Een nette verhandeling van de leger-ziekten, als mede van de scheeps-ziekten

(1703)–Steven Blankaart– rechtenstatus

Het IX. Hoofd-Stuk. Van de Water-zugt des Buiks.

ALle dikke Buiken van Ziektens oorspronkelijk zijn niet alle Water-zugt, maar dikmaals een verstoppinge in klieren, of eenige andere ingewanden, welke daar door ko-

men op te zwellen, en de Pens-zak met deszelfs boven op leggende Spieren, uit te zetten. Of het is een opspanninge ofte opblazinge van de Gedarmten en de Pens-zak, en daarom Trommel-water ofte Tympanites genaamt: maar mijn oogmerk is alleen te spreken, van een opspanninge des Buiks, door een vergadering van Lympha ofte water veroorzaakt, en deze werd Hydrops Ascites genaamt: zijnde een opzwellinge des gantschen onderbuiks, en veeltijds van het bal-zakje, voeten en beenen.

Zoodanigen water-vergadering komt gemeenlijk uit verstopte water-vaten, die of van haar zelfs verstopt zijn, of dat een ander verstopt deel belet, dat zy haar water niet konnen lossen: en alzo

o den aandrang van meer water, haar doet uitzetten, zoo veranderen deze water-vaten in Water-blazen of Hydatides genaamt: en deze water-blaasjes, zijn juist niet een op eene tijd, maar veeltijds menigte, eensdeels om dat een water-vat juist niet alleen verstopt en uitgezet werd, maar om dat men ziet, dat zy met menigte aan een geschakeld zijn, even als veele riviertjes die in eene rivier haar water uitgolpen: hier komt dan nog voornamelijk by, dat alle de water-vaten, zoo veele daar in het lighaam zijn, menigte van klap-vliezen hebben, zoodanig gesteld, dat zy van agteren wel water konnen ontfan-

gen, maar niet wederom na agteren toe konnen laten loopen: dewijl dan nu hier een geduirige persing en aandrang van water is, komt het te gebeuren, dat tusschen ieder klap-vlies een uitzetting moet geschieden, want het water kan zijn voortgang, (om de verstopte deelen) niet hebben, zoo werden de tusschen-ruimten tusschen de klap-vliezen al langer hoe meerder uitgezet, zoodanig dat zy een menigte dikke blaasjes vertoonen.

Deze verstoppingen zijn nu somtijds in de Lever, Milt, Darm-scheil, Nieren; Eijer-nesten en Trompetten der Baar-moeder, ja zelfs is de Baar-moeder daar niet vry af: als mede tusschen de verdubbeling van de Pens-zak en de Buik-spieren, &c. Zoo nu deze blaasjes komen te bersten, zo moet het water in den Onder-buik loopen, of tusschen de verdubbeling des Pens-zaks blijven staan, en dit is d’ oorzaak dat den Buik uitgezet moet werden: en het is mede de zelfde reden waarom een Waterhoofd in kinderen, of in de Borst van jonge en bedaagde Persoonen gebooren werd. Diergelijken oorzaak kan door de verstopping der klieren van het Darm-scheil mede afgeleid werden, alzoo zy van een en het zelfde maaksel zijn als de water-vaten.

Voor eerst dan zeg ik nu, en is bekend dat de Buik moet gezwollen zijn, by aldien men het een Water-zugt des Buik zal noemen: de

teykenen wijzen het genoeg uit: want als men den Buikt duwt, blijven daar putten in staan, die traag weder verdwijnen, voornamelijk zoo het water tussen de Onderbuiks Spieren is, ofte tusschen de verdubbeling des Pens-zaks.

Ten tweeden, werd gemeenlijk, zoo het water aanwast, den adem korter; om dat het menigvuldige water, het Middel-rift na boven toe perst, waar door de Longe, die benevens het Hert, de gantsche Borst vervullen, zoo dat de logt niet wel kan uit en in geademt werden: en daarom gaat den adem bezwaarlijk, voornamelijk wanneer zy eenige hoogte moet opklimmen.

Ten derden, alzoo het water in den Onder-buik loopt, en het Bloed daar van berooft werd, kan uit het slag-aderlijke Bloed geen Speeksel, ofte zeer weinig in de mond loopen, waar door een onlijdelijken dorst ontstaan moet, en dat na mate, dat ’er veel water uitlekt.

Ten vierden, Teeren die menschen uit, werden mager, en bleik in het aangezigt, ingevallen van wangen, &c. om dat die deelen van haar voedzel, dat de Gijl, waar uit het voedend water ofte Lympha gemaakt is, beroofd werden.

