De dichtwerken van Bilderdijk. Deel 15

[p. 324]

Voorlezing
Over de voortreffelijkheid van Bilderdijk in het navolgen en overbrengen der Oude dichters, bijzonder van Horatius.

De tijdgenoot laat te dikwijls de waardering der gewrochten van dichtgeniën, die het sieraad hunner eeuw waren, aan de nakomelingschap over. Het is waar, eerst, als de laatste nagalm van lof en blaam is vervlogen; als de stralenkrans of de nevelen, die de Corypheeën onder de dichters omhulden, zijn verdwenen, kan het onherroepelijk vonnis over hunne zangen worden uitgesproken. Toch rust op den tijdgenoot de pligt, om door een onpartijdig onderzoek het later oordeel voor te bereiden. Ons vaderland kan zich echter niet beroemen, dat die pligt omtrent Bilderdijk, den Grootvorst onzer dichters, in ruime mate is vervuld. Meer dan het vierde eener eeuw is verloopen sints de dood hem wegnam, en nog weinige letterkundigen huldigden zijn veelzijdig dichtvermogen en voorbeeldelooze heerschappij over onze taal. Wij behoeven U de namen van de Clercq, da Costa, de Jager en Beets niet te herinneren⁽¹⁾, maar wenschten gaarne nog andere te kunnen noemen.

Dankbaar voor het genot, gedurende eene lange reeks van jaren, ons door Bilderdijks dichtwerken geschonken, wagen wij mede eene poging, om hem te vereeren, en zijne onvergelijkelijke gave van het vertolken en overbrengen der Oude dichters in groote omtrekken te schetsen.

Cervantes vergelijkt de vertaling of overbrenging van dichtstukken met de achterzijde van tapijten behangsels.^* Deze geestige vergelijking zal steeds van toepassing blijven, zoo lang men dichters in eene andere taal doet spreken. Zij

(1) Zie de voortreffelijke Wenken omtrent de dichterlijke loopbaan van Mr. W. Bilderdijk, door den Heer W. de Clercq in de Gedenkzuil voor Bilderdijk te Amst. in 1833 uitgegeven.
Bij deze tweede uitgave is onze Voorlezing, behoudens eenige kleine verbeteringen, onveranderd gebleven. De aanhef alleen werd eenigzins gewijzigd. De volgende uitmuntende geschriften over Bilderdijk zijn later verschenen.
Overzicht van het leven en de werken van Mr. W. Bilderdijk en Vrouwe K.W. Bilderdijk, door Mr. I. da Costa. Amsterdam. 1844.
Proeve over den invloed van Bilderdijks dichtwerken ten aanzien van het vormen van nieuwe en het terug roepen van oude woorden en spreekwijzen, door Dr. A. de Jager. Leiden 1848. Prijsverhandeling met goud bekroond.
Bilderdijk herdacht door Mr. I. da Costa, in eene Redevoering gehouden den 11 Oct. 1856. Haarlem.
Voorlezing over Bilderdijk door Dr. N. Beets, in zijne Verpoozingen op letterkundig gebied. Haarlem 1856.
Het is wel onnoodig, hier nog te vermelden de uitgave van Bilderdijks Epos door Mr. I. da Costa, Leeuwarden 1847, verrijkt met eene inleiding en eenige verhandelingen.

* Dl. II. p. 371 der Nederd. Vert. van L.V.B.

[p. 325]

geldt echter Bilderdijk niet, althans in geringe mate, daar juist deze zijne onnavolgbare vaardigheid en bekwaamheid eene der schitterendste zijden van zijn heerlijk dichttalent is. Vooral in het overbrengen der Ouden zal niemand hem den voorrang betwisten. De oorzaak is niet ver te zoeken. Immers geene kunst, geene buigzaamheid van geest, geene vlijt noch inspanning kan het gemis van het dichterlijk genie vergoeden, dat hiertoe wordt gevorderd. Om die reden leverden de pogingen van hen, wien dit ontbrak, alleen de ruwe en verwarde draden der keerzijde van het tapijtwerk op, zonder de omtrekken, veel min de schoone kleurschakering weder te geven. Onkundigen hebben wel eens beweerd, dat juist in deze gave de voorname sterkte van Bilderdijks dichtvermogen was gelegen, en dit schijnt hem vroeger eenigzins gekrenkt te hebben, daar hij zich ergens over dit punt nadrukkelijk uitlaat⁽²⁾:

Wat zegt men? 'k ben een bloot Vertaler,

Geen Dichter? - 't Mag zoo zijn, ik wederspreek het niet.
Maar 'k ben, voor 't minst, geen koude praler,
Die de eerzucht verzen wijdt, waar 't hart niet overvliet.
Ik stort mijn' boezem uit, als 't vinkjen in de abeelen,
En vraag niet, wien mijn stem kan streelen,
Maar vier behoefte bot. Mijn Dichtkunst is gevoel,
En, 't zij uit eigen bron gevloten,
Of, uit eene andre borst mijn' boezem ingegoten,
Ik zing en ken geen ander doel.

Doch, zoo ik ooit een' toon deed hooren,

Aan Frank of Brit ontleend; Bataaf, verwijt ge 't my?
Of voedde ik luistergretige ooren
Met ijdle, leêge melody?
Neen, 'k trachtte uw Zangers op te leiden,
Om kunst en wankunst te onderscheiden;
- - - - - - - - - - - - -

En 't Nakroost moog mijn Zang naar 't brandend hart waardeeren.
't Zal voelen, wie my lees, van welk een vlam het blaak',
Dit zinge ik, wie mijn Lier ook hone;
Ja, Godsdienst, Waarheid, Deugd, en 't Schoone
Zijn één. Versmijt de harp, gy die dit een verdeelt!
Poëet! wees Wijsgeer, Kristen, Maler;
Maar druk u-zelven uit! men noeme u vrij vertaler,
Wanneer ge uw lied oorspronklijk speelt!

(2) Zie de Mensch, Voorber. V. [Dl. XII, bladz. 109.] Men vergel. Mr. I. da Costa in zijne inleiding voor den Epos, bladz. 8. Zie ook het schoone vers Oorspronklijkheid, in de Vermaking, bladz. 153. [Dl. VIII, bladz. 320.]
Niet alleen verweet men hem zijne vele vertalingen, maar ook, zelfs in onze dagen, dat hij zijne bronnen niet altijd opgaf en dus met het werk van anderen pronkte. Dit echter was enkel verzuim of een stilzwijgend beroep op de letterkennis van den lezer. Dikwijls was ook deze weglating bij de uitgave louter toeval, daar hij in zijn H.S. meestal zorgvuldig het oorspronkelijke opgaf. De verzameling van den Hr. Klinkert biedt hiervan eene menigte voorbeelden aan.

[p. 326]

Maar de kleingeestige bedillers, die aan 's Dichters lauweren knaagden, zijn uitgestorven of verstomd. Meer en meer zal zijn genie naar waarde worden geschat. Niemand met dichterlijk gevoel begaafd, zal ontkennen, dat onze Dichter, ook in zijne vertalingen, hoogst oorspronkelijk is. Wie zoude aan den Zanger van de Ziekte der Geleerden, van den Ondergang der eerste wareld, van de Dieren en zoo vele andere meesterstukken, den eernaam van oorspronkelijk dichter durven ontzeggen? Evenmin als men dien aan Tollens, Bogaers of van Lennep zal weigeren, omdat zij nu en dan zich kransen strengelden van bloemen bij de naburen geplukt.

