De Gemeenschap

[p. 43]

Jaargang 6, 1930

Redactie: Jan Engelman (t/m afl. 12), Henk Kuitenbrouwer, Willem Maas (t/m afl. 4), Lou Lichtveld, C. Vos, Anton van Duinkerken, Chr. de Graaff (m.i.v. afl. 5) en Albert Kuyle (m.i.v. afl. 12).
Redactiesecretariaat: Albert Kuyle, Oude Gracht 55, Utrecht; m.i.v afl. 12: C. Vos, Predikheerenstraat 3/bis, Utrecht.

Huwelijksfoto van Chris de Graaff en Riet Mengelberg, 1933. V.l.n.r.: A. Ramselaar, Anton van Duinkerken, Henk Kuitenbrouwer, Chris de Graaff, Riet Mengelberg, Willem Maas en Albert Kuyle.

Chris de Graaff, midden 30er jaren.

Willem Maas treedt wegens drukke werkzaamheden af als redacteur, maar treedt gelijktijdig toe tot het bestuur van de Stichting De Gemeenschap. In de oktoberaflevering van De Vrije Bladen publiceert Menno ter Braak een bestrijding van het katholicisme, Waarom ketters?. De redactie wijst Anton van Duinkerken aan om Ter Braak namens haar van repliek te dienen. Het blijkt dat Jan Engelman, overigens nadrukkelijk voor eigen rekening, een in de novemberaflevering van De Vrije Bladen gepubliceerd antwoord, Aveuglement du coeur, heeft geschreven. De redactie ontzegt Engelman het recht namens haar te reageren. Dit, gevoegd bij de Nolensaffaire en de toenemende moraliserende houding van met name Albert Kuyle tegenover Engelmans persoonlijk leven, doet hem besluiten de redactie te verlaten. In april wordt medegedeeld dat het tijdschrift een maal per veertien dagen zal gaan verschijnen, op elke eerste en vijftiende van iedere maand; slechts in april en mei gebeurt dat. De zesde jaargang herstelt de traditie van de redactionele verantwoording, waarin in deze jaargang nogmaals de verhouding kunst-geloof aan de orde wordt gesteld: ‘Inzake het probleem eener katholieke kunst verschillen wij van meening met hen, die beweren, dat de katholieke kunstenaar - minimaal gesproken - tot méér verplicht zou zijn dan tot nakoming der bepalingen zijner zedenleer. Het is ons met andere woorden niet mogelijk in te zien, dat de katholiek, die kunstenaar is, daardoor uitsluitend geroepen zou zijn tot de propaganda van zijn godsdienstige of wijsgeerige gedachten. Wij beweren hiermede geenszins, dat de katholieke overtuiging geen inspiratiebron tot kunst zou mogen zijn, wij wenschen alleen vast te stellen, dat zij het niet verplichtenderwijs moet zijn.’ (afl. 1, januari). Ook in Van Duinkerkens Kroniekbijdrage Geloof en inspiratie in afl. 9 (juli) wordt ingegaan op het probleem van de verhouding kunst-geloof: ‘Iemand kan zich heiligen door kunst voort te brengen zonder dat dit voornemen tot zelfheiliging in het product zelf waarneembaar is. Of duizendmaal eenvoudiger gezegd: een katholiek kan spreken zonder over zijn katholicisme te spreken en toch aan God aangenaam zijn.’

Brochure van de redactie over Gerard Wijdevelds gedicht De droom van Nolens die door de kerkelijke autoriteiten werd verboden.

Brief van het Aartsbisdom Utrecht aan de redactie van De Gemeenschap waarin gedreigd wordt met een persoonlijk interdict, 22 maart 1930.

Naast levensbeschouwelijke artikelen van Th.H. Schlichting, onder meer over Freud in afl. 5 (april) en

[p. 44]

Brief van Albert Helman aan de redactie van De Gemeenschap over zijn mogelijke ontslagname, 26 maart 1930.

Anton van Duinkerkens brochure Wij en de politiek, oktober 1930. De ondertitel is ontleend aan de laatste regel van Gerard Wijdevelds gedicht Cato.

Omslag van de brochure Hagel en vuur, begin 1930.

Bijdrage van Gerard Wijdeveld aan de februari-aflevering. Middels een erratum liet de redactie weten dat de laatste regel moest luiden: ‘Behoed ú voor ónz' eeuwige verdoemenis’.

[p. 45]

over Ter Braaks Carnaval der burgers in afl. 8 (juni), wordt de aandacht vooral getrokken door een omvangrijke beschouwing van de Utrechtse hoogleraar in het strafrecht W.P.J. Pompe in afl. 9 (juli), getiteld Het keerpunt in het maatschappelijk leven waarin hij de verhouding van het katholicisme ten opzichte van het communisme in het licht van de economische en geestelijke crisis schetst; onder meer uit deze bijdrage blijkt een toenemend engagement bij de redacteuren en medewerkers van De Gemeenschap. Van dit engagement geeft ook de afzonderlijke uitgegeven brochure Wij en de politiek blijk, die ook als bijlage bij afl. 12 (oktober) is gevoegd.

Charles Nypels (links) en Albert Kuyle te Utrecht.

Albert Kuyle (links) en W.P.J. Pompe te Utrecht.

