|
| |
| |
| |
Het II. Hoofd-Stuk. Van de Scheur-buik.
IN 't voorige Hoofd-stuk hebben wy van de oorsaken der Leger- en Scheeps-ziektens in 't generaal gesproken; in dit Hoofd-stuk zullen wy de saken wat nader gaan uitpluisen, om allengskens verder en verder tot ons oogmerk te komen.
Uit het boven verhaalde blijkt dan genoegzaam dat de Scheurbuik tweederley kan gezegt werden; de eerste dan bestaat uit een al te slijmigen en taay-sappigen Bloed: de tweede uit een te scherp, corrosijf en vergoort Bloed, waar uit veele pijnen en hitzige broejingen voortgebragt werden: ende deze werden in 't gemeen koude ende heete Scheur-buik genaamt. Hier by zouden wy wel nog een derde oorzaak konnen voegen, namelijk een gemengelde oorzaak, van overvloedige slijm, ende overvloedige vergoorde sappen, welke te samen gaande, ook gemengelde toevallen voort moeten brengen. Derhalven dient hier toe een ervaren oordeel, om die wel t’ onderscheiden; want door de kennisse van deze onderscheidingen, kan men de Medicamenten rigten ende voorschrijven. Want alles wat men tegens de Scheur-buik
| |
| |
gebruikt, is niet tot alle Scheur-buik applicabel; alzoo de geest van Lepel-Bladen, welke een groote verhittinge maakt, is zeer ondienstig in een Broeijend en hitzig Bloed, alwaar eenige dingen moeten gebruikt werden, welke het Bloed van zijn scherpigheid bevrijden. Voorts in een slijmige Scheur-buik, moet men zoo zeer geen verkoelende dingen voorschrijven, als wel die, welke in een slijmig vogt beweeglijkheid en vloeibaarheid veroorzaken. En, zijn de vogten van een gemengelden aard, moet men zijn Genees-middelen ook daar na voegen, en dat zoodanig, dat men op het zwaarste het meeste moet werken, en omzigtig werken.
De teikenen des Scheurbuiks zijn veelderley, en hangen alle van de verscheide verdiktheid en scherpigheid des Bloeds en Sappen af, en by gevolg van de verscheide verstoppingen, de teikenen, welke men hier van opteld zijn bloedig Tand-vleis, losse- en waggelende Tanden, Kalk der Tanden, Tand-pijn, qualijk riekend, ziltig, en gooragtig Speekzel; stinkende en qualijk riekende Adem, Hoofd-pijnen, Vlammigheden in 't aangezigt, welke schielijk komen en schielijk weg gaan: traagheid in het op- en neder-klimmen; loomheid om op te staan en iets te doen, Slaperigheid; blauwe, geele en groene Vlekken op het lighaam, vornamelijk op armen en beenen: groote jeuking en krieweling des huids: pui-
| |
| |
stigheden: geduirig waken en zoo voorts. Deze nu zijn beginzelen: maar wanneer men de zelvige laat in kruipen, zonder daar iets tegens te doen, werden niet alleen de toevallen veel zwaarder, maar daar voegen zig nog veele nieuwe, ende somwijls ongeneesbare toe: als daar zijn onlijdelijke, en ingekankerde Hoofd-pijnen, waar na somtijds sweeringen in het Hoofd, en Slaap-Koorsen, met de Dood vermengt, voortgebragt werden: Teering-agtige dwaal-koorsen, die na het eten bezwaren, en roode Wangen verwekken: hoesten en benauwden Adem; draejingen des Hoofds: Hart-klopping; qualijkten, flauwten, Kramp, trekkingen, Jigt in de Ledematen, als Armen, Beenen, Handen, Voeten, Schouders &c. Graveel, Steen; overvloedig Nagt-sweeten, met een hoog geverfde Pis; alderlei Buik-Loop, ende Buik-pijnen; Pijn voor 't Hert; onlust tot eeten; ende somtijds al te grooten eetlust; stramheid ende Lammigheden, Water-zugt, vermagering ende uitteering: &c. Weet mede dat ’er veele zijn, voornamelijk de Jigtige, die zulks door Venus-qualen bekomen hebben; welke zomwijlen nauwlijks van de Scheurbuik t’ onderscheiden zijn.