Bilderdijk begon reeds vroeg met dit vertalen of overbrengen, om de taal aan zich te onderwerpen, hare kracht en eigenschappen te leeren kennen, en de zoo noodige buigzaamheid van stijl en uitdrukking te verkrijgen⁽³⁾. Hij bragt wel eens meer dan twintig malen het zelfde stuk van eenen Ouden dichter over, ten einde, zoo als hij zegt, het werktuig, waarvan hij zich moest bedienen, meester te worden, en dit niet over hem of zijne stof te laten heerschen. Zijn oogmerk werd bereikt; onbepaalde heerschappij over de taal was het loon zijner pogingen. Langs dezen weg drong hij ook diep in den geest der Oude dichters, en werd daarmede zoo geheel doortrokken, dat de stempel der Oudheid alom op zijne werken staat gedrukt. Met regt kon hij zeggen,⁽⁴⁾

Ja de Oudheid is mijn lust en leven,

En alles ben ik haar verplicht.

Mijn glorie was, haar na te streven,

En steeds bezielde zy mijn dicht.

Bilderdijk beweerde immer, dat de dichter de vrijheid moest behouden, die hem toekwam; elke navolging het oorspronkelijk Nederlandsch karakter moest bezitten, en een' geest van oorspronkelijkheid ademen, zonder welke geene vertaling, hoe getrouw ook, behagen kan; maar tevens, dat het onmogelijk is, een redelijk naauwkeurig denkbeeld van een dichtstuk der Oudheid in eene vertaling te geven, en men alleen den inhoud, de opvolging der gedachten, de afwisseling der verschillende soorten van stijl kan uitdrukken; zoodat het toppunt van volkomenheid is, den Ouden dich-

(3) Men hoore B. zelven in de Voorrede der Lofzangen van Kallimachus, bladz. 13. [Dl. XV, bladz. 134.] ‘De eigenlijke Vertaling moge den aankomenden Dichter nuttig zijn, om zich eene zoodanige buigzaamheid van stijl en uitdrukking te verkrijgen, als hy niet ontbeeren kan. Zy moet hem dienen, om de eigenlijke kracht en vatbaarheid van de taal, waar hij in schrijven wil, te leeren kennen; en het is hem niet genoeg aan te raden, zich daar onvermoeid mede bezig te houden. Maar zoo zeer ik in mijn' eersten tijd daar het nut van gezien en ondervonden heb, somwijlen twintig en meermalen een zelfde stuk uit de Oudheid in Hollandsche verzen vertalende, (niet om Poëet te worden, want dit maakt ons geen vlijt of arbeidzaamheid; maar om het werktuig, waarvan ik my als Poëet bedienen moest, meester te worden, en dit niet over my en de stoffen mijner bewerking te laten heerschen) heb ik echter nooit iets hiervan het licht waardig geoordeeld. Ieder taal, waar men in schrijft, eischt, dat men in haar denke, en niet, wat het merk van de vorm eener andere draagt, aan haar opdringe. Het vertalen is het verderf onzer Moederspraak geworden; en het vernielt haar dagelijks meer. Zy heeft die vatbaarheid, dat zy alle plooien aanneemt; maar dit maakt het te gevaarlijker voor den Vertaler, die dikwijls zijn leven lang Nederduitsch schrijft, zonder ooit het Nederduitsch taaleigen getroffen te hebben, of zijn gemis zich bewust te zijn.’
Volgens berigt van Mr. Jeronimo de Vries in de Gedenkzuil bladz. 63, las B. in November 1811 eene treffende verhandeling over de vertaling en navolging van Dichters.

(4) Sprokkel. 153. [Dl. XIII, bladz. 243.] B. erkende zelf de moeijelijkheid van de navolging der Oude dichters, en schrijft zeer openhartig in zijne Verhandel. over Ossiaan. 173. [Dl. XIII, bladz. 148.]

Geloof my vrij, wat andren snoeven;
Die d'echten smaak en geur wil proeven,
Drink uit d'oorspronkelijke flesch.

[p. 327]

ter in onze taal zóó te doen spreken, als of hij zelf daar in gedacht en geschreven had.⁽⁵⁾ Door eigen voorbeeld heeft hij overal zijne leer bevestigd, en deze jeugdige oefeningen droegen naderhand voor onze letterkunde de rijkste vruchten. Hierdoor werd het eene hebbelijkheid, om dichtstukken, welke hem troffen, zelfs onwillekeurig en bij herhaling, over te brengen, en hij vond hierin meermalen eene verpoozing voor zijnen geest, als de uitstorting van oorspronkelijke stukken hem te veel vermoeide.⁽⁶⁾

De navolgingen van Bilderdijk zijn voor hem, wien de toegang tot de bronnen openstaat, van groote waarde, en kunnen ook, zonder de bekendheid met deze, niet regt gewaardeerd worden; zij moeten echter ieder, die gevoel voor dichtkunst heeft, wegslepen, en een denkbeeld van het oorspronkelijke geven; zij zetten aan zijne werken eene groote aantrekkelijkheid bij, en hebben voor de beoefenaars der Oude letterkunde eene nuttigheid, die misschien tot heden geenszins op den regten prijs is gesteld. Men gevoelt zich ook onwillekeurig tot de beschouwing van het oorspronkelijke opgewekt, en ontwaart alsdan, dat de navolging hierop dikwijls een nieuw en schitterend licht werpt. Als een enkel voorbeeld noemen wij het hair van Berenice van Catullus⁽⁷⁾; bij de vergelijking met het Latijn, moet men den dichter bewonderen, die van zulk een gebrekkig stuk eene zoo schoone navolging leverde, welke van zijne bedrevenheid in de Oude letterkunde en critisch oordeel getuigt. Bilderdijk beveelt, met betamelijk zelfvertrouwen, zoodanige vergelijking aan, als nuttig voor jongeren, en voor min kundigen niet onvermakelijk, om zijne afwijkingen waar te nemen, en er zich rekenschap van te geven.⁽⁸⁾ Nu en dan echter zal men zich te leur gesteld vinden, en in plaats van eene naauwkeurige, dikwijls eene vrije, ver afwijkende en gemoderniseerde navolging aantreffen. Men wachte zich ook, om altijd uit de hooge waarde van deze tot die van het oorspronkelijke te besluiten. Met dichters van den eersten rang wedijvert hij veelal met gelijke krachten; die van minderen laat hij verre achter zich. Overal wordt ons onderzoek door de aangenaamste uitkomsten beloond. Met verbazing bewondert men de spelingen van het

