De Gemeenschap

[p. 75]

Jaargang 13, 1937

Redactie: Louis de Bourbon, Antoon Coolen, Anton van Duinkerken, Jan Engelman, Marnix Gijsen, A.J.D. van Oosten en Jan Vercammen.
Redactiesecretariaat: A.J.D. van Oosten, Tulpstraat 62, Rijswijk (Z.H.).

Portret van Gabriël Smit door J.H. Moesman, 1931 (Centraal Museum, Utrecht).

‘Al naar mate de ernst van deze tijden toeneemt strijdt dit kath. maandblad [...] met grooter vurigheid en energie tegen de dwaalleeren, welke de waarheid pogen te overwoekeren, tegen de zinsverbijsterende heilleuzen, daartegenover stellend de goede begrippen van waarachtige menschenliefde, vrijheid en rechtvaardigheid voor en door allen.’ Dit schrijft de redactie in een advertentie achterin het januarinummer. Het is de betrokkenheid met de toenmalige actualiteit die, vanuit katholiek standpunt becommentarieerd, bepalend is voor de inhoud van deze jaargang. Opvallend is dat ondanks dit engagement regelmatig een gerichtheid op het ‘buiten-tijdige’ erin doorklinkt.

Spotprent door Lambert Simon, ca. 1936. V.l.n.r.: H. Nelissen, C. Vos en A.M. Oosterbaan (Lambert Simon, Utrecht). ‘Cornelis Vos moet men gekend hebben om zich van een redactie-vergadering van De Gemeenschap een passende voorstelling te kunnen vormen. Hij schreef, mag ik wel zeggen, nooit. Zijn bezigheden aan de krant, later aan de uitgeverij, nam hij waar met onverholen tegenzin [...]. Vergaderenderwijs dronk hij het liefst amer picon, maar niet met soda. Waar deze drank niet te koop was achtte hij de wereld woest en ledig maar bestelde jenever. Hij begroette ons met ouderwetse aanspreekvormen, waaraan zijn ironie slechts bij uitzondering vreemd bleef. Als eerste punt van de agenda legde hij alle ingekomen stukken met minachting, doch voor kennisgeving, terzijde. Klagen over de inhoud van een tijdschrift beschouwde hij slechts als een slechte gewoonte van wanbetalers. Hij las prachtig kopij voor [...]. Ook lelijke stukken las hij heel mooi voor. Dikwijls moesten wij onze ogen overtuigen, dat onze oren niet lichtvaardig hadden goedgekeurd wat ons werd voorgedragen. [...]. De redactie-secretaris van De Gemeenschap kende een halve bladzijde gekke titels van buiten van boeken, die op de index waren geplaatst. Dit rijtje zei hij op, wanneer een ingezonden stuk kopij hem te weinig zedelijk voorkwam [...].’ (Anton van Duinkerken, Het zoet Navarre, in Roeping jrg. 35, afl. 2, juni 1959, pp. 80-81).’

De januari-aflevering opent met een beschouwing van de in deze jaargang dominant aanwezige Anton van Duinkerken. Hij schrijft over De keuze die katholieken hebben te maken en hij vreest dat bij ‘een overrompeling van ons staatsbestel door nazi's [...] het jongere Roomsche intellect weinig of geen weerstand [zal] bieden. [...] Zóó is de werkelijke toestand, hoe rustig men het ook met den vinger op statistiek-cijfers ontkent. Te zwak is de innerlijke katholieke weerbaarheid om een verzet tegen den loop der geschiedenis mogelijk te maken. De Nederlandsche katholieke massa staat klaar om overrompeld te worden en degenen, die dit heel goed weten, verheugen zich, dat het een rechtse overrompeling zal zijn.’ Zijn kritische bijdrage valt slecht en in een gedicht De keuze (afl. 3, maart) verdedigt Van Duinkerken zich. De in Gemeenschapskringen verkerende Oostenrijker Joseph Roth publiceert in het septembernummer een bijdrage over de rol van de katholieke kerk in de wereld: De kerk op den kruisweg. Het prestige van de kerk neemt volgens hem, door haar compromissenpolitiek af; zij moet haar kinderen toeroepen: ‘Weest bereid om in te gaan tot de catacomben, waar uwe vaderen zalig zijn omgekomen! Slechts deze roep kan de Kerk redden en verjongen en haar macht vergrooten.’ In hetzelfde nummer houdt ook Jan Engelman zich bezig met de toenmalige politiek-maatschappelijke ontwikkelingen, zij het bezien vanuit de kunst. Engelman haalt fel uit naar de NSB-critici die Jan Sluijters' Staphorster boeren ontaarde kunst hebben genoemd: ‘Wie niet likt, wie de boeren (niet die van Staphorst, maar die van Berchtesgaden) durft te “hoonen”, door hun neuzen een beetje scheef en hun handen

[p. 76]

wat kromgewerkt voor te stellen, vliegt buiten, zooals de Vlaming zegt.’ Net zoals bij Van Duinkerken is bij hem naast zijn engagement een gerichtheid op tijdloze waarden te vinden. Dit blijkt bv. uit zijn gedicht De engel (afl. 1, januari) waarvan de laatste strofe luidt: ‘Alle vleesch gaat in de asschen / tot geen bloem meer op wil wassen - / maar Uw ster heeft mij bewaard / voor de lichtste rozengaard / eeuwig veilig, eeuwig vrij, / eeuwig stil en God nabij.’

