De Gemeenschap

[p. 64]

Jaargang 10, 1934

Redactie: Louis de Bourbon, Antoon Coolen, Anton van Duinkerken, Jan Engelman en A.J.D. van Oosten.
Redactiesecretariaat: A.J.D. van Oosten, Molslaan 73/a, Delft; m.i.v. afl. 10: A.J.D. van Oosten, Tulpstraat 62, Rijswijk (Z.H.).

Handschrift van het door Anton van .Duinkerken geschreven prospectus voor de tiende jaargang.

Ten gevolge van de afsplitsing van De Nieuwe Gemeenschap is de redactie van De Gemeenschap grondig gewijzigd. Louis de Bourbon, die tot juli 1932 nog redacteur was van het Nijmeegse literaire jongerentijdschrift Het Venster (1931-1936), treedt toe tot de redactie, terwijl Jan Engelman na een afwezigheid van ruim drie jaar terugkeert in de redactie. Anton van Duinkerken treedt dit jaar tevens toe tot de redactie van het van oudsher liberale tijdschrift De Gids.

In de vergadering van het bestuur van de Stichting De Gemeenschap van 12 december 1933 waarin besloten werd de gebroeders Kuitenbrouwer uit de redactie te verwijderen, werd tevens besloten Van Duinkerken, die namens de redactie zitting had in het Stichtingsbestuur, de Stichting te laten vertegenwoordigen in de redactie met recht van veto. Later zou hij in notulen regelmatig als hoofdredacteur worden betiteld.

Met name in de Kroniek en in de Hagel-rubriek treedt de redactie meer dan voorheen als één blok op: bijdragen zijn vaak ondertekend met R[edactie] D[e] G[emeenschap].

In de Verantwoording wijst de redactie op de continuïteit in het tijdschrift: ‘De Gemeenschap wijzigde haar redactie, niet haar program. Alleen in de wijze, waarop dit program wordt uitgewerkt, zal men wellicht verandering kunnen bemerken. Het maandblad blijft strijden tegen de puriteinsche levensvrees, vóór de katholieke levensaanvaarding, tegen het moordende negativisme, vóór de reconstructie der samenleving in katholieken zin, tegen de vaagheid, vóór het dogma, tegen het steriele schrijverskrakeel, vóór de schoonheid.’

Jan Engelman, begin dertiger jaren. ‘Van al mijn generatiegenoten belichaamt Jan Engelman binnen het katholieke volksdeel van ons land de onvatbare geest van de lyriek. Hij heeft vervoeringen gekend, die verborgen blijven aan fractielijders en propagandisten. Zijn lied openbaarde de kommerloosheid van de lelies en de eerlijkheid van de duiven. Buiten de roezemoes van de roomse openbaarheid bleef hij fier op zijn onverschilligheid voor haar successen.’ (Anton van Duinkerken, Het zoet Navarre, 2, in: Roeping jrg. 35, afl. 2, juni 1959, p. 82).

Opvallend is dat de eerste bijdrage in de eerste aflevering van deze jaargang een opstel van de nieuwe redacteur Jan Engelman over kerkelijke kunst is, Woorden wekken, voorbeelden trekken. Engelman zet zijn hernieuwde redacteurschap krachtig in met - in het begin - in bijna elke aflevering een bijdrage. In dit jaar verschijnt zijn bundel Tuin van Eros en andere gedichten bij Em. Querido's Uitg. Mij. te Amsterdam; in De Nieuwe Gemeenschap afl. 7-8 (augustus) ontlokt een van zijn gedichten Henk Kuitenbrouwer het commentaar: ‘Er is op vele manieren bidden mogelijk, vooral in het duister, waar ook de kat geknepen wordt’, maar ook: ‘[...] ik voel me op een weerzinwekkende manier onteerd door deze vervuilde bron. Maar het was

[p. 65]

Brief van Ed. Hoornik aan Jan Engelman, 12 juni 1934.

Spotvers op A. den Doolaard en Albert Kuyle door Cola Debrot in de maartaflevering van 1934 van het tijdschrift Forum.

Portret van Bernard Verhoeven door Sef Sniedt, begin 30er jaren.

Halbo C. Kool, midden 30er jaren.

Omslag van Jan Engelmans verzenbundel Tuin van Eros en andere gedichten die in 1934 bij Em. Querido's Uitgevers Maatschappij te Amsterdam verschijnt.

Sybold van Ravesteyn, ca. 1940.