(5) Wij achten het belangrijk, de eigene woorden van B. uit zijne Voorrede der Mengelpoëzy, bladz. 6 [Dl. XV, bladz. 59.] hier af te schrijven. ‘Hy bedriegt zich, die ooit gelooft, van een' oud' Dichter een redelijk naauwkeurig denkbeeld in zijne vertaling te kunnen geven. De inhoud, de opvolging der gedachten, de afwisseling van de onderscheidene soorten van stijl, die een schrijver gebruikt, ziedaar byna alles, wat men in der daad uit kan drukken. Den Schrijver te doen spreken, als of hy zelf in onze taal had gedacht en geschreven, is gewis het hoogste toppunt van volkomenheid, waartoe men het brengen kan. Maar het onderscheid van twee talen, die door den tusschenstand van verscheidene eeuwen van elkander verwijderd zijn, is te groot, om hetgeen men in de eene op eene zekere wijze gezegd vindt, op juist dezelfde wijze in de andere uit te drukken, zoo, dat het op gelijke wijze zoude aandoen. De Taal der Volken hangt van hunne denkbeelden, zeden, behoeften, gebruiken af. By een ruw, weinig beschaafd Volk is de rijkdom der denkbeelden niet groot, en zijn stijl kan derhalve noch woordenrijk noch weelderig in wendingen en volzinnen zijn. Weinige woorden, maar krachtig, drukken uit, hetgeen in de Nieuwere Talen, welke naar eene Aziatische woordenrijkheid en periodismus, door de Grieken en Romeinen tot ons gekomen, vervormd zijn, een ruimeren omvang van uitdrukking vordert. En met dezen ruimeren omvang is dan het oorspronklijk wel uitgedrukt, maar in een gants anderen stijl, toon, en uitwerking uitgedrukt en het uitwerksel 't welk het doet, kan in de nieuwere Taal nooit met dat van het oorspronklijke samenstemmen. Dit vermag niemand, met de grootste getrouwheid, de naauwkeurigste vlijt en oplettendheid.’ Vergel. bladz. 10 en 15. [Dl. XV. bladz. 61, 65.] Zie ook het Voorber. der Poëzy I, bladz. 10, [Dl. XV, bladz. 89.] het Voorber. der Mengel. I, bladz. 11, [Dl. XV, bladz. 102.] Verhand. over Ossiaan 156 volgg.; Voorber. van den Perzius V, [Dl. XV, bladz. 195.] en dat der Proeve van navolging der gedaantverwisselingen van Ovidius. [Dl. XV, bl. 248.]

(6) B.v. sommige Psalmen, enkele stukken van Horatius en andere. Zie verder zijnen brief aan den Heer J. de Vries (Brieven II, 213) alwaar hij, bij gelegenheid der vermelding van zijnen Perzius, schrijft: ‘Maar men wil ook somtijds iets doen, daar men moeite aan heeft; en om die moeite stelt men er dan eenigen prijs op. En waarom wil men dat? Omdat het uitvloeien en uitstroomen van eigen geest zoo uitputtend is, dat men tusschen beide daar rust van behoeft, en echter niet kan nalaten uit te storten. Van daar alle navolgingen by my. Sedert den tijd namelijk, dat zy my tot oefeningen strekten, om de kunst te leeren, hetgeen mijne jongelingschap bezig hield.’

(7) Kallimachus Lofz. 97. [Dl. III, bladz. 39.] Bij deze gelegenheid merken wij aan, dat men Bilderdijk enkele misslagen niet te hoog moet aanrekenen. Zeker heeft hij eenige plaatsen niet goed begrepen; maar men bedenke, dat hij zijne navolgingen niet voor naauwkeurige copiën uitgaf, maar vrij, en volgens zijne uitdrukking, met een' geest van volstrekte onafhankelijkheid vertaalde; ook dikwijls zijn model verbeterde en overtrof, zoodat sommige schijnbaar min juiste opvattingen wel eens opzettelijke afwijkingen kunnen zijn. Men neme verder in aanmerking, dat hij, na zijne verbanning in 1795, dikwijls zonder boeken of gebrekkig daarvan voorzien was, en dus zijne navolgingen somtijds uit zijn geheugen nederschreef, blijkens de aanteekening hier en daar onder de stukken. Meestal moest hij zich met geleende en gebrekkige uitgaven behelpen, zoo als men uit zijne brieven ziet. Wie zal ook hem, die zoo vele dichterlijke navolgingen gaf, enkele misslagen ten kwade duiden, en daarvan den grooten dichter even zulke strenge rekenschap afvorderen, als van eenen koelen vertaler in proza? Niemand zal zijne onfeilbaarheid als dichter en taalkenner beweren, maar ten onregte zoude men hem te last leggen, dat hij de oude talen minder goed verstond. Overal zijn de bewijzen voorhanden, dat hij de Grieksche en Latijnsche letterkunde grondig had beoefend; en als men bedenkt, dat hij na 1795 deze studie enkel bij tusschenpoozen en gebrekkig heeft kunnen voortzetten, mag men zich over zijne uitgebreide kennis verwonderen.

(8) Zie de Voorr. der N. Mengel. I.16. [Dl. XV, bladz. 115.]

[p. 328]

onuitputtelijk vernuft des Dichters!⁽⁹⁾ Somtijds brengt hij geheele stukken naauwkeurig over, dan weder vrijer of geheel bij omschrijving, en zoo als hij zegt, met een' geest van volstrekte onafhankelijkheid. Hier wordt zijne dichtluim door eene enkele strophe of weinige regels van Horatius of een' anderen Ouden dichter opgewekt, maar spoedig verlaat hij zijn model, doet het flaauw doorschemeren, en volgt den snellen stroom zijner eigene denkbeelden! Dáár ontvlammen enkele woorden, als bij toeval, zijnen geest en geven een schoon dichtstuk het aanzijn. Zoo heeft men aan drie woorden van Ausonius, Cadmi nigellae filiae, het voortreffelijke Italiaansche meesterschrift te danken.⁽¹⁰⁾

Na deze voorloopige aanmerkingen noodigen wij u uit, om het wijduitgestrekte veld der navolgingen te overzien. Het tijdsbestek veroorlooft alleen aanwijzing, en geene rondleiding langs alle bloemrijke paden. Met het volste regt zeggen wij met den Dichter:⁽¹¹⁾

Ziet u Tempes beemd ontsloten!

Hoort, hoe Grieksche zangster kweelt!

Snijdt u zoete veldschalmeien

Uit het Syrakuzer riet!

Of, verzelt de herdrenreien

Waar Amfyzus stroomnat vliet!

Ziet het geurig Oosten bloeien!

Hoort, hoe fier de zangtoon bruischt

Waar Jordaan en Gihon vloeien,

De Idumeesche ceder ruischt!

- - - - - - - -

- - - - - - -

Geeft, geeft daar uw boezem over

Aan die zoete melody;

En ontrooft een takjen lover

Aan de Mantuaansche Bij!

Vroeg reeds bragt Bilderdijk stukken van Grieksche dichters over, als van Homerus, Anacreon, Tyrtaeus en Sophocles.

(9) B. duidt zijne navolgingen onder verschillende benamingen aan, als overbrengen, navolgen, nazingen, naschaduwen, naspringen etc.

(10) Zie Krek. z. III. 170. [Dl. VIII, bladz. 254.] B. heeft dit wel eens opgemerkt, zie b.v. de Voorrede der Rotsgalmen. [Dl. XV, bladz. 222.]

