Briefwisseling. Deel 1. 1772-1794

46. M[eindert] T[ydeman] aan [Mr Rhijnvis Feith], 11 Aug. 1780.

Met aantekeningen, in margine, van Bilderdijk. Afschrift Mij. Ltk. cod. 1607. Gedeeltelijk afgedrukt in Tijdspiegel, 1873, 381.

Beide kolommen zijn in het afschrift door één hand geschreven. Het is dezelfde hand, die ook de copieën van br. 23 en van de bijlage bij br. 33 geschreven heeft, beide van originele brieven van Bilderdijk, aan Feith.

Het ligt voor de hand, te onderstellen, dat Feith Tydeman's oordeel heeft gevraagd over Mijn Verlustiging van zijn vriend, ed.-1779. M. Tydeman was elken zomer in Zwolle, In zijn biografie, sterk uitgebreid door zijn zoon H.W. Tydeman, schrijft deze: ‘Mijn Vader ging jaarlijks in de groote vacantie logeeren te Zwolle bij zijne moeder en zusters’ (Mij. Ltk. hs. 891, 36). En in zijn Herinneringen over wijlen Mr. W. Bilderdijk en de zijnen schrijft H.W. Tydeman: ‘Ik denk dat hij (B.) bij en door dezen (Feith) bij mijn Vader bekend wierd’ (hs. Fam.arch.-Tydeman, 's-Grh.). Die persoonlijke kennismaking zal ook dezen zomer 1780 hebben plaats gevonden (vgl. p. 91 n.).

[p. 103]

Weledele Heer!

Hoewel ik mij niet vermete te dichten, heb ik egter gevoels genoeg, om het dichterlijke schoon van Ramler¹⁾ en Bilderdijk te smaken. Dank zij u des⁺ voor de mededeeling dier twee stukjes.²⁾ Vergun mij egter, u eenige aanmerkingen mee te deelen, welke mij onder het lezen voorkwamen.

Ramler schijnt mij toe, wat al te kunstig [kwistig?] te zijn met de Sierbeelden der heidensche godheden en onzen D. Heinsius nagevolgd te zijn in den Lof van Bacchus, en - geestelijke Cantaten te dichten.³⁾ Bilderdijk is overal schoon: ook daar hij vuil en los is, als in Ingetoogenheid, het genoegen, en den wijn.⁴⁾ - Een Christendichter moest liever, mijns oordeels, den heiden uitschudden, en, ook in zijn kunst, zig zelve verloognen.⁵⁾

Ramler voldoet mij niet altijd in zijne voetmaat: bij voorb. in den lof des Bacchus, bl. 3 r. 6 moet men lezen giganten

1) K.W. Ramler (1722-1798); dichter van de zgn. Pruisische school, die vooral de christelijke cantate beoefende, en de classieke ode. Later (1787) ook de anacreontiek.

+ bladz. 1. Ingetogenheid, genoegen &c. Deeze stukjes zijn alle vertalingen; in 't oirspronkglijk het eerste van L. Apuleius⁶⁾, de twee anderen van Anacreon⁷⁾, en dus van geen Christen dichter: zij moeten ook niet als zeden- maar als Dichtstukjes beschouwd worden. - Zou een Christen het Dichterlijk schoon in dezelve niet mogen bewonderen? niet mogen navolgen? niet anderen mogen doen kennen? En zouden zij wel gevaarlijk, zouden zij verleidend zijn? Ik hoop dit bij een andere gelegenheid te onderzoeken.⁸⁾

6) Anth. Latina L. III c. 231.

7) C. 4 en C. 26.