De toevallen, en teikenen opgetelt hebbende, is het niet ongeraadsaam, tot de Genees-middelen in 't generaal te treden: welke wy in't vervolg speciaal der zullen uit haalen. Wy hebben dan gesegt dat de wortel der Scheur-buik
| |
| |
voortkomt uit een verdikt Bloed, het zy door slijm, als andere scherpe ende vergoorde vogten: en, dat deze gestalten of yder op zig zelven zijn, of te samen gaande (dat gemeenlijk gebeurt) want zelden heeft men verdikkingen ende verslijmtheden van Bloed, of daar is een traagen omloop des Bloeds ende andere sappen; ende alwaar die traag is, konnen ligtelijk de dunne melk-sappen in het Bloed vergoren, en allengskens scherp werden.
De middelen dan zijn tweederley d’ eerste zijn om de slijm dun ende vloeybaar te maken; en, d’ andere, om de verzuurde en vergoorde sappen soet te maken, hare bytendheid te verstompen, ende hare broeijendheid ten onder te brengen, ende zagtelijk uit te doen wasemen.
Tot de slijmige ende koude soort behooren dan middelen, welke uit beweeglijke deeltjes bestaan: waar toe alle soorten van aromatijke ofte speceryagtige dingen dienstig zijn als, de wortel van Calmus, Angelica, Gentiana, Ostrutium, Galanga, Look, Spaanse Radijs, Hof-Radijs, Peper-wortel, Meer-wortel, Gember.
Basten van Limoenen, Citroenen, Arangien, van Magellaans kaneel, Foelie.
Bladen van Alsem met zijn topjes, Averuit, Sellery, gezegende Distel, Lepel-bladen, Hof-kers, Winter-kers, Water-kers, Be-
| |
| |
ke-boom, Penning-Kruid, Water-dry-Blad, Tabak gerookt, Salie, Wijn-ruit.
Mostaart, Saffraan, Peper, Cubeben, Myrrhe &c.
Hier uit kan men verscheide compozitien maken: als de geest van Lepel-Bladen, en verscheide Tinctuuren met Wijn of Brandewijn, welke men in 't Leger of te Scheep kan mede nemen, zonder de minste bedervinge onderworpen te zijn, wanneer zy maar zorgvuldig toegesloten ende bewaart werden: want zulks dient zoo te Water als te Lande gepractizeert te werden; om by tijd ende nood altijd een onbedorven Medicament to konnen aantasten. Eenige compozitien kan men aldus maken:
| Recipe. Aloës. |
| Myrrhae, |
| Croci, ana uncias duas. |
| Spir. Cochlear. unc. xxiv. |
| Misce. |
Zet dit een dag lang in een Bottelje op een warme Stoof, koud geworden zijnde, giet men het klaare af, waar van men dagelijks sestig of seventig droppelen mag gebruiken, voornamentlijk des ogtens nugteren.
Of
| Recipe. Rad. Raphani rust. rasp. unc. iv. |
| Sem. Sinapi, unc. duas. |
| |
| |
| Fol. Cochlear. man. iv. |
| Cort. Winterani, unc. unam. |
| Spir. Vini, unc Centum. |
| M. F. Tinctura. |
Hier van mag men ogtend en avond een lepel vol af gebruiken.
Of
| Recipe. Rad. Calami. arom. |
| Galang. |
| Ostrutii, |
| Cort. Cinamomi Magellanici, |
| Sem. Sinapi, |
| Myrrhae, ana unc. duas. |
| Croci, unc. unam. |
| Sp. Cochleariae, unc. xl. |
| M. |
Laat dit als het vorige op een warme Stoof staan, en koud geworden zijnde, giet men het zagjes af: hier van kan men dagelijks een halve lepel met wat Franse-wijn nuttigen.
