De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

X. Hooft-Stuk.
Van het Saad der Mannen, en hoe het selvige uit geschoten werd.

VAn de Vrouwelijke deelen gesproken hebbende, is't niet ongevoegelijk mede wat van de Mannelijke te seggen: en om op order te gaan, soo moet men eerst van de ballen beginnen, die ik in mijn Anatomie getoont heb uit verscheide onkrinkelinge en buiginge des slag-aders takjes te bestaan, en mogen mede met regt onder de klieren gerekent werden: dese pijpjes op het laaste by malkanderen komende maken de opperkloot oft Epididymis uit, die op het laatste in eene pijp oft vat verandert, die het saad aan beide sijden met een mond in de saad blaasjes ontloost en bewaart, die (om dat het niet geduirig soude afloopen) verscheide kronkelen hebben, met verscheide huisjes als honigraten. Dese twee blaasjes hebben van onderen twee gaatjes die sig in de schagt komen te openen, om op sijn tijd het saad uit te schieten.

Het saad schijnt uit een vlugger deel te bestaan als de gemeene gijl, daarom het een seer bewerkte gijl moet wesen, vol van een vlug sout, seer overeenkomstig met elpenbeen, want als dat geschrapt is, riekt het even eens als het mannelijke saad.

Dese afscheidinge des saads, is gelijk als te voren

[p. 54]

van de andere afkleinsingen gesproken is, gelegen in de figuur des pijpjes, uit welke dese balletjes bestaan, soo dat na de proportie deser pijpjes soodanigen vogt doorgelaten werd, welke wy saad noemen. Tot dese afkleinsingen helpen mede de rokken, die de kloot als pesen en beweegdraden dienen, het geduirig invloeijen der hersen- oft zenuw-zappen doen hier mede niet weinig toe: 't geen nu door dese pijpjes niet en kan henen passeren, vloeit in de aderen wederom te rug: of hier nu ook eenige watervaatjes sijn om eenige dunne waterige deelen weg te voeren, is mogelijk, want het saad gemeenlijk dikker is als eenig vogt in ons lighaam: 't Is ook een mogelijkheid dat het saad uit de waterblaasjes door water vaten weg gevoert werd, want als het daar moest blijven leggen, sou het te haast bederven en te schrikkelijke prikkelinge maken.

De jongetjes in de rokken loopende sijn als de meisjes, hebben geen of weinig puf om een andere jongen eens onder d'oogen te sien; dit geschied om dat haar saad nog waterig en min siltig en vlug is, want alle hare vogten en sappen hebben nog een slappe fermentatie, maar als sy wat ouder werden en veertien of viiftien jaren krijgen, gaat de toom van fermentatie hooger, soo dat dese saad-deeltjes haar teeldeelen beginnen gaande te maken en de siel een minnelijke indruk geven.

Behalven dit saad is'er nog een ander vogt, 't welk uit de klieren de voorstanders genoemt, met verscheide pijpjes (alwaar de saad blaasjes sig openen) werd uit geschoten. Dit vogt werd daar gescheiden, gelijk als het kliervogt in andere klieren, welkers verscheidentheid al weder (als te voren gesegt is) van de groote der pijpjes en der deeltjes afhangt. Dit vogt schijnt in reuk, dikte en koleur weinig van het saad te verschelen, en dient alleenig by na om het saad te helpen vervoeren, en minne jeukte in de teeldeelen te

[p. 55]

geven, want dit vogt schijnt by na het selfde werk te doen, 't geen men by de vrouwtjes haar witte vloed gewaar werd, namelijk het teeltuig te kittelen, want daarom openen de klieren met verscheide kleine enge pijpjes in de roede, daarse anders wel met twee pijpen konnen openen, als de saad-blaasjes doen.

Om het saad nu niet te verkouwen en onmiddelijk in de lijfmoeder te voeren, is'er een schagt gemaakt, door wiens pijp dit saad werd uitgeschoten. Hier toe moet de selve stijf gemaakt werden, want anders hangt hy slap, en op dat wy niet als de Satyrs met groote moeyelijkheid souden gaan, konnen wy die op sijn tijd dikker en stijf maken, en dit geschied als door de uitdruk van de min, de zenuw-vogten, de vliesen van dit deel soo opspannen, dat het makkelijk vol bloed kan loopen, en als een lang-werpige blaas, die vol bloed is kan uitspannen, want de beide zenuw-agtige lighaamen sijn vol blaasjes, die ligtelijk opgeblasen werden, en weder toe sygen. Maar men mogt denken, dat dit bloed soo ras sou wegloopen als het daar in geloopen was, 't welk waar is, indien niet te gelijk de buiken der spieren, welke de schaft heeft, met sijn persende ader, waar door het bloed anders moest te rugge loopen, eenigsins toeneep, soo dat'er in het stijf werden van de schaft meer bloed moet in vloeijen, als'er uitgaat. En terwijl dese spieren de schaft opligten, werd ook de schaft een weinig agterwaarts getrokken, waar door de senuwagtige lighaamen meerder werden opgeblasen, 't welk geschied, om dat, behalven zy het bloed vertragen te rug te loopen, ook beide beginsels der senuwagtige lighamen drukken, om het bloed des te beter na het hooft der roede te doen komen.

Van gelijken werd ook het spongieuse deel van de urethra oft pis-pijp opgespannen, en by gevolg van binnen vernegt, waar door het saad des te liefelijker

[p. 56]

werd uitgespeut. Dese oprigtinge des schafts kan verwakkert werden, door dingen die de senuw-vogten en het bloed in haar loop doen verwakkeren en vlug maken, want hier door werden de instrumenten, die doen oprigten, versterkt.

Wanneer nu dese spieren in haar beweginge sijn, moeten sy, wijlse dik en opgespannen sijn, ook korter werden, waar door het saad uit het blaasjen werd uitgeperst, en uitgespeut: maar als dese uitspeutinge gedaan werd, werd ons instrument, gelijk als een weinig beledigt, waar door alle blijdschap over gaat, waar door alles weder nedersijgt als een opgespanne blaas als men daar met een speld in steekt.

Wanneer sommige dit vogt al te veel uitschieten, werden sy slap, mager en siek, want sy onttrekken dese vlugge deelen het bloed al te seer, en daarom moeten sommige eerst getrouwde de voorkraam leggen. Wanneer ymand sijn mannelijke getuigen verloren heeft, voornamelijk eer hy manbaar was, werd hy als een vrouw, sonder baart, fijn van stem, sagt van vel &c. om dat die deeltjes van het bloed noit afgescheiden werden, en als onbewerkt blijven, want het is niet genoeg, dat als ik brood bak, meel en water heb met gest, maar wil ik goed brood hebben, moet ik het bewerken en ter dege doorkneeden. Alsoo geschiet het ook in de ballen, alwaar sulke deeltjes werden afgescheiden, weder in het bloed komen en daar voor een werksame gest verstrekken, die anders niet afgescheiden geweest sijnde, het bloed soo bewerkt niet sou sijn, maar trager en loomer, omtrent de werksame deeltjes.

In de sieke luiden gebeurt het ook, dat, om datse een bloed hebben vol suir en vast sout, geen vlug-saad werd afgescheiden, maar een waterig, daarom prikkelt het saad niet, ook sijn deser zenuwvogten en bloed onbequaam en te dik, om dese schaft be-

[p. 57]

hoorlijk op te doen stijgen, want de kragten en fijne werksame deelen ontbreken.