De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

XII. Hooft-Stuk.
Van sommige toespijsen en nageregten.

ONder de toespijsen en nagerechten behooren Rasijnen, Pruimen, Vygen, Dadels, Olyven, Pistasjes, Amandelen, Pingelen, Kappers, Agurkjes, Acia, Kavejaart, Ansjoves, Saucise de Boloinje, Champioens, Soutenelle, Krabbe-quaad, ingeleide Spaanse Peper, Mostert.

[p. 172]

De Rasijnen, soo lange als ronde, zijn beide gesond, gegeten met amandelen of wel sonder, maar houd in alle ding een maat. By eenig vleis of andere kost gestooft of gekookt, zijn ze niet vreemd, dewijl se die spijsen in ons ligchaam wel voortsetten, want sy doen eenigsins laxeeren, voornamelijk de soete en versche: d'oude zijn soo goed niet te gebruiken als de nieuwe, want de oude krijgen een quaad sap in sig, vermits al de vlugge deeltjes, die de grootste werkbasen sijn, vervliegen.

Na de rasijnen volgen de Korinthen oft Krenten, waar van de meesten sonder steenen of korlen zijn, andere met de steentjes en grooter; sy zijn alle seer gesond uit de hand gegeten of in de kost gebruikt, doen de hartlyvige laxeren des ochtens gebruikt met een beschuit.

De Pruimen zijn van verscheide soorten, als ronde en lange, Katryne-pruimen, Prumellen, oft Prumiolen, dese zijn alle, uit de hand gegeten of in de kost gekookt en gebruikt, niet seer ongesond, want sy maken den buik week, voornamelijk de Katryne-pruimen, die men in sommige gevallen voor een purgatie soude konnen gebruiken, dog dit moet men eerst met een wijs Doctor overleggen.

Vygen, matig gebruikt, voeden wel, maar te veel gebruikt, maken, gelijk alle soete dingen, te veel slijm en verstoppingen: sy zijn alle best met amandelen gegeten.

Dadels, somwyle gegeten, konnen niet veel schade bybrengen: sommige natien leven alleen byna van de dadels en amandelen: dog veel gegeten, zijnse schadelijk.

Pistasjes, Amandelen, Pingelen zijn goed gegeten, voornamelijk met vygen of rasijnen, anders konnen sy ligtelijk verstoppinge maken, voornamelijk de amandelen met schillen.

Olyven, weinig gegeten, zijn niet heel schadelijk,

[p. 173]

en bequaam om een romer wijn daar op te drinken; sy doen ook de spijs wel teeren. De kleinen agt ik beter als de grooten.

Van de Kappers, Agurkjes, Champioens, Soutenelle, Krabbequaad, en diergelyke ingeleide dingen, moet men niet te veel nuttigen, maar een weinig doet de spijse teeren. De Champioens zijn best gelaten, want sy menig om hals gebragt hebben: sy geven ook aan ons lighaam weinig nut. De Soutenelle nog Krabbequaad (die in Zeeland veel gebruikt werden) konnen mede niet heel veel goeds doen.

Acia is een Indiaanse compositie, bestaande uit verscheide dingen, waar van de voornaamste rieten of bamboesen zijn. Dit bereidsel matig gebruikt is het lighaam seer goed en nut, voor luiden die seer koud zijn. Is veel nutter by eenig gebraad gegeten als de agurkjes of kappers, die soo werm niet en zijn als dese acia; na dese volgt de

Spaanse ingeleide Peper, wanneer men die gebruikt als sommige luiden, die een pisvaatje van haar lighaam maken, is seer schadelijk: wijl men die veeltijds set tot een nagerigt om wel te konnen suipen. Maar als men'er een weinig van nuttigt tot sijn gesondheid, is 't een van de alderbeste naspijsen: want de spijse werd daar door verteert, en de vogten worden'er in ons lighaam vloeibaar door gemaakt.

Kavejaart, zijnde de kuit van Witvis, en als sommige meenen, van een Steur, misschien (dat uit de smaakt blijkt) met sout gemengt, is, om sijn traan en sout, ons lighaam seer schadelijk; weshalven mense niet veel gebruiken moet, 't en zy met edik uitgetrokken, en met orego en goede olie daar over: dog alles in matigheid. Ik sou die wel t' eenemaal verbieden, maar wijl ik de delicate luiden niet geheelijk wil van haar lekkernyen aftrekken, soo is 't dat ik van alles de middelmaat toesta.

Hier na volgen de Ansjovis, welkers voedsel weinig

[p. 174]

is en schadelyk; waarom het beter is die te laten of matiglyk te gebruiken.

Soucise de Boulognie, somtyds gebruikt, is niet vreemt, want de spyse werd daar door verteert, en verwarmt: item al wat op die wyse van vleis gemaakt werd, kan niet schadelijk zyn.

Mostart is mede een van de beste toespysen en speceryen, die wy in ons land hebben, want sy doet de spyse seer wel teren; waarom menze in alle spysen, veilighlyk gebruiken mag.