Zoo daar veel Slijm in de Ingewanden is, mag men wel eens Braken of Purgeeren: ook is 't niet ongeraden zomwijlen des avonds wat Triakel in te nemen, om niet alleenig wat te zweeten, maar om te gelijk de loome en taaye vogten tot beweginge te brengen.
Zoo daar verstoptheden in de Lever, Milt, Darm-scheils-Klieren, &c. mogt we-
| |
| |
zen, mag men by de vorige Medicamenten wel wat zout van Staal mengen; of men kan Staal op Wijn zetten, of anders op Bier dat wat begind zuur te werden: het welke daar door zal zoet werden: hier van mag men alle ogtend en avond een Roemertjen af gebruiken.
Men kan, om veele viezigheden te mijden, ook de voorige Tinctuuren destilleren, dan zoo zijn zy veel aangenamer te gebruiken, en men behoefd maar half zoo veel daar van te gebruiken.
Men mengd ook wel zommige fijne geesten onder malkanderen, met byvoeging van bequaame Tinctuuren.
Als
| Recipe. Spir. Cornu cervi, of eboris, |
| Cochleariae, |
| Tinct. Croci. ana uncias duas. |
| Misce. |
Hier van mag men onder 't eeten des middags en des avonds twintig droppelen in een Roemer Wijn of Bier gebruiken.
Of men maakt een Destillatie van vlugge zouten, met Speceryen gemengd.
Als:
| Recipe. Fol. Cochlear. libras. iv. |
| Rad. Raphani rust. libr. vi. |
| Cort. Winterani. |
| |
| |
| Bacc. juniperi. |
| Lauri, ana unc. iv. |
| Vini albi gall. libr. xii. |
| F. s. a. Destillatio. |
Hier van mag men alle ogtend een lepel vol af nemen.
Dit is nu voor die Scheurbuik welke uit Verslijmdheden voortkomt; laat ons nu tot die Scheurbuik voort treden, welkers oorzaak uit zuure en vergoorde Sappen voortkomen; waar by zig veeltijds hitsigheden en broejingen vermengen.
Hier toe dienen die fijne Aromatike geesten niet, want daar door werd de hitsige broeyendheid meerder en meerder aangestoken, het welke die lighamen meest ervaren, welke geen de minste Wijn of gepeperde spijzen konnen verdragen, want die dadelijk hitsig en rood van aanzigt werden, met gloeyende Palmen der handen: zoo dat men ten dezen inzigte moet gebruiken die middelen, welke het zuur temperen, en doen uitwasemen: en al ist zaake dat men zomtijds zuure dingen gebruikt, zoo ist, dat het eene zuur anders van aart is, als het geene in ons Bloed is: en dat door dat middel een gantsch andere dispositie der Sappen werd: dit alles konde ik wel nauwkeuriger betoonen, maar alzoo ik hier niet schrijf om een Philosooph te zijn,
| |
| |
maar alleen voor luiden, welke den Oorlog of Scheeps-vaart volgen, zoo ist, dat ik my gantschelijk moet bedienen van redenen en woorden, die een yder kan verstaan: en die wat meer begeerd, leese mijn voorgaande Werken, zoo in 't Nederduits als Latijn geschreven.
Tot Zuur-temperende dingen zal ik de volgende optellen: als Vijlsel van Staal of Yzer, Kreeft-oogen, Oester-schulpen, Mossel-schulpen, Koral, Eijer-schalen, vaste zouten van Wijn-steen, Alsem, Gezegende Distel, alle vlugge Zouten van Sal Armoniak en Harts-hoorn, als mede haare Spiritus: hier by komt onder de Rinsche, de Limoenen, Citroenen, Orangien, Cinaas-appelen, zuure Granaten, Tamarinde, Aalbesien, Zuuring, Klaver-zuuring, &c. Ik zal voor de Leerling eenige staaltjes te berde brengen.