Ten vijfden, ziet men het bal-zakjen zwellen, als mede voeten en beenen, om dat het

water van de voeten, beenen, bal-zakjen zijn loop na de lassen konnen hebben, want het water des Buiks perst d’ ondergelege deelen zoo sterk, dat het water van onder komende, geen doortogt, (om de persinge, drukking en verenging der water-vaten) konnen vinden, derhalven moet het in d’ onderste deelen of blijven staan, of langzamer, als het behoord, na boven loopen.

Ten sesden, wanneer een Patient in het Bedde legt, zal hy, van d’ eene zijde na d’andere keerende, bemerken, dat, door de zwaarte, het water na die zijde schiet, daar hy is op komen te leggen.

Ten zevenden, voegt zig, om alle de verstoppingen, daar meerendeels een Koorsje by, want alle de sappen zijn een bedervinge onderworpen, voornamentlijk zoo daar eenig Ingewand bedorven is: want de Water-zugt komt wel uit een verzweeringe eeniger Ingewanden voort: hier by komt nog dat het uitgeloope water komt te bederven, ziltig en scherp te werden, waar door noodwendig d’ Ingewanden mede niet verschoond konnen werden. Zelfs kan dit scherpe water in de beenen, door zijn knagen een verstervinge maken.

Ten agtsten, is de Pis van een onzekere koleur, want zulks moet geoordeeld werden na de constitutie des lighaams, Koors, byvoe-

ging van Teering, oorzaak &c.

Eer dit water uit de water-blaasjes der water-vaten is uitgelekt, is ’er vry meer hoop, dan, wanneer die geborsten zijn, en voornamelijk wanneer het water reeds bedorven is: daarom ook het water dat uit sommige zweringen lekt, kan niet wel geholpen werden: alle het uitgelekte water, wanneer het bedorven is en stinkende geworden, bederft mede d’ Ingewanden, en dat is doodelijk, want dat is een groot quaad uit een ander quaad voortkomende. Zoo dat het water tusschen de verdubbelinge des Pens-zaks is, kan door de buik-steeking gemakkelijker geholpen werden, dan wanneer het in de holte des buiks is: en wanneer men al resolveerd om het te laten aftappen, sijn de kragten meest weg, zoo dat men zelden exempelen heeft, dat de menschen daar genezen zijn.

Hier valt dan niet anders te verrigten, dan dat men de verstoppingen, die d’ eerste oorzaak is, weg neme: en zoo het mogelijk zy, het water zagjes doe verminderen: ook moet men de kragten der Zieke in agt nemen.

De vereischte Middelen om de verstoppingen te openen, zijn

Knof-look,

De Vijf openende Wortelen, als mede

Gras-wortel,

Alsem, zoo gemeene als Roomse,

Agrimonie,

Juffrouw-mark-kruid,

Sellery,

Boelkens-kruid,

Duive-kervel,

Hop,

Mostert-zaad, Jenever-bezien,

Krenten,

Gom Ammoniak,

Staal-middelen, &c.

Deze nu alle zijn openende, maar men voegt hier mede wel eenige Pis-drijvende by, om alzoo twee vliegen met eene lap te slaan, welke de volgende zijn: als

De Wortel van Staal-kruid, van

China en

Salsa parilla,

Kervel,

Petersely,

Kreeft-oogen,

Spaanse Zeep,

Geest van Barn-steen, en zijn

Vlug Sout,

Sout van Alsem,

. . . . . . Gesegende Distel,

Loog van Boon-schillen en Stronken,

Sassafras,

Pokhout, &c.

En zo men poogt het water mede door den Afgang sagjes te bevorderen, zo sijn de volgende meest gebruikelijk; als

Wilde Wijngaart-wortel,

Esels Komkommer-wortel,

Vlier-wortel,

Water-vlier-wortel,

De binnenste groene bast van Vlier,

Iris-wortel van Florencen,

Gemeene Iris-wortel,

Gutta Gamba,

Elixir proprietatis, &c.

Het zweeten is hier mede zeer dienstig met

Conserf van Vlier,

Sout van Harts-hoorn,

Geest van Harts-hoorn,

Sout van ongezegende Distel,

. . . . . . Alsem,

Saffraan,

Theriakel,

Diascordium,

Swavel-bloem, &c.

Om nu alle deze dingen tot een gebruik te maken, zullen wy eenige staaltjes voorschrijven, op dat een ieder zig daar na kan schikken om te doen openen en Pis te drijven, kan men zig van de volgende bedienen: als

Neemt Knof-look,

Juffrouw-mark-wortel,

Sassafras, van elks twee lood.

Alsem,

Duive-kervel,

Boelkens-kruid, van elks een hand vol.

Jenever-bezien, een lood.