(11) Winterbloemen. I. 96. [Dl. XVIII, bladz. 146.]

[p. 329]

Deze eerste proeven dragen zeker min of meer het kenmerk van jeugdigen leeftijd. Hij gevoelde en erkende dit, en betuigde, bepaaldelijk in het overbrengen van Homerus, nimmer te hebben kunnen slagen: maar wie zoude ook in onze Westersche talen de kinderlijke eenvoudigheid van den ouden Griek kunnen wedergeven? Steeds waren de herderszangen van Theocritus het voorwerp zijner beoefening. In later tijd verschenen de navolgingen der Hymnen van Callimachus en van een aantal zijner Epigrammen, met enkele uit de Grieksche Anthologie, die bewijzen, dat hij in onze taal had kunnen doen, wat Huig de Groot zoo onnavolgbaar in Latijnsche dichtmaat deed. De Argonautentocht van Apollonius van Rhodus hield toen ook zijne dichtveder bezig, en nog in zijn laatste tijdperk de Cycloop van Euripides.⁽¹²⁾ Wij gewagen thans niet van kleinere dichtstukken, maar wenden onzen blik naar de Latijnsche letterkunde, die even als de Grieksche, steeds door hem werd beoefend. Na eenige proeven uit Catullus, Tibullus en Propertius, bragt hij de beschrijving der sterrenbeelden uit het eerste boek van Manilius, met bijvoeging van die uit het Zuidelijk halfrond, op eene meesterlijke wijze over, en veredelde in onze taal de dichtstukken van Boëtius, enkele van Seneca, Statius, Ausonius en Prudentius. Zijne bekwaamheid in het overbrengen van bijschriften bleek mede uit sommige naar Martialis, Ausonius, en de Latijnsche Anthologie. Op eene voortreffelijke wijze deed hij zich als onzen Juvenalis en Perzius kennen door de vrije bewerking of navolging hunner hekeldichten. Ten allen tijde was hem de Romeinsche lierzanger dierbaar; maar eerst naderhand trok de geestige Ovidius zijne aandacht, blijkens zijne eigene getuigenis en de late overbrenging van eenige Heldinnenbrieven benevens de vijf eerste boeken der Gedaantverwisselingen.⁽¹³⁾

Het genie van Bilderdijk was te omvattend, om zich alleen tot de Grieksche en Latijnsche Oudheid te bepalen. De talen en letterkunde van het Oosten werden reeds vroeg door hem beoefend. De eerste vruchten hiervan waren de Prediker en de Treurzang van Ibn Doreid. Later ontvlamden God 's stem aan Job, het lied van Mozes, de harpzangen van David en andere gewijde dichters zijnen geest,

(12) Zie onze Aanwijzing op alle deze namen. De kleinere dichtstukken door ons bedoeld vindt men op de woorden Aristophanes, Bion, Cleanthes, Euripides, Gregorius Nazianzenus, Hesiodus, Menander, Moschus, Musaeus, Pindarus, Sappho, Sophocles, etc. Over de vertalingen uit Homerus zie onze aanteek. 58.

(13) Zie op de nemen van alle de genoemde Latijnsche dichters, als op Lucretius, ‘Pervigilium Veneris,’ Phaedrus, Plautus, Prosper Aquitanicus, etc.

[p. 330]

en toen Duitsche en Fransche geleerden, even na het begin dezer eeuw, de letterkundige schatten van het Oosten ontsloten, bleef dit bij hem niet onopgemerkt; spoedig klonken de toonen der Perzianen, Hafiz, Dschami en Sadi; der Arabieren, Caab Ben Zoheir en Motenebbi, en van den Turk Baki op zijne snaren.⁽¹⁴⁾

Na dit vlugtig overzigt vordert ons oogmerk het geven van proeven; eene taak door den rijken voorraad en de grenzen dezer voorlezing, met geene geringe zwarigheden verbonden. Wij moeten ons tot enkele bepalen, die, als bijzonder uitstekend, ons thans voor den geest komen. Onder deze hebben wij altijd bewonderd de overgieting van het Pervigilium Veneris. Luidde reeds de zang des Ouden dichters schoon, de onze heeft zijn model bereikt en overtroffen.⁽¹⁵⁾ Dus zingt de Romein van het vermogen zijner Mingodin:

Ipsa gemmis purpurantem pingit annum floribus.
Ipsa surgentes papillas de Favonî spiritu
Urget in notos penates. Ipsa roris lucidi,
Noctis aura quem relinquit, spargit humentes aquas.
Lacrimae micant trementes de caduco pondere:
Gutta praeceps orbe parvo sustinet casus suos:
Hinc pudorem florulentae prodiderunt purpurae.
Humor ille, quem serenis astra rorant noctibus,
Mane virgines papillas solvit humenti peplo.
Ipsa jussit, mane ut udae virgines nubant Rosae.
Facta Cypris de cruore, deque Amoris osculis,
Deque gemmis deque flammis, deque solis purpuris,
Cras ruborem, qui latebat veste tectus igneâ,
Unico marita nodo non pudebit solvere.

Deze heerlijke regels zijn in onze rijke moedertaal zóó overgebragt, dat men misschien geen tweede hiermede gelijkstaand voorbeeld bij zoude kunnen brengen.

Zy versiert het jaar met bloemen tot schakeersel van het veld;
Dringt zich in het warme botjen, dat van Zefirs adem zwelt.
Zy, zy strooit de vochtkristallen die de nacht op 't aardrijk liet,
Blinkende als 't verstolen traantjen dat een minlijk oog ontschiet.
't Vallend dropjen, zonder zwaarte, houdt zich aan het telgjen op,
Wordt verzwolgen, en herschijnt weêr in een' frisschen bloesemknop.
't Vocht, dat by een' heldren hemel 's nachts op 't dorstig aardrijk dauwt,
Opent 's uchtends 't maagdlijk knopjen, in zijn zwachteltjens benaauwd.

(14) Zie op de namen van alle de genoemde Oostersche dichters, en op de woorden Arabisch, Chalican, Ethiopisch, Hallage, Jeremia, Jesaja, Indisch, Kethir, Perzisch, Psalmen, Salomo, Shabl-o'Doulah, Turksch etc.

(15) Z. het Pervigilium Veneris. vs. 13 sqq. en Verspreide Ged. I. 105. [Dl. X, bladz. 63.]

[p. 331]

 

Dan hult zy 't ontluikend roosjen met het bloz end maagdenrood.

 

't Roosjen, dat uit liefdekusjens, maar met bloed gemengeld, sproot!

 

Dat uit vlammen, uit robijnen, en uit zonnegloed bestaat!

 

Thands haar' luister nog verschuilend onder 't dorenvol gewaad.

 

Morgen zal de scherpe heester, aan heur schoonheid vastgetrouwd,

 

Trots op 't bloeiend purper prijken, dat hy nog besloten houdt.