Het rapport Onderzoek omtrent wijzigingen van ons Staatsbestel, waaraan een aantal RKSP-bonzen als C.P.M. Romme, C.M.J.F. Goseling en H.A.M.T. Kolfschoten had meegewerkt, wordt in oktober kritisch besproken door O. Leyendekkers. Hij betreurt het dat het rapport in te geringe mate het democratisch principe van ons staatsbestel aantast en daardoor nauwelijks een stap kan zijn in de richting van het staatkundig ideaal der katholieken, waarmee hij doelt op het corporatisme. D. van Deurne bekommert zich in een bijdrage, getiteld Gekooide christenheid (afl. 12, december), om de naar zijn mening nog steeds te zwakke positie der katholieken in de maatschappij.

Lambert Simon in zijn atelier op de Oude Gracht 55, begin 30er jaren.

Paul Vlemminx, ca. 1936.

Niet alleen de binnenlandse (katholieke) actualiteit krijgt aandacht, ook de buitenlandse ontwikkelingen worden in de rubriek Uitzicht regelmatig becommentarieerd, en dan met name de Spaanse Burgeroorlog. Het bombardement van Guernica is volgens de redactie ‘een ten hemel schreiende wreedheid, waarvoor geen excuus is aan te voeren.’ De redactie heeft zich ‘diep geërgerd aan de houding der katholieke bladen in ons land, vooral de Maasbode, die eenvoudig meedeelden, dat die vermaledijde Rooden hun eigen stad in brand hebben gestoken... De blinde partijzucht dooft het menschelijk mededoogen.’ (afl. 6, juni). De redactie kiest overigens geen partij: ‘Welke van beide kampen hier ook de overwinning behaalt, na wie weet hoeveel tijd en menschenlevens, de haat van de andere partij zou erdoor gefixeerd worden. De eenige uitweg die hier gevonden kan worden, is die van een verzoening, waarbij het Spaanse volk zelf zijn weg kiest. Hoe die verzoening tot stand komt, doet niet terzake. Om wille van het Christendom is zij noodzakelijk.’ (afl. 10, oktober). De jaargang bevat betrekkelijk weinig interessante poëzie- en prozabijdragen. Saillant is de ruime aandacht voor Vlaamse literatuur. Zo schrijft D.A.M. Binnendijk een omvangrijk opstel over Maurice Gilliams, ‘den subtielen dichter der eenzaamheid en der teleurstellingen [...] die terzijde van de goedkoope actualiteit, afkeerig van het stompzinnig rumoer, in een nobele isolatie en zelfbewust individualisme zijn ziel laat richten door de diepe stroomen.’ (afl. 3, maart).

V.l.n.r.: Joseph Roth, Frans Hannema, Charles Nypels, Charles Roelofsz, Joop Sjollema en Maurits Mok in een café te Amsterdam, midden 30er jaren.

De novemberaflevering is een ‘Vlaams nummer’ dat goeddeels gevuld is met bijdragen van jongere Vlaamse auteurs als André en Gabrielle Demedts, Marcel Matthijs en Jan Vercammen, allen medewerkers van het opgeheven tijdschrift De Tijdstroom.

[p. 77]

De aandacht voor beeldende kunst, architectuur, film en toneel is beperkt te noemen. Talloze houtsnedes en tekeningen van o.a. Jozef Cantré, Charles Eyck, Leo Gestel, Dolf Henkes en Lambert Simon illustreren de jaargang.

Handschrift van Anton van Duinkerkens bijdrage aan de maartaflevering.

V.l.n.r.: Anton van Duinkerken, Herman Rutters en Jan Engelman op het terras van café Scheltema te Amsterdam, 1935.

Portret van Anton van Duinkerken door Mies Blomsma, juli 1937 (Mevr. L. Asselbergs-Arnolds, Nijmegen).

Door Henk Wiegersma getekend omslag voor de maartaflevering.

[p. 78]

Tijdens de promotie van Gerard Wijdeveld aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam; links van hem Anton van Duinkerken, rechts zijn collega Joan Kat, 1937.

Omslag van het Vlaanderennummer dat als novemberaflevering verschijnt met een omslag door Jozef Cantré.

Henk Wiegersma, begin 30er jaren.

Brief van C. Vos aan Jan Vercammen over het Vlaanderennummer, 1 juli 1937 (Stichting Jan Vercammen, Brugge).

[p. 79]

Brief van Marnix Gijsen aan Jan Vercammen over de inhoud van het Vlaanderennummer, 22 september 1937 (Stichting Jan Vercammen, Brugge).

Portret van Martien Beversluis door Nans Amesz, 1930.

Marnix Gijsen, ca. 1936.