Liefde en ballingschap. Brieven 1795-1797

Brieven 1795-1797

[p. 14]

Verantwoording

Om Bilderdijks brieven recht te doen, heb ik het achttiendeeeuwse Nederlands geplooid naar het hedendaagse. Daarbij ben ik trouw gebleven aan de inhoud, maar voor de hertaling moest ik soms fors ingrijpen in de volgorde, de zinsstructuur en de zinslengte. Bovendien heb ik stilzwijgend spellingwijzen van namen gecorrigeerd, de interpunctie gemoderniseerd en afkortingen opgelost als het daarbij niet om het verheimelijken van namen ging. Dubbele onderstrepingen zijn in klein kapitaal afgedrukt. De indeling van de brieven is geüniformeerd. Voor de naamgeving van Bilderdijks vrouwen heb ik een keuze moeten maken. In de brieven wordt niet duidelijk hoe ze aangesproken werden. Het is niet gebruikelijk dat er met een voornaam ondertekend wordt of dat een aanhef begint met een voornaam. Catharina Rebecca Woesthoven zal wel aangesproken zijn geworden met een afleiding van haar eerste naam (Katrien, Trina, Rini of iets dergelijks). Haar zuster Petronella werd Mietie genoemd. Voor Catharina (ook Katharina gespeld) Wilhelmina Schweickhardt zijn er aanwijzingen dat ze met een afleiding van haar tweede naam aangesproken werd, misschien als Billah. Ik noem de drie vrouwen respectievelijk Catharina, Petronella en Wilhelmina.

Niet alle brieven waren even relevant voor het verhaal van Bilderdijks ballingschap en liefde. Ik heb ervoor gekozen de brieven van zes personen centraal te stellen: die van de drie belangrijkste vrouwen en de drie belangrijkste mannen voor hem in deze periode. Brieven aan andere personen heb ik helemaal weggelaten. Maar ook in de correspondentie met de zes centrale figuren heb ik geknipt. Brieven die voor de ontwikkeling minder interessant waren, zijn niet opgenomen. Ook passages uit brieven die stremmend werkten op het verhaal, heb ik overgeslagen, wat aangegeven is tussen vierkante haken: [...]. Van de retourbrieven van de zes correspondenten is een deel bewaard gebleven. Voorzover ze nodig waren om de context van Bilderdijks antwoord te begrij-

[p. 15]

pen, zijn ze geparafraseerd of geciteerd in inleidende toelichtingen bij de brieven. De citaten uit de brieven van zijn eerste vrouw, Catharina Rebecca Woesthoven, moesten sterk bewerkt worden om ze te kunnen opnemen. Haar brieven zijn geschreven zonder enige interpunctie en in een soort spreektaal zonder spellingregels. Om de passages toch leesbaar te maken heb ik gedachtestreepjes toegevoegd (-) en de spelling genormaliseerd.

Behalve de brieven in het achttiende-eeuwse Nederlands waren er ook veel brieven in andere talen. De correspondentie met zijn geliefde werd eerst in het Italiaans gevoerd, later in het Engels. Deze zijn door mij vertaald conform de werkwijze bij de hertalingen. De Engelse teksten zijn hier voor het eerst vertaald. Voor de Italiaanse heb ik de bestaande vertaling in Mr. W. Bilderdijk's briefwisseling aangepast aan de modernere toon van mijn uitgave.

De toelichtingen, die ook voor een deel gebaseerd zijn op bovenstaande uitgave, heb ik met opzet beperkt gehouden. Bij de personen die optreden zijn alleen de hoognodige gegevens verstrekt. Politieke gebeurtenissen zijn alleen van commentaar voorzien als de brief vragen openliet.

De brieven van Bilderdijk worden op verschillende plaatsen in het land bewaard. Een grote collectie is aanwezig in het Bilderdijk-Museum, dat ondergebracht is in de Vrije Universiteit te Amsterdam. Daar bevinden zich de brieven aan de uitgever Uylenbroek en die aan Catharina Wilhelmina Schweickhardt. Die aan zijn vrouw worden in de handschriftencollectie van de Universiteit van Amsterdam bewaard. Brieven aan zijn zwager en schoonzus Elter-Woesthoven liggen in het Gemeentearchief van Leiden en in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatie Centrum in Den Haag. Die aan Outhuys zijn niet in handschrift bewaard gebleven, maar alleen bekend uit een negentiende-eeuwse brievenuitgave. Een aantal brieven is defect overgeleverd. Meestal zijn er eerste bladen of boven- en onderkanten afgescheurd. De reden is juist door de vernieling niet te reconstrueren.

Voor deze bloemlezing heb ik ingrepen toegepast die een editeur van een nieuw uitgegeven brieveneditie niet stilzwijgend mag

[p. 16]

uitvoeren. Maar omdat er een wetenschappelijke editie beschikbaar is waarin de juiste tekst zonder selectie weergegeven is, kan er geen bezwaar zijn tegen deze aangepaste brievenkeur. Wie Bilderdijk juist wil citeren, moet echter niet Liefde en ballingschap gebruiken, maar de reeds genoemde wetenschappelijke editie: Mr. W. Bilderdijk's briefwisseling 1795-1797. Ik dank de editeurs van deze uitgave, J. Bosch, H.W. Groenevelt en M. van Hattum, voor hun toestemming vrijelijk hun werk te gebruiken.