Verhandelinge van de opvoedinge en ziekten der kinderen
(1684)–Steven Blankaart–
Auteursrechtvrij
[pagina 117]
| ||||||||||||||||||||||||||
I.WAnneer de Kindertjes met een al te grooten menigte suurs opgevult zijn, en het selve door de kliertjes der darmen komt heen te syperen, moet in de Darmen so een grooten prikkelinge maken, dat des selfs Veselen een grooter beweginge krygen, als gewoon, zo moet daar ook een meerder uitdyginge by zijn; en by aldien dit suur zo scherp is, dat het selfs de veselen der darmen doorknaagt, en sommige bloedvaatjes geopend werden, heeft men groote pyn, met een bloedige afgang; Soo dat een Diarrhaea en Dysenteria van malkanderen alleen in graden verschelen, en voorts eenderlei siekte is. | ||||||||||||||||||||||||||
II.De Kinderen zijn dese quaal voornamelyk onderworpen, wanneer zy Tanden zullen krygen, alhoewelse de selve in andere tyden, 't zy datse ouder of jonger zijn, genoegsaam onderhavig konnen wesen. Wanneer de Kinderen tanden krygen, weten wy dat door het persen van de uitgroeyende Tanden, de vliesen soodanig geparst werden, dat 'er geen of weinig vogten | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 118]
| ||||||||||||||||||||||||||
konnen door passeren, waar door een verstoppinge en ontstekinge komt, waar door de verby vlietende vogten geduirig mede besmet werden, en aldus allenxkens het geheele bloed: Waar uit een Koors ontstaat, en het geheele Bloed van een andere menginge werd, als voor desen, en door zijn menigvuldig suur komt als te schiften, welke dunste geschifte vogten, veel suur by haar hebbende, geduirig door de kliertjes der maag en darmen gescheiden werden, en door haar geduirige prikkelen een geduirige Afgang maken. | ||||||||||||||||||||||||||
III.Den Afgang is nu dikwijls groen en gekartelt, voornamelyk als de Kinderen noch jong zijn, en geduirig suigen, daar beneven is den afgang suur ruikende, een seker teiken dat het suur de overhand neemt; Want voor eerst souw den Afgang noit groen zijn, indien daar soo veel Gal was, die alle dit suur konde temperen en ten onder brengen. Ten tweeden, soo de Gal en niet het suur de meester speelde, sou de melk niet schiften en by gevolg den Afgang niet gekartelt zijn; en sulx toegestaan zijnde, souw den Afgang noit suur oft goor konnen ruiken: Derhalven ben ik genoodsaakt te besluiten, dat'er te weinig Gal, die uit een alcali volatile bestaat, in ons Lighaam is, want die Kinderen, welke men van het suur af houd, sullen noit eenige buik-loop krijgen. | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 119]
| ||||||||||||||||||||||||||
IV.Als de Kinderen wat ouder werden, eten zy somwyls te veel Ooft-vrugten, door welkers suur, alle de Gal ten onderen gebragt werd, waar na sy buik-loop en koors te wachten hebben; want de meeste Ooft-vrugten hebben een menigvuldig suur, voornamelyk die vergiftige Aalbessen, die de menschen soo gesond oordeelen, die een corrosyf suur by haar hebben; en dat onse gesondheid veel af hangt van de gesonde Gal is seker, en heb sulx in een ander Werk genoegsaam getoont. | ||||||||||||||||||||||||||
V.De Genees-middelen dienen ten desen einde aangestelt te zijn, zijn gemeenlijk die gene, welke het suur temperen, en 't selve uit het Lichaam voort-dryven: en onder dese zijn niet beter als de volgende, welke meest uit een alcali fixum of Volatile bestaan.
| ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 120]
| ||||||||||||||||||||||||||
Sommige zijn geweldig met Purgeer-middelen in de weer, en egter daar komt my noit een patient te voren, of ik weetse beter sonder Purgeer-middelen te helpen als met de selve. En | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 121]
| ||||||||||||||||||||||||||
dat ikse niet veel en acht, is, om dat ik oordeel datse de Loop vermeerderen; en dat meer is, ik heb menigmaals beschouwt over eenige jaaren, doe hier de Rooloop soo regeerde, dat de gepurgeerde meest de bek daar by in schoten, en haar laatsten adieu seiden: het pleeg een Crimen Capitale tot Middelborg te zijn, wanneer ik menigmaals hoorde dat men die een Roo-Loop gehad hadde niet gepurgeert was, maar dit quam dat men de sieken in plaats van suur temperende, suure dingen liet gebruiken, en daar by sulke middelen, welke de Buik gans opstopten, gelyk als alle die Astringentia en bloed runnende dingen zijn, waar van men sig t'eenemaal moet afhouden, of omsigtig gebruiken: maar met die gene welke alleen het suur temperen, gelyk de bovengeschrevene middelen zijn, die zijn veilig, en sonder het minste gevaar; voor my ik heb'er my altyd wel by bevonden. | ||||||||||||||||||||||||||
VI.Maar indien het gebeurt, dat'er een enkele Loop was, soo is het sulken quaad juist niet, dat men met Rhabarber en eenige Acidum concentrantia de darmen eens uitsuivert, want daar door werd noch een menigte suurs uitgeloost. Maar in een Roo-Loop met buik-pijn, seker men neemt de kragten van de Lyders niet beter weg, dan in die Gelegentheid te purgeren. En, wat sal men daar purgeren? Wil men noch een groo- | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 122]
| ||||||||||||||||||||||||||
ter vloed van suur maken? Is't niet beter dat suur dan door bequaame middelen te temperen? Gelyk men seer gemakkelyk kan doen, sonder eenige krachten te verminderen, ja daar de selve gesterkt werden? My dunkt dat het redelyker is. Die dan purgeren wil, die purgere, en die de reden en ervaringe gebruikt, sal wel beter sien. | ||||||||||||||||||||||||||
VII.Die dan tot myne voorschriften genegentheid hebben, behelpen sich eerst met een Keuken-raad. Veele nemen Rook-vleis, het welke zy in een panne droogen, tot men het tussen de vingers kan stukken vryven, waar van zy dagelijks een weinig ingeven: andere nemen de kool van kurk, diese met een weinig Vin Tint gebruiken. Rys-pap met Kaneel is mede seer goed, als ook met Gers gekookt en een weinig Mankop-zaad daar by. Sommige nemen een stuk been oft harts-hoorn en branden dat in't vuur tot het wit is, het welk se tot Poeder stooten en ingeven. Indien de Kinderen oud genoeg zijn, kanmen haar soete Amandelen laten eten. Of nemen een half drachme Semen sophiae in, en doen dat somwyls eens. Soo nu alle dese Kraam niet helpen wil, moet men den Doctoor om raad vragen, die sal u mede wel diergelyke dingen ordineren, doch die van beter kragten zijn, waar van eenige Staaltjes volgen. | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 123]
| ||||||||||||||||||||||||||
Of
Of
Dees is van een half tot tot een heel Scruipel. Of
Dees is tot een Scruipel. Men kan onder de Spijse wel een drop of twee Balsamum Peruvianum mengen, die van seer goede kragten in dese gelegentheid is. | ||||||||||||||||||||||||||
VIII.Ten is mede niet al even veel wat de Patient | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 124]
| ||||||||||||||||||||||||||
drinkt, want ik weet dat hy al vry dorstig valt, voornamelyk so de Roode-Loop de overhand krijgt, en, dit komt nergens anders van daan, als dat het bloed so dik is, dat 'er door de Speeksel-Kliertjes niet kan gescheiden werden, zo dat de mond droog is. Jonge Kinderen moet men dan een goede borst geven, of gevense soete melk uit een pyp-kan: en indiense wat ouder zijn, laatse zo veel Theé drinken als se konnen, want dat zal haar weder een vloeybaar bloed maken, om dat de Theè een Alcali by sig heeft, ten anderen dat het water seer veel vloeybaarheid kan toe-brengen; Ten derden, dat de warmte van het water, zeer veel doet om door te dringen en alles dat te dik en te Lymig is los te maken: en ten laatsten, dat het water seer veel suur door de Watergang doet afzetten. | ||||||||||||||||||||||||||