Wat is voortreffelijker dan de oordeelkundige navolging van het Epithalamium van Peleus en Thetis van Catullus? Ook hierin toonde Bilderdijk, dat hij onze taal volkomen beheerschte en over alle hare schatten naar willekeur beschikte. Statig is de aanhef:⁽¹⁶⁾

De pijnboom, 't bergtopkroost van hoogen Pelion,
Doorzwom (dus meldt de Faam) Neptunus pekelbron
Naar Fazis golven en Eëtas woeste stranden,
Wen Griekens jonglingschap, van oorlogsmoed aan 't branden
En doelende op den roof van Kolchis gouden vacht,
Zich wagen dorst aan 't nat, met dees hun kiel bevracht
En schuimend van den slag der houten waterspanen,
Waarmeê zy zich een weg door 't golfgeworstel banen.
De Burchtgodin gaf zelv' den krommen steven vlucht,
En dreef het zwellend zeil door d' aandrang van de lucht.
Toen zag de gave zee zich eerst de rug doorploegen,
En onder 't nieuw gevaart' heur blaauwe golven zwoegen,
En witgegeesseld door de riemen.

Niet minder schoon is de zoo juiste vergelijking van Catullus overgebragt, in welke hij de ontruiming der feestzaal door de aanschouwers vergelijkt bij het bruischen der golven door den opstekenden morgenwind; in verzen, die geheel de majesteit der Romeinsche poëzij ademen, en het geluid der woelende zee doen hooren.⁽¹⁷⁾

Hic qualis flatu placidum mare matutino
Horrificans Zephyrus proclives incitat undas,
Aurora exoriente, vagi sub lumina solis;
Quae tarde primum clementi flamine pulsae
Procedunt, leni resonant plangore cachinni;
Post, vento crescente, magis magis increbescunt,
Purpureaque procul nantes a luce refulgent:
Sic tum vestibuli linquentes regia tecta,
Ad se quisque vago passim pede discedebant.

(16) Z. Catullus C. 64 en N. Uitspruitsels. I. [Dl. II, bladz. 425.] Geen wonder, dat dit heerlijk dichtstuk ook bij den Hr. de Clercq hoog stond aangeschreven. In zijne Wenken, bladz. 29, vraagt hij: ‘waar vindt men in onze taal eene beschrijvende poëzij, die bij de Bruiloft van Peleus en Thetis kan vergeleken worden.’

(17) Bij Catullus vs. 270-278. N. Uitspr. 17. [Dl. II. bladz. 432.]

[p. 332]

 

Niet anders, dan wanneer by 't koele morgenruischen

 

Het opgezette West de golven op doet bruischen,

 

Die, uit den slaap gewekt door 't murmlend windgeblaas,

 

Eerst samenscholen met een kabblend stroomgeraas,

 

Dan, met het schuimend hoofd ten hemel opgestoken,

 

Losbuldren, en elkaâr verdringen onder 't koken:

 

Zoo bruischt, zoo wemelt het in 't voorhof van den Vloed,

 

Van 't zich verspreidend volk, dat uit elkander spoedt

 

En plaats maakt aan de Goôn.

Ongaarne missen wij hier de schilderachtige voorstelling van de golven, die van verre in het morgenlicht glinsteren; een trek, die aan Ossian doet denken,

Purpureaque procul nantes a luce refulgent.

Wij kunnen van dit puikjuweel der Oudheid niet scheiden, zonder stil te staan bij de beschrijving der Schikgodinnen, door onzen Dichter even sierlijk overgebragt:⁽¹⁸⁾

- wen de grijze Schikgodinnen

Met bevend keelgeluid den bruiloftszang beginnen.
Een hagelwit gewaad, omboord met purpergloed,
Omwindt haar 't trillend lijf en hangt haar op den voet.
Een rozenhairband bindt de zilverblonde lokken.
Zy dragen spille, en rok, bekleed met lamm'renvlokken
En d'eeuwgen arbeid, die steeds voortgaat, nimmer staat.
Heur linker houdt de spil, heur rechterhand den draad,
Die telkens zich verlengt in 't grijpen van de vingeren,
En door den zwaai der duim de klossen om doet slingeren,
Tot de altijd scherpe tand hem afsnijdt t' elke stond,
Daar 't raaflen van de wol haar vastkleeft om den mond.
Het zachte lammrenvel, in net gevlochten teenen,
Blinkt, op haar schoot geplaatst, door de ijle korfjens henen.
Zy heffen, en 't geluid beweegt de teedre draân,
In heilig beurtgedicht, dees huwlijkslotzang aan.

Na Catullus noemen wij de Idylle op de rozen van Ausonius⁽¹⁹⁾. Deze is zoo al niet door gekuischte taal, zeker door schilderachtige voorstelling en bevallige wending de eeuw van Augustus niet onwaardig, en wel eens aan deze toegekend. Fraai is de loop van dit stukje. De dichter treedt, met het aanbreken van den dageraad, in zijn' hof,

(18) Bij Catullus vs. 305-322. en N. Uitspr. 19. [Dl. II, 433.] Gaarne schrijven wij deze uitstekend schoone plaats af,

Cum interea infirmo quatientes corpora motu,
Veridicos Parcae coeperunt edere cantus.
His corpus tremulum complectens undique quercus,
Candida purpurea Tyro incinxerat ora.
At roseo niveae residebant vertice vittae,
Aeternumque manus carpebant rite laborem.
Laeva colum molli lana retinebat amictum:
Dextera tum leviter deducens fila supinis
Formabat digitis; tum prono in pollice torquens
Libratum tereti versabat turbine fusum:
Atque ita decerpens aequabat semper opus dens,
Laneaque aridulis haerebant morsa labellis,
Quae prius in leni fuerant exstantia filo.
Ante pedes autem candentis mollia lanae
Vellera virgati custodibant calathisci.
Hac tum clarisona pellentes vellera voce,
Talia divino fuderunt carmine fata.

(19) Eidyll. 14. bladz. 520. ed. Tollii. Die Ausonius niet bij de hand mogten hebben, zullen ons dank weten voor de aanhaling van den oorspronkelijken tekst:

Vidi concretas per gramina flexa pruinas

Pendere aut olerum stare cacuminibus:

Caulibus et patulis teretes colludere guttas,

Et coelestis aquae pondere tunc gravidas.

Vidi Paestano gaudere rosaria cultu,

Exoriente novo roscida Lucifero.

Rara pruinosis canebat gemma frutetis,

Ad primi radios interitura die.

Ambigeres, raperetne rosis Aurora ruborem.

An daret, et flores tingeret orta dies.

Ros unus, color unus, et unum mane duorum.

Sideris, et floris nam domina una Venus.

Forsan et unus odor: sed celsior ille per auras

Diffluit: expirat proximus iste magis.

Communis Paphii Dea sideris, et Dea floris,

Praecipit unius muricis esse habitum.

Momentum intererat: quo se nascentia florum

Germina comparibus dividerent spatiis.

Haec viret angusto foliorum tecta galero:

Hanc tenui folio purpura rubra notat.

Haec aperit primi fastigia celsi obelisci,

Mucronem absolvens purpurei capitis.

Vertice collectos illa exsinuabat amictus,

Jam meditans foliis se numerare suis.

Nec mora: ridentis calathi patefecit honorem,

Prodens inclusi semina densa croci.

Haec modo, quae toto rutilaverat igni comarum,

Pallida collapsis deseritur foliis.