8) B. zal bedoeld hebben: in te drukken geschrift behandelen. Maar het gevolg van T.'s critiek schijnt toch geweest te zijn, dat in de uitg.-1781 het door T. terecht ‘los’ genoemde Wijn, dat een volkomen heidens levensgevoel vertolkt, is vervallen; en de titel van Genoegen is veranderd in Vergangklijkheid van het Genoegen, waardoor het onder een ander aspect is geplaatst. Ingetoogenheid is echter in overeenstemming met B.'s gedachten over het minnedicht, toen, èn later, behouden. Ook Vergenoegen, dat in enkele exn. blijkt te zijn voorgekomen en even los is als Wijn, is uitgevallen (beide gedichten, vertalingen van Anacreon, in DW. XII, 423, 425 en XV, 419). - Vgl. in dit verband de tweede bijlage bij B.'s Verhandeling voor Mij. Ltk., Over de Minnedichten (ed. Messch. 106-112), waaraan de Voorafspraak van Mijn Verlustiging, ed.-1781, met een enkele onbetekenende aanvulling en gewijzigde interpunctie, geheel is ontleend. Kollewijn ziet in dit stuk toch niet ten onrechte nog een verontschuldiging (I, 125); het past in het kader van de ‘voorbereidende stukken tot de theorie der fraaie wetenschappen’ (zie Voorafspr. Mijn Verl., slot, en Nabericht Verh. 226/7), maar is niet vrij van dubbelzinnigheid. Het ook in 1781 verschenen bijvoegsel bij Mijn Verlustiging: Vertelling voor de Minnedichteren en hunne Lezeren (met een vers van Halewijn, waarin de anonymiteit van den auteur wordt prijs gegeven) zegt hetzelfde, in den vorm van een fabel. Vgl. voorts Br.-ed. Messch. II, 65/66 (1805), door Koll. onvolledig geciteerd (I, 126), en Meng. en Fragm., 129 (1818). - Feith verdedigde in 1785, in zijn Brieven over verscheiden onderwerpen, het standpunt van Tydeman: ‘Dichters! uwe verpligting als mensch en Christen is grooter dan die als Dichter’. Anacreon en Ovidius hebben ‘voor de hel gezongen en duizend zielen verpest’ (II, 173 n., 182). Het laatste had, in zijn Verhandeling, in wat andere woorden, ook Bilderdijk erkend (17).

2) Van Ramler wrsch.: Lyrische Gedichte (1772), een verz. van oden en cantaten, meest in herdruk (Goedeke IV, I, 181). Van B. de uitg.-1779 van Mijn Verlustiging, slechts voor vrienden gedrukt; en wel een exemplaar, waarin zowel Aan Cinthia als één of beide versies van Ingetoogenheid voorkomen (vgl. p. 63 b. en Bijlage B).

3) D. Heinsius: Hymnus ofte Lofsanck van Bacchus (1614). Dez.: Lofsanck van Jezus Christus (1615). K.W. Ramler: Lob des Bacchus, een van zijn Oden aus dem Horaz (Od. II, 19). Geestelijke cantaten: Die Hirten bey der Krippe von Bethlehem, Der Tod Jesu, Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu.

4) In ed.-1781 het eerste in twee versies op p. 48 en 49; het tweede op p. 85; het derde niet meer opgenomen.

5) Vgl. het onderwerp van Meindert Tydeman's inaug. rede te Leeuwarden, in 1763: De copulanda litterarum et morum elegantia (ms.-biogr., Mij. Ltk., 8). Over den strijd inzake het ‘gebruik der Oude Fabel-Historie’ in het algemeen, in de 18e eeuw: Wille, Van Goens I, 191, 462.

[p. 104]

⁺ Zeus burg tollkühn besturmete: - Krijgt daar het woord burg zijne behoorelijke lengte? Kan het zoo kort gemaakt worden als in het vorige vers: Du warfst den Rökus? - Mij dunkt, de natuur des woords lijdt het niet, en dus wordt de regel bedorven. Bilderdijk zal er meer van hebben. Ik bewondere zijne vinding en kunst in elk stuk: - dat hij toch voordga, zich oefene, onzer natie verder eer aandoe; ja, ook Pindarus nabaauwe.⁹⁾ Dan, hij houde mij eenige min zaaklijke dan taalkundige aanmerkingen te goede, en geloove dat ze uit agting voor zijn kunst en uit zugt tot zijne volmaking ontstaan zijn.

⁺ (Volgen vier aanmerkingen op ‘den voortreflijken offerzang’, betreffende het gebruik van naven, den naam Eudamon, toeven, - en een drukfeil.)

⁺ Aan Cinthia: (volgen aanmerkingen op een drukfeil, de verl. tijd verraadde, en: een zugt, die uit den boezem boorde).

