Verzamelde beschouwingen

[p. 204]

Katherine Mansfield

Geleidelijk krijgen wij alles wat Katherine Mansfield geschreven en nagelaten heeft gepubliceerd door de goede zorgen van haar man, den bekenden criticus, dichter en romancier J. Middleton Murry. In de voorrede, die hij bij het ‘Journal’ heeft geschreven, kondigt hij twee deelen brieven aan. Er zal dus ongetwijfeld spoedig gelegenheid zijn om uitvoeriger terug te komen op deze schrijfster, die nu reeds, enkele jaren na haar dood, een van de weinige grooten en blijvenden temidden van de voor het meerendeel talentlooze en gezochte scribenten van dezen tijd lijkt. Deze bladzijden willen niet meer zijn dan een zeer oppervlakkige inleiding van een schrijfster, die hier te lande maar zeer weinig bekend is, hetgeen - gesteld dat dit bewijs nog noodig ware - overduidelijk aantoont, dat niettegenstaande (of juister: door) de golf van internationalisme, waarin Europa sinds het einde van den oorlog verdrinkt (dit geldt voor de kunst zeker niet minder dan voor de politiek) het werkelijk goede uit het buitenland zeker niet vlugger (eerder nog langzamer) doordringt dan vroeger, verdrongen als het wordt door het geestlooze, gezochte en gewrongene, dat modern pretendeert te zijn - en het trouwens ook is. Waarmee dan meteen de waarde van het ‘moderne’ gekenschetst is.

Toch zou men in zekeren zin het werk van Katherine Mansfield ook modern kunnen noemen, indien dit woord niet zoo'n onaangenamen bijsmaak had. Een schrijver is, of hij het wil of niet, in zekeren zin van zijn tijd. 't Is maar de vraag: in welken zin. De meeste modernen nemen van dezen tijd alleen dat, wat het meest aan de oppervlakte ligt: het lawaaiïge, mechanische, verwarrende, vernederende, het Amerikanisme in een woord. Onder al dit zinnelooze uiterlijke zetten de eeuwige dingen des levens hun bestaan voort, in wezen onveranderd, zoo niet in verschijning. Deze immers kan niet anders dan den invloed ondergaan van het veranderde uiterlijke leven. Een waarlijk groot auteur zal dus eigenlijk, en dus als zijn voorgangers van alle tijden, in

[p. 205]

wezen alleen schrijven over dat eeuwige, onveranderlijke in mensch en wereld, dat alleen groote kunst maakt. Maar de vorm zal niet van die voorgangers zijn overgenomen; die zal van hem zelf (dus van zijn tijd in hoogeren zin) zijn. Dit zou men dus modern kunnen noemen; ik zou hiervoor liever het oude woord ‘nieuw’ gebruiken.

Nieuw, dat is Katherine Mansfield ongetwijfeld in den vorm van haar verbeeldingen, mits men dit woord vorm niet al te ‘formalistisch’ opvat. In dien zin is zij het namelijk weinig, haar gave was er te hoog, te volmaakt voor. Soms herinneren enkele snelle overgangen aan de expressionisten, maar over het algemeen sluit haar stijl zich aan bij de traditie van het Engelsche prozaverhaal. Doch alleen wat het uiterlijke betreft, de schrijfwijze dus in engeren zin. Haar verhalen zelf zijn in de allerhoogste mate persoonlijk; Middleton Murry wijst er terecht op (pag. XIV). En tevens op dit feit: dat geen criticus er in geslaagd is, te omschrijven, waarin de bekoring van haar werk bestaat.

Ik zal zeker niet trachten, dit onbegonnen werk te beginnen. Maar iets in die richting is toch mogelijk, door op twee verbalen te wijzen, die tot haar schoonste behooren (voor mij zijn zij zelfs de schoonste) en die zeker haar meest karakteristieke zijn. Ik bedoel: Prelude en At the bay.

Zij staan in de eenige twee boeken, die de schrijfster bij haar leven heeft uitgegeven (haar jeugdwerk In a German Pension daargelaten). De boeken zelf heeten Bliss en The Garden Party. Zij zijn dus naar andere verhalen daarin genoemd, maar het belang, dat de schrijfster zelf aan deze twee hechtte, blijkt ongetwijfeld uit het feit, dat zij ze de eerste plaats in elk der boeken heeft gegeven, en wat Prelude betreft, dat aanvankelijk The Aloe heette, uit wat zij daarover in haar dagboek zegt (pag. 47 en 48).

Om de beteekenis van deze verhalen te beseffen (niet op zichzelf, natuurlijk, die spreekt duidelijk genoeg - maar in het werk en leven van Katherine Mansfield) moet men, behalve die dagboekbladzijden lezen wat Middleton Murry daarover schrijft in zijn inleiding (pag. IX en X). De schok, die het uitbreken van

[p. 206]

den oorlog haar gaf, de overkomst van haar broer uit Nieuw Zeeland naar Engeland en diens sneuvelen, dreven haar gedachten en droomen terug op de wereld van haar jeugd: Nieuw Zeeland, het ouderlijk huis, de ouders, zusters, grootmoeder. En zij schiep een familie-groep, die telkens in haar verhalen terugkeert en waarin men natuurlijk wel geen feitelijke autobiografie moet zien, maar toch iets, wat daar, door een edelste en gevoeligste kunst herschapen, in wezen zeer nabij komt.