[p. 66]

noodzakelijk om deze weg nog eenmaal te verduren. Nog éénmaal: opdat het eindelijk en ten langen leste duidelijk zou zijn waarom wij hebben geprotesteerd, niet alleen tegen deze geestelijke schimmelziekte, maar vooral tegen de aanvaardende lafheid en de karakterloosheid er rondom.’

Louis de Bourbon, ca. 1934.

Jan Vercammen, augustus 1935 (Foto: Johann Vanderschaeghe).

In deze jaargang valt een sterke nadruk op het politiekmaatschappelijk engagement. Dat engagement blijkt onder meer uit een aantal bijdragen van de voorzitter van de Stichting De Gemeenschap, prof.mr. W.P.J. Pompe. In afl. 11 (november) culmineert dit engagement in een - overigens al onder de oude redactie voorbereid - eigen Sociaal beginselprogram: ‘Wat wij beoogen is: de beginselen op natuurlijk gebied - door den Schepper als natuurwetten in de schepping neergelegd - opnieuw in het volle licht te plaatsen, voorzoover zij de samenleving der menschen betreffen. Of is een andere kwaal oorzaak van de heerschende wanorde dan het gebrek aan stelsel, maat en beginsel, waaraan onze tijd lijdend is? Zóó dus - door de natuurlijke beginselen als programma te stellen - hopen wij tot een eenheid te vormen allen, die oprecht en krachtig naar herstel streven, onverschillig welken bovennatuurlijken godsdienst zij belijden.’

Omslag van Louis de Bourbons verzenbundel In extremis die in 1934 met tekeningen door Charles Eyck bij A.A.M. Stols te Maastricht verschijnt.

Het Sociaal beginselprogram wordt tegelijkertijd in Roeping en in het tijdschrift Bouwen gepubliceerd.

In het opstel Overgebleven uit de verdrukking in afl. 7 (juli) schrijft Van Duinkerken over het verschijnsel van de onvolwassen zelfgenoegzaamheid in de wereld van de rooms-katholieke wetenschap en kunst. In afl. 10 (oktober) zet Van Duinkerken zich in Rijksbisschop Ludwig Müller af tegen deze ‘kerkelijke stroopop van Hitler’; in het verlengde van dit artikel ligt zijn openingsbijdrage in afl. 12 (december) De christen als getuige over de gereformeerde theoloog Karl Barth.

Naast deze algemeen-beschouwende bijdragen richt Van Oosten zich meer op de actualiteit, de alledaagse werkelijkheid; wat dit betreft neemt hij Albert Kuyle's rol enigszins over.

Brief van Louis de Bourbon aan Jan Vercammen over de achtergronden van zijn toetreden tot de redactie, 19 juni 1935 (Stichting Jan Vercammen, Brugge).

In het kielzog van Engelman stroomt ook een aantal niet-katholieke dichters de kolommen van De Gemeenschap binnen. Naast gevestigde dichters als J.C. Bloem (afl. 1, januari), Bernard Verhoeven (afl. 4, april), A. Roland Holst (afl. 5, mei) en Martinus Nijhoff (afl. 12, december), publiceren onder anderen Gaston Burssens (afl. 1, januari), D.A.M. Binnendijk (afl. 2, februari), Freek van Leeuwen (afl. 3, maart), Jan H. Eekhout (afl. 5, mei), Halbo C. Kool (afl. 6, juni), Forum-medewerker Man Arnet (ps. van A.J.A. Etman) (afl. 8, augustus) en Jan Vercammen (afl. 9, september) in het tijdschrift. De afwezigheid van Jac. Schreurs is opvallend; zijn poëzie verschijnt voorlopig in De Nieuwe Gemeenschap.

F. Bordewijk publiceert het grootste gedeelte van zijn roman Bint (juli-november).

Wouter Paap schrijft in deze jaargang veel over muziek. Over toneel schrijven o.m. Chr. de Graaff en F. van

[p. 67]

Oldenburg Ermke (ps. van F.A. Brunklaus).

Moïssy Kogan (rechts) en Henk Wiegersma, 1932.

Engelman schrijft regelmatig over beeldende kunst, o.m. over de beeldhouwer Moïssy Kogan (afl. 4, april), aan wie hij dit jaar een cahier van De Vrije Bladen wijdt, over Dick Ket (afl. 2, februari), en over A.C. Willink (afl. 10, oktober).

Aandacht voor architectuur is er na een lange onderbreking van Sybold van Ravesteyn, voor film door Van Oosten. Nieuw is de rubriek Uitzicht, gewijd aan buitenlandse politiek, een onderdeel van de Kroniek.

Omslag van F. Bordewijks Bint, Roman van een zender die in 1934 bij uitgeverij De Gemeenschap verschijnt.