[p. 333]

om de morgenkoelte te genieten. Hij bewondert de prachtige vertooning der planten met rijp bedekt, maar vooral de Pestaansche rozen, wier blos met het morgenrood om den prijs dingt. Hare spoedige ontwikkeling en verwelking doet bij hem het bekende denkbeeld der Ouden oprijzen, dat men dit kortstondig leven in zijnen lentetijd moet genieten. De overbrenging dezer Idylle streeft het oorspronkelijk op zijde, of liever overtreft het, en is eene der helderste paarlen aan de kroon van onzen Dichter! Men oordeele uit het volgend staal:

Daar zag ik 't buigend gras, daar stengels, scheut, en bladen,

Met zijplend pegelvocht en zilvren rijp bevracht!

Ik zag langs steel en knop de heldre druppels hangen,

Zich paarlende uit het ijs, dat wegsmolt voor het licht;

En heel de rozengaard met karmozijn bevangen,

Terwijl 't gepurperd Oost my toeblonk in 't gezicht.

De vloeibre diamant verdween van voor mijne oogen,

En 't blozen nam de plaats van d'eerst zoo blanken dosch;

Ik twijfelde of Auroor, ter hemeltrans getogen,

Het roosjen plonderde of verrijkte met dien blos.

Één daauw, één verf, één uur, vereenigt hier die beiden:

Één zelfde Godheid heerscht op roos en morgenster:

't Is één verkwikkinggeur die ster en bloem verspreiden;

Het roosjen van naby, de morgenstar van verr'.

Hoe fraai is hier het denkbeeld van Ausonius terug gegeven,

Ambigeres, raperetne rosis Aurora ruborem,

An daret: et flores tingeret orta dies.

Maar verre is de Latijnsche dichter overtroffen in de onvergelijkelijke voorstelling der ontwikkeling en spoedige verwelking van de rozen.

Een nietig onderscheid van weinige oogenblikken

Verdeelde, ginds en hier, de teedre rozenspruit.

Die - schijnt, om 't hoofd verhuld, in de engen kelk te stikken:

Dees - steekt een purpren spits d' omplooiden sluier uit.

Die - tracht door d'eersten reet van 't windsel heen te boren,

En loert de voegsels door van 't haar omkleedend groen;

Gereed om heel den schat haars boezems op te doen:

Daar opent ze, en verraadt met zelfbehagend pralen

[p. 334]

 

Het goudglansflonkrend zaad, besloten in heur schoot;

 

En naauwlijks spreidt zy 't uit voor wind en zonnestralen,

 

Of zinkt verstervend weg, van kleur en blad ontbloot.

De tijd roept ter beschouwing van de overbrengingen uit den Romeinschen Lierzanger, die onzen Bilderdijk zoo dikwijls opwekte tot dichten, en steeds door hem werd hooggeschat en beoefend. Meer dan veertig Oden, geheel of gedeeltelijk overgebragt of nagezongen, en eenige Brieven getuigen van deze genegenheid. Ook hier is Bilderdijk aan de regelen, die hij zich had voorgeschreven, getrouw gebleven. Horatius spreekt, zoo als hij dit in onze taal zoude hebben gedaan. 't Is waar, voor zijne korte en kernachtige uitdrukking was deze niet berekend, maar de kracht en liefelijkheid vinden wij bij Bilderdijk weder! Op eene smaakvolle wijze zijn de toespelingen op landen, bergen, rivieren, steden, fabelleer en geschiedenis der Oudheid, door beelden uit onzen tijd, en trekken uit de latere en Nederlandsche geschiedenis, zeden en kunsten vervangen.

Deze navolgingen zijn van verschillenden aard, en hoewel, bij de aanwijzing van dichterlijke schoonheden, eene koude rangschikking stuitend is voor het gevoel, meenen wij, tot betere leiding uwer aandacht, deze tot vier hoofdsoorten te kunnen brengen, als geheele overbrenging, vrije omschrijving, de enkele overneming van den aanhef eener Ode, en eindelijk de invoeging van eene of meerdere strophen in een stuk van eigene vinding; dit alles vloeit echter hier en daar in elkander. Naar proeven van een en ander beheeft men niet angstvallig te zoeken, daar zij in overvloed voorhanden zijn. Uit meer dan twintig geheel overgebragte lierzangen kiezen wij den bekenden,⁽²⁰⁾

O navis! referent in mare te novi

Fluctus?

Wat voeren nieuwe en hooger vloeden,

ô Staatshulk, u te rug in zee!

Wat doet ge? Zoek, ô zoek de ree'.

(20) Carm. I, 14. Rotsg. II, 31. [Dl. XIII, bladz. 430.] - Men vindt in de N. Vermaking 156 [Dl. VIII, bladz. 330.] eene andere meer vrije navolging.

[p. 335]

 

Een zwangre bui van tegenspoeden

 

Rukt aan. Uw roerpen schokt en schudt,

 

Door duizend handen aangegrepen;

 

Uw Stuurman zit, in 't hart benepen,

 

Belegerd, raadloos in de hut.

 

De stormwind, die de lucht doet schateren,

 

Verkracht den helmstok, buigt de mast;

 

De raas en stengen lijden last,

 

En want en luik en berders klateren;

 

De kiel, aan 't werken, wringt en kraakt;

 

En zeil- en touwwerk rijt aan flarden;

 

Geen middel meer om 't uit te harden,

 

Daar zee en lucht verwoesting braakt!

 

Wat trotst ge op beeldwerk fraai gehouwen?

 

Al spalkt uw boegleeuw oog en tand,

 

De golven geeslen u naar 't strand,

 

En spotten met een dwaas vertrouwen

 

Op namen die de spiegel draagt!

 

ô Wrak gestel van eiken planken,

 

Wat stiert gy tusschen rots en banken

 

Waarop u 't Weêr te barsten jaagt?

Niemand zal het ontgaan, hoe fraai onder anderen de regels van Horatius zijn overgebragt,

Quamvis Pontica pinus,

Silvae filia nobilis,

Jactes et genus et nomen inutile;
Nil pictis timidus navita puppibus

Fidit:

Grooter echter toont zich Bilderdijk, als hij den Latijnschen Lierzanger op een afstand volgt, omschrijft, in een hedendaagsch gewaad hult, en zich aan de leiding zijner eigene Muze overgeeft. Tot staving van dit gezegde wijzen wij u op den bekenden lierzang:⁽²¹⁾

Sic te, Diva potens Cypri,

Sic fratres Helenae -

twee malen op deze wijze door hem nagezongen. Het eerste vers schetst het hoofddenkbeeld van Horatius, de gevaren der scheepvaart, op hedendaagschen trant.⁽²²⁾ In het latere

(21) Carm. I, 3.

(22) Affod. II, 89. [Dl. VIII, bladz. 180.] Als eene bijzonderheid merken wij aan, dat deze schoone navolging aan boord van het schip, dat hem in 1806 naar het vaderland terugvoerde, met eenige andere stukjes, is gedicht. Zij werd eerst met die stukjes in het Mengelw. der Letteroefeningen van 1806 geplaatst, en in 1834 bij Immerzeel afzonderlijk uitgegeven.

