méér angst te hebben voor de verheerlijking van de slapheid en de zwakheid, die naar de chaos voert dan voor de daad, wanneer men althans niet zelf achterblijft en de kop in 't zand steekt.

Nationalisme is een woord dat ik bij den schrijver niet heb aangetroffen. Toch behoorde een bespreking van dit begrip m.i. zeer zeker thuis in beschouwingen over ‘schaduwen van morgen’, want alleen een krachtig nationalisme kan een volk tot een krachtig geheel maken en houden. Wellicht heeft het woord geen Nederlandschen klank? Een gezond nationaal gevoel is noodzakelijk en dient zooveel mogelijk te worden bevorderd. Om dien nationalen zin van ons Nederlandsche volk te ontwikkelen behoeft men geen snorkende en brallende redevoeringen te houden. Door dit te doen vervreemdt men velen en geeft een zeer verkeerden indruk van zijn bedoelingen, die niet behooren te zijn dikdoenerij en zelfverheffing.

Nationaal gevoel dient voor ons Nederlanders alleen te zijn: de wetenschap dat wij, allen tezamen, sinds eeuwen gevochten hebben tegen alle vreemde indringers, samen gewerkt

[p. 12]

hebben hier in 't land zelf en op alle zeeën en werelddeelen, om onzen handel te vestigen; dat we onder Oranje en door Oranje één geheel zijn geworden en dat we dit willen blijven; dat we zonder inmenging van buiten wenschen te blijven, niet alleen naar de eene maar evenzeer naar de andere zijde.

Ook al zijn wij, Nederlanders, vogels van ongeloofelijk diverse pluimage, ook al hebben we onder elkaar de meest uiteenloopende denkbeelden, opvattingen en gedragslijnen: één zijn we zoodra een buitenlander ons aantast en één zijn we als een der onzen op een of andere wijze onzen Nederlandschen naam in de wereld hooghoudt.

Maar nationalisme te negeeren of voor te stellen als enkel een gevaar, kan alleen zóó verklaard worden, dat men uit blinde angst alleen naar een bepaalden kant ziet. En dit is in hooge mate eenzijdig en daarmede veroordeeld.