IX.Sommige hebben een Boere raad, en ik kan de selve goed keuren. Se nemen alleen versch Rotterdammer bier, dit laten zy heet werden, doen daar veel Foeli by en Note-moskaten, met wat gebraden brood, het welke sy heet in't Lighaam drinken: De Kragten dan hier van bestaan in het sal Volatile dat het bier uit het Mout heeft; en ten anderen uit de bygedane speceryen, welke beide niet alleen het suur konnen ten onderen brengen, maar selfs het verdikte bloed vloeybaar maken. | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 125]
| ||||||||||||||||||||||||||
X.Sommige hebben nu noch een gewoonte van geduirig Klysteren in te schieten, het welke al zo vry wat schijnt te zijn; maar als men egter nauwkeurig op de saak zijn oordeel laat gaan; zeker men zal bevinden, dat het doekjes voor het bloeden zijn, en noit een loops Oorsaak wegnemen. Ten anderen konnen dese Klysteren in de dunne Darmen niet ter weereld uitregten, alsoo de selve buiten de dikke Darmen niet konnen gespeuit werden. Ten derden, gaat gemeenlyk een Klysteer terstond buiten het gedarmte weder af, en de sappen die uit de Darm-kliertjes komen, zijn oorsaak, dat het Medicament niet op eene plaats blijft, maar geraakt terstond door de stoel-gang wederom buiten het lichaam. Ten vierden, indien men bewysen kan, dat de Klysteren, gelyk als de Gyl, door de Melk-vaatjes van het scheil, en de Gylbuis tot in het bloed opklom, souw het Klysteren een seer heerlyke saak zyn, maar dewyl sulx noch niet behoorlyk bewesen is, konnen wy in het klysteren niet veel voordeel sien. Ten vyfden, indien de klysteren al uit eenig Alcali gemaakt zijn, waar door de suure sappen in de darmen mogen versoet en getempert werden, wat is'er dan al uitgerigt? Als alleen een vogt verbetert, dat terstond uitgeloost moet werden, ergo geraakt men daar niet een stroo-breet verder mede. | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 126]
| ||||||||||||||||||||||||||
XI.Soo het dan egter gebeurt, in groote pyn, en belediginge der darmen, etterlosen en diergelyke, dat op een Roode-Loop wel volgen kan, so kan men egter eenige bereiden, die om het uir of twee wel dienen ingeschoten te werden, maar met dese voorwaarde, dat men ook van boven eenige Middelen moet gebruiken om de Oorsaak weg te nemen: maaktse dan op dese wyse:
Of
Of
Dese en diergelyke konnen de toevallen een weinig voor komen, op dat het snydende suur | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 127]
| ||||||||||||||||||||||||||
dat reeds in de darmen uitgesypert is, aldaar door zijn verblyf niet al te veel schade soude aanbrengen. | ||||||||||||||||||||||||||
XII.Sommige smeeren den buik met wat Olie van Notemoscaten, welkers doordringelykheid dikmaals veel kan te wege brengen. Of ze konnen het volgende in de plaats gebruiken.
Hier mede kan men warm over de buik strijken, het welke seer doordringelyk is. De buik seer warm gehouden, 't zy met heete doeken of warm sand is zeer voordeelig. | ||||||||||||||||||||||||||
XIII.Indien alles niet wel gelukken wil, moet men niet dadelyk wanhopen, kookt dan een slaapbol in bier of in de pap, en geeft dat de Kinderen te nuttigen, of vraag my raad, ik heb iets, daar ik het wel haast sal mede doen stillen, sonder veel in te nemen. | ||||||||||||||||||||||||||
XIV.De levens-wyse moet zyn sonder sout en suur. Soete-melk met Rys of Meel gekookt is goed, en so daar wat Foeli, Kaneel of Note-moscaat | ||||||||||||||||||||||||||
[pagina 128]
| ||||||||||||||||||||||||||
by is, sal veel voordeeliger wesen: Indiense vleis konnen eten, is het jonge vleis mede niet schadelyk, voornamelyk des selfs kragtige sop, want dat is seer voedsaam; Als mede een vlade van Soete-melk, Eyeren, Kaneel en diergelyke. |
|