[p. 336]

wordt bovendien de stoutheid van den mensch in het uitvinden, het audax Japeti genus, treffend en meesterlijk geteekend, met toepassing op onzen maatschappelijken toestand en op de groote ontdekkingen van onzen tijd.⁽²³⁾ Men hoore een gedeelte:

Winden spant men in gareelen,

Dampen dwingt men in zijn band,

Tot zijn dienaars en gespelen,

Leidt en ment ze met de hand,

Hoofd- by hoofdstof moog zich belgen;

Dat zy bruissche, woel', of kook!

's Aardrijks rotsen leert men vloeien,

Ja, verdwijnen in den rook.

Vorst der aarde, hoe verheven

Praalt gy in dit lustgenot!

Alles knielt voor uwe wenken;

Alles buigt voor uw gebod! -

Wil! de bosschen worden meiren:

Zeën worden dorre grond,

De afstand krimpt, de starren naderen;

Vuur en water treedt in bond.

Steen krijgt leven door den beitel;

Linnen ademt door 't penceel;

Dieren-ingewand leert zingen;

Bergen rijzen door 't truweel.

Durf! de Boschleeuw slaat zijne oogen,

Duikend, neder voor uw blik;

En uw stem ontzet den arend,

Slaat de boschhyëen met schrik.

't Weerloos pluimdier zoekt bescherming

Aan uw boezem, op uw dak;

En het dankt u in zijn zangen

Van den groenen lindentak.

Spreek! de Winter strooit u rozen;

Zomer staat met ijs omschorst;

En der Lente muskadellen

Daauwen laving voor uw dorst.

Woestenyen worden beemden,

Paradijzen, wildernis;

Vlieten waatren dorre heiden,

Steigren op der bergen spits.

't Vuur des bliksems rukt gy neder,

Uit het dondertelend zwerk;

(23) Krekelz. III, 121. [Dl. VIII, bladz. 246.]

[p. 337]

 

Achterhaalt komeet en dwaalster,

 

En beteekent hem zijn perk.

Een ander schitterend voorbeeld van zoodanige vrije omschrijving is de beroemde lierzang aan Europa uit de klagt,⁽²⁴⁾

Delicta majorum immeritus lues
Romane, donec templa refeceris,

ontleend en in 1805 vervaardigd, die, volgens een hoogst bevoegd kunstregter, een nieuw tijdperk voor den Nederlandschen lierzang heeft geopend.⁽²⁵⁾ Hoe krachtig is de geele koorts, die toen in Spanje woedde en geheel Europa bedreigde, geteekend:

Reeds heeft de afgrijsbre pest, ten afgrond uitgebroken,

Met d' eenen voet op Kalpes strand,

De onzichtbre bliksems aangestoken,

Waar meê zy de ingewanden brandt.

- - - - - - - - - -

- - - - - - - - -

Reeds heft zy van de spits van Herkules pilaren

Het jammervoerend hoofd omhoog,

En tot aan 's IJsbeers woeste baren

Verzwelgt ze Enropa met het oog.

Fraai luidt het

Motus doceri gaudet Ionicos
Matura virgo; et fingitur artubus

Jam nunc -

in onze taal:⁽²⁶⁾

't Onnoozel maagdelijn, aan 't woelen van de tochten

Nog vreemd, nog zelfs niet rijp voor 't kwaad,

Wordt door begeerten aangevochten,

Waar by geene onschuld meer bestaat.

Haast spreiden dartle dans en wulpsche aanloklijkheden

Verhitte lust in 't gestend bloed:

Reeds kittlen zich de maagdenleden,

En tintlen van onkuischen gloed.

(24) Carm. III, 6. Zie N. Mengel. I, 29. [Dl. VIII, bladz. 98.]

(25) Zie de Wenken van den Heer de Clercq, bladz. 15.

(26) De uitdrukking matura virgo, naderhand ook door den Hoogleeraar Peerlkamp afgekeurd, schijnt toen reeds mede aan B. mishaagd te hebben. Immers zijn regel,

Nog vreemd, nog zelfs niet rijp voor 't kwaad,

doet aan immatura denken.

[p. 338]

Even schoon is het

Damnosa quid non imminuit dies?

wedergegeven

ô Tijd, ô gruwbre Tijd, doet ge alles dan vervallen!

Kan niets uw wolfsgebit weêrstaan!

Ga, sloop en slecht vrij burcht en wallen,

Maar rand geen deugd, geen braafheid aan!

- - - - - - - - - -

- - - - - - - - -

Der Vaadren leeftijd, reeds van oudren deugd geweken,

Teelde ons, geheel verbasterd zaad,

Om nog bedorvner kroost te kweken,

Dat in zijn gruwelen vergaat.

De vurige geest van onzen Dichter vergunde hem dikwijls niet. Horatius zelfs in de verte te volgen. Eene enkele strophe is voldoende, om hem tot een oorspronkelijk dichtstuk op te wekken, waarvan de kiem in den aanhef des Romeinschen zangers reeds besloten ligt. Zoo deed het begin der Ode⁽²⁷⁾

Angustam amicè pauperiem pati
Robustus acri militia puer

Condiscat, et Parthos feroces

Vexet eques metuendus hasta:

Vitamque sub divo et trepidis agat
In rebus:

een heerlijk dichtstuk ontstaan, dat de voordeelen, om de jeugd tegen alle vermoeijenissen te harden, en zóó hare krachten te ontwikkelen, treffend voorstelt, en een schoone tegenhanger van den lierzang aan Europa is.

Leer 't klemmende gebrek gedwee

Verduren, tegen 't lichaamswee

In legertucht gehard van d'eersten bloei der dagen,

Die eens met onverwonnen hand

Den vijand van zijn Vaderland

Bebloede standaarts meent te ontdragen!

Hy wenne al vroeg aan 't ongemak,

En hebb' den hemel voor zijn dak,

Den nevel tot zijn tent, de stormen tot gespelen:

De zonnegloed verdroog' hem 't zweet;

De sneeuw verstrekk' hem 't overkleed;

De steengrond, voor matras en zeelen!

(27) Carm. III, 2. Zie Winterbl. I, 59. [Dl. VIII, bladz. 162.]

[p. 339]

 

Zijn huid, verschroeid door koude en gloed,

 

Ontzie geen zandgrein voor den voet,

 

Geen dorenspits voor 't eelt der overstaalde handen!

 

Zijn spierkracht durf in de ijle maan

 

Van 't hollend ros de vingren slaan,

 

En breke d'ever muil en tanden!

Eindelijk heeft Bilderdijk hier en daar zijne dichtstukken door de invoeging van een denkbeeld of strophe uit Horatius versierd. De aanhef van het vers aan Oranje uit het begin der Ode⁽²⁸⁾

Quem virum aut heroa lyrâ vel acri
Tibiâ sumis celebrare, Clio?
Quem Deum?

ontleend, is een prachtig voorportaal tot den statigen tempel leidende,

Wat Vorst, wat wakkren Godenzoon

Zult ge in den stouten Heldentoon

Op Luit of Lofschalmei verbreiden,
Wien, Klio, tot den roem geleiden?