Als
| Recipe. Gummi Ammoniaci unc. unam. |
| Crystalti Chalybis. |
| Ocul. Cancri ana unc. sem. |
| Caphor. |
| Extr. Croci, ana drach. unam. |
| M. f. Pilulae. |
Uit yder Scrupel maakt men ’er vijf: waar van men alle ogtend en alle avond een of twee van in neemd.
| |
| |
Des middags en des avonds kan men onder het Bier wel wat Oleum Tartari per deliqiuum mengen, om alle vergoringen te benemen.
Men maakt mede wel een Conserf op de volgende wijze, als mede eenige bequame Poederen, en meer andere bereidzelen.
| Recipe. Pulpae Tamarindor. unc. duas. |
| Fol. Trifol. aq. rec. unc. iij. |
| Ocul. Cancri, unc. i. |
| Magist. Mart. dr. i. |
| Syr. Acetos. q. s. |
| M. f. Conditum. |
Of
| Recipe. Fol. Cochlear. unc. duas. |
| Pulp. Tamarind. unc. unam & sem. |
| Tart. Vitriolati dr. ii. |
| Syr. Limon. q. s. |
| M. f. Conditum. |
Van een dezer beide Conserven kan men alle morgens een brokjen gebruiken, de groote van een Note-moskaat: wil nu ymand eenig Poeder liever gebruiken, zoo diend daar toe het volgende:
| Recipe. Ocul. Cancri, unc. unam. |
| Corall. rubr. unc. sem. |
| Tart. Vitriolati, dr. ii. |
| M. F. Pulveres xvi. |
Hier van kan men alle ogtend en avond een
| |
| |
van gebruiken, het zy in wat Bier, ofte andere drank.
Om druppel-wijs in Bier te gebruiken, kan men zig van het volgende bedienen:
Als
| Recipe. Tinct. Martis drach. duas. |
| Detur ad Usum. |
Of
| Recipe. Chalybis Limati unc. ii. |
| Aq. Fortis, unc. iv. |
| Misce. |
Laat dit in een Porceleine-kom of ruim Glas, dat geen nauwe mond heeft te samen opbruisen, giet daar na het vogt af, ende bewaart het tot zijn gebruik, het welk men dagelijks in Wijn of Bier druppel-wijs mag innemen; of
| Recipe. Olei Tartari per deliq. facti unc. iv. |
| Sp. Vitrioli, q. s. |
Giet op den Oleum Tartari zoo veel van den Spiritus Vitrioli druppels-gewijs, tot het opbruizen ophoud, ende gebruikt het zelvige mede druppels-gewijs. Ik hebbe eenige Salvolatile Antiscorbuticum dat men mede droppel-wijs tegens de Scheurbuik in Wijn, Brandewijn of Bier gebruikt. Als mede eenige Scheurbuiks-Pilletjes waar van men dagelijks maar een van inneemt, het zy des ogtens ofte des avonds.
| |
| |
Wanneer men nu te Scheep of te Lande de Theé of Coffé in gebruik kan hebben, is 't des te beter, maar die is voor Generaals-Persoonen, Colonellen, Majoors ende Capiteinen beter te bekomen dan voor Soldaten, welke in plaats de Look, Ajuin, Ramelassen Mostert te Scheep als te lande konnen hebben; drinkende somwijle een zoopjen Jenever-water, anders Wagholder-water gezegt, op welke Look heeft gestaan: en by aldien zy, gelijk men zegt, met de gal gequelt zijn, zoo laten zy gestoote wijn-steen gebruiken: of latense op Wijn of Bier dat wat aan de suure kant werd, eenige stukjes Yser of Staal doen, ende na zulks een dag twee of drie gestaan heeft, daar van dagelijks een Glaasjen gebruiken.
Zoo te Scheep als te Lande kan men ook verscheide genees-middelen mede nemen, welke niet bederven: ende zulks kan mede te platten Lande, op Kasteelen en Heere Huisen geschieden, voornamelijk wanneer die wat verre van een Stad afgelegen zijn: waar van men zig by nagte ende onty kan bedienen; ’k hebbe daar toe menigmaals heele doosen na Duits-land, in 't Leger, en te Scheep na Oost- en West-indien &c. verzonden.
|
|
Auteursrechtvrij