Poëzie is er in deze jaargang voornamelijk van de hand van Gabriël Smit, Maurits Mok, H. Marsman (met onder meer een gedicht bij het huwelijk van Anton van Duinkerken in afl. 12 (oktober)), J.J. van Geuns, Chr. de Graaff en Gerard Wijdeveld. De laatste publiceert in afl. 2 (februari) het hekeldicht De droom van Nolens, gericht tegen de fractievoorzitter van de R.K. Staatspartij in de Tweede Kamer mgr. W.H. Nolens; in een verklaring opgenomen in afl. 3 (maart) zegt Wijdeveld publicatie van het gedicht te betreuren. Een aantal verklaringen die de redactie aan deze affaire wijdt wordt getroffen door de kerkelijke censuur. Ook de brochure ter zake moet van de kerkelijke autoriteiten uit de handel worden genomen. In de volgende aflevering (afl. 4, april) herhaalt Wijdeveld zijn standpunt met het gedicht Cato. A.J.D. van Oosten, die twee jaar later tot de redactie zal toetreden, begint zijn medewerking aan het tijdschrift met Strophen (afl. 7, mei), die datzelfde jaar bij uitgeverij De Gemeenschap gebundeld worden in Het vuurwerk.

Bijdrage van H. Marsman aan de februari-aflevering.

Naar aanleiding van de bespreking door Anton van Duinkerken in De Tijd van Marsmans bij uitgeverij De Gemeenschap verschenen bundel De vijf vingers ontspint zich een polemiek in poëzievorm tussen Van Duinkerken en Marsman in de afl. 2 en 3 (februari en maart). In 1930 ontvangt Theun de Vries de Domprijs voor Poëzie voor zijn bij De Gemeenschap te verschijnen bundel Westersche nachten.

Proza komt ook in deze jaargang slechts sporadisch voor. Genoemd moet worden Sinte Pelagia door Emile Erens (januari t/m maart) en de novelle De mededingers, een fragment uit Rembrandt (1931) door Theun de Vries in afl. 12 (oktober).

Het augustus-september nummer is geheel gewijd aan Zuid-Limburgse literatuur en beeldende kunst; vooral Pierre en Mathias Kemp zijn in deze aflevering prominent aanwezig. Medewerking verlenen voorts Frans Erens, Ad. Sassen, Vic. Reinders en Van Duinkerken, terwijl er aandacht besteed wordt aan het werk van Charles Eyck en de typograaf Charles Nypels. Joep Nicolas, die in het verleden diverse omslagen en illustraties voor het tijdschrift maakte, schrijft in afl. 5 (april) over Oriëntatie van een huidigen glazenier.

Advertentie voor H. Marsmans De vijf vingers op de achterzijde van de februari-aflevering.

Hendrik Andriessen geeft in afl. 8 (juni) met het opstel De stijl der diensten zijn visie op de eigentijdse kerkmuziek. Chr. de Graaff schrijft in deze jaargang regelmatig over toneel. Paul Schuitema verzorgt in deze jaargang twee omslagen, nl. die van afl. 3 (maart) en van afl. 6 (mei).

[p. 46]

Omslag van A.J.D. van Oostens Het vuurwerk dat in oktober 1930 bij uitgeverij De Gemeenschap verschijnt. ‘Wat Van Oosten wil, ik weet het niet. Maar God wil levensaanvaarding. God wil geen spel. Van Oosten is zo geestig, zo pijnlik geestig dat hij er zijn ziel mee vermoordt.’ (J. van Ham, Van Oosten's Vuurwerk, in: Opwaartsche Wegen jrg. 8, afl. 12, februari 1931, p. 515).

A.J.D. van Oosten, ca. 1930.

Brief van C. Vos namens de redactie van De Gemeenschap aan Jan Engelman, 8 november 1930.

Fragment van Menno ter Braaks bijdrage Waarom ketters? in de juli-aflevering van De Vrije Bladen.

Door Paul Schuitema ontworpen omslag voor de mei-aflevering.

[p. 47]

Pierre Kemp, ca. 1924.

Tekening van Mathias Kemp door Charles Vos, ca. 1929.

Conceptbrief van Jan Engelman aan de redactie van De Gemeenschap, waarin hij haar bemoeienis met zijn artikel in De Vrije Bladen afwijst, 10 november 1930.

Brief van de redactie van De Gemeenschap aan Jan Engelman, waarin hem ontslag verleend wordt als redacteur, 2 december 1930.

[p. 48]

Uitreiking van de Domprijs voor poëzie 1930 aan de niet aanwezige Theun de Vries voor zijn bij uitgeverij De Gemeenschap te verschijnen bundel Westersche nachten, 12 juli 1930. Zittend v.l.n.r.: A. Ramselaar, Henk Kuitenbrouwer, Willem Maas, M.R. Radermacher Schorer, H. Marsman, kapelaan J.H. Meijer (censor De Gemeenschap), J.C. Bloem, Anton van Duinkerken, Jan Engelman, wsch. H. Coebergh. Albert Kuyle, Jan Arnolds. Staand v.l.n.r.: Gerard Wijdeveld, Nel Schlichting-van Wel, Theo Schlichting, A. Klemann (vertegenwoordiger van uitgeverij De Gemeenschap), S. van Ravesteyn, C. Vos, Albert Helman, Gabriël Smit, Clemens Meuleman en W.P.J. Pompe.

Portret van Joep en Suzanne Nicolas door Hendrik Wiegersma, 1926.

Charles Nypels, ca. 1930.

Omslag van Jan Engelmans verzenbundel Sine nomine die in 1930 bij uitgeverij De Gemeenschap verschijnt.

Huwelijksfoto van Anton van Duinkerken en Nini Arnolds, 9 september 1930. V.l.n.r.: Els Arnolds, Anton van Duinkerken, Nini Arnolds en Nel Asselbergs.