Wiens naam is 't die door Pindus dal

In lauwrenboschklank golven zal,

Of Hemus steilen top doen schudden,

Als toen, van melody doorstroomd,

Uw Orfeus 't wandelend geboomt',

En 't ondier, doer de stem betoomd,

(Als luistervaste lamm'renkudden

Op 't fluitjen van den Herdersknaap.)

Met losgelaten stroom en winden
Aan 't zoet dier galmen wist te binden,

En eigen zorgen suste in slaap?

Wien staat niet voor den geest de verhevene plaats, waar Horatius de tooverachtige werking der zangen van Alcéus en Saffo op de schimmen zoo stout schildert, en denkt daarbij niet aan de gelukkige navolging van Bilderdijk in zijne Saffo en Alcéus⁽²⁹⁾? Men bewondere hier de grootheid van onzen Dichter, die zelfs voor de naauwkeurige overbrenging der woorden

Pugnas et exactos tyrannos

Densum humeris bibit aure vulgus.

(28) Carm. I, 12. Zie Rotsg. I, 1. [Dl. IV, blz. 252.]

(29) Carm. II, 13. Zie Krekelz. I, 131. [Dl. VIII, blz. 232.] De lezing van het woord humeris is in twijfel getrokken door Heinsius, die hilari, en door Bentley, die avida wilde; dit laatste echter schijnt, ook volgens den Scholiast (bibit, avide bibit), reeds in bibit te liggen opgesloten. Het komt ons voor, dat de lezing humeris de echte is, en, volgens de gewone opvatting, een' zeer goeden zin oplevert. De schimmen, begeerig om Alcéus te hooren, dringen zich zamen, schouder aan schouder, digt op een. Men kan ook densum humeris door breed van schouders verklaren; zie de aanteekening van den Hoogleeraar Peerlkamp. Wij voeren dit alleen aan, om dat het opmerking verdient, dat onze rijkbegaafde Dichter de verklaring van den Scholiast of de gissing van Bentley, met de gemelde gewone opvatting en die van breed van schouders heeft vereenigd en uitgedrukt op eene wijze zijn genie ten volle waardig.
Als eene aardigheid schrijven wij hier af de ondichterlijke verklaring van Torrentius: ‘densum humeris] umbrarum, quae tenues sine corpore formae sunt, tanquam concionem aliquam describit: jocose ut solet.’

[p. 340]

niet terug deinsde! Eenige regelen uit dit kunstjuweel mogen onze voordragt versieren:

Als by de onderaardsche scharen,

Door geen zonnestraal verlicht,

Saffoos zieldoordringend Dicht

Huppelt op Eöolsche snaren:

Als Alcéus forscher maat

Zwervensplagen, krijgsrumoeren,
En verzwelgend zeeberoeren,

Op zijn gouden cyther slaat:

Dan ontzetten zich de schimmen;

Spraaklooze aandacht klemt het hart;

Heilige eerbied, zoete smart:

Maar wanneer zijn tonen klimmen,

En de donder van zijn stem

Neêrgebonsde Dwingelanden
Bliksemt in metalen banden,

Beeft heel de afgrond onder hem.

Sprakeloos op één gedrongen,

Drijft in de onverbreekbre nacht

't Breedgeschouderd Voorgeslacht

Op den adem van zijn longen,

Op de klanken van zijn lier;

En het drinkt, met volle togen,
Oor, en borst, en vlammende oogen,

Stroomen van geheiligd vier.

De grenzen dezer voorlezing verbieden, meerdere voorbeelden dezer invoeging van enkele strophen bij te brengen; wij zouden anders den aanhef van het gedicht aan da Costa, uit het begin der beroemde ode,⁽³⁰⁾

Qualem ministrum fulminis alitem,

genomen, kunnen vermelden, maar merken tot besluit alleen nog aan, dat Bilderdijk de teedere en zachte trekken en beelden van den Romein met denzelfden goeden uitslag overbrengt als de forsche en verhevene. Wat is liefelijker dan de schildering van de schuwheid der hinde, zoo wel in het Latijn als in onze taal?⁽³¹⁾

(30) Carm. IV, 4. Zie Krekelz. III, 49. [Dl. XI, bladz. 248.]

(31) Carm. I, 23. Rotsg. II, 44. [Dl. VIII, bladz. 276.]

[p. 341]

 

Vitas hinnuleo me similis, Chloë,

 

Quaerenti pavidam montibus aviis

 

Matrem, non sine vano

 

Aurarum et silvae metu.

 

 

 

Nam seu mobilibus veris inhorruit

 

Adventus foliis, seu virides rubum

 

Dimovêre lacertae,

 

Et corde et genibus tremit.

 

 

 

Wat vliedt ge, ô lieve teedre maagd,

 

Als 't schuchtre rhee door de angst gejaagd,

 

Daar 't op 't geritsel van de bladeren

 

Met schrik en dood in bloed en aderen,

 

Door 't dichte bosch en 't open veld

 

Naar 't hol der moederhinde snelt!

 

 

 

Het Westenwindtjen adem' zacht

 

Door de eerst ontbotte loovrenpracht;

 

De haagdas glibber' door de struiken

 

Waarin 't den middag zat te ontduiken;

 

Of 't veldhoen hupple door het kruid;

 

Heur kniën siddren op 't geluid.

Even bevallig is het landtooneel uit de aanprijzing van het buitenleven aan Maecenas,⁽³²⁾

Jam clarus occultum Andromedae pater

Ostendit ignem; jam Procyon furit,

Et stella vesani Leonis,

Sole dies referente siccos.

Jam pastor nmbras cnm grege languido

Rivnmque fessus quaerit et horridi

Dumeta Silvani: caretque

Ripa vagis taciturna ventis.

De hondstar schiet heur felle stralen

In bondschap met den zonnegloed,

En schroeit en blakert veld en dalen,
Beklemt de borst in 't ademhalen,

En 't labbrend vischjen in den vloed.

De herder kiest voor 't kwijnend schaapjen

De schuilplaats van 't verkoelend loof;

De maaier zoekt in 't middagslaapjen,
By 't pijpgeruisch van 't ledig knaapjen,

Verpoos aan de opgedragen schoof

(32) Carm. III, 29 vs. 16-25. Zie Rotsg. I, 200. [Dl. VIII, bladz. 265.]

[p. 342]

 

Het koeltjen waait met slappe vlerken,

 

En sust de branding niet der lucht.

 

Het beekjen laat geen rimpel merken;

 

Geen adem ruist er door de berken;

 

Geen sijfflend biesjen geeft een zucht.

Meesterlijk is deze schoone overbrenging, vooral in de omschrijving der woorden

- caretque

Ripa vagis taciturna ventis.

Gelukkige dichter, die zóó door de Muze van Hellas en Latium werd aangeblazen, die op zulk eene wijze den toegang tot de schoonheden der Oude dichtkunst voor zijne landgenooten opende, en ook hierdoor krachtig medewerkte tot opwekking en veredeling van hun dichterlijk gevoel. Moge mijne poging iets bijdragen tot de vlijtige beoefening zijner dichtwerken, en om zijn genie ook van deze zijde beter te doen waarderen!