Dit alles wel gestooten en gesneden zijnde, zet men op twee mingelen Rinsche Wijn, en by gebrek van die kan men France gebruiken: zoo men nu het lighaam wil open houden, (want men moet van alle zijden in de weer zijn) zoo doet daar by

Aloe, een half lood, of

Mechoacanna, een lood, of

Jalappa, een lood.

Een van allen daar by mengende, zal des te beter zijn, om het water misschien wat schot door het gedarmte te doen hebben: hier van mag men alle ogtens een roemertje of twee Thee-kopjes van gebruiken: in de plaats van dit kan men Pilletjes, die daar toe eigen zijn, mede toe maken: als

Neemt Gom Ammoniak,

Zout van Staal,

Kreeft-oogen, elks een half lood.

Aloë, een dragme,

Zout van Barn-steen, twintig grein.

Dit alles fijn gestooten zijnde, mengt daar onder twintig droppelen Jenever-olie, en laat, met wat Brandewijns daar by te mengen, het tot een handelbaar deeg gekneed

werden: waar van men Pilletjes kan maken, zoo groot als Erweten: en deze kan men zoo te Lande als te Water in een kleine quantiteit by zig hebben: hier van neemt men alle ogtenden twee van in, met het een of het andere vogt: hebbende de zelfde kragten, als de voorige Genees-wijn.

In plaatze nu van de twee bovenste, kan men mede wel een Poeder maken, in manieren als het volgt:

Neemt Zout van Staal,

Bloem van Zwavel,

Zout van Harts-hoorn,

Kreeft-oogen, elks een half once,

Tartari Vitriolati, twee drachmen.

Mechoacannae, een once.

Laat dit onder malkanderen mengen, en een Poeder zijn. Hier van mag men alle ogtens en avonds een Vingerhoed, met eenig vogt, van gebruiken: dit Poeder mag men, zoo te Lande als te Water, met zig voeren, konnende zeer lange goed blijven, dit bestaat in kleine pakkasie, het welk zoo Varende-luiden, als Krijgs-luiden diend, want zy niet geern veel omslag zoeken.

Maar zoo iemand meer genegendheid tot Pilletjes had, kan hy zig van de volgende bedienen:

Als

Neemt Gom Ammoniak,

Zout van Staal,

. . . van Harts-hoorn, elks een once.

Gutta Gamba,

Kreeft-oogen, elks een loot.

Olei Juniperi, twintig droppels.

Geest van Barn-steen, soo veel genoeg is.

Laat dit wel gemengd zijnde, tot Pilletjes gemaakt werden, zoo groot als een Erwt. Hier van kan men alle ogtend twee en alle avond twee gebruiken, met het eene ofte het andere vogt. Deze Pilletjes kan men mede met weinigen omslag mede nemen; konnende zeer lange goed blijven. Sommige hebben liever een Conserf, dat men op volgende wijze kan toebereiden:

Als

Neemt Week gemaakte Gom Ammoniak, een loot.

Sap van Water-vlier,

. . . . Hop,

. . . . Duive-kervel, elks tien oncen.

Laat dit te samen uitdampten tot een dikke Syroop: mengd daar dan onder

Kreeft-oogen, twee loot.

Zout van Staal, een half loot.

Spaanse Zeep, vier loot.

Laat dit na de konst een Conserf werden. Dit kan mede lang goed blijven, en in kleine quantiteit omgevoerd werden. Hier van mag men dagelijks alle ogtens de groote gebruiken van een Noote-moskaat. Zijn de kragten te zwak, zoo kan men de Purgeer-middelen wat mijden; en gebruiken somtijds liever een Zet-pil ofte Clysteer. Het is niet ongeraden, wanneer men zijn gemak van slapen kan hebben, warm zand op den Buik te leggen, en Voeten en Beenen (zoo die gezwollen zijn) in warm zand te zetten, want de doordringende warmte veroorzaakt een vloeibaarheid in de lijmige vogten; even, gelijk als men het gestolde Vleis-nat, door de warmte vloeibaar maakt. Zoo de Beenen ongemeen gezwollen zijn, neemt men een Meel-zak, die men met heet zand vuld, waar op men des nagts de Beenen legt, op dat het Water door die warmte meer schot krijgen mag. Zijn de Beenen Lood-verwig of zwart, bet men die eerst, met Voorloop van Brandewijn en Campher daar onder gemengd: en zoo dat nog niet luisterd, moet men daar Pappen om slaan van Alsem, Scordium, Kommijn-zaad, Laurier-bezien, Koe-stront, het zy gedroogde of versche, na de gelegendheid vereist, kokende de zelvige met Wijn, &c.

Vorige Volgende