⁺ Na dat ik dit vers gelezen had, dagt ik: - hoe hevig is de liefde! Werd ze toch beantwoord door wederliefde, mogt de minnende digter gelukkig zijn door zijne liefde - maar ik dagt er bij - Groote Jezus! gij zijt alleszins beminlijk! aller onzer liefde geheel en alleen

+ Ramler...
Of ik bedrieg mij, of burg is hier niet kort; maar lang gebruikt: immers het vaers schijnt een Alcâïsch te zijn; dat een lange greep achter den tweeden voet vordert. In Rökus wordt de laatste (schoon uit den aart kort) als lang gebruikt door de snede: een gebruik waar buiten men in 't Alcaicum naauwlijks zou kunnen.¹⁰⁾

10) Ramler zelf bevestigt dat in een aant.: Oden aus dem Horaz, usw. ed. 1787, S. 63.

9) als in de Prijsverzen.

+ (Volgen antwoorden op nevenstaande aanmerkingen.)

+ (Idem).

+ bladz. 3. Na dat... Helaas!¹¹⁾

11) Vgl. p. 20 m. over Nicht Pelgrom de Bie. B.'s vrienden hebben geweten dat Cinthia geen denkbeeldige schone was. Volgens Kumpel heeft B. er mee gepronkt, en interessant gedaan (ms.-Karakterschets, Bild.-Mus.). Vgl. p. 124/5.

[p. 105]

waardig! en wat is onze - sterkste - liefde bij uwe - belanglooze - smartenvolle heilige - eeuwige liefde! Hoe gelukkig zijn we door u te beminnen, altijd toont gij wederliefde! Ja! gij hebt eerst lief gehad! - ons, die uwer liefde, die uwes aandenkens, geheel onweerdig waren, - o! dat we u sterk, hevig, vurig beminnen mogten. Die liefde zoude ons altijd bewaren voor nadeelige schepselliefde! Dit gunne ons, lieve vriend, de liefhebbende Jezus! -

⁺ (Volgen vijf aanmerkingen op het gedicht Aan Uilenbroek, betreffende het metrum van een viertal verzen, en een drukfeil.)

⁺ Kupido op de Vlucht. Mogelijk, beter: Kupido verloren, en uitgeroepen.

(Volgen drie aanmerkingen betr. een onjuiste interpunctie, de vinding en uitdrukking van een bepaalden regel, en een ‘rijmlap’.)

(Volgen één aanm. op het gedicht Aan den Heer...... op den verjaardag van het Genootschap, één betr. het vignet achter het vers Op de Zinnebeeldige Teekening enz. en vier op den herderszang⁺ Thyrsis en Egle, betreffende een drukfeil, een meervoudsvorm, een modus van een verbum, en het verlengde imperfectum.)

⁺ De Ingetogenheid is mij niet ingetogen genoeg: wat anderen doen, wordt al te naakt geschilderd, en verhit te zeer de verbeeldingskracht. De maat springt en hippelt en trippelt mij te veel: veel meer dan in de Latijnsche elegia. -

⁺ (Volgen nog twee aanmerkingen op dit gedicht, betr. het woord beemd en het metrum v.e. bep. regel; voorts één

+ (Volgen antwoorden op nevenstaande aanmerkingen.)

+ Kupido verloren...
Dit is het opschrift bij Cats. Die het wicht door een' omroeper laat uitroepen. Waarom ons niet gehouden bij 't opschrift van Moschus?¹²⁾
(Volgt antw. op de laatste twee aanmn.)

12) Vgl. Dichtkundig Onderzoek van 's Heeren Jacob Cats Cupido verloren en uitgeroepen. Zie daarover p. 95 n. en 98 m.

+ (Volgen antwoorden op de laatste drie aanmn. op Thyrsis en Egle.)

+ De Ingetogenheid...
De eerste aanmerking valt op Apuleius. Doch zou het hippelen van het vaers niet meê tot de uitdrukking behoren?¹³⁾

13) Vgl. i.v.m. dit stukje Pan, in DW. XV, 423 n. 5. De titel van de vertaling, door Kollewijn weinig passend geacht, is wel echt Bilderdijks paradoxaal.

+ (Volgen antwoorden op nevenstaande aanmerkingen, behalve op de beide laatste.)

