Verzamelde beschouwingen

[p. 120]

In memoriam J.G. Danser

Onder den titel Ontmoetingen verscheen in 1917 bij J. van Krimpen te 's-Gravenhage een bundeltje van 24 sonnetten door J.G. Danser. Het meerendeel dezer gedichten was vroeger in De Beweging verschenen, en had daar reeds de aandacht van de trouwe lezers van dat tijdschrift getrokken.

Hoewel waarschijnlijk toch niet dadelijk. De poëzie van Danser immers is geenszins van de soort, die spoedig de aandacht trekt. Eerder is het tegendeel het geval. Hoe eenvoudig ook - of misschien juist om dien eenvoud - vereischt zijn vers ter waardeering een liefdevolle overgave van den lezer, een geneigdheid om zich te laten doordringen door de fijne bekoringen eener poëzie, die, vluchtig gelezen, vrij gewoon schijnt en pas langzamerhand - maar dan ook bij iedere herlezing in stijgende mate - haar edele eigenschappen openbaart. En is dit eenmaal het geval geweest, dan kan men die verzen niet meer herlezen zonder een gevoel van verwondering - en bewondering - over de rijpe beheersching en de zeldzame volmaaktheid dezer poëzie.

Toen Ontmoetingen uitkwam, moet Danser ongeveer 23 jaar zijn geweest. Op dien leeftijd hebben vele dichters reeds werk gegeven, dat in aanleg misschien belangrijker is dan dat van Danser. Maar ik ken slechts weinigen, die, zoo jong, reeds zoo absoluut hun ‘eigen rijk’ hebben gevonden, die hun noodzakelijke beperktheid (die voor ieder kunstenaar uiteraard in min of meerdere mate bestaat) zóó volkomen hebben weten te aanvaarden, dat zij eerder een deugd dan een gebrek van hen is geworden.

Het is uiterst moeilijk uit de 24 sonnetten, waaruit de bundel Ontmoetingen is samengesteld, een keuze te doen, aangezien zij voor het meerendeel vrijwel gelijkwaardig zijn. Ik schrijf het volgende sonnet dan ook niet over om het aldus uit de reeks te lichten, maar alleen als een goed voorbeeld van de gave kunst des dichters.

[p. 121]

Het naakte meisje

 

Zij ligt, zoo rijk in haar ontroerend naakt,

 

Zoo argeloos, ontdaan van alle kleêren:

 

Een kind niet radend wat het doet ontberen

 

En toch zoo schoon, zoo lieflijk en volmaakt.

 

 

 

Stil, als een bloem in schaduwen ontwaakt,

 

Wier broosheid zelfs het zonnelicht zou deren,

 

Bloeit haar lichaam: mild-rose voor den teêren

 

En diepen grond die somberkleurig vlaakt.

 

 

 

Vreemd: haar figuur zoo jong en fijn-gebouwd

 

Doet niet de wilde hartstochten opbruisen

 

Van wie haar zoele heerlijkheid aanschouwt.

 

 

 

Doch voert zijn denken naar een land van droom

 

Waar langs een weg de hooge boomen ruischen

 

En de avondlucht vervuld is met aroom.

Het is duidelijk, dat voor den dichter van dergelijke verzen het sonnet meer dan een traditioneele vorm was, dien men eerder uit gemakzucht dan uit aandrang overneemt. De gebondenheid van dien vorm was voor hem geen beperking, maar steun. Binnen de nauwe grenzen van het sonnet vond Danser volkomen vrijheid om de gevoelens en gedachten te uiten, die het leven in hem wakker riep.

De grondtoon daarvan was er een van peinzenden weemoed, ook in de meest hoopvolle van zijn gedichten (zooals Later). Hoevele dichters hebben dien niet gekend! Maar bij Danser werd die weemoed vaak schrijnender, en tot een angst voor het leven (Het wonder). En het is kenmerkend voor dezen dichter, dat het toekomstig geluk, waarom hij in zijn verzen smeekt, dikwijls weer smart blijkt te zijn. Dit geeft een eigenaardige, kranke atmosfeer aan zijn werk, en 't is niet alleen bij het lezen van verzen als: De Jonggestorvene en De vreemde Dood, dat wij meenen een voorvoelen van zijn jonge sterven te vernemen. Het schijnt

[p. 122]

ons droevig, maar niet verwonderlijk, dat een dichter, die zóó vreemd in het rauwe leven stond, daarvan zoo vroeg heeft moeten scheiden.

Maar dit alles leefde min of meer onbewust in Danser. De levensdrang is ten slotte oppermachtig in ieder mensch, en hij deed hem een van zijn schoonste sonnetten schrijven:

Mijn peinzen kan den vreemden dood niet loven
Die me u welhaast voor steeds genomen had:
Uw lichaam dat mijn droom ontroerd bezat,
Uw bleek gelaat welks lach mijn smart kan dooven.

Dan had ik u nooit bevend meer omvat,
Nooit meer uw haar gestreeld, zijn geur gesnoven,
Met u nooit meer door zomers blijde hoven
Gedwaald of laat door de avondlichte stad.

- Neen, 't is niet wreed dat na een zalig zwerven
Door vreugde en hoop en stilte en droefenis
Wij eindelijk een koele rust verwerven,

Maar nu: mijn ziel is bang en ongewis,
Ik kan uw warmte, uw zachtheid nog niet derven,
Uw liefde die zoo zoet-vertroostend is.

Ik kan mij niet voorstellen, dat dergelijke gedichten niet zouden blijven voortleven in de gedachtenis van hen, die zuivere en belangelooze kunst weten te waardeeren, evenals het beeld van hun dichter in de harten van hen, die hem hebben gekend - zij het ook, zooals ik, slechts zeer weinig - voortleeft.

1920