De inleiding verhaalt (Pag. X) een aardige anecdote. Toen Prelude (afzonderlijk) verscheen, nam de pers er geen notitie van. Maar de drukker in een provincieplaats, die het boekje gedrukt had, had het handschrift gelezen en riep, toen hij het uit had: ‘Waarachtig, die kinderen zijn echt’. En ook later,toen Katherine Mansfield beroemd was geworden, was het haar grootste vreugde, dat haar boeken eveneens zoo door ‘niet-litteraire’ lezers werden gewaardeerd.

De uitroep van dien drukker, zegt Middleton Murry, is misschien wel de beste critiek die op haar werk is gegeven. In zekeren zin is dit zoo, maar men moet dit woord ‘werkelijk’ dan toch wel bijzonder ruim opvatten. En is het dan niet het criterium voor alle waarlijk groote kunst?

Indien ik de kunst van Katherine Mansfield - inderdaad groote kunst, als men bij groot niet onmiddellijk eigenlijk denkt aan grootsch; daarvoor is zij te teeder, te intiem - met één zin zou willen omschrijven, zou ik daarvoor liever die uitspraak van Middleton Murry zelf nemen (pag. XIII): ‘Katherine Mansfield responded more completely to life than any writer I have known’.

Ja, dit is het, en nergens zoozeer als in die twee verhalen, die trouwens min of meer bij elkaar hooren: Prelude en At the bay. Het eigenaardige van deze verhalen - die elk op precies dezelfde wijze gebouwd zijn: uit kleine achterelkaar geregen stukjes, elk van een paar bladzijden lang, en elk op zich zelf een volledig beeld van een of meer menschen op een bepaald oogenblik en een bepaalde plaats - is, dat zij eigenlijk in het geheel geen

[p. 207]

verhalen zijn, in zoover, dat zij in het geheel geen eigenlijke intrige hebben. De beelden volgen elkaar op en op een zeker oogenblik is het afgeloopen. Het is eenigszins wat De Goncourt heeft getracht te doen in Chérie - en wat hem mislukt is. Of eigenlijk nog meer, want deze roman beschrijft tenminste nog een geheel leven, waaraan de dood dan toch nog een soort van afronding geeft. Maar deze verhalen geven niets dan een paar dagen, één dag, haast willekeurig gekozen, waarin vaak niets bijzonders gebeurt. Maar de intensiteit, waarmee deze gewoonste dingen worden verteld, is zonder weerga, en zij wordt bereikt met de fijnste middelen. Het zijn verhalen van een scherpste opmerkingsgave tegelijk van het uiterlijk gebeuren en van de verste innerlijke trillingen, daardoor gewekt. De scheppingen van deze naar het uiterlijk kleine kunst worden ons even onvergetelijk als de groote gestalten uit de groote werken der wereldlitteratuur. Burnell - is er ooit een scherper beeld gegeven van den handelsman, frisch, krachtig, sportief, Engelsch, door en door behoorlijk - en die toch heel diep eigenlijk onsympathiek zou zijn, als men niet voelde, dat men het hem eigenlijk niet kwalijk kon nemen, omdat het allemaal zoo onschuldig is? En Linda, de loome vrouw, waarin men voelt, dat iets als een geheim voorgoed verloren gaat? De grootmoeder, die men, geheel argeloos weg, en zonder eenige bepaalde onvriendelijkheid het huishouden laat doen, en die dit even vanzelfsprekend doet, Beryl, het flirterige meisje met een zoo anders hart, Jonathan Trout, de droomer, die op een kantoor verdwaald is, en voelt, dat hij daar nooit van zijn leven uit zal komen, tot het oliedomme, goedige dienstmeisje Alice toe, alles is even scherp als teeder in een liefderijk begrijpen verbeeld.

Maar misschien het mooiste uit deze verhalen zijn nog de kinderen: de drie meisjes Burnell en de twee jongetjes Trout. Ware dit mogelijk, dan zou men bij alles, wat hen beschrijft nóg meer den indruk krijgen, die alleen de allerhoogste kunst geeft, van iets wat eigenlijk niet anders zou kunnen, wat als het ware vanzelf is ontstaan, het gevoel, dat iedereen dit wel zou

[p. 208]

kunnen, als hij maar zijn leven afbeeldt en niets dan dat, en het weten, dat dit in werkelijkheid het moeilijkste - en het beste - van alles is.

Hiermee is nog maar een zeer klein deel gezegd van wat er over deze schrijfster te zeggen valt. Niets ware onjuister dan te denken, dat naast deze twee centrale verhalen de rest van haar werk eigenlijk iets minder is. De lezing van The Garden Party, om slechts dit eene uit zoo vele te noemen, kan van het tegendeel overtuigen. Haast niets in haar werk is slecht of maar onbelangrijk.

Wat nu het dagboek betreft, dat de aanleiding tot dit opstel is geweest: het zal allen bewonderaars van Katherine Mansfield dierbaar zijn om wat zij hun van haar persoon leert kennen, en tevens om de prachtige fragmenten, die het bevat. Tevens echter dringt zich deze opmerking op: dat het op de schrijfster als zoodanig eigenlijk geen nieuw licht werpt. Dit is geen kritiek van het schoone boek, maar misschien de grootste hulde, die men aan haar volmaakte kunst kan brengen.

1928