De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

XXI. Hooft-Stuk.
Van het geduirig Waken, Wakende slaperigheid, en Nagt-wandelen. Vigilia Continua, Coma Vigil en noctambulatio.

ALwaar een overvloed van geesten is, aldaar werd de slaap-god weinig aangebeden, want gelijk de gesonde de slaap eenigsins komt door een gebrek van geesten, alsoo moet noodsakelijk volgen, dat alwaar een menigte zijn, de slaap ook meerder vertraagt werd, en het waken verlangt; Dog dit kan in de siekten geen plaats hebben. Daarom soo moet'er een andere oorsaak zijn die oorsprong van dit waken is.

Ik agte dan dat de hersen-vogten al te scherpe vergoorde deeltjes by sig hebben, welke, door de hersen-pijpjes loopende, de selve geduirig prikkelen en tot stuip-trekkingen aanporren, door welker beweginge de hersenen, senuwen en al wat daar van dependeert niet tot ruste kan komen, 't welk een geduirig waken veroorsaakt. Ook konnen de vogten selfs wel zoo veel werksame deeltjes hebben, datse niet konnen tot bedaren komen, maar door haar vloeyen de hersenen geduirig open houden.

Ten anderen, als ymand gemeenlijk al wel slaapt, en hem gebeurt iets waar over zijn hersen-vogten ontstellen, gelijk als door blydschap, toorn, nieu-

[p. 325]

we tydinge en diergelyke, soo gebeurt het dat sy soo ras niet konnen stollen, want de ziel geduirig daar op denkende, opend ook geduirig die hersen-pijpjes, en houd die hersen-vogten in beweginge, waar door men van de slaap werd opgehouden: daarom als men de kinderen nieuwe kleren belooft, zyn zy door die blijdschap soo ingenomen, dat zy des nagts daar niet van slapen konnen.

Wanneer het nu gebeurt dat de hersen-vogten soo dik zijn, datse wel een slaap konden voortbrengen, en egter daar eenige prikkelende deeltjes by sijn, die door haar steken en prikkelen, als voren gesegt is, de selve open houden, soo is men tusschen slapen en waken, 't welk men een wakende slaperigheid oft Coma Vigil noemt.

De Nagt-wandelaars moet ik hier mede in de rang plaatsen, die des nagts voor spoken konnen passeren: Dit sijn luiden die in haar slaap opstaan, en al slapende verscheide dingen verrigten, die somtyds buitensporig sijn, want zy onder dit doen, op plaatsen klimmen, daar zy wakker sijnde, niet souden hebben durven treden.

Ik mein dat d'oorsaak is een geduirigeen sterke indruk der dingen die men dagelijks doet, en besorgt, om die des anderen daags wederom te doen: Dit soo sijnde, sijn de bewegingen der vogten van die pijpjes soodanig, datse de selve konnen openen, en daar door vloeyen, even gelijk als de hersen-vogten na de adem en hert-senuwen loopen, die haar pligt konnen verrigten, al is't dat men slaapt. Dese hersen-vogten dan door de zenuwen tot de beweegdeelen loopende, doen die mechanice opspannen (want dat sy dit sonder weten doen, blijkt, dat als sy wakker geworden zijn, niet wisten dat sy dit deeden) en alsoo het werk dat sy dagten, volvoeren.

Maar waarom gaanse op sulke hooge plaatsen sal men vragen zonder schrik? Ik geef tot antwoort,

[p. 326]

om dat de ziel in de slaap niet en oordeelt wat het lighaam doet, wijl die beweeg-pijpjes, die de indrukken na de ziel brengen, in de slaap zijn, en als sonder vloeijinge van vochten. Het oordeel dan niet werkende, sijn zy niet vervaart, nog verschrikt, van 't gene zy doen, en zijn een hair erger als de kinderen, die voor het vuur noch de waterkant geen schrik hebben, om dat haar ziel nog weinig oordeelt wat goed of quaad is.

Wanneer men dese wandelaars by de naam noemt, en op een hooge plaats geklommen sijn, lyden sy groot gevaar van te vallen: want daar is niets dat grooter indruk aan ymand geeft, als dat men sijn naam noemt, wyl hy van eerst geboorte aan gewoon is, dat als men die noemt, daar na te luisteren, soo dat die pijpjes boven alle andere geopend sijn; die beweginge dan van buiten schielijk indringende, en wakker werdende, houden onderwijlen alle bewegingen op, welke het lighaam in den slaap dede, even gelijk als de droom vergaat en dikwijls vergeten is, soo ras als men wakker werd, om dat de ziel op iets anders denkende, den invloed na die pijpjes toe terstond ophoud, en sich besich houd ontrent die beweginge die door het roepen in de ziel quam: als dan die uiterlijke punten ophouden, en die vochten door die senuwen soo sterk niet meer vloeijen, moeten sy door schrik en verbaastheid die se daar na gewaar werden neder vallen.