[p. 106]

op Deus, Deus, nam me vetat betr. een drukfeil; één bij het vignet achter het zangstukje De Liefde; twee op het zangstukje Op een Roos, betr. stotend rhythme en een taalfout (in de laatste wijst T. op Ramler's Die Auferstehung); drie op Op de Roos, betr. woordgeslacht, onjuist woordgebruik en een drukfeil; één op Bedrieglijk Mededogen betr. onjuisten genitivus; één op De Liefde, betr. onjuist woordgebruik; en één op De Pijlen der Liefde betr. woordgeslacht.)

Zie daar, waarde vriend, eenige kleinigheden: - Kunnen zij den wassenden dichter eenigszins ter verbetering zijner schoone stukken dienen, het zal mij verheugen: - en al veragt hij mij en mijn vittingen, ik zal altijd hem en u hoogagten.

M: T.

Zwolle,

11 van Oogstm 1780.

6) Anth. Latina L. III c. 231.

7) C. 4 en C. 26.

8) B. zal bedoeld hebben: in te drukken geschrift behandelen. Maar het gevolg van T.'s critiek schijnt toch geweest te zijn, dat in de uitg.-1781 het door T. terecht ‘los’ genoemde Wijn, dat een volkomen heidens levensgevoel vertolkt, is vervallen; en de titel van Genoegen is veranderd in Vergangklijkheid van het Genoegen, waardoor het onder een ander aspect is geplaatst. Ingetoogenheid is echter in overeenstemming met B.'s gedachten over het minnedicht, toen, èn later, behouden. Ook Vergenoegen, dat in enkele exn. blijkt te zijn voorgekomen en even los is als Wijn, is uitgevallen (beide gedichten, vertalingen van Anacreon, in DW. XII, 423, 425 en XV, 419). - Vgl. in dit verband de tweede bijlage bij B.'s Verhandeling voor Mij. Ltk., Over de Minnedichten (ed. Messch. 106-112), waaraan de Voorafspraak van Mijn Verlustiging, ed.-1781, met een enkele onbetekenende aanvulling en gewijzigde interpunctie, geheel is ontleend. Kollewijn ziet in dit stuk toch niet ten onrechte nog een verontschuldiging (I, 125); het past in het kader van de ‘voorbereidende stukken tot de theorie der fraaie wetenschappen’ (zie Voorafspr. Mijn Verl., slot, en Nabericht Verh. 226/7), maar is niet vrij van dubbelzinnigheid. Het ook in 1781 verschenen bijvoegsel bij Mijn Verlustiging: Vertelling voor de Minnedichteren en hunne Lezeren (met een vers van Halewijn, waarin de anonymiteit van den auteur wordt prijs gegeven) zegt hetzelfde, in den vorm van een fabel. Vgl. voorts Br.-ed. Messch. II, 65/66 (1805), door Koll. onvolledig geciteerd (I, 126), en Meng. en Fragm., 129 (1818). - Feith verdedigde in 1785, in zijn Brieven over verscheiden onderwerpen, het standpunt van Tydeman: ‘Dichters! uwe verpligting als mensch en Christen is grooter dan die als Dichter’. Anacreon en Ovidius hebben ‘voor de hel gezongen en duizend zielen verpest’ (II, 173 n., 182). Het laatste had, in zijn Verhandeling, in wat andere woorden, ook Bilderdijk erkend (17).

10) Ramler zelf bevestigt dat in een aant.: Oden aus dem Horaz, usw. ed. 1787, S. 63.

11) Vgl. p. 20 m. over Nicht Pelgrom de Bie. B.'s vrienden hebben geweten dat Cinthia geen denkbeeldige schone was. Volgens Kumpel heeft B. er mee gepronkt, en interessant gedaan (ms.-Karakterschets, Bild.-Mus.). Vgl. p. 124/5.

12) Vgl. Dichtkundig Onderzoek van 's Heeren Jacob Cats Cupido verloren en uitgeroepen. Zie daarover p. 95 n. en 98 m.

13) Vgl. i.v.m. dit stukje Pan, in DW. XV, 423 n. 5. De titel van de vertaling, door Kollewijn weinig passend geacht, is wel echt Bilderdijks paradoxaal.